2676


Sem. IV

Okresy rozwoju zgryzu:

Do trzeciego miesiąca tycia płodowego żuchwa jest cofnięte w stosunku do szczęki. W trzecim miesiącu na skutek intensywnego wzrostu żuchwa wysuwa się do przodu. W czwartym miesiącu znów intensywniej rozwija się szczęka i okolica nosowa twarzy prowadząc do dotylnej pozycji żuchwy w stosunku do szczęki i takie stosunki anatomiczne u płodu utrzymują się do urodzenia.

W życiu płodowym rozwój twarzy i narządu żucia zachodzą pod wpływem czynników genetycznych i środowiska wewnątrzmacicznego. Istotną rolę, szczególnie w rozwoju żuchwy, odgrywa w tym okresie język biorąc udział w wielokrotnie powtarzającej się czynności połykania wód płodowych. Jeżeli płód rozwija się prawidłowo, w narządzie rodnym matki występują warunki fizjologiczne, a ułożenie płodu przed porodem jest korzystne istnieją sprzyjające warunki, aby żaden patologiczny czynnik nie uszkodził narządu żucia dziecka w czasie porodu.

OKRES BEZZĘBIA NIEMOWLĘCEGO

Po urodzeniu warunki w narządzie żucia kształtują się głównie pod wpływem czynności fizjologicznych, jak: ssanie, połykanie, oddychanie krzyk. a w następnych okresach rozwojowych żucie i mowa.

W warunkach prawidłowych u noworodka występuje cofnięcie bródki będące wyrazem małych rozmiarów żuchwy i jej dotylnego położenia w stosunku do szczęki. Jama ustna właściwa ograniczona jest bocznie i od przodu przez niskie, półkoliste wały dziąsłowe szczęki i żuchwy, z tyłu zaś przez podniebienia miękkie. W czasie spoczynku szpara ustna jest zamknięta, dziecko oddycha przez nos. Żuchwa jest nieznaczne opuszczona, między wałami dziąsłowymi występuje niewielka szpara.

Język wypełnia całą jamę ustną niemowlęcia, dotykając wewnętrznej powierzchni policzków i warg. Podniebienie twarde jest płaskie, fałdy poprzeczne silnie zaznaczone. Przy zwarciu obu wałów dziąsłowych dolny jest cofnięty w stosunku do górnego o około 3.6 mm. Niekiedy wały są wyższe w odcinkach bocznych niż na przedzie, co powoduje występowanie w zwarciu niewielkiej szpary w odcinku przednim

WARUNKI ZWARCIOWE W BEZZĘBNEJ JAMIE USTNEJ NIEMOWLĘCIA

W odcinku przednim krawędź sieczna dolnego wału dziąsłowego kontaktuje z płaszczyzną sieczną szczęki.

W odcinkach bocznych wały dziąsłowe dolne stykają się z zagłębieniami po obu stronach szczęki zawartymi między wałami dziąsłowymi a podniebieniem.

W ciągu pierwszych miesięcy życia żuchwa dzięki ruchom doprzednim wykonywanym w czasie pobierania pokarmu i dzięki wzrostowi stopniowo wysuwa się do przodu. Język biorąc udział we wszystkich czynnościach narządu żucia działa pobudzająco na rozwój wałów dziąsłowych, na powierzchnie zewnętrzne wałów ma wpływ funkcja warg i policzków. Równowaga między czynnością języka, warg i policzków zapewnia prawidłowe warunki do przekształcania się wałów dziąsłowych w wyrostki zębodołowe, wzrastające równolegle z rozwojem, mineralizacją i dojrzewaniem zawiązków zębów mlecznych.

1. Etap wyrzynania siekaczy

Około 6 m.ż. rozpoczyna się wyrzynanie siekaczy mlecznych, jako pierwsze pojawiają się zazwyczaj siekacze centralne w żuchwie, w następnej kolejności siekacze górne. Powierzchnie wargowe siekaczy dolnych kontaktują z powierzchniami podniebiennymi siekaczy górnych. W odcinkach bocznych wały dziąsłowe są jeszcze niskie, wiec zachodzenie na siebie siekaczy tzw. nagryz pionowy jest zwiększony (ok. 3/4 wysokości koron). Wraz z wyrzynaniem się zębów rozwija się kość wyrostka zębodołowego i przyzębie, zmienia się czynność pobierania pokarmu, a funkcja żucia dostarcza nowych bodźców czynnościowych modelujących łuki zębowe i zgryz. W obu szczękach zachodzą intensywne procesy wzrostowe, zwiększa się wymiar i wysokość wyrostków zębodołowych, wysokość sklepienia podniebienia i pogłębia się przedsionek jamy ustnej. Na skutek wyrzynania się trzonowców mlecznych zmniejsza się nagryz pionowy.

2. Etap pełnego uzębienia mlecznego

W wieku 2,5-3 lat, tj. w pełnym uzębieniu mlecznym, ustala się zgryz o charakterystycznych dla tego okresu cechach:

3. Etap poprzedzający wyrzynanie pierwszych trzonowców stałych

Około 5 r.ż. następnie intensywny wzrost szczęki i żuchwy, będący wyrazem przygotowania szczek do wyrzynania zębów szóstych. Dochodzi do stopniowej resorpcji korzeni zębów mlecznych, kształtowania i mineralizacji zawiązków zębów stałych i zmiany ich położenia w kościach szczęk.

Zachodzą następujące zmiany w zgryzie:

OKRES UZĘBIENIA MIESZANEGO

1. Etap wyrzynania śle pierwszych trzonowców stałych i wymiany siekaczy

Okres wymiany charakteryzuje się duża labilnością fizjologiczną pod względem czasu i kolejności wyrzynania się poszczególnych zębów.

Łuki zębowe są w tym okresie szczególnie podatne na działanie szkodliwych czynników środowiskowych. Nieprawidłowa czynność mięśni, wczesna utrata zębów mlecznych, urazy, parafunkcje i dysfunkcje narządu żucia mogą prowadzić do powstawania wad zgryzu. Cechy charakterystyczne zgryzu w tym okresie to:

2. Etap wymiany trzonowców l kłów mlecznych na przedtrzonowce i kły stałe oraz wyrzynania się drugich trzonowców stałych

Druga faza wymiany uzębienia zaczyna się około 9 r.ż. po wyrżnięciu się zębów 6 i siekaczy stałych. Kolejno wyrzynają się pierwsze przedtrzonowce, kły i drugie przedtrzonowce, co poprzedzone jest eksfoliacia odpowiedników mlecznych tych zębów. Po wyrżnięciu zębów przedtrzonowych i związanym z tym rozwoju wyrostka zębodołowego w odcinkach bocznych ponownie zmniejsza się nagryz pionowy siekaczy. Równolegle z wyrzynaniem drugich zębów trzonowych stałych (ok. 12-13 r.ż.) utrwalają się warunki zgryzowe charakterystyczne dla uzębienia stałego. Ostateczna postać zgryzu zależy od odziedziczonego wzorca genetycznego i sumy czynników środowiska wewnętrznego i zewnętrznego, które przez cały okres rozwoju organizmu dziecka oddziaływały na jego narząd żucia.

OKRES UZĘBIENIA STAŁEGO

W warunkach fizjologicznych zgryz w uzębieniu stałym ustala się około 13 r.ż. i charakteryzuje się następującymi cechami;

Wyrzynanie trzeciego zęba trzonowego w warunkach prawidłowego zgryzu nie zmienia panujących warunków zwarciowych.

ZMIANY W ZGRYZIE ZWIĄZANE Z WIEKIEM

W wieku dojrzałym łuki zębowe i przyzębie, biorące stale udział w czynnościach narządu żucia, podlegają działaniu dużych sil wywieranych przez układ mięśniowy. W wyniku tego dochodzi do:

Zadanie regulacji ogólnoustrojowej spełnia, obok ośrodkowego układu nerwowego, układ hormonalny.

Hormony niebiałkowe pełnią rolę induktorów odpowiednich genów:

Hormony białkowe działają bezpośrednio na daną czynność metaboliczną:

Gruczoły wydzielania wewnętrznego działają na trzech poziomach:

Objawy dysfunkcji układu hormonalnego wynikają z nadmiernego lub zbyt małego wytwarzania jednego, lub kilku hormonów.

Hormony oddziałują wyraźnie na narząd zębowy i jamę utną, przy czym oddziaływanie to może dotyczyć ogólnego rozwoju morfologicznego zarodka, kośćca twarzy i szczęk, tworzenia zawiązków zębów, wpływać na budowie zębów, przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej.

Cześć nerwowa przysadki wydziela wazopresynę i oksytocynę.

Cześć gruczołowa wydziela: gonadotopiny (FSH - folitropina, LH- luteotropina, STH lub GH - somatotropina), adrenokortykotropina ACTH, tyreotropina TSH i melanotropina.

U dzieci występuje na skutek uszkodzenia przedniego płata przysadki lub ośrodków podwzgórzowych. Dochodzi do zahamowania wzrostu i niedorozwoju płciowego.

NADCZYNNOŚĆ PRZYSADKI

Zwiększone wydzielanie hormonu wzrostu może prowadzić do gigantyzmu przed pokwitaniem, a do akromegalii po pokwitaniu.

Gigantyzm podwzgórzowy wrodzony:

Akromegalia - nadmierny rozrost kości i tkanek miękkich

Hormony tarczycy regulują:

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY - postać wrodzona:

NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY - choroba - Gravesa Basedowa

Parathormon w interakcji z witaminą D i kalcytoniną wpływ na gospodarkę wapniowo- fosforanowo-magnezową ustroju, głownie na równowagę metaboliczną wapnia.

Spowodowana może być pooperacyjnym uszkodzeniem gruczołu lub jego schorzeniami. Obraz kliniczny obejmuje objawy teżyczkowe:

Występuje jako postać pierwotna i wtórna, objawy kliniczne, zarówno ogólne, jak i występujące w jamie ustnej są podobne w obu postaciach. Postać wtórna występuje miedzy innymi w przebiegu przewlekłej niewydolności nerek, zespołu złego wchłaniania i krzywicy.

Objawy nadczynności przytarczyc:

NADNERCZA

Rdzeń nadnerczy wydziela adrenaline i noradrenaline, kora zaś 4 grupy hormonów steroidowych: glikokortykoidy. mineralokortykokidy. androgeny i estrogeny.

Hormony ta wpływają między innymi na:

• przemianę węglowodanów, białek l tłuszczów

• gospodarkę wodno-elektrolitową

• przebieg procesów zapalnych w ustroju

• układ krwiotwórczy i immunologiczny oraz tkankę chłonną

• układ kostny

Postać przewlekła - choroba Addisona (cisawica)

• zmniejszenie masy ciała i zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego

• ciemne przebarwienie skóry l błon śluzowych (brunatne plamy na śluzowce warg, policzków, dziąseł i w przedsionku jamy ustnej)

• opóźnienie rozwoju zębów

Postać ostra- zespół Waterhouse- Friderichsena . wybroczyny i rozległe wylewy do błon śluzowych

Nadczynność kory nadnerczy - zespół Cushinga, związany jest z nadmiernym wydzielaniem ACTH. Podobne objawy występują u pacjentów przewlekle leczonych preparatami sterydowymi, zwiększona *masa ciała, okrągła twarz „ Jak księżyc"

Hormonami trzustki regulującymi metabolizm węglowodanów, a wtórnie również tłuszczów i białek, są insulina i glukagon.

Genetycznie uwarunkowane upośledzenie wydzielania tych hormonów prowadzi do cukrzycy. Najbardziej charakterystycznymi zmianami w

cukrzycy są zmiany w układzie naczyniowym o charakterze mikro i makroangiopatii.

Objawy w jamie ustnej:

hipoplazje szkliwa

Hormony grasicy wpływają miedzy innymi na gospodarkę wapniowo-fosforanową, a wiec również na układ stomatognatyczny.

• opóźnienie wyrzynania zębów stałych i mlecznych

• przedwczesna utrata zębów mlecznych

• Kruchość i łamliwość zębów

• przedwczesne wyrzynanie zębów mlecznych ł stałych

• nadmierne zmineralizowanie kości i zębów

• zęby o odcieniu niebiesko-białym

SZYSZYNKA

Gruczoł ten pod wpływem bodźców świetlnych wytwarza melatoninę i inne ciała indolowe wpływające na czynność gonad i nadnerczy.

NIEDOCZYNNOŚĆ SZYSZYNKI :

GRUCZOŁY PŁCIOWE

Czynność gruczołowa gonad, sterowana przez podwzgórze l przysadkę, rozpoczyna się w okresie pokwitania.

W okresie dojrzewania obserwuje się zwiększoną podatność dziąseł na czynniki drażniące (zła higiena, wady zgryzu) objawiającą się częstszym występowaniem zapaleń dziąseł, szczególnie u dziewcząt - wpływ folikulotropiny.

•Zespół Turnera - najczęstsza postać dysgenezji gonad, występuje na tle genetycznym, z całkowitą lub częściową monosomią chromosomu X.

• niski wzrost l zaburzenia szkieletu; płetwista, krótka szyja

• zaburzania układu naczyniowego i wady serca

• zmiany w nerkach, skórze l narządzie wzroku

• niedorozwój żuchwy, zaburzenia budowy zębów

• wady zgryzu, stłoczenia zębów, podniebienie gotyckie

* powiększenie języka l ankyloglossia, przerost dziąseł

W przedwczesnym rozwoju płciowym dochodzi do przyspieszenia mineralizacji l wyrzynania zębów.

Pojedynczy ząb odizolowany od tkanek przyzębia nie ma większego znaczenia w procesach fizjologicznych w jamie ustnej. Dopiero narząd zębowy tworzy całość anatomiczną i czynnościową. W skład narządu zębowego wchodzą ząb i przyzębie.

W skład przyzębia wchodzą:

- dziąsło (gingiva)

- ozębna (periodontium)

- kość wyrostka zębodolowego (os processus alveolaris)

- cement korzeniowy (cementum)

Tkanki podtrzymujące ząb przekształcają się w zależności od wykonywanej funkcji. Szczególnie wyraźnie obserwuje się te zmiany w niedoczynności lub wzmożonej czynności oraz w procesie starzenia się ustroju.

Przyzębie (parodontium) jest to zespół jednostek anatomicznych otaczających ząb, a ich rolą jest umocowanie zęba w zębodole i przyjmowanie sił żucia wywieranych na ząb.

Topograficzny podział przyzębia

- przyzębie brzeżne (parodontium marginale) są to tkanki stykające się z zębem w obrębie jego szyjki

- przyzębie okołowierzchołkowe (parodontium apicalis)

Dziąsło pokrywa wyrostek zębodołowy l obejmuje szyjkę zęba. Dzieli się na:

- dziąsło wolne (brzeżne, niezwiązane) w skład którego wchodzą

*brodawki dziąsłowe (papillae gingivales)

* brzeg dziąsłowy (gingiva marginalis)

* dziąsło właściwe (zębodołowe, nieruchome)- gingiva propria

Błona śluzowa dziąsła nie posiada błony podśluzowej, utkanie jej przechodzi wprost w okostną wyrostka zębodołowego - w warunkach zdrowia nie jest przesuwalna na podłożu kostnym. Taka budowa dziąsła jest przystosowaniem czynnościowym -pomaga przygotowywać i formować kęs pokarmowy. Dziąsło w okolicy szyjki zęba połączone Jest z twardymi tkankami zęba tzw. przyczepem nabłonkowym, który w procesie odontogenezy powstaje z oszkliwia. Przyczep nabłonkowy stanowi dno szczeliny dziąsłowej (rowka dziąsłowego, kieszonki dziąsłowej), która ograniczona jest z jednej strony szkliwem zęba, z drugiej zaś nabłonkiem błony śluzowej dziąsła brzeżnego.

Nabłonek przyczepu dziąsłowego nie rogowacieje - stanowi więc strukturę szczególnie delikatną. Obszar szczeliny dziąsłowej uważany jest za strefę bardzo dynamiczna, w której zaczyna się większość stanów patologicznych w chorobach przyzębia.

W warunkach fizjologicznych kieszonka dziąsłowa ma głębokość 0,5 do 1,5 mm. W przebiegu periodontopatii (chorób przyzębia przebiegających z destrukcją kości) głębokość kieszonki może przekraczać nawet kilkanaście mm.

Przyczep nabłonkowy utrzymuje się na poziomie szyjki zęba do 25-30 r.ż. potem stopniowo przesuwa się w kierunku granicy szkliwno- cementowej, a następnie wzdłuż cementu korzeniowego. Jednocześnie następuje zanik wyrostków zębodołowych i dziąsła. Proces ten nazywamy starczym zanikiem przyzębia a klinicznym objawem tego procesu jest obniżenie szyjek zębowych i wydłużenie koron zębów tzw. bierne wyrzynanie zębów

Cement czyli kostniwo jest zmineralizowaną tkanką pochodzenia mezenchymalnego, pokrywającą korzenie zębów. Rozpoczyna się w okolicy szyjki zęba na granicy za szkliwem i zachowuje ciągłość aż do wierzchołka korzenia, a nawet odkłada się na wewnętrznych ścianach kanału. Najcieńszy jest w okolicy szyjki i grubość jago zwiększa się w kierunku wierzchołka.

Stopień mineralizacji cementu jest podobny do stopnia mineralizacji kości, elementy komórkowe cementu są jednak mniej liczne i struktura ich jest mnie regularna. Cement może, podobnie jak kość, ulegać resorpcji i nawarstwianiu.

Odkładanie cementu wzrasta z wiekiem, może następować również na skutek podrażnień bakteryjnych, chemicznych l czynnościowych, albo jako rodzinne wzmożone odkładanie cementu (hypercementoza).

Funkcje cementu:

-umocowywanie włókien ozębnej

- uzupełnianie patologicznych ubytków cementu powstałych w wyniku resorpcji

- zamykanie wejścia do delty korzeniowe] (obliteracja otworu wierzchołkowego) w zębach z zakończonym rozwojem korzenia

- współdziałanie, wraz z ozębną, w procesie apeksyfikacji (zamykania otworu wierzchołkowego w zębach niedojrzałych

z martwą miazgą)

- zastępowanie tkanki ziarninowej w procesie gojenia tkanek okołowierzchołkowych

- gojenie korzenia zęba po złamaniu

KOŚĆ WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO składa się z:

- warstwy korowej zewnętrznej i wewnętrznej ( łączą się one na brzegu wyrostka zębodołowego)

- kości gąbczastej

Warstwa korowa zewnętrzna jest stosunkowo gruba, wewnętrzna zaś znacznie cieńsza, a grubość jej zwiększa się w miarę spadku grubości kości gąbczastej. Przebieg beleczek w kości gąbczastej uwarunkowany jest wielkością i kierunkiem działania sił oddziałujących na kość. Wzmożona czynność nie przekraczająca granic fizjologicznych prowadzi do zwiększenia liczby i rozmiarów beleczek, może także powodować pogrubienie blaszki zbitej zębodołów i ich brzegów. Zmniejszona czynność wywołana brakiem antagonisty lub wyłączeniem z czynności, powoduje rozrzedzenie beleczek i scieńczenie warstwy korowej.

Szczęka i żuchwa są kośćmi o charakterze unikalnym w skali całego organizmu. Wyrostek zędołowy znajduje się w ciągłej przebudowie uwarunkowanej wzrostem szczęk, wyrzynaniem i wymianą: pracą uzębienia, koniecznością utrzymania homeostazy wapnia oraz fizjologicznym zanikiem kości.

FIZJOLOGIA BŁONY ŚLUZOWEJ JAMY USTNEJ

Makroskopowo wyróżniamy w jamie ustnej:

1. CZYNNOŚĆ OSŁANIAJĄCA

Nie uszkodzony nabłonek, błona śluzowa l podśluzowa są nieprzepuszczalne dla większości drobnoustrojów. Zjawisko rogowacenia i ciągłego złuszczania się nabłonka oraz obecność licznych włókienek kolagenowych l sprężystych w błonie śluzowej stanowią główne czynniki ochronne. Na stan nabłonka oprócz czynników ogólnych mają wpływ fizjologiczne bodźce mechaniczne oraz zabiegi higieniczne. Stan zapalny w tkance łącznej podnabłonkowej powoduje zmniejszenie rogowacenia nabłonka i wzrost podatności na działnie drobnoustrojów i ich toksyn. Dla prawidłowego stanu błony śluzowej istotne są również prawidłowe warunki anatomiczne (prawidłowe ustawienie zębów w łuku, zachowane punkty styczne, gładkie i wypukłe powierzchnie językowe i przedsionkowe zębów trzonowych i przedtrzonowych).

2. CZYNNOŚĆ WYDZIELNICZA

Błona śluzowa jamy ustnej zawiera liczne drobne gruczoły śluzowe, śluzowo- surowicze l surowiczo-śluzowe, które stale ją zwilżają. Gruczoły mieszane:

- wargowe, policzkowe, gruczoły przedniej części jezyka

Gruczoły surowicze:

- gruczoły językowe tylne (smakowe Ebnera) - obmywają kubki smakowe

Gruczoły śluzowe

-językowe w okolicy nasady, podniebienne

3. CZYNNOŚĆ OBRONNA

- ślina stale spłukuje drobnoustroje z powierzchni błony śluzowej (tą one oblepiane śluzem, a następnie połykane i niszczone

przez soki żołądkowe)

- działa bakteriobójczo (zawartość lizozymu l inhibiny)

- pH śliny 5,6- 7,0 ogranicza skład flory bakteryjnej

- temperatura stale utrzymująca się w granicach 37 C nie sprzyja rozwojowi grzybów (poza Candida albicans)

- właściwości żerne komórek śródbłonka naczyń chłonnych i fagocytów

- produkcja przeciwciał przez limfocyty błony śluzowej

4. ZDOLNOŚĆ WCHŁANIANIA

Błona śluzowa lamy ustnej posiada zdolność wchłaniania niektórych tylko substancji:

- nikotyna, nitrogliceryna, metyltestosteron, alkohol, cyjanek

- związki rozpuszczalne w tłuszczach

Największą zdolność wchłaniania posiada dolna powierzchnia języka, co wykorzystuje się do celów leczniczych (lingwetki -tabletki podjęzykowe np. nitrogliceryna, leki przeciwwstrząsowe podawane podjęzykowo w razie braku możliwości podania dożylnego).

Związki chemiczne podawane wewnętrznie nie są wydalam bezpośrednio przez błonę śluzową, ale za pośrednictwem gruczołów ślinowych i łojowych.

5. ZDOLNOŚĆ ODBIERANIA BODŹCÓW • RECEPTORY BŁONY ŚLUZOWEJ

Receptory czuciowe (ciałka Ruffiniego) - znajdują, się bezpośrednio pod nabłonkiem i w głębszych warstwach nabłonka, odchodzą w formie sieci od zwoju nerwowego i dają rozgałęzienia do brodawek łącznotkankowych, czasami po kilka odgałęzień do jednej brodawki, co daje efekt szczególnej wrażliwości śluzówki jamy ustnej

Receptory ucisku (ciałka Paciniego) - znajdują się w błonie śluzowej właściwej.

Rozkład receptorów w obrębie błony śluzowej nie jest równomierny, ilość ich zależy od liczby brodawek łącznotkankowych.

Dużą liczbą brodawek łącznotkankowych a wiec i szczególną wrażliwością odznaczają, się:

- środkowa część podniebienia twardego

-wargi

-koniuszek języka

- przednia cześć jamy ustnej

Zdecydowanie mniejsza wrażliwość występuję na:

- podniebieniu miękkim

- bocznych częściach podniebienia twardego w okolicy zębów 5 i 6

- przejściu do gardła

Wrażliwość jamy ustnej w porównaniu z innymi okolicami ciała jest bardzo duża. Bogato rozbudowany narząd czuciowy jamy ustnej pozwala na odczuwanie dotyku, ucisku, bólu i lokalizacji. Odczucie bólu, które występuje przy skrajnym nasileniu bodźców ma także znaczenie ochronne

Receptory temp. (ciepła i zimna)

Wykazują chwiejność w zależności od wpływów środowiska. Generalnie jednak błona śluzowa jamy ustnej jest mniej wrażliwa

na czucie temperatury niż skóra (jako nieprzyjemne odczuwane są dopiero temperatury > 70 C i < 0 C).

Receptory smaku (kubki smakowe )

Rozmieszczone są w:

- brodawkach okolonych, liściastych l grzybowatych języka

- błonie śluzowej podniebienia

- tylnej powierzchni nagłośni

Poszczególne smaki odczuwane są szczególnie silnie w różnych okolicach jamy ustnej:

-SŁODKI-koniec języka GORZKI- nasada języka KWAŚNY-brzegi jeżyka SŁONY- nie ma dokładnie określonej okolicy odczuwania

ZMIANY W BŁONIE ŚLUZOWEJ JAMY USTNEJ ZWIĄZANE Z WIEKIEM

Około 50 r.ż. stopniowo pojawiają się związane z wiekiem zmiany w obrębie błony śluzowej jamy ustnej. Staje się ona cienka, zanikła, łatwo ulega uszkodzeniom, występuje suchość jamy ustnej związana ze zmniejszeniem wydzielania śliny. Zmniejsza się również unaczynienie, co wiąże się z pogorszeniem procesów gojenia. Objawy powyższe bardziej zaznaczone są u kobiet niż u mężczyzn, co związane jest ze zmianami hormonalnymi w okresie menopauzy. Do subiektywnych dolegliwości związanych z tymi zmianami należą:

Zaburznia czucia i pieczenie błony śluzowej jamy ustnej, a szczególnie Języka. U ludzi starszych często obserwuje się wygładzenie powierzchni języka, zmniejszenie liczby brodawek, lub obecność brodawek zanikowych. Wiąże się to z zaburzeniami gospodarki tlenem na tle njedoboru żelaza lub niewydolności krążenia

ZMIANY HISTOLOGICZNE W OBRĘBIE BŁONY ŚLUZOWEJ ZWIĄZANE Z WIEKIEM

- zmniejszenie liczby komórek w błonie śluzowej właściwej l błonie podśluzowej

- wzrost liczby włókien kolagenowych i elastycznych

- niewielki wzrost rogowacenia w obrębie nabłonka

- zmiany typu zwyrodnienia tłuszczowego lub zwłóknienie w gruczołach ślinowych (zarówno w miąższu,

Jak l w przewodach wyprowadzających)

- obniżony poziom ptialiny w ślinie

FLORA BAKTERYJNA JAMY USTNEJ

Jama ustna noworodka jest jałowa tylko przez parę godzin, następnie zasiedlają ją stopniowo liczne gatunki bakterii oraz drożdżaki (Candida albicans).

Mikroflora jamy ustnej jest bardzo bogata i różnorodna. Składa się ze stale bytujących w niej drobnoustrojów oraz takich, które znajdują się w jamie ustnej tylko przejściowo. Istotne znaczenie dla równowagi panującej we florze bakteryjnej mają zjawiska symbiozy, antybiozv i komensalizmu, występujące pomiędzy poszczególnymi gatunkami mikroorganizmów. Duża zmienność składu flory bakteryjnej zależy między innymi od zawartych w silnie substancji hamujących lub wspomagających wzrost poszczególnych drobnoustrojów, nawyków higienicznych oraz stosowania środków bakteriobójczych i bakteriostatycznych

Szczególnie silnie zaburzają równowagę panującą w mikroflorze antybiotyki i sulfonamidy podawane doustnie wysokich stężeniach. Hamowanie rozwoju jednych gatunków bakterii wpływa pośrednio na nadmierny wzrost innych bakterii i grzybów opornych na działanie danego preparatu. Zmiany w składzie flory bakteryjnej mogą powodować wystąpienie zmian chorobowych w jamie ustnej.

Wrażliwość flory bakteryjnej jamy ustnej na poszczególne antybiotyki jest zmienna w czasie. Preparaty o wysokiej skuteczności bakteriobójczej mogą po pewnym czasie stosowania wywołać zjawisko lekooporności szczepów bakteryjnych na dany lek, po dłuższej przerwie w przyjmowaniu zaś skuteczność antybiotyku może powrócić.

W jamie ustnej występują:

- mikrokoki (Micrococci) należące do ziarniaków Gram- dodatnich

- gronkowce: biały i złocisty (Staphylococcus albus i aureus)

- paciorkowce hemolizujące (np.. Streptococcus mutans, mitis, salivarius I viridans) - Str. mutans uważany jest za najważniejszą bakterię próchnicotwórczą

- enterokoki (Enterococci)

- pałeczki Gram- dodatnie - głównie pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus) szczególnie liczne u osób z czynną próchnicą

- ziarniaki z rodziny Neiseriacae

- pałeczki z grupy coli i Proteus

. krętki i wrzecionowce (Spirochaeta, Borrelia)

maczógowce i promieniowce (Corynebacterium, Actinomyces)

-drożdżaki z rodzaju Candida i pleśniowce (Aspergillus)

PROCESY IMMUNOLOGICZNE W JAMIE USTNEJ

Organizm może reagować produkcją przeciwciał na każde wysokocząsteczkowe białko oraz polisacharydy, również na związki syntetyzowane przez sam ustrój rozpoznawane w warunkach patologicznych jako obce. Substancje pobudzające organizm do reakcji immunologicznej nazywamy antygenami. W reakcji typu komórkowego następuje proliferacja limfocytów T, z których cześć staje się krótko żyjącymi komórkami wykonawczymi reakcji, część zaś przekształca się w długo żyjące komórki pamięci Immunologicznej. Za reakcje typu humoralnego odpowiedzialne są głównie limfocyty B zlokalizowane przede wszystkim w węzłach chłonnych i innych narządach układu chłonnego. Przekształcają się one w komórki plazmatyczne produkujące przeciwciała ( immunoglobuliny)

Większość przeciwciał należy do grupy gamma globulin, wyróżniamy wśród nich klasy:

Istotny elementem odpowiedzi immunologicznej są makrofagi powstające w szpiku kostnym komórki o właściwościach żernych. Część makrofagów osiada np. w wątrobie (komórki Borowicza-Kupffera) , śledzionie lub węzłach chłonnych, pozostałe zaś stanowią pulę makrofagów wolnych, migrujących przez tkanki.

Jama ustna posiada wysoki poziom aktywności immunologicznej

- występują w niej reakcje typu komórkowego i humoralnego. Procesy immunologiczne zachodzące w niej są odbiciem stanu zdrowia całego organizmu. W jamie ustnej zachodzi stała produkcja przeciwciał zarówno tkankowa, jak i wydzielnicza (ślina). W warunkach zdrowia saprofitująca flora bakteryjna jamy ustnej nie stanowi zagrożenia dla organizmu dzięki mechanizmom obronnym (lizozym i inne substancje przeciwbakteryjne śliny o szerokim spektrum działania). Na działanie środowiska jamy ustnej narażony jest głównie nabłonek i szkliwo. Elementy odpowiedzi humoralnej oddziałują na obie te tkanki, komórkowej zaś tylko na nabłonek.

Makrofagi posiadają liczne lizosomy zawierające enzymy hydrolityczne, za pomocą których trawią sfagocytowany materiał. Ponadto makrofagi biorą udział w fazie indukcyjnej odpowiedzi immunologicznej oraz w fazie wykonawczej odpowiedzi typu komórkowego,

również pobudzenie limfocytów zachodzi szybciej w obecności makrofagów. W regulacji odpowiedzi immunologicznej biorą również udział

limfocyty T supresorowe, pojawiające się pod wpływem antygenu lub kompleksów antygen- przeciwciało i wydzielające czynniki hamujące dalszą proliferację limfocytów. Przeciwciała powstające w przebiegu reakcji immunologicznej mogą wywierać na nią wpływ hamujący (IgG), lub powodować wzmożenie odpowiedzi.

W okolicy szyjki zęba działa zarówno ślina, jak i płyn kieszonkowy. W tej okolicy odkłada się najczęściej płytka nazębna, z którą wiąże się zarówno uszkadzające działanie drobnoustrojów, jak i czynnika immunologicznego. W wyniku tego działania może dochodzić zmian zapalnych w przyzębiu i rozwoju próchnicy w okolicy przyszyjkowej.

Na stan dziąseł i błony śluzowej wpływa ponadto krew i płyn tkankowy (przede wszystkim na głębsze partie tkanek).

W przypadku zaburzenia równowagi między działaniem płytki, a humoralną i komórkową odpowiedzią immunologiczną może dojść do wystąpienia stanu zapalnego.

Ślina

Ślina jest mieszaniną wydzieliny trzech par dużych gruczołów ślinowych (przyusznych, podżuchwowych i podjęzykowych) oraz licznych drobnych gruczołów rozmieszczonych w obrębie błony śluzowej jamy ustnej (wargowych, policzkowych, podniebiennych, gardłowych i językowych). W skład śliny wchodzą również:

W funkconalnej jednostce gruczołów ślinowych wyróżnia się komórki surowicze wytwarzające wodnisty płyn ubogi w składniki organiczne i komórki śluzowe produkujące płyn gęsty, lepki, bogaty w glikoproteidy.

Mieszana ślina ludzka jest bezbarwnym, lekko opalizującym płynem o średnim pH około 6 ( wahania pH mieszczą się w granicach od 4,5 do 8)

Ślinianki podżuchwowe ( glandule submandibulares)

Ślinianki podjęzykowe (glandulae sublinguales )

Ślinianki przyuszne (glandulae parotideae)

Drobne ślinianki pomocnicze wydzielają ślinę śluzową, bogatą glikoproteidy i ubogą w enzymy i sole mineralne.

Wydzielanie śliny

Ślina w małych ilościach wydzielana jest stale, głównie przez drobne gruczoły ślinowe.

Wydzielanie dobowe u osoby dorosłej - średnio 500 - 600 ml ( po około 50% ślina spoczynkowa i 50% stymulowana)

Wydajność ślinianek w spoczynku - średnio ok. 0,2 ml/min w czasie snu ślinianki przyuszne są całkowicie wyłączone z funkcji, podjęzykowe i podżuchwowe zaś wydzielają ślinę w zmniejszonej ilości

Mechanizm wydzielania śliny

Do czynników kontrolujących wydzielanie śliny należą:

Pobudzenie współczulne i katecholaminy

Składniki organiczne ok. 5g/l

  1. białko- główny składnik organiczny 2,2 g/l

  • węglowodany (glukoza, galaktoza, mannoza i kwas sialowy) .

  • związki azotowe (mocznik, kwas moczowy, amoniak, kreatynina)

  • Lipidy (cholesterol, kwasy tłuszczowe, glicerydy, fosfolipidy)

  • Inne (kwas mlekowy, hormony)

    • Składniki nieorganiczne ok. 2,5 g/l

    1. Woda - stanowi ponad 99%

    2. Kationy (Na, K, Ca, Mg, Fe)

    3. Aniony (chlorki, fluorki, jodki, fosforany, węglany, siarczki, rodanki)