Kompozycja plastyczna

Marcell Duchamp Akt schodzący po schodach (1911) - film

Kompozycja - to w przypadku sztuk plastycznych umiejętność zestawienia ze sobą elementów w taki sposób, aby tworzyły one harmonijną całość. Kompozycją nazywa się także samo dzieło (przedmiot) sztuki.

Często na podstawie układu elementów wyróżnia się przeciwstawne rodzaje kompozycja np.:

• kompozycję otwartą i zamkniętą

• kompozycję statyczną i dynamiczną

• kompozycję symetryczną i asymetryczną

Celem kompozycji jest osiągnięcie zamierzonego efektu plastycznego poprzez umiejętność dobierania kolorów, proporcji, faktur i położenia przeciwstawnych elementów, czasem na drodze porządkowania podobnych do siebie składników, a kiedy indziej poprzez zestawienie ich na zasadzie kontrastu. W kompozycji często wykorzystuje się pewne formuły znane z geometrii, takie jak symetria czy złoty podział. Odpowiednie operowanie tymi narzędziami daje efekt w postaci różnych wrażeń, przeżyć jakich może doświadczyć odbiorca.

Kompozycja symetryczna

W plastyce często symetria odbiega od jej rozumienia geometrycznego - może być ona zachowana „z grubsza”, a i tak symetrią będzie, ponieważ Kompozycja symetryczna to taka, której obie połowy po dwóch stronach poprowadzonej środkiem osi są jednakowe lub bardzo do siebie podobne, a rytm w kompozycji - to powtarzanie się takich samych lub podobnych plam, kresek lub brył w pewnych określonych odstępach.

Można wyróżnić kompozycje symetryczną:

jednoosiową
wieloosiową

Kompozycja asymetryczna

występuje wtedy, gdy obie strony obrazu (prawa i lewa) wyraźnie się od siebie różni.

Kompozycja zamknięta

mieści całość przedstawianych elementów, daje wrażenie skończonej (wszystko mieści się w kadrze)

Kompozycja otwarta

sprawia wrażenie nieskończonej. Wydaje się, że można ją przedłużyć poza krawędzie obrazu,

Kompozycja oparta na rytmie

(powtarzalność elementów, sekwencji - zrytmizowanie elementów nie musi być idealne - mogą być odstępstwa od niego.

Kompozycja statyczna (stabilna)

Występuje tu przewaga linii poziomych i/lub pionowych. Może też łączyć się z kolorami.

Kompozycja dynamiczna

Występuje tu przewaga linii ukośnych - pojawienie się sugestii ruchu

Kompozycja z akcentem (akcent kompozycyjny)

To wyrazisty element, który koncentruje na sobie uwagę odbiorcy ze względu na to, że znacznie odbiega od reszty obrazu - może on być związany z kształtem lub kolorem.

Zasada równowagi

W kompozycji polega na porządkowaniu elementów składających się na dzieło sztuki - plam, kresek, brył itp.

Działanie zasady równowagi na przykładzie Kolistego napięcia Jeana Heliona

dzieło w formie niepełnej, jeden element został usunięty i oto okazuje się, że kompozycji czegoś brakuje. Sprawia wrażenie, jakby za chwilę - przez nadmierny ciężar swoich zgrupowanych po prawej stronie plam - miała "przechylić się" w jedną stronę.		po przywróceniu brakującej plamy wygląda ono mocno i pewnie i nie ma tendencji chylenia się w którąkolwiek stronę. Zostało ponownie dobrze zrównoważone

Kompozycja nie może sprawiać wrażenia braku czegoś. Jest to szczególnie ważne przy kompozycjach asymetrycznych, ale mogą się zdarzyć świadome odstępstwa od tej zasady (są uzasadnione tylko wtedy, gdy są świadome!)

Dynamizm

Kompozycja mniej dynamiczna

Kompozycja bardziej dynamiczna, ze względu na kolor - z reguły kolor ciepły.

---