Pat.iccasamuppāda
Zależne [lub Współzależne] Powstawanie, jest doktryną mówiącą o uwarunkowaniu wszelkich fizycznych i psychicznych zjawisk. Wraz z doktryną Bezosobowości (anattā) tworzy ona podstawę, która jest konieczna dla rzeczywistego zrozumienia i urzeczywistnienia nauk Buddhy. Ukazuje ona uwarunkownany i zależny charakter tego nieprzerwanego strumienia rozmaitych fizycznych i psychicznych zjawisk istnienia, który konwencjonalnie jest nazywany Ja, Człowiekiem, Zwierzęciem itp.
Doktryna bezosobowości lub anattā stanowi podejście analitycznie, które stosuje podział istnienia na ostateczne części składowe - jedynie puste, bezsubstancjalne zjawiska i elementy. Z drugiej strony doktryna współzależnego powstawania stanowi podejście syntetyczne, które ukazuje, że wszystkie te zawiska - w taki czy inny sposób - są ze sobą powiązane za pomocą warunków. W rzeczywistości cała Abhidhamma Pit.aka dotyczy jedynie tych dwóch doktryn:
Zjawiskowości - sugerując bezosobowość oraz
Warunkowości - w odniesieniu do wszelkiego istnienia.
Pierwsza, analityczna metoda jest stosowana w Dhammasan.ganī, czyli pierwszej księdze Abhidhamma Pit.aki, natomiast druga, syntetyczna metoda w Pat.t.hāna, czyli ostatniej księdze Abhidhamma Pit.aki. Streszczenie tych dwóch dzieł - patrz Przewodnik I i VII.
Pomimo, że temat ten był dość często opisywany przez zachodnich autorów, jak dotąd większość z nich pojmuje znaczenie i cel doktryny Współzależnego Powstawania w całkowicie błędny sposób. Często nawet jej dwanaście głównych terminów jest tłumaczonych w błędny sposób.
Formuła Współzależnego Powstawania jest następująca:
Avijjā-paccayā san.khārā: "Przez Niewiedzę są Warunkowane sankhāra", tzn. powodujące odrodzenie działania Woli (cetanā) lub formacje karmiczne.
San.khāra-paccayā viññān.am: "Przez Formacje karmiczne (w poprzednim życiu) Warunkowana jest Świadomość (w obecnym życiu)."
Viññān.a-paccayā nāma-rūpam: "Przez Świadomość są Warunkowane Mentalne i Fizyczne zjawiska (nāma-rūpa)", czyli to, co tworzy tzw. indywidualne istnienie.
Nāma-rūpa-paccayā sal.āyatanam: "Przez Mentalne i Fizyczne zjawiska Warunkowanych jest Sześć Podstaw", tzn. pięć fizycznych organów zmysłów i - jako szósta - świadomość.
Sal.āyatana-paccayā phasso: "Przez Sześć Podstaw Warunkowane jest (zmysłowe lub mentalne) Wrażenie [tłumaczone też jako Kontakt]."
Upādāna-paccayā bhavo: "Przez Przywiązanie Warunkowany jest proces Stawania się", składający się z aktywnych i pasywnych procesów życiowych, czyli: Karmicznego procesu Tworzącego odrodzenie (kamma-bhava) oraz jego rezultatu Procesu Odradzania (upapatti-bhava).
Bhava-paccayā jāti: "Przez (wytwarzający odrodzenie Karmiczny) proces Stawania się Warunkowane jest Odrodzenie."
Jāti-paccayā jarā maran.am: "Przez Odrodznie Warunkowane są Starość i Śmierć (smutek, lament, ból, zgryzota i rozpacz). W taki sposób ponownie w przyszłości powstaje to całe cierpienie."
Następująca tabela przedstawia zależność warunków pomiędzy trzema kolejnymi życiami:
POPRZEDNIE |
||
OBECNE |
Proces Odrodzenia (upattibhava) |
|
OBECNE |
||
PRZYSZŁE |
Zanim jednak rozpocznie się studiowanie tych nauk sugerowane jest, aby czytelnik dokładnie zapoznał się z artykułem na temat 24 Warunków (patrz paccaya). Dla dokładnego zrozumienia Pat.iccasamuppādy należy znać główne sposoby warunkowania takie jak: Decydujące Wspieranie, Współ-powstawanie, Uprzednie Powstawanie itp.
Dla lepszego poznania tego tematu należy studiować: Vis.M. XVII, Fund. III, Przewodnik (Rozdział VII i Załącznik), “Dependent Origination” autorstwa Piyadassa Thera (WHEEL 15), “The Significance of Dependent Origination” (WHEEL 140).
(1.) "Przez Niewiedzę Warunkowane są Formacje karmiczne (avijjā-paccayā san.khārā)”, tzn. wszystkie korzystne i szkodliwe Działania (kamma) ciała, mowy i umysłu są warunkowane przez niewiedzę. Formacje karmiczne oznaczają karmicznie korzystną i szkodliwą Wolę (cetanā) lub wolicjonalne działania - w skrócie kamma, patrz Fund. II.
Z powodu wielu błędnych opinii panujących obecnie na Zachodzie koniecznym jest by powtórzyć tu, że w technicznym znaczeniu kamma oznacza jedynie moralne i niemoralne Działania. Innaczej mówiąc oznacza ona wspomnine powyżej zamierzone działania lub formacje karmiczne będące przyczynami dla skutków w obecnym życiu lub przyczynami przyszłego przeznaczenia i odrodzenia. Dlatego też jako termin filozoficzny kamma nigdy nie oznacza skutków działań, choć tak często jest wyjaśniana przez Zachodnich autorów.
W jaki sposób formacje karmiczne warunkowane są poprzez niewiedzę? W przypadku szkodliwej karmy związanej z Chciwością, Niechęcią i Złudzeniami (lobha, dosa, moha) są one zawsze i w każdym przypadku warunkowane przez stymulującą niewiedzę, która jest nierozerwalnie z nimi związana. W ten sposób niewiedza jest dla szkodliwych działań Warunkiem na sposób Współ-powstawania (sahajāta-paccaya), Związku (sampayutta-paccaya), Obecności (atthi-paccaya) itp. Niewiedza może być także warunkiem na sposób Decydującego Wspierania (upanissaya-paccaya), gdy na przykład jest ona stowarzyszona z chciwością i pobudza człowieka do czynienia złych działań takich, jak zabijanie, kradzież, nieprawe współżycie seksualne itp. W tych przypadkach niewiedza jest Decydującym Wspieraniem lub Bezpośrednim Bodźcem (pakati-upanissaya-paccaya). Może ona też być pośrednim impulsem na sposób Przedmiotu (āramman.ūpanissaya-paccaya) naszego myślenia. Ma to miejsce na przykład, gdy ktoś pamięta przeszły stan niewiedzy połączony ze zmysłową przyjemnością i w ten sposób powstaje karmicznie szkodliwy stan taki, jak zmysłowe pożądanie, żal itp.
W przypadku Korzystnych (kusala) formacji karmicznych niewiedza może być jedynie warunkiem na sposób Decydującego Wspierania (upanissaya), lecz nigdy na sposób Współ-powstawania (sahajāta), itp., ponieważ zdrowa świadomość dokładnie w tym momencie nie może oczywiście być związana z żadnym szkodliwym zjawiskiem takim, jak niewiedza. Niewiedza jest Naturalnym Decydującym Wspieraniem lub Bezpośrednim Bodźcem (pakatupanissaya) na przykład, gdy ktoś pod wpływem niewiedzy i próźności wysila się by osiągnąć wchłonięcia i dzięku uporowi ostatecznie osiąga korzystne stany umysłu. Niewiedza może także być dla korzystnych formacji karmicznych decydującym wspieraniem i Bodźcem na sposób Przedmiotu (āramman.ūpanissaya) na przykład, gdy ktoś rozmyśla na temat niewiedzy jako przyczyny wszelkiego cierpienia na świecie i w ten sposób ostatecznie osiąga wgląd i wkracza na cztery ponad-światowe ścieżki świętości.
(2.) "Przez Formacje karmiczne jest Warunkowana Świadomość (san.khāra-paccayā viññān.am.).” Ten zwrot naucza, że zdrowe i szkodliwe formacje karmiczne powodują przyszłe odrodzenie w odpowiedniej Sferze (gati). Formacje karmiczne z poprzednich żywotów warunkują rozwój nowego psycho-fizycznego zespołu pieciu Skupisk istnienia (patrz khandha) w łonie nowej matki. Ten zespół skupisk jest tu reprezentowany przez Świadomość (viññān.a).
Jednak wszystkie te będące Rezultatami (vipāka) karmicznymi świadomości, jak na przykład świadomość wzroku itp. oraz związane z nimi mentalne zjawiska (uczucia itd.) są kammicznie neutralne. Należy tu pamiętać, że ta embrionalna świadomość, która jest karmicznym rezultatem funkcjonuje od pierwszej chwili momentu zapłodnienia w łonie matki.
Wbrew błędnenej koncepcji Pat.iccasamuppādy dr. Paula Dahlke, wyjaśnianej jako “pojedynczy karmiczny moment osobistego doświadczenia" i jako “jednoczesność” wszystkich 12 ogniw tej formuły, należy tu zaznaczyć, że podawana tu interpretacja obemuje kolejne trzy żywoty. Taka interpretacja jest nie tylko wspólna dla wszystkich szkół Buddyzmu i wszystkich starożytnych komentarzy, lecz także jest zgodna z wyjaśnieniami podawanymi już w kanonicznych Suttach. Tak na przykład w Nidāna-sam.yutta (S. XII, 51) jest powiedziane: "Gdy niewiedza (1) i przywiązanie (9) zostają wygaszone, przynoszące zasługę, szkodę, oraz niewzruszone formacje karmiczne (2=10) nie są wytwarzane i w ten sposób żadna świadomość (3=11) ponownie nie powstanie w łonie nowej matki." A także: "Czy gdy świadomość nie pojawia się w łonie matki, może powstać umysł i ciało (4)?" Porównaj z powyższą tabelą.
Celem nauczania przez Buddhę Pat.iccasamuppādy było ukazanie cierpiącemu rodzajowi ludzkiemu, w jaki sposób w wyniku niewiedzy i złudzeń dochodzi do powstania tego istnienia oraz w jaki sposób dzięki wygaśnięciu niewiedzy oraz warunkowanych przez nią pożądania i przywiązania dochodzi do zatrzymania odradzania oraz procesu istnienia a wraz z nim - wygaśnięcia całego cierpienia.
(3.) "Przez Świadomość Warunkowane są Ciało i Umysł (viññān.a-paccayā nāma-rūpani).” To stwierdzenie sugeruje, że bez świadomości nie mogą istnieć żadne fizyczne lub mentalne procesy istnienia. Przez Umysł (nāma) powinny być tu rozumiane mentalne zjawiska Rezultatów (vipāka) kammicznych takich, jak:
Na temat siedmiu nierozerwalnie związanych z każdym stanem świadomości mentalnych zjawisk - patrz nāma. Przez Ciało (rūpa) są rozumiane cztery fizyczne Elementy (patrz dhātu) oraz zależne od nich ciało (patrz khandha I).
Umysł jest zawsze warunkowany przez świadomość a dokładniej Świadomość (viññān.a) jest dla Umysłu (nāma) warunkiem na sposób Współ-powstawania (sahajāta), Wzajemności (aññamañña), Wiązania (sampayutta) itd. ponieważ cztery mentalne skupiska zawsze tworzą jedną i nierozdzielną całość.
Świadomość (viññān.a) w chwili poczęcia jest dla Ciała (rūpa) warunkiem na sposób współ-powstawania a później warunkiem na sposób Późniejszego Powstawania (pacchājāta-paccaya, patrz: paccaya 11) i Pożywienia (āhāra), tzn. jako wspieranie. Podobnie jak wciąż ponownie powstające uczucie głodu jest warunkiem i wsparciem dla wcześniej już powstałego ciała, tak też warunkiem i wsparciem dla utrzymania tego wcześniej powstałego ciała jest powstająca później świadomość.
(4.) "Poprzez Umysł i Ciało Warunkowanych jest Sześć Podstaw (nāma-rūpa paccayā salāyatanam). Sześć podstaw to określenie na pięć fizycznych organów zmysłów i szóstą Podstawę Umysłu (manāyatana), tzn. świadomości.
Umysł (nāma, patrz 3) jest dla pięciu fizycznych Podstaw (āyatana), czyli organów zmysłów warunkiem na sposób późniejszego powstawania. Porównaj zakończenie pkt. 3.
Umysł (nāma), czyli uczucia itp. jest dla szóstej podstawy, tzn. świadomości warunkiem na sposób jednoczesnego powstawania ponieważ jest on zawsze nierozdzielnie z nią związany.
Ciało (rūpa), czyli tu cztery elementy jest dla pięciu fizycznych Podstaw (āyatana), czyli organów zmysłów warunkiem na sposób Wspierania (nissaya).
Ciało (rūpa), czyli tu pięć fizycznych organów zmysłów jest dla szóstej Podstawy (āyatana), czyli świadomości warunkiem na sposób wspierania i Uprzedniego Powstawania (purejāta-paccaya).
(5.) "Przez Sześć Podstaw Warunkowane jest (zmysłowe i mentalne) Wrażenie (sal.āyatana-paccayā phasso)” ponieważ bez pięciu fizycznych podstaw, czyli organów zmysłów nie istnieją zmysłowe wrażenia a bez szóstej podstawy, czyli świadomości nie ma mentalnych wrażeń.
W ten sposób pięć fizycznych podstaw (oko itd.) jest dla odpowiadających im pięciu zmysłowych wrażeń (wrażenia wzroku itd.) warunkiem na sposób współ-powstawania, wiązania, wzajemności itd.
(6.) "Przez Wrażenie Warunkowane jest Uczucie (phassa-paccayā vedanā)”, czyli zmysłowe i umysłowe wrażenia są dla związanych z nimi uczuć warunkiem na sposób współ-powstawania, wiązania, wzajemności itd.
(7.) "Przez Uczucie Warunkowane jest Pragnienie (vedanā-paccayā tan.hā).” Jakiekolwiek uczucie (będące karmicznym rezultatem) może w przyszłości stać się dla pragnienia warunkiem Decydującego Wspierania na sposób Przedmiotu (ārammanūpanissaya): przyjemne, nieprzyjemne czy neutralne, fizyczne czy mentalne, przeszłe czy oczekiwane. Nawet fizyczne i mentalne bolesne uczucia mogą - poprzez pragnienie uwolnienia się do nich - stać się warunkiem dla pragnienia na sposób Decydującego Wspierania na sposób Przedmiotu (ārammanupanissaya).
(8.) "Przez Pragnienie Warunowane jest Przywiązanie (tan.hā-paccayā upādānam.).” Przywiązanie jest wyjaśnione jako wzmocniona forma pragnienia. Istnieją cztery rodzaje:
przywiązanie do zmysłowości,
do błędnych poglądów,
do zasad i rytuałów,
do wiary w osobowość.
Zmysłowe pragnienie jest dla (1) warunkiem Naturalnego Decydującego Wspierania (pakatupanissaya). Dla (2-4) pragnienie jest warunkiem na sposób współ-powstawania, wzajemności, Przyczyny (hetu) itp. Może ono także stanowić warunek naturalnego decydującego wspierania. Na przykład poprzez pragnienie niebiańskiego odrodzenia itp. w nadziei osiągnięcia pożądanego przedmiotu ludzie mogą często być przywiązani do pewnych zasad i rytuałów.
(9.) "Przez Przywiązanie Warunkowany jest proces Stawania się (upādāna-paccayā bhavo),” czyli korzystne i szkodliwe aktywne procesy Karmicznego Stawania się (kamma-bhava) oraz bierne procesy karmicznych Rezultatów (vipāka), czyli tak zwane Procesy Odradzania (upapatti-bhava). Karmiczne Procesy (kamma-bhava) obejmują pięć karmicznych przyczyn:
niewiedzę,
formacje kammiczne,
pragnienie,
przywiązanie i
procesy stawania się (patrz punkty 1, 2, 8, 9, 10 w tabeli).
Procesy Odradzania (upapatti-bhava) obejmują pięć karmicznych rezultatów (patrz punkty 3-7 w tabeli).
Proces karmiczny właściwie mówiąc jest tutaj zbiorczą nazwą na wytwarzającą Karmiczną Wolę (kamma-cetanā) i wszystkie mentalne zjawiska z nimi związane, podczas gdy drugie ogniwo (formacje karmiczne) oznacza jedynie karmiczną wolę (patrz āyūhana). Oba jednak tzn. drugi i dziesiąty termin praktycznie oznaczają to samo a dokładniej, że kamma jest przyczyną odradzania, co jest wyjaśnione w punkcie 10.
Przywiązanie (upādāna) może być przyczyną poprzez Decydujące Wspieranie (upanissaya) dla wielu rodzajów korzystnej i szkodliwej kammy. Zmysłowe Przywiązanie (kāmūpādāna), czyli przywiązanie do zmysłowych przedmiotów może na przykład być bodźcem dla morderstwa, kradzieży, nieprawego współżycia z przeciwną płcią, złych słów, myśli itp. Przywiązanie do Zasad i Rytuałów (sīlabbatūpādāna) może prowadzić do samozadowolenia, fanatyzmu i okrucieństwa. Lgnięcie jest także dla związanej z nim złej kammy warunkiem na sposób współ-powstawania, wiązania itp.
(10.) "Przez proces Stawania się jest Warunkowane Odradzanie (bhava-paccayā jāti),” tzn. przez korzystne i szkodliwe Procesy Kammiczne (kamma-bhava) jest warunkowany Proces Odradzania (upapatti-bhava). Jak już wspomniano drugi i dziesiąty termin praktycznie naucza jednej i tej samej rzeczy to znaczy, że kamma jest przyczyną odrodzenia lub inaczej mówiąc karmiczna Wola (cetanā) jest nasionem, z którego wyrasta nowe życie - podobnie jak z nasiona mango wyrasta drzewo mango.
Dlatego pięć kammicznych przyczyn (niewiedza itd.) z przeszłości jest warunkiem dla pięciu kammicznych rezultatów kolejnego odrodzenia (patrz tabel). Jak jest powiedziane w Vis.M. XVII:
"Pięć przyczyn istniało w przeszłości,
Pięć owoców odnajdujemy w kolejnym życiu.
Pięć przyczyn teraz wytwarzamy,
Pięć owoców zbieramy w przyszłym życiu."
Podobnie jak w tym procesie ciągłej zmiany mentalnych i cielesnych zjawisk nie może być odnalezione nic, co przechodzi z jednej chwili do kolejnej, tak też w procesie istnienia nie ma żadnej trwałej jednostki, "ja", czy osobowości, która przechodzi z jednego życia do kolejnego (patrz: nāma-rūpa, anattā, pat.isandhi, khandha).
"Żadna istota i żadna żyjąca dusza nie przechodzi z przeszłego życia do tego życia a jednak ten obecny embrion nie może zaistnieć bez poprzedzających go przyczyn." (Vis.M. XVII) "Wiele rzeczy może służyć przedstawieniu tego faktu jak na przykład echo, światło lampy, odcisk pieczęci lub odbicie w lustrze." (źródło jak wcześniej)
"Ktokolwiek nie jest świadomy tych warunkowo powstałych przedmiotów i nie rozumie, że kamma pochodzi z niewiedzy itp., ten myśli, że to musi być jego "ja", które wie lub nie wie, działa i jest powodem działania oraz że powstaje ono przy narodzinach. Lub myśli on, że to atomy lub stwórca z pomocą tych embrionicznych procesów musiały uformować to ciało lub - że to obdarzone zmysłami "ja" doświadcza wrażeń, czuje, pożąda, czuje przywiązanie, trwa i przechodzi do ponownego nowego odrodzenia. Lub myśli on, że wszystkie istoty rodzą się z powodu ich przeznaczenia lub też w wyniku przypadku." (Vis.M. XVII)
Według Buddyzmu wszystkie mentalne i fizyczne zjawiska pojawiają się zgodnie z zasadami i uwarunkowaniami. Gdyby było inaczej, panowałby chaos i ślepy traf. Jednak taki przypadek nie jest możliwy i sprzeczny z zasadami myślenia. Porównaj Fund. III (koniec).
(11.) "Przez Odrodzenie Warunkowana jest Starość i Śmierć (jātipaccayā jarā-maran.am.).” Bez odrodzenia nie ma starości i śmierci, nie ma cierpienia i bólu. W ten sposób odrodzenie jest dla starości i śmierci warunkiem na sposób Decydującego Wspierania (upanissaya).
Buddha powiedział (D. 15): "Doniosłe jest Ānando to zależne powstawanie i doniosłe się wydaje. To poprzez brak zrozumienia, nieprzenikanie tego prawa ten świat przypomina poplątany kłębek nici, ptasie gniazdo, zarośla turzycy lub trzciny. Taki człowiek nie ucieka od niższych stanów istnienia, od kolei niedoli i zatracenia, cierpienia cyklu odradzania." Także (M. 28): ”Ktokolwiek rozumie zależne postawanie - rozumie Dhammę a kto rozumie Dhammę - rozumie zależne powstawanie."