1.Znaczenie Talesa w dziejach filozofii. Dociekania filozofów greckich ogniskowały się wokół pytania o początek i zasadę rządzącą rzeczywistością, czyli arche. Pierwszym, który odpowiedział na to pytanie był Tales z Miletu. Doszedł on do wniosku, że pierwszą zasadą, która, rządzi wszystkimi rzeczami, całą rzeczywistością jest woda - wszystko wzięło się z wody. Dlaczego woda? Tales tłumaczył, że jeśli w świecie istnieje życie, to na początku musiała istnieć ta substancja, która stanowi warunek życia. Przełomowe znaczenie jego koncepcji polega na przyjęciu, że całą różnorodność rzeczywistości można sprowadzić do jednej prostej zasady, której poznanie daje nam „przepis na wszechświat”, którego szukamy do dziś.
2.Poglądy Heraklita. Za podstawową cechę rzeczywistości uznawał wieczną zmienność, - „panta rhei”- wszystko płynie, świat się zmienia, przemija. Heraklit nie zatrzymuje się tylko na obserwacji świata dostrzega, że zmiany w nim zachodzące nie są chaotyczne i dowolne, lecz są ze sobą powiązane tworząc ukryty porządek, - którym rządzi rozum. Heraklit twierdził, że w otaczającym nas świecie, rządzą dwie siły kosmiczne: miłości i nienawiści. Miłość to siła, która rzeczy łączy (przyciąga) a nienawiść jest to siła, która dzieli (odpycha). Dzięki temu, że w świecie zachowana jest równowaga tych sił świat zachowuje pewną harmonię, jedność, której podstawą jest logos (rozum, słowo, język). Gdyby górowała któraś z tych sił, harmonii by nie było. Tezę o zmienności Heraklit wyraża w zdaniu „ Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Jego sens nie budzi wątpliwości, „do rzeki napływają coraz to nowe wody”. Heraklit by potwierdzić zmienność rzeczy, twierdzi: należy przyjąć, że jest coś niezmiennego, jakiś punkt odniesienia - rozum. W świecie zmiennym trzeba przyjąć, że jest coś niezmiennego, co stanowi podstawę tej zmienności. Heraklit rozpatrywał także zagadnienie arche. Skoro wszystko się zmienia to na początku musiał być żywioł najruchliwszy, a takim jest ogień. Wszystkie rzeczy powstają z ognia i wszystkie do ognia wracają.
3.Poglądy Demokryta. Demokryt twórca teorii atomistycznej. Mówi, że bytem jest materia złożona z maleńkich niepodzielnych atomów różniących się kształtem i położeniem ANNAZ. Atomy są zróżnicowane ilościowo i są w ustawicznym ruchu. Materia nie istnieje poza ruchem, a ruch poza materią (nie ma ruch bez materii). Musi istnieć próżnia, bo w niej nie poruszają się atomy. Źródłem zmian w budowie materii jest ruch atomów, które łączą się i odskakują od siebie. Atomy wirują w próżni. Światów jest nieskończenie wiele, wciąż powstają nowe i giną stare. Niektóre posiadają florę i faunę inne nie.
4.Skomentuj sentencję Protagorasa: „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”. Wynika stąd, że to, co naiwnie uważamy za obiektywną rzeczy-wistość, stanowi jedynie świat z ludzkiego punktu widzenia. Prawda staje się pojęciem względnym, relatywizowanym w stosunku do człowieka. Możemy przyjąć, że jest ona inna dla każdego człowieka bądź też, że jest związana z wszystkimi ludźmi, lub z grupami ludzi.
5.Czym jest sprawiedliwość wg sofistów. Charakterystyczne zdanie autorstwa Trazymacha o tym, czym jest sprawiedliwość „Każdy rząd ustanawia prawa dla własnego interesu...” mówi o tym, co zauważyli Sofiści. Mianowicie doszli do wniosku, że w społeczeń-stwie zawsze dominują silniejsi i ich punkt widzenia staje się obowiązującym prawem moralnym. W każdym państwie sprawiedliwość polega na jednym i tym samym: na interesie rządu, czyli na interesie mocniejszego.
6.Czy sprawiedliwe jest by jednostka silniejsza miała więcej niż słabsza. Ludzie bardzo często posługują się pojęciami moralnymi tj. dobro, sprawiedliwość. Zazwyczaj używają tych pojęć by uzasadnić poglądy, które są dla nich wygodne, zgodne z ich interesami. Sofiści uważali, że w społeczeństwie zawsze dominują silniejsi i ich punkt widzenia staje się obowiązującym prawem moralnym a ten, kto tych praw nie przestrzega musi liczyć się z konsekwencjami. Wg sofistów jest sprawiedli-we by silniejszy miał więcej, nie wygląda to zbyt optymistycznie, ale prawda bywa nie zawsze przyjemna. Wg mnie jest to niesprawie-dliwe. Patrząc na świat, w którym żyję zawsze tak było i jest, że jednostki silniejsze mają więcej niż jednostki słabsze, nie wiem czy to kiedyś ulegnie zmianie. Jednostki silniejsze w społeczeństwie mają większą siłę przebicia, potrafią naginać prawo dla
własnych interesów.
7.Poglądy etyczne Sokratesa. Był przekonany o istnieniu powszechnie obowiązujących zasad moralnych. Uważał, że cnota jest dobrem najwyższym, najważniejsze jest w życiu być uczciwym, porządnym człowiekiem, nie oczekującym nagrody za swoje czyny, „ Lepiej być krzywdzonym niż samemu kogoś krzywdzić”. W trudnych chwilach doradzał mu głos wewnętrzny(sumienie). Głosił poglądy intelektualizmu etycznego, jednak jest niewielu ludzi, którzy mogą sprostać jego poglądom, sam zapłacił za nie życiem. Dziś widzimy w nim wzorzec panowania nad namiętnościami rozumem.
8.Wyjaśnij pojęcie intelektualizmu etycznego. Sokrates głosił pogląd zwany intelektualizmem etycznym. Według tego poglądu dobre lub złe postępowanie człowieka zależy od jego wiedzy o dobru i złu, a więc od intelektu, którego domeną jest wiedza. Uważał, że żaden człowiek świadomie nie może pragnąć zła, a ludzie postępują źle wyłącznie z niewiedzy o prawdziwym dobru. Nie usprawiedliwia to jednak przestępców, być może nie mają poczucia czynienia zła, ale muszą zdawać sobie sprawę, z tego, że ich czyny są karalne.
9.Wyjaśnij Sokratejskie porównanie nauczyciela z położną. Wstępnym warunkiem poznania jest pozbycie się błędnych mniemań. Sokrates pytając starał się odsłonić sprzeczności w poglądach rozmówcy, doprowadzając go do uświadomienia sobie własnej niewiedzy. Następnie próbował pomóc uczniowi w sformułowaniu właściwego poglądu, podobnie jak położna pomaga brzemiennej kobiecie przy porodzie dziecka. Nauczyciel nie może wbić wiedzy do umysłu może jedynie ułatwić jej odkrycie we własnym wnętrzu.
10.Czy ludzie postępują źle, dlatego, że nie wiedzą, co czynią. Sokrates uważał, że nikt nie może świadomie pragnąc zła, a ludzie postępują źle wyłącznie z niewiedzy o prawdziwym dobru, postępują źle, bo nie zdają sobie w pełni sprawy z tego, co czynią. Nie znaczy to, że przestępcy mają prawo domagać się bezkarności; być może niektórzy ludzie nie mają poczucia zła, kiedy krzywdzą innych, ale wystarczy, by zawali sobie sprawę, że tego typu czyny są karane.
11.Platońska nauka o ideałach. Uważał, że świat istnieje jako odbicie rzeczywistego świata idei. Istnienie świata rzeczywistego jest niemożliwe bez istnienia świata idei. W świecie idei istnieje hierarchia. Najwyższa idea dobro, druga spra-wiedliwość, trzecia - męstwo. Poznawać należy idee a nie ich odbicie. Idee te możemy poznać tylko okiem nieśmiertelnej duszy (rozumem).
12.Podział cnót wg Platona. Zmodyfikował Sokratejską naukę o duszy. Wyróżnił w niej trzy części: część rozumna - cnota mądrości (roztropności), część impulsywna - cnota męstwa (odwagi), część pożądliwa - cnota panowania nad sobą (umiarkowania). Platoński podział duszy został zaakceptowany przez wielu późniejszych autorów i zyskały one miano cnót kardynalnych.
13.Porównaj etykę Sokratesa i Platona. Poglądy etyczne Sokratesa: cnota jest dobrem bezwzględnym, cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem, cnota jest wiedzą. Poglądy Platona: początkowo, przejęty intelektualizmem Sokratesa sprowadził cnotę do wiedzy, z czasem odszedł od tego poglądu. Przekonał się, że cnota nie zależy tylko od rozumu. Przyjął, że dusza składa się z 3 części a każda ma inną cnotę: -cz. Rozumna- mieści się w głowie cnotą jej jest roztropność, rozsądek.-cz. impulsywna cnotą jest męstwo, odwaga. -cz. Pożądliwa- poniżej pasa- cnotą jest umiarkowanie, panowanie nad sobą. Ponadto potrzebna jest 4 cnota- sprawiedliwość.
14. Jak ma wyglądać państwo idealne wg Platona. Ukoronowaniem filozofii Platona miała być doktryna polityczna przedstawiona w dialogach: ”Państwo” i „Prawa”. Zawiera ona obraz państwa idealnego, zbudowanego na podobieństwo duszy ludzkiej z trzech klas: rządzących, którymi mieli być najmądrzejsi, czyli prawdziwi filozofowie(część rozumna), strażników (część mężna), i rzemieślników, czyli wytwórców dóbr materialnych (część umiarkowana). Skonstruowane w ten sposób państwo miało realizować jako całość ideę sprawiedliwości. Życie społeczne poddane było zasadom, zapewniającym pełną racjonalność dzięki całkowitemu podporządkowaniu działań poszczególnych jednostek interesom ogólnym. Kontrola życia osobistego, likwidacja rodziny - wychowanie dzieci przez państwo w duchu kolektywizmu, zniesienie w klasach sprawujących władzę własności prywatnej, - aby zapobiec prywacie i korupcji.
15.Wyjaśnij Arystotelesowskie pojęcie substancji. Prowadząc badania dochodzi on do wniosku, że istnienie każdej substancji da się wyjaśnić za pomocą czterech przyczyn (wewnętrzne - formalna i materialna, zewnętrzne - sprawcza i celowa). Substancja składa się z formy i materii. Forma to kształt, postać, jest elementem aktywnym, określającym właściwości danej substancji, natomiast materia stanowi bierne tworzywo, czyli materiał, z którego powstała konkretna rzecz.
16.Pojęcie Boga w filozofii Arystotelesa. Bóg u Arystotelesa nie jest pojęciem religijnym, wynikającym z wiary, lecz filozoficznym, otrzymanym drogą rozważań metafizycznych. Bóg jest czystą formą, czyli czystym aktem, działaniem. Może wszystko poruszać sam się nie zmieniając, bo nie zawiera materii. Bóg jako czysta forma jest niedostępny naszym zmysłom i nie możemy go sobie wyobrazić. Możemy jedynie wnioskować o jego istnieniu i właściwościach na podstawie poznania otaczającego nas świata.
17.Czym jest aborcja w świetle poglądów biologicznych Arystotelesa. Z punktu widzenia biologii im wcześniej zabijamy dany organizm tym więcej mu zabieramy. Arystoteles patrzy na organizm w sposób dynamiczny i dostrzega w jego rozwoju wewnętrzną celowość. Zakładając, że żyjemy 80 lat zabijając w łonie matki zabieramy 80 lat życia. Co wg niego jest o wiele gorsze niż zabicie 40 latka, bo jemu zabraliśmy tylko 40 lat?
18.Pojęcie cnoty wg Arystotelesa. Cnotą wg niego jest zachowanie umiaru, czyli znalezienie złotego środka między nadmiarem i niedostatkiem. Np. wadą jest skąpstwo i wadą jest rozrzutność, cnotą jest postawa pośrednia, czyli hojność. Skąpiec cierpi na brak hojności a rozrzutny na jej nadmiar.
19.Czym się różni koncepcja szczęścia wg cyrenaików i Epikura. Cyrenaicy wiążą szczęście ze zmysłową rozkoszą - hedonizm? Epikur też widzi szczęście w przyjemności, jednak racjonalna postawa życiowa polega na ograniczaniu własnych potrzeb, zgodnie z formułą: niczego nie brak temu, komu wystarcza niewiele. Najwyższą mądrością jest właściwe wykorzystanie życia, będącego naszym jedynym dobrem. Klucz do szczęścia nie znajduje się w otaczającym nas świecie, lecz w naszej wewnętrznej postawie.
20.Dlaczego Epikur uważał egoizm za społecznie pożądany. Epikur w swojej filozofii propaguje egoizm. Patrzy na życie z punktu widzenia jednostki (ja). Najważniejsze jest osobiste szczęście. „To ja mam być szczęśliwy”. Społeczeństwo, które składa się z samych egoistów jest dobre pod jednym warunkiem, jeżeli są to egoiści rozumni. Rozumny egoista zdaje sobie sprawę, że nie może zbytnio żyć kosztem innych, ponieważ obróci się to przeciwko niemu. Egoizm połączony z rozumem wg Epikura musi być społecznie użyteczny. Można być egoistą i być człowiekiem porządnym, uczciwym pod warunkiem, że się jest egoistą rozumnym. Egoista bezrozumny to taki, który jest szybko przez społeczeństwo odrzucany.
21.Cztery lęki zagradzające wg Epikura drogę do szczęścia i recepta na nie. Lęk przed Bogami-ludzie boją się Bogów, dlatego, że Bogowie mogą ich karać. Epikur mówi, że nie ma sensu się ich bać. Są to istoty doskonałe, które żyją w zaświatach i nie mają powodów by zajmować się losami istot niedoskonałych - ludzi. Nie ma kary za grzechy. Bogowie nie są straszni. Lęk przed cierpieniem-ludzie boją się cierpienia. Nie trzeba bać się cierpienia, gdyż cierpienie jest łatwe do zniesienia. Jeżeli cierpienie trwa długo to jest mało intensywne, czyli łatwe do zniesienia. Natomiast, jeśli jest intensywne to krótkie - a tym samym łatwe do zniesienia. Lęk przed śmiercią-ludzie boją się śmierci. Nie należy bać się śmierci, dlatego że ze śmiercią kończy się wszystko. Słynne zdanie Epikura „My jesteśmy to nie ma śmierci, a kiedy jest śmierć to nie ma nas”. Śmierć tak naprawdę człowieka nie dotyczy. Lęk przed niemożnością osiągnięcia szczęścia. Ludzie przez całe życie są nieszczęśliwi, bo zawsze im czegoś brakuje. Aby być szczęśliwym, należy cieszyć się życiem zawsze i wszędzie, czyli nauczyć się cieszyć samym życiem.
22.Czym się różni stoik od cynika. W odróżnieniu od cynika, stoik nie musi rezygnować z innych dóbr, w tym materialnych, ale musi wyzbyć się wobec nich namiętności, winien jest traktować je z obojętnością, nabrać do nich dystansu charakteryzującego stan apatii.
23.Dlaczego stoik może osiągnąć prawdziwą wolność. Stoicyzm to jest filozofia, która daje człowiekowi prawdziwą wolność. Stoicy twierdzili, że tylko oni mogą być prawdziwie wolni. Innym ludziom można zabrać wolność poprzez groźby lub zmuszanie. Stoikowi nie można nic dać i nic odebrać: za jedyne dobro uważa tylko to, co zależy wyłącznie od niego, czyli cnotę (cnotę według stoika nie można dać ani odebrać) i przez to jest wolnym. Stoicy twierdzili, że istnieje jedynie byt materialny, lecz rozróżniali w każdej rzeczy.
Podobnie jak cały świat, stoicy traktowali społeczeństwo jak organizm - stąd wynikał postulat działania dla wspólnego dobra. Stoik nie musi rezygnować z dóbr, musi tylko odnosić się do nich z dystansem (nie łączyć ich ze szczęściem, nie przywiązywać się do nich, nie podchodzić do nich uczuciowo). Stoik jest naprawdę wolny, bo nie można mu nic zabrać, zniewolić go (nakazami, zakazami).
24.Czy można się nauczyć być szczęśliwym. Wszystkie szkoły etyczne łączy wspólne przekonanie, że istnieje uniwersalna, racjonalna metoda życia, pozwalająca zawsze osiągnąć szczęście. Życie jest pewną sztuką, której można się nauczyć. Rozum jest zdolny do wyeliminowania z naszego postępowania czynników irracjonalnych.
25.Czy wiara chrześcijańska jest do pogodzenia ze współczesną nauką. Współczesna nauka opiera się na przesłankach czysto racjonalnych, wynikających z próby rozumowego ogarnięcia rzeczywistości. Natomiast w religii mówi się o Bogu na gruncie wiary. Chrześcijanin nie potrzebuje dowodów na istnienie Boga, przekonany jest o jego istnieniu na podstawie tego, co sam Bóg powiedział. Wierzy, że Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, (czyli Biblia) jest autorstwa Boga. Wyznawcy religii przyjmują treść objawienia przez akt wiary. Filozofia jak i sama nauka ma do dyspozycji tylko rozum, którym mierzy się z rzeczywistością i jeśli dopuszcza jakieś rozstrzygnięcia pozarozumowe, to przestaje być nauka (filozofią). Pojęcie filozofii religijnej w rodzaju filozofii chrześcijańskiej jest w istocie pojęciem wewnętrznie sprzecznym. Drogi wiary i rozumu rozchodzą się, a filozofia wspierająca do tej pory religie, jest coraz częściej uważana za zagrożenie chrześcijaństwa. Kiedy racjonalne rozważania są tłumione w imię nie skrępowanej wiary, która przeradza się w fanatyzm i ludzie są gotowi uwierzyć we wszystko.
26.Wiara a rozum wg św.Augustyna. Dominację wiary nad rozumem możemy dostrzec w poglądach św. Augustyna, nie występuje on przeciw rozumowi, ale docenia jego rolę. Akt wiary jest aktem woli, która wykracza poza rozum. Augustyn jest przekonany, że dzięki wierze chrześcijanin może poznać rzeczy niedostępne dla rozumu. Rozumie rzeczy, których nie jest w stanie pojąć niewierzący, właśnie, dlatego, że nie wierzy. „Uwierz abyś zrozumiał”.
27.Wiara a rozum wg św.Tomasza z Akwenu. Św. Tomasz oddziela początek wiary od początku rozumu, lecz skoro oba ustanowił Bóg, to występuje między nimi zgodność. Rozum funkcjonuje niezależnie od wiary, jednak podąża równolegle do niej. Intencją św. Tomasza jest osiągnięcie równowagi pomiędzy czynnikami przyrodzonymi i nadprzyro-dzonymi. Jest ona możliwa przy przyznaniu centralnej pozycji Bogu, ujmowanemu jako istota w pełni racjonalna.
28.Skomentuj zdanie Tomasza a Kempis: „Wolę odczuwać skruchę, niż umieć ją zdefiniować”. Słowa te sugerują nam może nie otwartą wrogość wobec rozumu, ale jest on traktowany jako przeszkoda nie jako pomoc w życiu chrześcijańskim. Czytając to zdanie czuję, że Tomasz a Kempis, boi się, że człowiek, który pragnie wiedzy i dąży do prawdy, albo chce poznać różne spojrzenia na świat, po prostu przestanie wierzyć, lub podważy wiarę w Boga. Ale to w końcu człowiek dokonuje wyboru, w co wierzy i ma do tego prawo. Można skojarzyć jak by kościół bał się ludzi, którzy są obyci, bo lepiej sprawuje się władze nad ludźmi posłusznym i mało wykształconymi. Według mnie człowiek powinien zdobywać wiedze skoro jej pragnie, i niech on sam decyduje, w co wierzy, bo to jest jego wiara.
29.Główne idee Odrodzenia. Epoka odrodzenia najczęściej kojarzy się z odkryciem przez człowieka piękna natury i z fascynacją ludzkim ciałem, z powrotem do ideałów epoki starożytnej. Człowiek nowożytny patrzy na świat z coraz większą wiarą w swoje siły. Porzuca postawę kontemplacyjną i podejmuje próbę opanowania natury. Kluczową rolę w myśli nowożytnej odgrywa matematyka. Człowiek nowożytny patrzy na świat z coraz większą wiarą w swoje siły. Porzuca postawę kontemplacyjną i próbuje opanowywać naturę.
30.Metoda matematyczna wg Kartezjusza. Metoda matematyczna jest pewna i klarowna. Mówi, że matematyka jest najważniejszą z nauk. W matematyce przyjmuje się rzeczy proste i oczywiste, krok po kroku przechodzimy do dalszych bardziej złożonych rzeczy. Każdy krok musi być zrozumiały. Metoda ta jest metodą analityczną, każdy wynik musi być oczywisty.
31.W jaki sposób Kartezjusz doszedł do twierdzenia „myślę, więc jestem” Jest to zdanie, którego wg Kartezjusza nie da się podważyć, gdyż można wątpić i mylić się, ale nie można mylić się, co do tego, że myślimy. Tego zdania nie można zastąpić żadnym innym. Gdybyśmy np. powiedzieli „chodzę, więc jestem”, to możemy się mylić, co do tego, że chodzę (mogę przecież nie chodzić i myśleć).
32.Kartezjańskie dowody na istnienie Boga. 1.Dowód ontologiczny: wg Kartezjusza Bóg to istota doskonała w jej pojęciu zawiera się istnienie, musi, więc zawierać wszystkie cechy doskonałe, nie ma braków, musi, więc naprawdę istnieć. Z istnienia Boga wynika jego istnienie, bo jest istotą doskonałą. 2.Człowiek, czyli istota niedoskonała nie może wymyślić czegoś doskonałego, czyli Boga, to znaczy, że Bóg istnieje, bo sam go stworzył (z niczego nie powstaje nic).
33.Czym, wg Kartezjusza, różni się dusza od ciała. Umysł ludzki jest skończony, czyli ograniczony, tylko Bóg jest nieskończony. Człowiek ma skończony umysł i nieskończoną wolę. Kartezjusz rozróżnia bardzo ostro substancję myślącą (ducha) i rozciągłą (materie, ciało). Istotą pierwszej jest myślenie (pojęte bardzo szeroko), drugi rozciągłość. Po odrzuceniu wszystkich jakości zmysłowych jako niejasnych mamy przed sobą ideę rzeczy materialnej jako rzeczy rozciągłej. Jakości zmysłowe (barwy, wonie itd.) są czysto podmiotowe, w rzeczywistości istnieje tylko rozciągłość i ruch, jeśli o materię chodzi. Rozwój świata należy traktować czysto mechanistycznie (bez celów), świat jest wielką maszyną.
34.Omów koncepcję dualizmu duszy i ciała, materializmu i spirytualizmu. Dualizm - człowiek składa się z dwóch substancji: dusza i ciało. Monizm - człowiek składa się z 1 substancji: duszy- spirytualizm. Materializm - człowiek składa się z jednej substancji - ciała.
35.Scharakteryzuj spór racjonalistów z empirystami. Empiryści (uważali, że wszystkie idee są nabyte umysł to „tabula rasa”, na którym zapisują się treści) sprzeczali się z racjonalistami, (którzy twierdzili, że posiadamy idee wrodzone), że nie ma w umyśle tego, czego przedtem nie było by w zmysłach - racjonalista Leibuiz dodaje oprócz samego umysłu.
36.Zakład Pascala. Opłaca się założyć, że Bóg istnieje, niż że nie istnieje. Bo wierząc mniej tracimy (np.rozkosze ziemskie), a zyskujemy szczęście nieskończone. Człowiek ma wierzyć w Boga, bo to mu się bardziej opłaca. Musi podjąć ryzykowną decyzje - zastanawia się czy może popełnić błąd, a tym samym stracić coś. Jeśli uwierzy straci przyjemności, jeśli nie wierzy straci życie wieczne. Co mu się bardziej opłaca?
37.Przewrót kopernikański Kanta. Dochodzi on do wniosku, że filozofia błądziła, bo miała błędne założenia. Umysł dostosowuje się do rzeczywistości. Nasze poznanie dostosowuje się do przedmiotu. Wg Kanta umysł nie jest bierny, ale aktywny, sam narzuca punkt widzenia rzeczom. Przedmioty dostosowują się do naszego poznania.
38.Czym są przestrzeń i czas wg Kanta. Kant chce pogodzić empirystów z racjonalistami. Ludzkie poznanie pochodzi z doświadczenia, ale są rzeczy, które pochodzą z umysłu (z góry). „Krytyka czystego rozumu” Kanta - opis struktury umysłu, która warunkuje nasze rozumowanie. Zewnętrzna (przestrzeń) i wewnętrzna (czas)- są przed doświadczeniem (apriorycznymi) formami zmysłowości. Na każdą rzecz patrzymy przestrzennie, czas jest oglądaniem nas samych w czasie.
39.Wyjaśnij pojęcie imperatywu kategory-cznego. Postępuj wg takiej zasady, co, do której możesz zarazem chcieć, aby stała się powszechnym prawem. Postępuj zawsze tak, jakbyś chciał, aby postępowano w stosunku do ciebie. Zdaniem Kanta prawie wszystkie ludzkie normy moralne da się sprowadzić do tego imperatywu. Takie podejście było jednak później często krytykowane. Najważniejszym zarzutem było to, że imperatyw ten nie daje odpowiedzi, co czynić w momencie konfliktu interesów. Np. biedak ukradł milionerowi złotówkę i ucieka. Stosując zasadę imperatywu z punktu widzenia biedaka dochodzimy do wniosku, że trzeba go puścić wolno, bo będąc biedakiem tego byśmy chcieli. Z drugiej strony będąc milionerem chcielibyśmy biedaka złapać i odzyskać skradzione pieniądze. Jak zatem powinna postąpić osoba postronna stosująca tę zasadę?
40.Bóg i nieśmiertelność duszy w filozofii Kanta. Wg Kanta istnienia Boga i nieśmiertelności duszy nie jesteśmy w stanie dowieść, nie ma żadnych dowodów na istnienie Boga przekonywujących nas do końca. Każdy dowód jesteśmy w stanie obalić (Kant je pokazuje). Istnienie Boga, duszy nie jest sprawą pewną, nie wiemy nic na ten temat. Natomiast, jeśli patrzymy na tą sekwencję z punktu moralności człowieka, który narzuca sobie prawa moralne, abstrahuje od swoich skłonności, interesów, to dochodzimy do wniosku, że aby te poglądy etyczne miały sens to należy przyjąć istnienie Boga i duszy jako pewne postulaty moralne. Istnienie duszy nieśmiertelnej i Boga są to wg Kanta postulaty rozumu praktycznego. Nie wiemy czy Bóg i dusza istnieją, natomiast nasz rozum praktyczny jakby nas skłania do tego żeby postulować ich istnienie. Dlaczego? Z punktu widzenia etyki przyjęcie nieśmiertelności duszy ludzkiej, i istnienie Boga jest pożądane. Ludzie, którzy są przekonani, że posiadają duszę nieśmiertelną są bardziej skłonni do moralności. Z punktu etycznego postulujemy również, że Bóg jest gwarantem sprawiedliwości.
41.Przedstaw podstawową zasadę etyki utylitarystycznej. Utylitaryzm jest ideą, według której gwarantem szczęścia jest pożyteczność tego, co robimy. Etykę rozumiano jako “sztukę kierowania czynnościami ludzkimi tak, aby wytwarzały możliwie najwięcej szczęścia', szczęście pojmowano w kategoriach przyjemności, a to z kolei utożsamiano z korzyścią. Podstawą moralności jest użyteczność, czyli zasada największego szczęścia. Czyny są wtedy dobre, gdy przyczyniają się do szczęścia, czyli przyjemności i braku cierpienia. Wg Milla są to cele, do których należy dążyć.
42.Główne idee Oświecenia. Bardzo głęboko wierzono w rozumu istniało przekonanie, że stanowi on klucz do urządzenia świata rozumnie. „Oświecenie jest to wyjście człowieka z zaginionej niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy.” Ludzie oświecenia korzystają z rozumu, za jego pomocą urządzają świat, „Odważ się być mądrym.”
43.Dlaczego Rousseau krytykował rozwój cywilizacji. Przeciwstawiał się cywilizacji i kulturze, które zabiły w człowieku idee powrotu do natury, zakładającą optymistyczną wizję człowieka i świata, była filozofia pierwotnej naturalności. Wg francuskiego myśliciela tylko w otoczeniu natury człowiek może być prawdziwie dobry, wolny i szczęśliwy. Rozwój cywilizacji zaś spowodował upadek moralności, zanik prawdziwych więzi międzyludzkich oraz powstanie nierówności społecznych. W związku z tym Rousseau postulował nawrót do natury i takie wychowanie człowieka, które odbudo-wałoby w nim pierwotne, utracone zdolności i przygotowanie do życia w społeczeństwie, opartym na zasadach dobrowolnej umowy. Można go nazwać ojcem ekologów.
44.Główne idee Romantyzmu. Epoka odrzucająca rozum, nacisk kładziono na uczucia, które przemawiają do ludzi, mówiono, że ludzie oświecenia byli ograniczeni, bo opierali się tylko na rozumie, a uczucia są bardzo ważne.” Nauka to nie wszystko - sztuka wzbogaca poznanie, przeżycie.”
45.Na czym polegało zjawisko rozpaczy wg Kierkegaarda. Bycie jednostką, wierność samemu sobie, jest bardzo trudne. Nic, więc dziwnego, że ludzie najczęściej odchodzą od własnego ja i, jeśli nie zginą w tłumie, pogrążają się w stanie zwanym przez Kierkegaarda rozpaczą. Nie jest to stan świadomości, ale oznacza sposób istnienia człowieka, który może swoim postępowaniem wyrażać ukryte przekonanie, że jego własne szczęście nie liczy się dla niego, ucieka przed samym sobą. Ma dwie formy: Nieskończoności, czyli fantazja człowiek tworzy sobie nieskoń-czony świat wyobrażeń i skończoności, czyli ucieka przed nieskończonością, która go przera-ża i pogrąża się w otaczającym go świecie.
46.Wyjaśnij pojęcia wejścia w siebie i alteracji. Każdy żyje w zgodzie z zasadami i przekonaniami swoimi i tylko swoimi. Aby mieć przekonania trzeba wejść w siebie - dokonuje się to, gdy na chwilę oddzielimy się i zastanowimy, który z poglądów usłyszanych jest bezwzględnie słuszny i dla nas oczywisty, który możemy przyjąć i który staje się naszym poglądem. Przeciwieństwem jest alteracja, czyli przyjmowanie poglądów innych ludzi, akceptowanie ich i przyjęcie.
47.Prawda a dobro wg Nitzschego. Te dwie wartości nie dają się pogodzić, w konflikcie między życiem a rozumem zawsze zwycięża życie - w imię doba kłamiemy notorycznie. Nie jesteśmy w stanie postawić granicy między prawdą a kłamstwem. Kłamstwo powtarzane odpowiednio długo staje się prawdą. Ten status osiągają kłamstwa powszechnie przyjęte, bo miały największą siłę przebicia i były najwygodniejsze.
48.Czy kłamstwo jest niezbędne w życiu społecznym. Wg Nitzschego funkcjonowanie społeczeństwa polega na praktykowaniu zbiorowego kłamstwa, na kłamaniu w zbioro-wym stylu. Dzięki czemu możemy utrzymać się w złudzeniu, że nasze kłamstwa są prawdami, mamy złudzenie własnej prawdomówności.. życie w pełnej prawdzie nie jest możliwe, nieustannie okłamujemy innych i siebie, czego przykłady mamy na każdym kroku.
49.Pojęcie resentymentu. Resentyment - oznacza urazę, niechęć, a więc nastawienie negatywne wobec czegoś czy kogoś, jest przeciwieństwem sentymentu, będącego nastawieniem pozytywnym. Człowiekowi nastawionemu pozytywnie wobec świata żyje się łatwiej niż człowiekowi opanowanemu przez resentyment, wszędzie widzącemu wrogów. Resentyment wypacza jego stosunek do rzeczywistości, powoduje, że pewne rzeczy z góry odrzuca. W ten sposób zuboża samego siebie, nadaje swej egzystencji ograniczony charakter, staje się człowiekiem okrojonym, realizującym jedynie część swych możliwości.
50.Źródła resentymentu. Jego źródłem jest napięcie psychiczne, zagrażające na dłuższą metę normalnemu funkcjonowaniu jednostki. Pierwszym jest odruch zemsty przesuniętej, czyli nie bezpośredniej np. nawymyślanie szefowi, ale gdy on tego nie słyszy - we wnętrzu zachowuje się niechęć do szefa. Odruch zawiści - kiedy próby zdobycia danego dobra zawodzą pojawia się poczucie bezsilności a następnie zazdrość przeradza się w zawiść. Wartościowanie: człowiek dostojny przeżywa wartość niezależnie od innych ludzi, człowiek pospolity przeżywa wartość przez pryzmat innych, mierzy siebie cudzą miarką w sposób silny - arywista lub słaby niedowierza w siebie.
51.Na czym poległa postawa arywisty. Arywista to ktoś, kto porównuje się z innymi i pod wpływem tego porównania zaczyna dążyć do zdobycia dóbr, które posiadają. Jednakże tak naprawdę nie chodzi mu o konkretne dobra. Wartości rzeczowe są dlań nieistotne, są tylko środkiem do osiągnięcia właściwego celu, jakim jest przewyższenie innych. Zdobycie tej czy innej wartości rzeczowej stanowi okazję do pozbycia się przykrego uczucia, iż nie dorównuje innym.
52.Wyjaśnij pojęcia: moralność panów - dobre jest to, co silne i dostojne, a nie to, co słabe moralność niewolników - dobre jest to, co słabe a nie to, co silne (grzeszne).
53.Czy moralność chrześcijańska jest oparta na resentymencie. Chrystus głosi pochwałę życia aktywnego, uczy postawy otwartej wobec innych, dzielenia się, podnoszenia potrzebu-jących, itd. Przyjęcie tego typu postawy wymaga wewnętrznej siły duchowej Korzenie miłości chrześcijańskiej nie mają nic wspólnego z resentymentem. Będąc chrześcijaninem można dążyć do osiągnięcia powodzenia w życiu, tylko trzeba uważać, by osiągane sukcesy nie przysłoniły nam wszystkiego.
54.Dlaczego altruiści mogą być podejrzewani o kierowanie się resentymentem. Oparta na resentymencie miłość do biednych, słabych i potrzebujących może być zamaskowana nienawiścią w stosunku do zjawisk przeciwstawnych, takich jak bogactwo, siła. Np. ktoś, kogo odrzucono przez świat bogatych może zacząć kochać biednych i pomagać im, bo pogardza bogactwem. Gdy ktoś opanowany jest przez resentyment, jego działania mogą mieć negatywne skutki, pomimo pozorów pozytywnego nastawienia. Pomaga on innym, bo chce zapomnieć o sobie.
55.Czy ludzi należy oceniać w oparciu o nakład pracy czy o uzyskane efekty. Wg Shelera dzisiaj ludzi ocenia się w oparciu o resentyment, należy dokonywać oceny w oparciu o wkład pracy włożony, a nie efekty osiągnięte. Przykładowo, w szkołach przy ocenie można uwzględniać jedynie poziom wiedzy ucznia, a można też podwyższać oceny uczniom bardziej pracowitym, mającym mniej nieobecności itp. Także w wielu urzędach pracownicy wynagradzani są za czas pracy, nauczyciele także otrzymują wynagrodzenia nie za jakość swej pracy dydaktycznej , ale za liczbę godzin przepracowanych.
56.Czy idea równości wynika z resentymentu. Doktryna, że wszyscy ludzie są równia oparta jest na resentymencie. Scheler uważa, że nauka o równości jest dziełem resentymentu. Za niewinnym pozornie postulatem równości zawsze ukrywa się chęć poniżenia ludzi stojących wyżej w hierarchii wartości i pragnienie sprowadzenia ich do poziomu stojących niżej. Równości zawsze domagają się stojący na dole, ci, którzy boją się konkurencji z innymi. Dlatego idea równości jest zawsze grą na zniżkę. Ludzie mogą być równi tylko pod względem cech najmniej wartościowych. Głosząc ideę równości sprowadzamy wszys-tkich do poziomu stojących najniżej. Z drugiej strony poprawia się samopoczucie człowieka, do którego w świecie wartości nie należy nic. Ma teraz wrażenie, że nie jest gorszy od innych. Stojący niżej mszczą się na stojących wyżej.
57.Jakie są skutki dążenia do równości. Idea równości jest bardzo ogólna i niejasna, dlatego łatwo nią manipulować. W imię walki o nią można ludzką energię kierować w dowolną stronę. Wg Schelera dążenie do niej oznacza grę na zniżkę. Doświadczenia uczą że wprowadzenie równości majątkowej przyniosło negatywne skutki. O ile nierówności w dostępie do dóbr materialnych są do przyjęcia, to tendencje egalitarne mogą być korzystne w dostępie do dóbr kultury, oświaty, nauki, Tutaj postulat równości zdaje się być grą na zwyżkę. Powszechny dostęp do wykształcenia zwiększa konkurencję i powoduje, że kształcą się najzdolniejsi, a nie najbogatsi, co powoduje wzrost poziomu kultury w społeczeństwie i ułatwia życie wszystkim.
58.Wyjaśnij związek przekonania, że wartości są subiektywne z resentymentem. Wartości są subiektywne, każdy człowiek ma swoją skalę wartości, zależą one od jego pragnień i upodobań. Jeśli wartości były by obiektywne można by było na ich skali ustalić kto jest lepszy a kto gorszy.
59.Co oznacza teza, Sartre'a: egzystencja poprzedza esencję. Egzystencja-akt istnienia, esencja - istota danej rzeczy. Teza Sarte'a jest prawdziwa tylko w przypadku człowieka, bo jest on istotą wolną, w przypadku innych rzeczy czy przedmiotów występuje równowaga pomiędzy egzystencją a esencją. Nie można odpowiedzieć, kim lub, czym jest człowiek, dopiero podczas jego życia okazuje się, kim lub, czym on będzie. W ciągu życia zbudowała się istota, sami projektujemy siebie i dochodzimy do esencji, czyli tego czy i kim jesteśmy.
60.Co oznacza teza Sartre'a: człowiek jest skazany na wolność. Sartre stwierdza, że człowiek jest skazany na wolność. Skazany, ponieważ czy chce czy nie jest wolny, zawsze musi dokonywać wyborów i nie może zrezygnować z wolności.
61.Czy pojęcia wolności i determinizmu muszą się wzajemnie wykluczać. Wolność nie wyklucza determinizmu. Jestem zdetermi-nowany, ale jestem wolny, oczywiście, że tak, bo mogę wyjść z egzaminu (moja wola-wolna wola). Mogę, jeśli będę tego chciał, nie wychodzę, bo mi się to nie opłaca, ale mogę.
62.W jakim sensie człowiek odpowiada za całą ludzkość. Człowiek odpowiada nie tylko za samego siebie, ale i za ludzi, wśród których żyje. Jeśli żyje w sposób w pełni świadomy to zastanawia się czy to, co wybiera jest dobre dla niego oraz innych ludzi. Jeśli chcemy być w pełni dobrymi i świadomymi to musimy brać pod uwagę, aby nasze wybory były dobre nie tylko dla nas, ale i dla całej ludzkości. np. producenci filmów przemocy...........
63.Jakie trzy elementy występują w pojęciu odpowiedzialności. 1-podmiot (ktoś, kto spowodował czyn), 2-przedmiot (czyn, za który odpowiadamy), 3-instancja, (przed kim odpowiadamy)
64.Czy człowiek we współczesnej cywilizacji zachowuje się odpowiedzialnie. Obserwując współczesną arenę polityczną można już stwierdzić, że człowiek XXI wieku nie potrafi zachować się odpowiedzialnie. Nie umie, bądź nie chce, ponieść konsekwencji wynikających z jego własnych działań lub decyzji. Nie tylko polityka skłania do tak pesymistycznego poglądu na temat odpowiedzialności człowieka; rodzice nie poczuwają się do opieki nad własnymi dziećmi, dzieci zapominają o swoich rodzicach. Być może przyczyny tego rodzaju zachowań leżą w niedoskonałym systemie prawnym, jednak mi wydaje się, że to człowiek zatraca pewne wartości, które mogłyby właściwie kształtować jego osobowość.
65.Czy tolerancja jest pojęciem jednoznacznie pozytywnym. Pojęcie tolerancji nie jest jednoznacznie pozytywne, ponieważ nie można akceptować wszystkich zjawisk i zachowań społecznych. Nie można tolerować np. korupcji, płatnej protekcji, agresji, antysemityzmu i innych przejawów negatywnego działania. Błędnie pojmowana tolerancja może doprowadzić do zobojętnienia społecznego wobec tych zachowań i zjawisk, które nie mieszczą się w ramach zdrowego życia społecznego.
66.Przedstaw związek między pojęciami tolerancji i sprawiedliwości. Tolerancja pozwala na równe i sprawiedliwe traktowanie wszystkich ludzi bez względu na ich wyznanie, orientację seksualną, polityczną czy kolor skóry. Myślę, że bez tolerancji niemożliwa jest sprawiedliwość. Analiza tego zagadnienia z drugiej strony pozwala stwierdzić, że bez sprawiedliwości nie ma tolerancji; tak, więc związek między tymi pojęciami jest bardzo klarowny i ścisły.
67.Podaj argumenty za i przeciw eutanazji. Istnieją takie sytuacje, które wymagają możliwości godnej i spokojnej śmierci. Prawo powinno dawać ludziom furtkę w postaci eutanazji, z której mogliby skorzystać. Bardziej nieludzkie wydaje się skazywanie człowieka na życie w bólu, bez nadziei, niż pozwolenie zadecydowania mu o sposobie i momencie odejścia. Za: 1.Pozwala uniknąć cierpienia. 2.Umożliwia przerwanie życia, w którym brak bez nadziei na normalną egzystencję. 3.Pozwala godnie odejść z tego świata. Przeciw: 1. Może stać się polem do nadużyć.2.Ingeruje w naturalne prawa egzystencji.3. Jest niezgodna z zasadami etyki chrześcijańskiej.
68.Czy eutanazja powinna zostać zalegalizowana. Istnieją takie sytuacje, które wymagają możliwości godnej i spokojnej śmierci. Prawo powinno dawać ludziom furtkę w postaci eutanazji, z której mogliby skorzystać. Bardziej nieludzkie wydaje się skazywanie człowieka na życie w bólu, bez nadziei, niż pozwolenie zadecydowania mu o sposobie i momencie odejścia. Za: 1.Pozwala uniknąć cierpienia. 2.Umożliwia przerwanie życia, w którym brak bez nadziei na normalną egzystencję. 3.Pozwala godnie odejść z tego świata. Przeciw: 1. Może stać się polem do nadużyć.2.Ingeruje w naturalne prawa egzystencji.3. Jest niezgodna z zasadami etyki chrześcijańskiej.
69.Czy transplantacje są formą neokanibalizmu. Transplantacje są to przeszczepy ludzkich organów. Bogusław Wolniewicz w swoim artykule „Neokanibalizm” porusza problem transplantacji ze zwłok ludzkich. Uważa, że transplantacje to żerowanie na trupach, nowoczesne ludożerstwo, neokanibalizm . Dlaczego Wolniewicz porównuje transplantacje do kanibalizmu, ludożerstwa? Z jego analizy wynika, że zarówno ludożerstwo rytualne (to znaczy spożywanie zwłok ludzkich jako wyraz pietyzmu wobec zmarłego, od którego są zależne dalsze losy zmarłego) jak również ludożerstwo magiczne (spożywanie fragmentów zwłok ludzkich po to by przyswoić sobie tą drogą cechy osoby zmarłej np. urodę, mądrość) nie mają charakteru gastronomicznego, a cel tego drugiego jest taki sam jak cel transplan-tacji: wznowienie gasnących sił życiowych konsumenta, tą siłą, która tkwi jeszcze w organie (sercu, nerce) zjadanego trupa.
70.Czy mamy prawo wykorzystywać ciała zmarłych do transplantacji. Nie ukrywam, że artykuł B.Wolniewicza pobudził mnie do refleksji. Z niektórymi wnioskami autora trudno się nie zgodzić: rzeczywiście istnieje podobieństwo pomiędzy ludożerstwem magicznym a przeszczepami. Jednak pomimo słuszności tego twierdzenia nie mogę pozbyć się wrażenia, że Wolniewicz patrzy w sposób jednostronny. Nie mogę również pozbyć się wewnętrznego krzyku osób, które by przeżyć muszą przyjąć dany organ ze zwłok. W ten sposób osoba zmarła w jakiejś części będzie żyła. Należy przerwać krąg milczenia. Bo do czasu, kiedy będziemy zastanawiać się gdzie są granice, których człowiek nie powinien przekraczać będziemy mogli sami decydować, kiedy należy się zatrzymać.
71.Czy mamy prawo klonować ludzi. Każdy człowiek, nawet ten najbardziej typowy, jest jednostką niepowtarzalną, nieprzeciętną. Ta cecha ludzi stanowi o uroku człowieczeństwa, któremu tak naprawdę niepotrzebne są idealne duplikaty, nawet najbardziej uzdolnionych, genialnych ludzi. Uważam, że klonowanie uczyniłoby nasze życie szare i na tyle przewidywalne, że po prostu nudne.
72.Czy kara śmierci powinna zostać przywrócona. Ilu odpowiedzi na to pytanie wysłuchamy każda będzie inna, choć wydawałoby się, że odpowiedz jest prosta tak lub nie. Jednak każdy z nich przytacza inne argumenty, bo w swych osądach kieruje się innymi pobudkami. Do zastanowienia nad tym pytaniem zmusiła mnie lektura artykułu B.Wolniewicza „Diabeł, czyli miłość zła”. Otóż uważam, że kara spełnia kilka funkcji:prewencyjną, czyli odstraszającą, korekcyjną-wychowawczą, retrybucyjną -karzemy ze względu na ideę sprawiedliwości. Autor uważa, że funkcja retrybucyjna jest najważniejsza i w pełni się z nim zgadzam, każemy za to coś zrobił. Kara śmierci w pełni spełnia te funkcje: odstrasza-tak, wychowuje-tak, retrybuje-tak. Jeżeli społeczeństwo nie będzie eliminowało osobników o skłonnościach „diabelskich” to samo jest tym „diabelstwem” zagrożone. Tym samym, jeżeli przyzwolenie rośnie - rośnie przestępczość.