1. wpływ architektury klasycznej na architekturę europy
Starożytna Grecja i Rzym, ich dokonania kulturowe i cywilizacyjne miały olbrzymi wpływ na rozwój całej Europy. Wiele późniejszych epok korzystało z dorobku tych cywilizacji, sięgało po wypróbowane wzory, nie tylko korzystało z tematów, motywów, toposów, ale również z utrwalonych już gatunków literackich, osiągnięć sztuki czy osiągnięć ułatwiających życie codzienne. Zważywszy na ramy czasowe jakie obejmuje antyk (początek to przełom wieku IX i VIII p.n.e. a koniec to rok 476 n.e.) wydawałoby się, iż jest to epoka zacofana, nie mająca zbyt wielu możliwości. Ale nic bardziej mylnego W wielu kolejnych epokach zaznacza się obecność osiągnięć antycznych, zaryzykowałabym stwierdzeniem, że niektóre z nich miały olbrzymi wpływ nawet na życie współczesne. Jednak swoje rozważania chciałabym rozpocząć od epoki średniowiecza.
W epoce tej szeroko zaznacza się obecność antyku. Przede wszystkim zauważamy to w religii. Religia chrześcijańska, która została rozpowszechniona w starożytnym Rzymie, była wtedy najwyższym celem, a poświęcenie Bogu sposobem na osiągnięcie wiecznego życia i egzystencji po śmierci u boku Pana. Budowano wiele kościołów i świątyni - budowano między innymi w stylu romańskim. Wspólna cechą budowli romańskich i antycznych jest ich ciężka konstrukcja, łukowate okna i drzwi oraz cylindryczne sklepienia kolebkowe lub krzyżowe.
Odrodzenie antyku przypada na renesans, którego nazwa jest jednocześnie wskazówką, że oto w tej epoce przebudzić się maja idee oraz kanony estetyczne antyku, że klasyczna starożytność stanie się wzorem dla literatury, filozofii, kultury oraz sztuki. Epoka ta pojawia się już w II połowie XIV wieku we Włoszech a zanika całkowicie na przełomie XVI i XVII wieku. Renesans nie tylko przyswoił sobie klasyczne tematy i style, przejął również wiele klasycznych technik, na przykład w takich dziedzinach jak architektura, budownictwo czy rzeźba. Artyści w swych dziełach w malarstwie ( np. Tycjan „Wenus z Urbino”) czy rzeźbie (posąg „ Dawida” Michała Anioła) wykorzystywali motywy oraz postaci mitologiczne. Ochoczo były wykorzystywane też w budownictwie elementy klasyczne (kolumny, trójkątne frontony, łukowe sklepienia i kopuły).
Do późnorenesansowych wzorców (czyli także do wzorców antycznych) często odwoływali się poprzez klasyczną tematykę i zawarte w dziełach emocje także artyści barokowi. Jednak sztuka i osiągnięcia tego okresu pchnęły klasycyzm o krok dalej. Tam, gdzie renesans dąży by elementy klasyczne zachowały równowagę i chłód, utrzymując emocjonalny dystans pomiędzy dziełem a odbiorcą, barok chce być bezpośredni i niepokorny, chce pochłaniać i angażować.
Wpływ antyku na barok jest bardzo widoczny w architekturze, rzeźbie, mniej w literaturze czy filozofii. Nadal dominowały budowle, w których wykorzystywano cechy charakterystyczne klasycyzmowi jak kolumny, trójkątne frontony oraz łukiW kolejnych epokach także można zauważyć obecność osiągnięć antyku jednak nie są one wykorzystywane na tak wysoka skalę, jak w wymienionych przeze mnie epokach. Można jedynie wspomnieć o romantycznym neoklasycyzmie, który to mimo iż pozornie był nowym kierunkiem w architekturze to jednak jego założeniem było jeszcze większe przybliżenie nam antycznych kanonów(artyści neoklasyczni odkrywali coraz więcej miast starogreckich i starorzymskich, zauważyli że budowle tworzone do tej pory były najczęściej dość dalekim odzwierciedleniem swych świetnych pierwowzorów).
2. arch. starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu, porównanie, Partenon i Panteon
Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornamentyką i proporcjami kolumn, a której konstrukcje opierają się na głowicach, Najstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie
w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną.
Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek- joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria. Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę.
Kolejny porządek - koryncki powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu, rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego. W okresie hellenizmu (323-30 r. p.n.e.) nastąpił rozkwit urbanistyki i budownictwa użytkowego. Wznoszono monumentalne budowle świeckie, a w budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi.
arch. Starożytnego Rzymu:
Sztuka rzymska początkowo związana jest tylko z Rzymem, ale z czasem coraz bardziej rozprzestrzenia się, co związane jest z dokonywanymi podbojami. Warto pamiętać, że w tym przypadku sztuka odgrywa ważną rolę propagandową. Z tego powodu w większym stopniu niż w Grecji zwraca się uwagę na treść (nie tylko na samą formę).
Sztuka rzymska w dużym stopniu korzysta z dokonań Greków. W architekturze dąży się do jeszcze większego monumentalizmu - powstają wspaniałe świątynie, amfiteatry, akwedukty. Rzymianie, mając do dyspozycji cegły i cement, coraz bardziej komplikują bryły budowli i same formy architektoniczne. W odróżnieniu od Grecji dekoracja skupia się raczej wewnątrz budynku.
Pojawia się porządek kompozytowy, w którym głowica składa się z motywów jońskich i korynckich, a także będący odmianą porządku doryckiego porządek toskański - tutaj jednak kolumna posiada gładki trzon oraz bazę. Dla sztuki rzymskiej charakterystyczne są łuki triumfalne, np. łuk Konstantyna w Rzymie. Fora - niebędące już tylko rynkami - przyjmują formy potężnych kompleksów świątynnych, np. Forum Romanum.
Sklepienie krzyżowe - powstało z przenikania się pod kątem 900 złożonych w kwadracie dwóch sklepień kolebkowych, o jednakowej rozpiętości i wysokości. Linie sił cisnących skupiają się na przekątnych powstałych z przecięcia się kolebek. Przenoszone są one na 4 punkty podparcia. Zastosowanie w czterech narożach filarów podpierających, zamiast ścian oporowych występujących w sklepieniu kolebkowym było dużym osiągnięciem, które umożliwiło swobodniejszą kompozycję przestrzenną przekrywanego wnętrza.
Partenon to świątynia w stylu doryckim, wzniesiona na ateńskim Akropolu w II połowie V w. p.n.e. Liczy 70 m długości i 31 m szerokości.Do dzisiaj jest to wizytówka Aten. Natomiast Panteon to rzymska świątynia poświęcona wszystkim bogom, którą przykrywa ogromna kopuła o średnicy 43 m, stanowiąca jedno z największych osiągnięć architektonicznych Rzymian. W VII w. n.e. Panteon został zamieniony na świątynię chrześciajańską i jest dzięki temu jedyną starożytna świątynią, która pozostała do dzisiaj miejscem kultu.
3. porównanie konstrukcji kościołów romanskichi i gotyckich
ROMANSKI: Kościół w stylu romańskim ma swoje korzenie w bazylice starochrześcijańskiej. Jego kształt odznacza się na ogół znaczną prostotą. Plan, zwany inaczej rzutem, przypomina krzyż. Oś pionową tego krzyża stanowi nawa główna, przechodząca w miejsce ołtarzowe zwane prezbiterium, zakończone prosto albo też półkolistym wgłębieniem, zwanym absydą. Nawa główna wraz z prezbiterium składa się zawsze z pewnej liczby, np. pięciu lub siedmiu kwadratów o długości boków równej odstępom między filarami. Identyczne w wymiarach kwadraty tworzą ramiona krzyża, czyli nawę poprzeczną, zwaną transeptem. Do nawy głównej przylegają z obu stron nawy boczne po jednej w kościele trójnawowym, po dwie w kościele pięcionawowym. Szerokość naw bocznych równa się połowie boku kwadratów tworzących nawę główną. Jest to najprostszy plan kościoła romańskiego. Podobnie prosta jest jego bryła. Składa się ona z kilku, kilkunastu, w wielkich kościołach nawet kilkudziesięciu brył: prostopadłościanów, graniastosłupów, ostrosłupów, półwalców. Dwa największe prostopadłościany skrzyżowane z sobą tworzą nawę główną, transept i prezbiterium. Dwa mniejsze, przystawione z obu stron do bryły nawy głównej, tworzą nawy boczne, w kościele bazylikowym zawsze niższe od nawy głównej. Graniastosłup o trójkątnej podstawie, ułożony "płasko" na prostopadłościanie nawy głównej, tworzy dach tzw. dwuspadowy, dwa inne położone odpowiednio na niższych prostopadłościanach naw bocznych - to ich dachy jednospadowe, opadające ku elewacjom bocznym. Dwa wydłużone prostopadłościany o podstawie kwadratu, ustawione pionowo po obu stronach, to wieże, a dwa położone na nich ostrosłupy - również o kwadratowej podstawie - to ich hełmy. Półwalec zaś, dostawiony do prostopadłościanu nawy głównej i prezbiterium od strony ołtarza to absyda. Omawiana świątynia składa się z trzech naw: środkowej i dwu bocznych, węższych od niej o połowę, z nawy poprzecznej (transeptu), przestrzeni pod skrzyżowaniem naw oraz części mieszczącej ołtarz - prezbiterium. Nawy oddzielone są od siebie dwoma rzędami kolumn, połączonych półkolistymi arkadami. Powyżej arkad znajdują się rzędy półkoliście zakończonych okien, biegnące przez całą długość kościoła. Jeszcze wyżej znajduje się strop kościoła. Tak właśnie były - na wzór bazyliki starochrześcijańskiej - wnętrza wcześniejszych kościołów romańskich. Później jednak budowniczowie poszli dalej i z tego samego kamienia, z którego dźwigali ściany, konstruowali również sklepienie, często półokrągłe, kolebkowe, wsparte na półkolistych kamiennych pasach sklepiennych, zwanych gurtami. Podobnym sklepieniem przykrywano nawę poprzeczną. Wówczas na skrzyżowaniu naw dwa sklepienia kolebkowe przecinając się wzajemnie tworzyły krzyż. Taki był początek sklepienia krzyżowego.
GOTYCKI
Jako zasadnicze cechy gotyku, które określają styl, można wymienić:
1. Zdecydowane wyodrębnienie elementów konstrukcyjnych, którymi są żebra i filary, od elementów wypełniających, tj. pól wypełniających sklepienia i ścian.
2. Lekkość sklepienia i jego konstrukcja pozwalająca na przekrywanie dużych przestrzeni o dowolnych rzutach.
3. Zapewnienie stateczności nawet bardzo wysokim nawom, przez zastosowanie systemu łuków przyporowych i skarp.
4. Przez zastosowanie zasady konstrukcji szkieletowej, możliwość uzyskania dużych rozpiętości przy rozstawie podpór i znacznych wysokości, co gwarantuje przestrzenność wnętrz.
5. Możliwość dobrego oświetlenia wnętrz otworami o dużych powierzchniach przeszklenia.
6. Znaczne uproszczenie rzutu w odniesieniu do poprzedniego okresu.
W układzie rzutu kościołów gotyckich przeważają założenia na krzyżu łacińskim o trzech lub rzadziej pięciu nawach. W konstrukcjach budowli tego okresu występują dwa zasadnicze systemy - bazylikowy i halowy. W rzutach poziomych bardziej rozwiniętych układów trójnawowych występują nawy poprzeczne z wydłużonym prezbiterium. Prezbiteria mogą być prostokątne, zakończone absydą półkolistą lub wieloboczną z wieńcem promieniście ułożonych kapliczek. Wzdłuż nich prowadzi obejście otoczone kaplicami. Do potężnych brył katedr przylega cały ich wieniec o kształcie prostokątnym lub owalnym, wbudowany między wieże sił.
Wieże wznoszą się na skrzyżowaniu naw oraz wychodzą na ścianę frontalną. Nad portalem wejściowym zjawiają się jedna lub dwie wieże. Czworoboczny kształt podstawy wież zmienia się z czasem, pnąc się ku górze w ośmioboku. Ściany wież wzmacniają , dostawione do boków lub naroży, cofające się ku górze filary przyporowe. Piętra są zaznaczone ostrołukowymi otworami. Materiałem budowlanym z którego wykonywano ściany zależnie od warunków miejscowych , była cegła palona i kamień ciosowy. Najwybitniejszym osiągnięciem budowniczych gotyku jest sklepienie żebrowe. Zastosowanie żebra, jako samodzielnego elementu nośnego, prowadzi konsekwentnie do zerwania z kanonem przekryć ograniczonych wyłącznie do pól kwadratowych . Żebra tworzą samodzielne łęki, na których opierają się kolebki sklepienia. Przekroje żeber mogą być zróżnicowane w zależności od roli, którą spełniają w sklepieniu. Żebra, oprócz podstawowego znaczenia konstrukcyjnego, są także bardzo ważnym w tym stylu elementem dekoracyjnym.
4. kościoły romańskie i arch. Gotycka
To samo co wyzej
5. renesans we Włoszech
Renesans we Włoszech. Renesans był stylem w sztuce zapoczątkowanym we Florencji na początku XV w. i promieniującym na inne kraje Europy. Nawiązanie do osiągnięć antyku wyrażało się poszukiwaniem harmonii form i jasności konstrukcyjnej, a przede wszystkim, wzorem Greków, pojmowaniem piękna jako wartości obiektywnej, sprawdzalnej przy pomocy intelektu.
Dla rozwoju sztuki renesansu duże znaczenie miało powstanie mecenatu mieszczańskiego oraz zmiana społecznej pozycji artystów - niektórzy z nich stali się z rzemieślników cechowych samodzielnymi, wszechstronnymi twórcami. Do popularyzacji nowych form przyczyniła się teoria sztuki - publikowane traktaty i wzorniki (L.B. Alberti, A. Palladio, P.Della Francesca, Leonardo da Vinci). Budowle epoki renesansu były wzorowane na budowlach antyku, odznaczających się doskonałą równowagą i harmonią wszystkich elementów. Powracając do starożytnej zasady równowagi i harmonii, architekci Odrodzenia musieli, przynajmniej częściowo, posłużyć się tymi samymi elementami architektury, które wykorzystywali budowniczowie antyku. Stosowano więc kolumnę z ozdobnym kapitelem, arkadę i kopułę.
Przeznaczenie budowli Odrodzenia było bardzo rozmaite. Nadal wznoszono kościoły (bazylikowe i centralne), ale obok nich mnożyły się teraz pałace, ratusze, domy prywatne i podmiejskie wille.
Największą świątynią centralną Renesansu miała być bazylika Świętego Piotra w Rzymie. Rozpoczął jej budowę na miejscu dawnej bazyliki starochrześcijańskiej architekt Donato Bramante (1444-1514). Po nim prace prowadził Rafael, następnie Michał Anioł Buonarroti, który zaprojektował olbrzymią kopułę o średnicy 42 m (pełna wysokość świątyni wraz z kopułą 132,5m). Chociaż później przywrócono tej budowli kształt bazyliki oparty na planie krzyża łacińskiego, jej forma, przez wielkich twórców Odrodzenia, jest doskonałym wzorem architektury centralnej tej epoki.
6. renesans w Polsce
7. budownictwo renesansowe na Wawelu
Początek polskiego Odrodzenia wiąże się z panowaniem Jagiellonów: Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Ich wawelska rezydencja stała się jednym z najświetniejszych pomników architektury z czasów Odrodzenia poza terytorium Włoch. Budowali ją w latach 1502-1535, po pożarze dawnej gotyckiej siedziby królewskiej, dwaj Włosi: Franciszek zwany Florentczykiem i Bartłomiej Berrecci (ok. 1480-1537). Arkadowe krużganki obiegają dziedziniec z trzech stron, zajmując dwie kondygnacje: parter i pierwsze piętro, na drugim zaś piętrze, najwyższym, na wysokich, delikatnych kolumnach opiera się wysunięty dach. Przestronne wnętrza sal zamku wawelskiego pokrywają drewniane sufity. Rzędy krzyżujących się ozdobnych belek tworzą tu wklęsłe kwadratowe pola, tzw. kasetony. Niżej, po sufitami reprezentacyjnych sal, biegną wokoło pasy malowideł ściennych, zwane fryzami. Wyposażenie sal stanowią także meble, obrazy oraz misterne tkaniny z barwnych i złotych nici, zwane arrasami, wyobrażające sceny biblijne, krajobrazy, zwierzęta. W architekturze włoskiego Odrodzenia upowszechniła się budowla centralna przykryta kopułą. Arcydziełem polskiej architektury tego rodzaju jest przybudowana do katedry wawelskiej kaplica Zygmuntowska z nagrobkami królów. Na czworokątnym korpusie spoczywa ośmioboczny bęben z wielkimi okrągłymi oknami, na nim wsparta jest kopuła, z zewnątrz pokryta płytkami w kształcie rybiej łuski z miedzi powleczonej złotem, a wewnątrz wypełniona kasetonami z motywami kwiatów
8. budownictwo mieszkaniowe: pałace, ratusze renesansu
pałace budowane na planie prostokąta, z wewnętrznym dziedzińcem, o zwartej i zamkniętej bryle. Początkowo, jeszcze o wyraźnie obronnym charakterze, który podkreślają niewielkie okna umieszczane w najniższych kondygnacjach. Na wyższych kondygnacjach, oparte na linii gzymsu międzykondygnacyjnego umieszczane są nieco większe okna, zamknięte półkolistym nadprożem i podzielone niewielką kolumienką z głowicą wzorowaną na kapitelach korynckich. Wejścia do pałaców, początkowo w formie pojedynczych bram o stosunkowo niewielkich rozmiarach (łatwiejszych do obrony), z czasem uzyskują formę ozdobnych portali naśladujących w szczytowym okresie rozwoju renesansu architekturę łuków triumfalnych a wewnętrzny dziedziniec staje się dostępny z dwóch lub więcej stron
Jeśli pozwalała na to lokalizacja, pałace łączono z ogrodem. Pomiędzy alejkami wytyczonymi wzdłuż jednej lub kilku osi symetrii umieszczano pałacie trawników o geometrycznych kształtach. Ta sama zasada porządkowania w sposób symetryczny i pełen harmonii obowiązywała w kompozycji klombów, sadzonych drzew i krzewów, które dodatkowo przycin Miejskie ratusze podczas przebudowy otrzymują nowe portale, szersze okna i drzwi a zewnętrzne ściany wieńczy się attykami ano nadając im kształt prostych brył.
9. kościoły barokowe i założenie ogrodowo- pałacowe baroku
Za pierwowzór barokowej świątyni uważa się kościół Il Gesù w Rzymie - główną siedzibę jezuitów. Cechuje ją monumentalność, dynamika, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, hieratyzacja elementów kompozycyjnych kumulująca na osi środkowej. Efekty światłocieniowe uzyskiwane przez wygięcie elewacji, przerywanie gzymsów, wnętrza zdobione sztukateriami i malowidłami (często iluzjonistycznymi). Charakterystyczne dla epoki było organiczne łączenie architektury, malarstwa i rzeźby. W architekturze sakralnej najczęściej spotykany typ przestrzenny wywodzący się z rzymskiego kościoła Il Gesú. Różnorodne rozwiązania elewacji i rzutów kościołów (fasady parawanowe, wieże, kopuły na skrzyżowaniu naw, plany podłużne, podłużno-centralne, eliptyczne). Monumentalne założenia klasztorne, zbliżone do pałacowych.
Ogród francuski - styl aranżacji ogrodu, charakterystyczny dla posiadłości barokowych. Powstał, jak sama nazwa wskazuje we Francji i szybko rozpowszechnił się po całej Europie. Czas jego dominacji był stosunkowo krótki, wyparły go inne formy architektury ogrodowej.Charakterystyczną cechą ogrodów francuskich jest symetria dwuboczna względem alejki głównej biegnącej przez środek ogrodu. Drzewa i krzewy są równo przystrzyżone i uformowane. Często umieszczano w nim takie elementy dekoracyjne, jak rzeźby czy ozdobne ławki. Czasem usypywano także sztuczne pagórki lub kopce.
Przykłady ogrodów francuskich [
ogród przy Zamku Królewskim w Warszawie
ogrody Wersalu k. Paryża
ogród przy Pałacu Branickich w Białymstoku "
10. budownictwo mostowe XIX w.
Most - budowla inżynierska, konstrukcja pozwalająca na pokonanie przeszkody wodnej (rzeki, jeziora, zatoki, morskiej cieśniny itp.). Ze względu na rodzaj drogi prowadzonej po nim, mosty dzielimy na:
11. budynki szkieletowe i szkoły krakowskiej XIX w.
W domach szkieletowych konstrukcją nośną są słupy i belki drewniane albo metalowe. Usztywnia się je lub osłania płytami, najczęściej gipsowo-kartonowymi lub drewnopochodnymi. Konstrukcje te, a zwłaszcza ich wykończenie mają bardzo wiele odmian. W Kanadzie, Stanach i Skandynawii w domach szkieletowych mieszkają bowiem ludzie z różnych warstw społeczeństwa: zarówno bogaci, jak i żyjący skromnie. Dlatego techniki budowy, materiały budowlane oraz wykończeniowe są zróżnicowane - dopasowane do kieszeni odbiorcy.
Grupa Krakowska, ugrupowanie artystyczne utworzone w Krakowie w 1932 przez studentów ASP o radykalnych przekonaniach społecznych, którzy uprawiali twórczość abstrakcyjną wywodzącą się z późnego kubizmu- cechy to geometryczność kwadraty/. Członkami byli: B. Grünberg, M. Jarema, L. Lewicki, S. Blonder, A. Marczyński, St. Osostowicz, J. Stern, S. Piasecki, B. Strawiński, G. Wiciński, A. Winnicki. Grupa Krakowska działała do 1937.
12. XIX w.- architektura (1815- 1914)
NEOGOTYK to kierunek w architekturze i sztukach zdobniczych nawiązujący do form gotyku. Występował od ok. połowy XVIII wieku do początków XX . Neogotyk ukształtował się pod wpływem powieści gotyckiej i badań nad sztuką średniowiecza. Najwcześniej w Anglii, gdzie tradycja budownictwa gotyckiego nigdy nie zanikła. Początkowo neogotyk znalazł wyraz w architekturze wiejskich siedzib i pawilonów w parkach krajobrazowych .W XIX wieku stosowany w gmachach użyteczności publicznej, architekturze sakralnej, a także w dekoracji wnętrz, meblarstwie, rzemiośle artystycznym, grafice użytkowej. Ze względu na silne asocjacje religijne i narodowościowe neogotyk miał różne funkcje i przyjmował odmienne formy w poszczególnych krajach, odwoływał się do wielorakich, coraz lepiej poznawanych wzorów z przeszłości. Uznany za styl narodowy w Anglii w Niemczech (ukończenie katedry w Kolonii, 1842-80), u schyłku XIX wieku także w Polsce (tzw. gotyk nadwiślański). W architekturze sakralnej neogotyku w Anglii łączył się z ruchem odnowy religijno-moralnej (działalność teoretycznej i architektonicznej Pugina), w krajach niemieckojęzycznych oddziałał głównie wzorzec katedralny . Neogotyk różnił się od gotyku m. in. układem cegieł:
EKLKEKTYZM - od greckiego słowa eklektikós czyli wybierający. Styl ten łączył więc elementy formalne i treściowe zaporzyczone z innych epok i środków artystycznych., nie prowadząc jednak do nowej syntezy artstycznej. W XIXwieku stosowany był zwłaszcza pod postacią historyzmu.
STAL - od połowy XIX wieku rozwijało się budownictwo wykorzystujące ten właśnie nowy materiał konstrukcyjny .
Joseph Paxton, angielski ogrodnik i architekt projektował założenia urbanistyczne i ogrody , budowle ogrodowe oraz liczne pałace. Głównym dziełem Paxtona był nie istniejący już pawilon wystawowy Crystal Palace, wzniesiony 1851 na Wystawę Światową w Londynie, w którym jeden z pierwszych zastosował żelazną konstrukcję szkieletową z elementów prefabrykowanych i wielkie powierzchnie przeszklone.
Gustawe Alexandre Eiffel był francuskim inżynierem i konstruktorem, specjalistą od konstrukcji żeliwnych i żeliwno-stalowych. Mosty (most Aleksandra w Paryżu 1900), wiadukty (kol. koło Garabit 1882), śluzy, konstrukcja posągu Wolności w Nowym Jorku to jego dzieła. Jedank głównym z nich była wieża Eiffla o wys. 300,5 m i masie ok. 7 tys. t, zbudowana 1887-89 na Polu Marsowym w Paryżu z okazji Wystawy Światowej stalowa konstrukcja kratowa wsparta na 4 podstawach; na szczycie anteny radiofoniczne i telew., stacja meteorol. i geofizyczna.
13. nowe prądy w arch. przełomu XIX i XX wieku
Tak więc wraz z secesją w Europie i konstrukcją szkieletową w Ameryce, wkraczamy w XX wiek. Secesja rozwijała się w zasadzie bez przeszkód aż do I wojny światowej. Po tym tragicznym dla świata, czteroletnim okresie nurt secesyjny zaczął powoli słabnąć, jednak zanikł całkowicie dopiero po wybuchu II wojny światowej.
Tymczasem za oceanem rozwijała się bez przeszkód architektura wysokościowa i już w latach trzydziestych dwudziestego wieku obraz dolnego Manhattanu zapełnił się dziesiątkami wieżowców. Już w roku 1931 otwarto tam Empire State Building, który, mając 101 pięter, przez następne 40 lat był najwyższym budynkiem świata. Oczywiście II wojna światowa była w Europie okresem stagnacji, m.in. w architekturze. Po jej zakończeniu, gdy liczba ludności zaczęła rosnąć, a jednocześnie trzeba było odbudowywać olbrzymie miasta z wojennych zniszczeń, nikt już nie myślał o tym, by ozdabiać nowe budynki. To było jedną z głównych przyczyn upadku secesji. Pojawił się za to nowy nurt - funkcjonalizm. Była to bardziej cecha charakterystyczna, niż styl architektoniczny. Według funkcjonalizmu najważniejsza była funkcja, jaką pełnić miała budowla i to jej podporządkowane były zarówno materiały, konstrukcja, jak i wygląd. Ogólnie w światowej architekturze drugiej połowy wieku można wyróżnić trzy kierunku funkcjonalizmu amerykańskiego (czyli przebudowy centrów wielkich miast na wzór nowojorskiego Manhattanu). Stany Zjednoczone - okres od lat trzydziestych do ok. 1980 roku. Europa zachodnia - połowa dwudziestego wieku do przemian na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, kraje Europy wschodniej, kraje komunistyczne oraz państwa trzeciego świata - od mniej więcej początku lat osiemdziesiątych do dziś. Jednym z największych projektantów, którzy tak działali, był Frank Lloyd Wright. Projektował on główne prywatne rezydencje, choć znany jest również Guggenheim Museum z Nowym Jorku, jego projektu. Największą sławę przyniósł mu jednak dom potocznie nazywany Fallinwater - „nad wodospadem” (zdjęcie: Fallinwater home). Uważany jest za jedno z największych arcydzieł architektury pierwszej połowy dwudziestego wieku. Frank Lloyd Wright znany był z tego, iż wspaniale umiał wkomponować siedzibę ludzką w otaczającą ją przyrodę.tak więc w architekturze XX wieku mamy już trzy kierunki: secesję, funkcjonalizm, budownictwo rezydencjonalne z Frankiem Lloydem Wrightem na czele Dewizą sir Normana Fostera jest: oszczędność, ekologia i jasność. Projektowane przez niego budowle są pełne światła zewnętrznego. Są wznoszone z ekologicznych materiałów i potrzebują niewiele energii, choćby do ogrzania.
Taka właśnie jest nowoczesna architektura ostatnich lat. W przypadku mniejszych budowli, charakteryzuje się ona różnorodną kolorystyką elewacji. Jeśli chodzi o większe kompleksy, mamy do czynienia często z przeszklonymi holami, dużymi oknami, oraz oczywiście z wszechobecną konstrukcją szkieletową.
14. tendencje w kształtowaniu miasta - praktyka i teoria w XIX w.
Jak się okazuje, pierwsze próby kształtowania jednostki mieszkalnej, nastąpiły na przełomie XVIII i XIX wieku, w koncepcjach utopistów Roberta Owena i Charlesa Fouriera i są one uważane za podstawę odmiennego niż miało to miejsce wcześniej, nowego kształtowania miast. Wpływały one znacznie na zmiany przepisów regulujących ich budowę, po raz pierwszy pokazywały szersze spojrzenie na potrzeby mieszkańców, a przede wszystkim jako najważniejsze, wskazywały na kontakt z zielenią, bliskość i dostateczną liczbę usług i wreszcie tworzenie z mieszkańców zwartych społeczności o wykrystalizowanej świadomości tego, co trzeba wnieść do wspólnoty zajmującej określony teren i czego można w zamian oczekiwać. Te właśnie pierwsze idee i realizacje, stanowią dalszą inspirację zarówno dla dzieł Engelsa i Marksa, jak również powstające w sferze przestrzennej, jakże różne od siebie dzieła Arturo Soria y Maty i wreszcie Ebenezera Howarda, twórcy i propagatora koncepcji Garden-City.
Ebenezer Howard i miasto-ogród.
Miasto ogród jest oddalonym od centrum miasta osiedlem satelitarnym. Charakteryzuje się niską, luźną zabudową oraz znacznym udziałem terenów zieleni (lasów, parków, ogrodów, itp.), w ogólnej jego powierzchni. Obok funkcji mieszkaniowej i wypoczynkowej, uwzględniona jest tu funkcja niewielkiego udziału usług oraz ewentualnie nieuciążliwego przemysłu. Głównym celem miasta-ogrodu, jest zapewnienie jego mieszkańcom bezpośredniego kontaktu z przyrodą, co w efekcie ma zapewnić im życie w zdrowiu, spokoju i harmonii
15. arch. 20-lecia świat
zaczęto wznosić całe bloki wysoce fantazyjnych domów i domków z wykuszami, wieżyczkami itp. Zbędnymi dodatkami. Ten późnoromantyczny kierunek nazwano impresjonizmem, ponieważ przejawiał na zewnątrz w sposób spotęgowany wizje i wewnętrzne przeżycia autorów.
Niemal równocześnie powstał odmienny kierunek - tzw. Futuryzm. Okazał się bardzo żywotny w architekturze, która funkcjonalnie i konstrukcyjnie częściej lub rzadziej wyrażała się w prostopadłościanach. Rozpiętość ekspresjonizmu niemieckiego jest ogromna: na jednym skrzydle stoją dzieła całkowicie podporządkowane formie z pominięciem logiki konstrukcji i funkcji, na przeciwległym natomiast - kompozycje poprawne, niekiedy doskonałe, ale noszące cechy tej krótkiej epoki w mniej lub bardziej dziwacznym detalu. W latach dwudziestych pojawia się nowa konstrukcja żelbetowa, dziś rozpowszechniona, zwana sklepieniem łupinowym. Są to bardzo cienkie skorupy betonowe, w których wkładki stalowe biegną ściśle według działających sił uciskających. Pozwala to na całkowite wyeliminowanie sił rozciągających w betonie. Francja po 1918 r., poza najkonieczniejszymi inwestycjami, zmuszona była do odbudowy północno-wschodnich departamentów, straszliwie zdewastowanych przez wojnę. Samych obiektów zabytkowych najwyższej wartości trzeba było ratować kilkaset, w tym kilkanaście najwspanialszych katedr gotyckich. Dopiero po 1920 roku rozpoczyna się prywatny i publiczny ruch budowlany na poważniejszą skale, głównie w Paryżu.
Ze starszego pokolenia na wspomnienie zasługuje Henri Sauvage, który początkowo operuje w umiarkowanej secesji, bardzo przypominającej domy wiedeńskie z około 1900 r.
Sławny był również Charles Edouard Jeanneret (po babce Le Corbusier). Jak większość lubił teoretyzować, stwarzając reguły, których często sam się nie trzyma lub takie, jakich zastosowanie jest możliwe tylko w szczególnych wypadkach. Do nich należą np. okna biegnące przez całą długość fasady, niełatwe do wykonania i konserwacji, a także nie zawsze pożądane. Zasada płaskiego dachu z odwodnieniem od wewnątrz, może być słuszna w klimacie bez mrozów. Przestrzeganie tych reguł prowadzi, jak praktyka wykazała, do budowy domów jednorodzinnych bogatych snobów. Architektura Anglii tkwi po 1918 r. jeszcze dość głęboko w spokojnej secesji nałożonej na wysoce uproszczony neoklasycyzm; przykładem jest Ratusz w Swansea. Przy mniejszym współudziale secesji, a większym neorenesansu, a nawet neobaroku zbudowano zespół budynków administracyjnych i sądowych w Cardiff.
Racjonalna, konstruktywistyczna architektura pojawia się w Anglii dopiero po 1930r. Po ponad dziecięciu latach budownictwa tradycyjnego dużym i śmiałym krokiem naprzód było zbudowanie gmachu firmy Boots w Beeston przez Sir Owena Williamsa, który zastosował całkowicie przeszklone ściany zewnętrzne.
16. arch. 20-lecia polska
Proces powstawania nowych form w architekturze, którą obejmujemy szerokim pojęciem nowoczesnej, rozpoczął się w Polsce na początku naszego stulecia znajdując podstawę w rozwoju nowych technik konstrukcyjnych, głównie żelbetu.
W Warszawie kilka powstałych wówczas dzieł odznaczało się daleko posuniętym uproszczeniem form historycznych i znaczącym postępem w rozwoju konstrukcji. Zbudowano wówczas Bank Towarzystw Spółdzielczych projektu Jana Heuricha, Dom Towarowy „Bracia Jabłkowscy” i kościół przy ul. Grójeckiej projektu Oskara Sosnowskiego.
W środowisku krakowskim modernizm przybrał postać bardziej dekoracyjną. Architekci i malarze związani głównie z tzw. Sztuką stosowaną poszukiwali nowych form w tradycji architektury ludowej i szlacheckiej, pragnąc w ten sposób zaznaczyć jej wyraz narodowy. Początkiem poszukiwania stylu polskiego był styl zakopiański. Artystów interesował przede wszystkim dom jednorodzinny w otoczeniu ogrodu, na który pomysł zaczerpnęli z koncepcji angielskiej. Słabą stroną modernizmu krakowskiego było mniejsze zainteresowanie problemami technicznymi. Jednym z chlubnych wyjątków jest gmach Muzeum Techniczno-Przemysłowego, którego żelbetową konstrukcję opracował Tadeusz Stryjeński, zaś fasadę utrzymaną w duchu lekko stylizowanych elementów sztuki stosowanej - Józef Czajkowski. Liczne budowle reprezentacyjne były projektowane w duchu klasycyzmu ściśle akademickiego, uprawianego głównie przez wybitnych wychowanków Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu - Adolfa Szyszko-Bohusza, Mariana Lalewicza i Pawła Wędziagolskiego. Bardziej współczesne oblicze przybrał kierunek będący kontynuacją sztuki stosowanej, który jako tzw. Polska sztuka dekoracyjna doszedł w latach powojennych do pełnego rozkwitu.
Stylizowane motywy sztuki ludowej zostały wówczas poddane procesowi geometryzacji wywodzącej się częściowo z kubizmu i ekspresjonizmu, co w efekcie przyniosło formy zbliżone do kryształów. Głównym motorem poszukiwań nowych wartości w architekturze była grupa młodych wychowanków i studentów powstałego w 1915r. Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej. Ci prawdziwie nowocześni architekci wysunęli jak program rozwiązanie kryzysu mieszkaniowego, głosili konieczność standaryzacji i uprzemysłowienia architektury. W sensie plastycznym ich projekty i realizacje, pozbawione jakichkolwiek cech historyzmu, były polską odmianą architektury zwanej kiedyś stylem międzynarodowymWybuch drugiej wojny światowej zahamował ruch budowlany, lecz nie rozwój myśli architektonicznej. Studia projektowe prowadzono w tajnych pracowniach, poza granicami kraju, w obozach jenieckich
17. arch. socrealizmu Polska + związek radziecki
Według założeń partii architektura miała wyrażać siłę i potęgę państwa, a nie piękno czy elegancję. Architektura socrealistyczna była przewidziana jako styl państwowy ZSRR. Budynki cechuje monumentalne przeskalowanie, symetria, oraz stosowanie wielu rozmaitych elementów zdobniczych attyki, kolumnady, pilastry wysokie partery nadają bryle charakter monumentalności. Założenia urbanistyczne, to szerokie trakty i ogromne place mające w założeniu skupiać życie mieszkańców. Styl krytykowany głównie za brak funkcjonalności nieekonomiczne wykorzystanie materiałów i surowa formę, przez lata realnego socjalizmu ograniczający postęp w architekturze państw ZSRR. W Rosji przykładami są Uniwersytet im. Łomonosowa w Moskwie (Lew Rudniew, 1949), stacje moskiewskiego metra. W Polsce głównymi przykładami architektury socrealistycznej są w Warszawie Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM), Pałac Kultury i Nauki oraz rządowe budynki w rejonie ul. Kruczej, w Krakowie Nowa Huta, plac Centralny i budynki zarządu kombinatu, we Wroclawiu budynki przy ul. Świdnickiej oraz placu Tadeusza Kościuszki (KDM - Kościuszkowska Dzielnica Mieszkaniowa) oraz osiedle mieszkaniowe i dom kultury w Kowarach.
18. modernizm
Modernizm - ogólne określenie prądów w architekturze światowej rozwijających się w latach ok. 1918-1975, zakładających całkowite odejście nie tylko od stylów historycznych, ale również od wszelkiej stylizacji. Architektura modernistyczna opierała się w założeniu na nowej metodzie twórczej, wywodzącej formę, funkcję i konstrukcję budynku niemal wyłącznie z istniejących uwarunkowań materialnych. Architekci modernistyczni zakładali, że o pięknie budynku stanowi głównie jego funkcjonalność, a w każdym razie, iż przede wszystkim muszą zostać spełnione wymogi funkcji, którą ma pełnić obiekt. Budynek stanowić miał dzieło abstrakcyjne. Wszelki ornament był odrzucany. Nietrudno dają się jednak zauważyć wspólne cechy formalne dla większości budynków modernizmu. Przede wszystkim dotyczą one dyspozycji przestrzennej budynku: lekka bryła, unikanie symetrii
19. arch. Rzeźbiarska
20. postmodernizm
Postmodernizm, ogół prądów w architekturze przełomu XX i XXI w., następujących po modernizmie i odcinających się od jego koncepcji projektowych. W odróżnieniu od modernizmu postmodernizm nie ma ambicji awangardowych i przedkłada w architekturze komponowanie i kompilowanie nad poszukiwanie. Architektura postmodernistyczna cechuje się pluralizmem i złożonością. Zdaniem postmodernistów, architektura nie musi ulegać duchowi czasu i postępowi technicznemu, zaś przede wszystkim powinna zależeć od kontekstu, nastroju czy wreszcie osobistych upodobań architekta i inwestora. W postmodernizmie występuje najczęściej rozłączne traktowanie funkcji i formy. Twórcy operują powszechnie rozumianymi kodami kulturowymi, traktując czytelność funkcji i idei budynku jako wartość nadrzędną nad kształtowaniem na podstawie uwarunkowań funkcjonalnych W postmodernizmie elewacja traktowana jest jako odpowiednik stroju u ludzi. Znaczenie budynkowi nadają zarówno klasyczne, jak i nowsze symbole (portal, wieża, cokół, kratownica, szkło), czasem powstają ich kontrastowe zestawienia. Funkcjonalizm jest odrzucany, architektura jest traktowana jako sztuka oderwana od realiów. Ornament i symbol, a także symetria wracają do łask. Środkami kształtowania architektury stają się ironia, zaskoczenie, absurd
21. arch. końca XX wieku