Ekonomia - nauka badająca w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym:
dla kogo się wytwarza
co się wytwarza
w jaki sposób (tech. zaawans.)
Mikroekonomia jest dziedziną ekonomii zajmującą się badaniem zachowania indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków.W badaniach mikroekonomicznych gospodarkę danego kraju bądź regionu traktuje się jako zbiór podmiotów, nie zaś jako jeden organizm (jak w makroekonomii). W silnym obecnie nurcie ekonomii neoklasycznej spotykamy prawie wyłącznie matematyczne (statystyczne, analityczne) modele zachowań zbiorów podmiotów, np. konsumentów, przedsiębiorstw, instytucji publicznych itd.
Makroekonomia - dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest przede wszystkim tworzenie i podział dochodu narodowego a także zagadnienia związane między innymi z inflacją, bezrobociem, inwestycjami, bilansem płatniczym i handlowym, z uwzględnieniem polityki pieniężnej banku centralnego oraz polityki gospodarczej i fiskalnej państwa.
Zasoby dzielimy na: materialne, kapitałowe i ludzkie
Alokacja zasobów - rozmieszczanie zasobów tam gdzie mogą dać największy dochód
Dobro - rzecz materialna przedstawiająca wartość z punktu widzenia użytkownika
Krzywa możliwości produkcyjnych - przedstawia - przy każdej wielkości produkcji jednego dobra- maksymalna możliwą produkcje drugie dobra.
Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra
Rynek - jest zwięzłą nazwą procesu prowadzącego do tego, ze decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym co i jak wytwarzać oraz decyzje pracowników dotyczące jak wiele i dal kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzieki odpowiednim dostosowaniem cen.
Czynniki produkcji to trzy rzeczy niezbędne do wytwarzania dóbr:
Pojęcie czynników produkcji wywodzi się od dzieła “Bogactwo narodów” (1776 przez ). Dalej było ono rozwijane przez David Ricardo oraz John Stuart Mill i stało się podstawą ekonomii politycznej.
W klasycznej ekonomii kapitałem były narzędzia i maszyny. Współcześnie określa się to jako kapitał fizyczny. Nie mniej ważny jest kapitał ludzki oznaczający zwykle wiedzę i umiejętności siły roboczej.
Rzadkość - jedno z podstawowych pojęć ekonomii, określające ograniczoną ilość zasobów w stosunku do nieograniczonych potrzeb.
Rozbieżność pomiędzy ograniczonymi zasobami a nieograniczonymi potrzebami powoduje, że nie wszystkie potrzeby będą mogły być zaspokojone. Tym samym rzadkość zmusza do racjonalnego gospodarowania dostępnymi zasobami, celem zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb. Pojęcie rzadkości stanowi kryterium podziału na dobra rzadkie i dobra wolne. W tym sensie dobra wolne to takie dobra, które występują w nieograniczonych ilościach. Takie dobra jak powietrze lub woda były uważane za dobra wolne, obecnie dominuje pogląd, że wszystkie dobra są rzadkie.
Cena minimalna to cena urzędowa, poniżej której nie wolno sprzedawać danego towaru. Ustalenie ceny minimalnej następuje na wniosek producentów; jest ona zawsze wyższa od ceny równowagi. Wprowadzenie ceny minimalnej wymaga równoczesnego przeciwdziałania zmniejszeniu popytu na rynku.
Wzór na cenę mininalną to s=c+(f/v), gdzie
s - minimalna cena jednostkowa
c - jednostkowy koszt sprzedaży
v - produkcja
f - jednostkowe koszty stałe dla całej produkcji
Szczególnym przykładem ceny minimalnej jest płaca minimalna (płaca- cena pracy), w tym wypadku oprócz równoważenia rynku znacznie ważniejszymi czynnikami wpływającymi na jej wysokość są kwestie socjalne, ochrona przed potencjalnym wyzyskiem pracodawców, siła przetargowa związków zawodowych, zrzeszeń pracodawców.
Cena równowagi jest to cena dobra lub usługi, która równoważy popyt i podaż. Przy danej cenie, ilość oferowanych dóbr lub usług jest równa ilości dóbr lub usług, które konsumenci są w stanie nabyć.
Skutkiem wprowadzenia ceny maksymalnej może być niedobór rynkowy. Cena maksymalna jest na ogół niższa od ceny równowagi rynkowej.Wprowadzana jest tylko w nielicznych przypadkach, gdy wymaga tego ważny interes społeczny (np. ceny mieszkań komunalnych dla najbiedniejszych rodzin). Cena maksymalna chroni zawsze interes konsumenta.
Popyt to poparta odpowiednimi zasobami chęć klienta do nabycia dóbr i usług w danym momencie i miejscu. Popyt zależy przede wszystkim od ceny towaru, tę zależność przedstawia krzywa popytu.
Popyt to wielkość zapotrzebowania zgłoszonego przez konsumentów przy danej cenie w danym okresie.
Popyt efektywny - chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu.
Popyt potencjalny - oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.
W przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może się przekształcić w popyt efektywny.
Prawo popytu - Wraz ze wzrostem ceny danego dobra, przy ceteris paribus, zmniejszy się zapotrzebowanie na dobro a wraz ze spadkiem ceny, przy ceteris paribus, zapotrzebowanie się zwiększy.
Czynniki kształtujące wielkość popytu
przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości
Podaż to ilość danego towaru, którą sprzedający zaoferują do sprzedaży w danym momencie i miejscu w zależności od poziomu cen. Podaż zależy przede wszystkim od ceny towaru, tę zależność przedstawia krzywa podaży.
Prawo podaży głosi, że przy niezmienności innych warunków rynkowych podaż danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena, natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży. Poziom podaży, tak jak poziom popytu nie zależy wyłącznie od ceny towaru.
Czynniki kształtujące wielkość podaży
ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów - czyli poziom kosztów produkcji
technologia czyli postęp techniczny
ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających)
liczba producentów na danym rynku
cele przedsiębiorstwa
oczekiwania dotyczące zmian cen
eksport oraz import
wielkość rezerw
czynniki przypadkowe, np. pogoda
czas, jakim dysponują producenci
interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne
elastyczność podaży!
Elastyczność popytu i podaży
ceny wywoła względnie małą zmianę popytu, to mówimy że popyt jest nieelastyczny.się do sposobu, w jaki wielkość popytu reaguje na zmiany cen: - jeżeli mała Elastyczność popytu odnosi zmiana cen wywoła względnie dużą zmianę popytu, to mówimy że popyt jest elastyczny; jeżeli mała zmiana
Popyt na dobro lub usługę jest elastyczny, gdy istnieje wiele bliskich substytutów w tym samym przedziale cenowym; popyt na rzeczy uważane przez ludzi za dobra niezbędne będzie wykazywał tendencję do bycia nieelastycznym.
Podaż dobra lub usługi jest elastyczna, gdy ilość oferowanych do sprzedaży dóbr lub usług może być łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawdą w odniesieniu do wielu dóbr przemysłowych. Podaż dobra lub usługi jest nieelastyczna, gdy nie może być ona łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawda w przypadku podaży pracy na stanowisku wymagającym długiego czasu kształcenia. Zobacz też: krzywa podaży, popyt, podaż zagregowana, popyt zagregowany.
Konglomerat - w ekonomii, łączenie w sensie własnościowym przedsiębiorstw z różnych gałęzi gospodarki z istniejącym już monopolem. Celem konglemeratu jest zróżnicowanie monopolu, penetracja rynku oraz minimalizacja strat. Służy to do minimalizowania ryzyka.
Holding to forma kumulacji kapitału. Polega na kontrolowaniu akcji określonych branż produkcji w celu jej kontrolowania Holdingi mają na celu nie produkcję, lecz jej kontrolę.Polskie holdingi: Grupa BOT SA, Katowicki Holding Węglowy SA, Kulczyk Holding SA
Kartel to umowa państw posiadających decydujący wpływ w tej samej lub podobnej branży, mająca na celu kontrolę nad rynkiem i jego regulację (cena, podaż, popyt). Nie jest to oddzielna instytucja. Państwa pozostające poza kartelem nazywane są outsiderami. Są one niszczone przez kartele drogą konkurencji, jeśli staną na drodze ich interesów (OPEC oraz kryzysy naftowe w latach '70). Zazwyczaj są bardzo trwałe.
Trust jest to monopol, w którym niknie ostatecznie tak ekonomiczna jak prawna samodzielność poszczególnych przedsiębiorstw. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcją i zbytem, wyznaczający ceny, określający podział zysków.
Monopol może mieć charakter:
państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi
W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.
Oligopol - forma struktury rynkowej, różna od doskonalej konkurencji, gdzie występuje znaczna ilość małych konkurentów, oraz od czystego monopolu, gdzie istnieje tylko jedna potężna firma; dominująca forma w krajach rozwiniętych; sytuacja na rynku, w której występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra czy też dostawców usługi. Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej między uczestnikami takiego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (jakość, reklama, usługi dodatkowe itp.) Zachowania uczestników oligopolu próbuje się tłumaczyć przy użyciu teorii gier. Istnieją tutaj duże bariery wejścia i wyjścia.
Cykl koniunkturalny - w gospodarce kapitalistycznej, występujące nieregularnie i powtarzające się wahania poziomu ogólnej działalności gospodarczej w ramach długookresowego trendu wzrostu gospodarczego. Za początek i koniec cyklu koniunkturalnego uważa się najczęściej okres załamania koniunktury i początek kryzysu.
Wyróżnia się najczęściej cztery fazy cyklu: kryzys, stan depresji, ożywienie i rozkwit.Wyróżnia się cykle koniunkturalne:
krótkie (około 3 lat)
średnie (około 7 lat)
długie (około 15 lat)
Dochód narodowy - to suma dochodów wszystkich podmiotów, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał) równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług.
Koszty są to wyrażone w jednostkach pieniężnych celowe nakłady poniesione przez przedsiębiorstwo. Koszty można klasyfikować na wiele sposobów. Można wyróżnić trzy podstawowe układy kosztów:
Konsument-suwerenny podmiot gospodarczy podejmujący decyzje odnośnie konsumpcji w oparciu o własne preferencje oraz istniejące ograniczenia obiektywne w postaci dochodu konsumenta oraz cen rynkowych kupowanych dóbr.
Celem konsumenta jest osiągnięcie maksymalnego zadowolenia z konsumpcji dóbr, a jego miarą użyteczność dóbr i usług.
Użyteczność-suma zadowolenia, jaką osiąga konsument indywidualny z konsumowania.
Rodzaje użyteczności:
· Całkowita (Uc)-jest sumą użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi
· Marginalna (Un)-wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o kolejną dodatkową jednostkę
Q- ilość konsumowanego dobra „i” (i=0…n)
Między ilością konsumowanego dobra, a użytecznością występują zależności:
· Użyteczność całkowita konsumpcji danego dobra rośnie (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra.
· Użyteczność marginalna zmniejsza się (rośnie) wraz ze wzrostem (spadkiem) ilości konsumowanego dobra
Użyteczność całkowita rośnie w miarę wzrostu ilości konsumowanego dobra. Wzrost ten jest coraz wolniejszy i użyteczność coraz mniejsza.
Prawo użyteczności marginalnej-zadowolenie z 1 konsumowanej jednostki jest większe niż z 2. W rezultacie przyrosty zadowolenia z konsumpcji mierzone jako użyteczność marginalna zmniejszają się wraz ze wzrostem konsumowanego dobra. Po przekroczeniu pewnej granicy konsumpcji dalsze konsumowanie zacznie przynosić niezadowolenie konsumentowi. Konsument maksymalizujący zadowolenie z konsumpcji będzie je zwiększał aż do momentu zerowej użyteczności marginalnej.
Podstawą wyboru konsumenta jest uporządkowany system preferencji.
Założenia dotyczące preferencji:
· Kompletności preferencji
· Przechodniości preferencji
· Nienasyconości zadowolenia konsumenta
Rola państwa w gospodarce
Państwo- złożona i zróżnicowana zewnętrznie wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Funkcje ekonomiczne państwa:
· Alokacyjna-podejmowanie działań sprzyjających optymalnej alokacji (rozdysponowanie środków między konkurencyjne działalności) zasobów gospodarczych
· Stabilizacyjna-polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację takich celów jak:
1. Osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego
2. Ograniczenie bezrobocia i inflacji
3. Zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych
4. Wykorzystanie czynników produkcji
· Redystrybucyjna-polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy społecznej
Rodzaje polityki makroekonomicznej:
· Fiskalna-manipulowanie poziomem podatków i wydatków państwa
· Monetarna-manipulowanie przez bank centralny stopą wzrostu podaży pieniądza
Podatki obniżają dochody i ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję, a poza tym wpływają na inwestycje produkcję i zatrudnienie. Wydatki wpływają na wielkość konsumpcji zbiorowej. Zmiany podaży pieniądza (ilość pieniądza w obiegu) wpływają na zmiany stóp procentowych, które zaś wpływają na eksport i import. Polityka fiskalna i monetarna oddziaływuje na popytową stronę gospodarki i ma charakter krótkookresowy. Natomiast oddziaływanie na stronę podażową ma charakter średnio- i długo okresowy. Państwo promuje postęp techniczny, stabilizuje rynek pieniężny, tworzy bodźce do oszczędzania, wpływa na kwalifikacje pracowników, zatrudnienie, wydajność pracy i inwestycje, od których w duży
Budżet-plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest sporządzany na okres jednego roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Staje się on aktem prawnym, który umożliwia organom wykonawczym:
· Gromadzenie dochodów
· Dokonywanie wydatków
Funkcje budżetu:
· Fiskalna-polega na gromadzeniu dochodów budżetowych pochodzących z podatków i umożliwiających utrzymywanie aparatu państwowego, oraz realizację określonych zadań
· Redystrybucyjna-umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego np. zmniejszenie dysproporcji w rozwoju gospodarki w różnych regionach, a także niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów między grupami społecznymi, oraz tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego. Realizacja tej funkcji jest dokonywana za pomocą systemu podatkowego (np. progresywne opodatkowanie dochodów i ulgi podatkowe), wydatków budżetowych dokonywanych w formie transferów (świadczenia społeczne zwiększające dochody)
· Stymulacyjna-oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu państwa na życie społeczne i gospodarcze (można wpływać na poziom dochodu narodowego). W sferze społecznej można ograniczać skutki bezrobocia, a nawet regulować przyrost naturalny
Zasady polityki budżetowej:
· Rocznego budżetowania (plan na okres jednego roku)
· Zasada zupełności (obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa)
· Jedności (wszystkie dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym zestawieniu)
· Jawności (budżet powinien być podany do publicznej wiadomości)
· Równowagi budżetowej (polega na dążeniu do tego, aby bieżące dochody z podatków i innych źródeł były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowane przez rząd, za płatności transferowe i inne wydatki)
Dochody budżetu państwa
Źródła dochodu:
· Podatki
· Cła
· Dochody ze sprzedaży sprywatyzowanych przedsiębiorstw
· Opłaty skarbowe
· Opłaty sądowe
· Opłaty notarialne
Podatki-przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikami są osoby fizyczne i prawne
Podział podatków ze względu na przedmiot opodatkowania:
· Dochodowe-od dochodów osobistych i osób prawnych
· Konsumpcyjne-nakładane na produkty i usługi, które są przedmiotem obrotu np. podatek obrotowy, VAT, akcyza
· Majątkowe-płacone od posiadanego kapitału i przenoszenia praw do majątku
Podział podatków:
· Bezpośrednie-nakładane na dochody i majątek
· Pośrednie-zawarte w cenie produktu lub usługi
Sposoby nakładania podatków:
· Proporcjonalnie-jedna stopa procentowa dla wszystkich
· Progresywnie-osoby z wyższymi dochodami płacą wyższe podatki
· Degresywnie-wraz ze wzrostem dochodu niższe podatki
Wśród podatków pobieranych w krajach rozwiniętych głównym źródłem dochodu państwa jest podatek dochodowy (ponad 30%), podatek obrotowy i VAT, składki na ubezpieczenia społeczne. Od strony teoretycznej zależność między wpływami do budżetu z tytułu podatków, a wysokością stopy ilustruje krzywa Laffera (amerykańskiego ekonomisty, który zauważył, że przy stopie 0% i 100% przychody są równe 0, a stopom z przedziału 0%-100% odpowiadają różne dodatnie poziomy przychodów z podatków włącznie z poziomem maksymalnym).
Cykl koniunkturalny-periodycznie powtarzające się wahania istotnych składników życia gospodarczego. Polega na wahaniach rozmiarów produkcji społecznej, czyli PKB, którym towarzysza zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji.
W Polsce największą popularność zdobyła koncepcja cyklu koniunkturalnego Mendelsona, w której wyróżniamy fazy:
· Kryzys -nadprodukcja, spadek cen, stopy zysku, ograniczenie produkcji do zlikwidowania zapasów towaru. Poziom produkcji nie dostosowuje się do poziomu popytu, a naturalną granicą spadku produkcji jest minimalny poziom konsumpcji. Zmniejszająca się rentowność doprowadza słabsze firmy do bankructwa, likwidacji lub wykupienia przez firmy bogatsze. Ograniczone inwestycje są spowodowane trudnościami w zdobywaniu kapitału i brakiem perspektyw. Największy spadek produkcji odbywa się w dziale środków produkcji.
· Depresja -dno kryzysu. Zachowany spadek produkcji, stabilizacja zatrudnienia, cen, zysku. Gospodarka osiąga równowagę na najniższym poziomie. Rentowne są tylko firmy o najniższych kosztach produkcji. To stwarza warunki sprzyjające rozwojowi postępu technicznego i wykorzystania w produkcji nowych urządzeń i technologii. Nadwyżka kapitału płynnego nad zapotrzebowaniem na niego sprzyja pojawieniu się taniego kredytu
· Ożywienie -wyjście z depresji, wzrost produkcji, po czasie do poziomu sprzed kryzysu, zwiększenie popytu prowadzi do koniunkturalnego wzrostu cen i poprawy rentowności produkcji, powoduje to zwiększenie zatrudnienia, zwiększa się popyt na środki spożycia.
· Rozkwit -faza boom-u, szczyt, w tej fazie główne wielkości gospodarcze (płace, ceny, inwestycje, stopa zysku, zatrudnienie) osiągają poziom wyższy sprzed kryzysu. Każdy następny kryzys zaczyna się na poziomie znacznie wyższym od poprzedniego.
Między fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, że mechanizmy i procesy, które zachodzą w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy w następnej fazie.
Faza kryzysu + depresja = recesja (faza recesji)
Ożywienie + rozkwit = ekspansja (faza ekspansji)
Dynamika tych wielkości jest zróżnicowana. Najszybciej rosną ceny dóbr inwestycyjnych, które są niezbędne do powiększenia i odnowienia kapitału trwałego. Słabszą dynamiką charakteryzują się ceny dóbr konsumpcyjnych i płace. Narusza to warunki równowagi. Wzrost cen środków produkcji i płac, a także wykorzystanie starych urządzeń i maszyn w celu sprostania popytowi oznacza ekspansję, ale przy rosnących kosztach. Pod wpływem popytu na kredyt rośnie jego cena-stopa procentowa, a więc w fazie rozkwitu pojawiają się przesłanki kryzysu ekonomicznego nadprodukcji. Cykl kończy się, gdy faza jest na najwyższym poziomie i wtedy ogólny poziom aktywności przestaje się podnosić i następuje przejście do fazy boom-u pierwszego cyklu do fazy kryzysu drugiego cyklu. Ograniczenie amplitudy wahań gospodarczych oraz zmniejszenie dolegliwości społecznych powodowanych kryzysem jest celem tzw. interwencjonizmu państwowego.
RODZAJE CYKLU KONIUNKTURALNEGO: świński (najstarszy) - opisany przez Jevonsa cykl plam na słońcu - rosnąca aktywność słońca (wzrost plam na słońcu spowodowanych wybuchami) powoduje na ziemi okres klęsk żywiołowych i odwrotnie w momencie gdy aktywność słońca maleje to na ziemi warunki dla rolnictwa i sworzeń żyjących są coraz lepsze, polityczny - łączy aktywność gospodarczą z tym co się dzieje w polityce i dotyczy państw demokratycznych, każda ekipa która jest u władzy na 1,5 do 2 lat przed nowymi wyborami zaczyna spuszczać (rozluźniać) rządy np. nie podnosi podatków ale po następnych wyborach musi wszystko wrócić do normy i wtedy zawsze obserwujemy iż rządy są bardziej rygorystyczne, teoria stworzona przez Schumpetera wiąże istotę cyklu z falami innowacji (postęp techniczny) na początku pojedyncze przedsiębiorstwa, potem się rozpowszechnia i powoduje nadprodukcję i wtedy przetrwają najsilniejsi, ze względu na długość trwania cyklu: krótkie (KITCHIN - on je opisał) - trwają od 3 - 5 lat, średnie - JUGLAR - trwają od 8 - 10 lat, długie fale - KONDRATIEW - trwają od 40 - 60 lat: CYKL JUGLAROWSKI - cykl średni omawiany na latach 1929 - 1933. CYKL KLASYCZNY: kryzys,> depresja,> ożywienie,> rozkwit.
Podstawowe modele rynku
W zależności od konkurencji wyróżnia się 4 modele:
· Konkurencja doskonała-charakteryzuje się tym, że żaden z kupujących i sprzedających nie mają wpływy na cenę, bo ona kształtuje się jako wypadkowa oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców na dany produkt. Zarówno dla producentów i konsumentów cena jest wielkością daną. Warunki istnienia konkurencji doskonałej:
1. Duża liczba kupujących i sprzedających-wpływ producenta na globalną podaż i konsumenta na popyt jest niewielki (zbyt mały by spowodować zmianę ceny). Akceptują oni cenę rynkową
2. Pełna mobilność czynników produkcji-na rynku nie istnieją żadne przeszkody we wchodzeniu i wychodzeniu firm do danej gałęzi przemysły. Czynniki produkcji mogą być przesuwane bez przeszkód między różnymi ich zastosowaniami
3. Nie istnieją ograniczenia nakładów inwestycyjnych na rozpoczęcie działalności-nie potrzeba dużego kapitału do uruchomienia firmy
4. Jednorodność produktu-produkty producentów są identyczne. W rzeczywistości jest ich bardzo mało (akcje, płody rolne).
5. Doskonała informacja o rynku-wszyscy sprzedający i kupujący mają pełną informacje o produkcie i jego cenie teraz i w przyszłości. Informacja musi być darmowa
· Czysty monopol-gdy w gałęzi przemysłu istnieje tylko jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkt nieposiadający substytutów. Warunki istnienia monopolu:
1. Produkty jednorodne i zróżnicowane mogą być sprzedawane przez jedną firmę-zakłada się, że na rynku nie istnieją bliskie substytuty tych produktów.
2. Brak możliwości wejścia do gałęzi przemysłu-gałąź opanowana przez jednego producenta. Wynikają z uwarunkowań ekonomiczno-prawnych (wytwarzanie produktu może być chronione patentem, wejście do gałęzi może być związane z dużymi kosztami). Monopol pełny wynika też z przepisów ustalonych przez państwo w celu kontroli produkcji wyrobu i dochodów (zbrojeniówka)
3. 1 sprzedający i wielu kupujących
4. Doskonała informacja o rynku
· Konkurencja monopolistyczna-łączy ze sobą 2 pierwsze modele (ekonomiści Robinson i Chamberlain). Ten model opiera się na zasadach:
1. Produkty na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty-(np. 2 proszki do prania o identycznym składzie chemicznym). Występowanie zróżnicowanych produktów sprawia, że koncepcja gałęzi przemysłu traci na znaczeniu. W rzeczywistości istnieje tyle rynków i przemysłów ile jest zróżnicowanych produktów
2. Swoboda wchodzenia i opuszczania rynku
3. Wielu sprzedających i kupujących
4. Doskonała informacja o rynku
· Oligopol-nie prowadzi do jednoznacznych rozwiązań optymalizacyjnych i na tym rynku istnieje silna współzależność między przedsiębiorstwami. Możliwość wyznaczenia ceny i wielkości produkcji przez dane przedsiębiorstwo jest uzależnione od zachowania się konkurencji. Założenia oligopolu:
1. Produkty jednorodne lub zróżnicowane-w rzeczywistości więcej zróżnicowanych, ale substytutów np. rynek samochodów osobowych
2. Mała liczba sprzedających i duża kupujących-każda decyzja wpływająca na wielkość produkcji i sprzedaży jest zauważana przez konkurencję, która może stosować pewne kroki dostosowawcze (ważna cecha oligopolu)
3. Ograniczony dostęp do rynku-zdominowany rynek ograniczają czynniki technologiczne
4. Pełna informacja o rynku
Duopol-szczególny przypadek oligopolu. Rynek, na którym działają dwaj producenci oferujący ten sam produkt i działania jednego są zależne od działań drugiego. Współzależności mogą dotyczyć wyznaczenia wielkości produkcji lub poziomu cen sprzedaży
Formy monopolizacji:
· Nieustanne inwestowanie w rozwój przedsiębiorstwa i opanowanie danej dziedziny produkcji lub rynku zbytu (proces długotrwały i kosztowny)
· Łączenie przedsiębiorstw (fuzja), które były do tej pory firmami konkurencyjnymi. Powstają nowe formy instytucjonalne np.: kartele, syndykaty, trusty, koncerny, konglomaty, holdingi.
Rynek papierów wartościowych
Rynek papierów wartościowych-obejmuje transakcje kupna i sprzedaży akcji i obligacji.
Rynek ten dzieli się na:
· Rynek pierwotny-na ty rynku emitenci sprzedają nowe akcje i obligacje za pośrednictwem instytucji finansowych
· Rynek wtórny-po rozprowadzeniu na pierwotnym, są przedmiotem obrotu na rynku wtórnym (giełdzie) za pośrednictwem brokerów. W Polsce rynek wtórny dzieli się na:
1. Podstawowy-codziennie odbywa się na nim handel akcjami większych spółek
2. Równoległy-na nim notowane są akcje małych spółek i one odbywają się rzadziej
· Rynek pozagiełdowy-notowane są papiery wartościowe instytucji
Podział dochodu - (w skali kraju czy świata) informuje o tym, w jaki sposób dochód jest dzielony pomiędzy różne grupy czy jednostki
Gospodarka produkuje efektywnie jeżeli przy danych zasobach, technologii i poziomie produkcji innych dóbr wytwarza maksymalna możliwa ilość branego pod uwagę dobra
BRAKUJE TYLKO POJĘĆ: PCHLI RYNEK I WARUNKI DOJRZAŁEGO RYNKU