PRAWO RZECZOWE

RZECZ (res) - pojęcie o szerokim zastosowaniu. Wyrazem tym określano przedmioty, okoliczności, sprawy, wydarzenia, działania, przedmioty sporu, proces.

PODZIAŁY RZECZY
1.	res corporales rzeczy materialne rzeczy, których możemy dotknąć np. grunt, niewolnik, suknia, złoto		res incorporalen rzeczy niematerialne rzeczy, których nie możemy dotknąć np. spadek, uprawnienia, użytkowanie
2.	res in pratrimonio mogły znajdować się w majątku osoby prywatnej		res extra patrymonium wyłączone z majątku osoby prywatnej, wyjęte z obiegu na podstawie:
						res humani iuris prawa ludzkiego: - wspólne dla wszystkich ludzi np. woda - publiczne np. droga, pomnik		res divisi iuris prawa boskiego: - rzeczy sakralne np. świątynie - rzeczy religijne np. urny - rzeczy święte, czyli oddane pod opiekę bogów np. bramy
3.	res mancipi - grunty położone w Italii - najstarsze służebności ziemskie - niewolnicy oraz zwierzęta juczne (woły, konie, osły, muły)		res nec mancipi - inne grunty - pieniądze - zwierzęta poznane później (słonie, wielbłądy)
4.	res immobiles rzeczy nieruchome grunt wraz ze wszystkim co jest z nim trwale połączone		res mobiles rzeczy ruchome
5.	res fungibiles rzeczy zamienne wszystko co da się zwarzyć, zmierzyć i policzyć np. mąka, oliwa		res infungibiles rzeczy niezamienne oznaczone za pomocą cech indywidualnych np. koń rasy arabskiej
6.	rzeczy zużywalne np. wino, oliwa, pieniądze		rzeczy nie zużywalne np. koń, niewolnik, grunt
7.	rzeczy niepodzielne rzeczy, które bez zniszczenia nie mogą być podzielone np. koń, posag, obraz. Każdy współwłaściciel posiadał idealną część ułamkową.		rzeczy podzielne rzeczy, które można było bez naruszania ich wartości podzielić na części mniejsze np. wino, oliwa, mąka
8.	rzeczy pojedyncze składały się na pewną całość	rzeczy złożone składały się z kilku rzeczy pojedynczyk np. dom składał się z dachu i cegieł. Rzecz traktowana jako całość.		rzeczy zbiorowe zbiór kilku żeczy pojedynczych lub złożonych np. biblioteka. Każda z rzeczy była traktowana osobno.
9.	FRUCTUS POŻYTKI - osobna kategoria rzeczy, pobierane w wyniku eksploatacji
		fructus naturales pożytki naturalne np. owoce, zbiory	fructus pentendens pożytki nie rozłączone z rzeczą macierzystą. Rozłączenie: - separatio - rozłączenie samoistne - perceptio - rozłączenie przez człowieka		fructus civiles pożytki cywilne np. czynsz, odsetki

POSIADANIE (possessio) - jest faktycznym władztwem nad rzeczą z zamierem zachowania jej dla siebie. Rozróżniamy:

• corpus - fizyczny stosunek osoby do rzeczy, zewnętrzny (obiektywny, materalny) element posiadania

• animus - wola, zamiar zatrzymania rzeczy jako swojej, wewnętrzny (psychiczny) element posiadania

POSIADANIE PODZIAŁ
1.	possessio civilis posiadanie cywilne Obejmowało władztwo fizyczne (corpus) oraz wolę zachowania rzeczy dla siebie. Rodziło bezpośrednią ochronę.	possessio naturalia posiadanie naturalne Zachodziło gdy ktoś miał rzecz w fizycznym władaniu ale nie miał woli zachowania jej. Władza w cudzym imieniu np. depozytariusz, komandytariusz.
2.	possessio iusta posiadanie słuszne - posiadanie z tytułu prawa własności - posiadanie niewadliwe	possessio iniusta posiadanie niesłuszne - brak prawa do rzeczy np. złodziej - posiadanie wadliwe np. zawładnięte siłą czy potajemnie

NABYCIE POSIADANIA - posiadanie można było nabyć w wyniku własnego działania lub w wyniku działania podwładnych. Nie można było nabyć posiadania w wyniku działania osób obcych. Wyjątki: dla wychowanka - opiekun, dla właściciela - prokurator.

Nabycie posiadania corpore et amino - nabycie fizycznego władztwa nad rzeczą z równoczesnym zamiarem przywłaszczenie jej sobie.

• nabycie corpus:

• zawładnięcie przedmiotem np. schwytanie zwierzęcia

• przy nieruchomości wkroczenie na grunt

• nabycie animus:

• pierwotne - zawładnięcie poprzez użycie siły

• pochodne - rozstrzygane wg. tzw. caussa possessionis

Nabycie posiadanie solo amino - wyjątkowa nabycie posiadania poprzez zmianę woli bez wręczenia corpus. Zmianę taką stanowiły

• traditio brevi manu „wydane krótką ręką” - dotychczasowy dzierżyciel stawał się na podstawie umowy jej posiadaczem.

• conctitutum posesorium - dotychczasowy posiadacz wyzbywał się posiadania, ale dzierżył ją nadal w imieniu nowego nabywcy.

UTRATA POSIADANIA

• corpore et amino - porzucenie rzeczy z zamiarem pozbycia się jej

• corpore - kradzież, zgubienie, zniszczenie

• amino - utrata chęci do posiadania rzeczy

OCHRONA POSIADANIA (ochrona posesoryjna) - interdykty wydane przez pretora, które odnosiły się tylko do stanu faktycznego. W procesie petytoryjnym rozstrzygano kwestię prawa własności. Nie miały znaczenia zarzuty opierające się na prawie do rzeczy, pretor jedynie ustalał:

- kto był ostatnim niewadliwym posiadaczem

- kto naruszył posiadanie

INTERDYKTY
interdykty restytutoryjne	interdykty ekshibitoryjne	interdykty prohibitoryjne
nakazywały działanie pozytywne np. zwrot rzeczy.	zmuszały do okazania czegoś lub kogoś np. okazania osoby	zabraniały pewnego zachowania np. przeszkadzania

interdicta retinendae possessionis (utrzymanie posiadania)

• uti possidentis - służył ochrony posiadaczy nieruchomości. Przy posiadaniu pozostawał posiadacz nie wadliwy. Obowiązywał zakaz używania siły - dotyczył obu stron.

• utrubi - służył do ochrony posiadaczy ruchomości (szczególnie niewolników). Wnosić mógł go również ten, kto to posiadanie utracił. Zwyciężała w sporze ta strona, która przez większą część roku (licząc wstecz) była niewadliwym posiadaczem.

interdicta recuperandae possessionis (zwrot rzeczy)

• unde vi - przywrócenie posiadanie nieruchomości na rzecz posiadacza niewadliwego, który został pozbawiony posiadania przemocą. Celem interdyktu było odzyskanie posiadania gruntu ze wszystkimi jego owocami. Mógł być wniesiony w ciągu jednego roku od czasu wyzucia z posiadania.

• de vi armada - skierowany przeciwko temu, kto dokonał pozbawienia z posiadania za pomocą siły zbrojnej. Brak ograniczenia czasowego wniesienia interdyktu. Mógł być wniesiony nawet przez wadliwego posiadacza.

• de precario - udzielany prekarzyście, gdy nie zwrócił posiadania rzeczy oddanej mu w użytkowanie . Nie był ograniczony terminem.

WŁASNOŚĆ (dominum) - pełne i bezwzględne władztwo nad rzeczą. Było to najważniejsze i najpełniejszcze co do treści prawo. Właściciel mógł swobodnie korzystać z rzeczy, pobierać z niej pożytki a nawet ją zniszczyć. Wykluczało ingerencję osób trzecich. Własność była chroniona za pomocą skarg rzeczowych. (działały wobec wszystkich).

RODZAJE WŁASNOŚĆI:

• własność kwirytarna:

• Był to najstarszy rodzaj własności uznany i chroniony wg. ius civile. Własność przysługiwała tylko obywatelom rzymskim. Obejmowała res mancipi nabywane drogą formalnych aktów prawa cywilnego oraz rzeczy res nec mancipi nabywane drogą tradycji. Właścicielom przysługiwała ochrona: rei vindicatio i actio negatoria.

• własność bonitarna

• Pojawiła się na skutek uproszczenia obrotu res mancipi i była nabywana na podstawie tradycji. Właściciel nie był właścicielem kwirytarnym, lecz posiadał rzecz w swoim majątku. Była regulowana i chroniona przez pretora: actio publiciana. Rzecz w majątku nabywcy stawała się jego własnością dopiero w skutek zasiedzenia.

• własność na gruntach prowincjonalnych

• Były to grunty położone na prowincjach, poza Italią, które wg. prawa należały do państwa. Przydzielano je prywatnym osobą we władanie i użytkowanie, a władający zobowiązany był płacić daniny na rzecz skarby. Pozycja prawna zarządcy była bardzo podobna do pozycji właścicieli, bo rozporządzał on swobodnie gruntem. Przysługiwała im ochrona rzeczowa.

ZAKRES UPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELI:

• prawo do posiadania rzeczy

• prawo do używania rzeczy

• prawo do zużycia rzeczy

• prawo do pobierania pożytków z rzeczy

• prawo do rozporządzania rzeczą

ograniczenia prawa własności - polegały na tym, że właściciel albo musiał zaniechać rozporządzania swoją rzeczą, albo pozwolić osobą trzecim na ingerencje w zakres swoich uprawnień. Wynikały z ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego (np. służebności, zastwa) lub ze względu na interes publiczny (np. ze względu na dostęp do drogi).

Rozróżniamy oraniczenia:

• w sferze obyczajowej - piętnowanie notą w ogólnym spisie prowadzonym przez cenzora

• w sferze prawa publicznego - stosowano wyłaszczenie dla dobra publicznego

• w sferze prawa prywatnego - tzw. prawa sąsiedzkie, regulowały współżycie między sąsiadami

NABYCIE WŁASNOŚCI

pierwotne sposoby nabycia własności:

zasiedzenie (usucapio) - jest to nabycie własności skutkiem ciągłego posiadania przez czas określony w ustawie.

Historia:

• ustawa XII tablic - mogli nabyć tylko obywatele rzymscy na rzeczach, które były przedmiotem własności kwirytarnej. Z zasiedzenia wykluczone były przedmioty nabyte niewłaściwie. Czas: ruchomości - rok, nieruchomości - dwa lata.

• longi temporis praescriptio - możliwe stało się nabycie własności przez zasiedzenie na gruntach prowincjonalnych. Był to procesowy zarzut przedawnienia paraliżujący powództwo właściciela. Czas: powód z tej samej prowincji - 10 lat, powód w innej prowincji - 20 lat.

• longissimi temporis praescriptio - umożliwiało nabycie rzeczy przez zasiedzenie po bardzo długim okresie czasu (30 - 40 lat). Mógł nabyć rzecz nawet właściciel wadliwy.

Wymogi:

• rzecz nadająca się do zasiedzenia - tylko rzeczy znajdujące się w obrocie

• słuszne podstawy zasiedzenia - zapłata, kupno, posag, dziedzictwo, zapis

• dobra wiara - musiała istnieć w chwili zawarcia czynności prawnej

• posiadanie - posiadanie nieprzerwane

• czas - czas określony w ustawie

zawłaszczenie (ocupatio) - rzecz niczyja przypada temu, kto ją pierwszy zawłaszczył. To, co jest niczyje, na podstawie prawa naturalnego przypada temu, kto to zawłaszczył.

Historia:

• najstarszy sposób nabycia własności

Wymogi:

• rzeczy, które można zawłaszczyć w powietrzu, na ziemi i w morzy (dzikie zwierzęta, ptaki i ryby)

• rzeczy wyrzucone przez morze (muszle, bursztyny)

• wyspa powstała na morzu, rzecze, jeziorze

• rzecz porzuconą świadomie przez właściciela

• rzecz należąca do nieprzyjaciela w chwili wybuchu konfliktu zbrojnego na terenie Italii

akcesja (accessio) - nabycie na własność rzeczy ubocznej w skutek trwałego połączenia tej rzeczy z rzeczą główną w ten sposób, że rzecz uboczna stawała się częścią składową rzeczy głównej.

Formy:

• połączenie nieruchomości z nieruchomością - w skutek działania sił przyrody.

• przymulisko (alluvio) - powolny przyrost gruntu przez naniesienie osadu przez rzekę - własność właściciela brzegu.

• oderwisko (avulsio) - oderwany przez nurt kawałek gruntu. Właścicielem był ten kto posiadał grunt tam gdzie zatrzymało się oderwisko.

• opuszczone koryto rzeki (alveus derelictus) - własność po połowie dla właścicieli gruntów przybrzeżnych.

• wyspa powstała na rzece (insula in flumine nata) - właność tego, kto miał bliżej do rzeki.

• połączenie ruchomości z nieruchomością - w skutek trwałego połączenia rzeczy ruchomych z gruntem. Stosowano zasadę „to co znajduje się na powierzchni przypada gruntowi”

• zbudowanie (inaedificatio) - gdy ktoś zbudował budynek na cudzym gruncie właścicielem był właściciel gruntu

• zasadzenie (plantalio) - roślina posadzona na cudzym gruncie w chwili zapuszczenia korzeni stawała się własnością właściciela gruntu

• połączenie ruchomości z ruchomością - rozstrzygane kazuistycznie.

• ferruminato - trwałe i niewidoczne połączenie rzeczy tego samego metalu (spawanie, przetopienie). Władztwo należało do głównego właściciela.

• plumbatio - widoczne połączenie dwóch rzeczy metalowych. Współwłaściciel mógł żądać rozłączenia rzeczy.

• confusio - złączenie ze sobą płynów - powstawała współwłasność.

• commixto - złączenie ze sobą rzeczy stałych np. mąki. Jeżeli było możliwe rozłączenie rzeczy - zwrot, jeśli nie - współwłasność.

przetworzenie (specificatio) - przetworzenie zachodziło, gdy ktoś wytworzył pewną nową rzecz ruchomą z cudzego materiału

Historia:

• wg. Sabinian - przyznawali własność nowej rzeczy właścicielowi materiału

• wg. Prokulinian - przyznawali własność nowej rzeczy wytwórcy

• wg. media sententia - przyjęta w okresie prawa klasycznego:

• jeśli nową rzecz można było przywrócić do pierwotnego stany - własność właściciela materiału

• jeśli nie można było wytworzonej rzeczy przywrócić do dawnego stanu - własność wytwórcy (tylko w dobrej wierze)

pożytki (fructus) - nabycie własności na pożytkach

Własność:

• pierwotnie własność nabywał właściciel rzeczy macierzystej z chwilą gdy owoce zostały odłączone w sposób naturalny.

• użytkownik stawał się właścicielem owoców gdy zostały zerwane przez człowieka.

• wyjątki:

• posiadacz w dobrej wierze, który otrzymywał pożytki „za uprawę i troskę”

• emfiteuta na podstawie przysługujących mu uprawnień

skarb (thesaurus) - rzeczy wartościowe, których właściciela nie sposób było ustalić.

Historia:

• juryspundencja traktowała skarb jako część gruntu, na którym był ukryty - własność właściciela gruntu

• w okresie końca republiki i początku pryncypatu określano skarby jako rzeczy niczyje - własność państwa

• konstytucja cesarza hadrianna:

• jeśli skarb został znaleziony na cudzym gruncie przypadkowo - własność do podziału

• jeśli skarb odnaleziono w wyniku celowego poszukiwania - własność właściciela gruntu

• znalezienie zgubionej rzeczy nie powodowało nabycia własności

pochodne sposoby nabycia własności:

mancypacja (mancipatio) - formalny akt przeniesienia własności kwirytarnej na rzeczach zaliczanych do res nec mancipi. Pierwotnie była kupnem gotówkowym - nabywca kupował rzecz za oznaczoną ilość kruszcu.

Sposób:

• akt był dokonywany zgodnie z ustaloną formą

• 5 świadków - dojrzali mężczyźni, pełnoletni, pełnoprawni obywatele Rzymu

• nabycia dokonywano przy pomocy dwóch gestów:

• dotkniecie rzeczy przez nabywcę jedną ręką - WŁADANIE

• uderzenie kawałkiem brązu w wagę drugą ręką - ZAPŁATA

odstąpienie w procesie (in iure cessio)

tradycja (traditio) - najprostszy, pozbawiony wszelkiej formalistyki sposób przekazania własności polegający na wydaniu z ręki do ręki.

Wymogi:

• wydanie rzeczy

• prawnie uznany cel skierowany na nabycie własności - słuszny i zgodny z prawem np. zapłata, sprzedaż, darowizna)

Sposób:

• dokonywany przed magistraturą

• strony stawiały się przed pretorem z rzeczą nad którą władztwo miało być przeniesione

• nabywca za pomocą formułki windykował rzecz dla siebie

• pozwany uznawał powództwo lub milczał

• pretor przyznawał rzecz nabywcy

Ochrona praw własności:

rodzaje ochrony	przedmiot ochrony	funkcje	sposób postępowania	środki ochrony
ochrona posesoryjna	posiadanie	przywrócenie ładu prowizorycznego	administracyjne	interdykty pretorskie
ochrona petytoryjna	własność	rozstrzygnięcie prawa własności	procesowe	skargi

skarga windykacyjna (rei vindicatio) - przysługiwała właścicielowi kwirytarnemu, który utracił faktyczne władztwo nad rzeczą. Skarga ta mogła być zastosowana przeciwko każdemu, kto posiadał rzecz bezprawnie.

Cele skargi:

• uznanie własności powoda

• zwrot rzeczy jej właścicielowi przez posiadacza bezprawnego

• oszacowanie wartości rzeczy, która powinna być zwrócona właścicielowi oraz zasądzenie na sumę pieniędzy w wypadku, gdyby posiadacz odmawiał lub nie mógł zwrócić rzeczy

W rzymskim procesie formułkowym nie było możliwe zasądzenie na wydanie rzeczy. Wyrok opiewał jedynie na pewną kwotę pieniężną, co nie zawsze było zadowalające dla powoda.

klauzula arbitralna - była umieszczona w formułce procesowej. Uprawniała sędziego do wywarcia pewnego nacisku na posiadaczu rzeczy nie będącym właścicielem, aby zwrócił rzecz.

strony w procesie rei vindicatio
powód (legitymowany czynnie)	pozwany (legitymowany biernie)
- nie posiadający właściciel kwiryrtarny - w procesie musiał przedstawić dowód, że jest właścicielem rzeczy sporej oraz chronologicznie od najdawniejszego poprzednika	- każdy kto miał rzecz w swym władaniu - powództwo mogło być wniesione przeciw: posiadaczowi, detektorowi, fikcyjnemu posiadaczowi

pożytki - w przypadku jeżeli proces okazał się uzasadniony, sędzia w procesie formułkowym wzywał pozwanego do zwrotu rzeczy ze wszystkimi tego skutkami, tj, ze wszystkimi pożytkami i innymi korzyściami.

rozliczenie pożytków
rodzaj posiadania	nabycie pożytków
posiadacz w dobrej wierze	- nabywa pożytki na własność - pożytki zebrane po procesie winien wydac właścicielowi
posiadacz w złej wierze	- winien wydać wszystkie pożytki (nawet te, których nie zebrał z własnej winy)

nakłady - pozwany, który przegrał spór mógł domagać się odszkodowania z tytułu nakładów poniesionych na rzecz sporną. Rozstrzygany był też w oparciu o złą lub dobrą wolę posiadacza. Z tytułu nakładów zbytkownych przysługiwało tzw. ius tollendi.

rozliczanie nakładów
rodzaj nakładu	zwrot nakładu	wydatki
nakłady konieczne	mógł ich się domagać nawet posiadacz w złej wierze	wydatki niezbędne do utrzymania rzeczy np. karmienie zwierzęcia
nakłady użyteczne	mógł się ich domagać tylko posiadacz w dobrej wierze	wydatki poniesione celem podniesienia wartości rzeczy np. remont budynku
nakłady zbytkowe	nie podlegały zwrotowi, posiadacz mógł je zabrać jeśli było to możliwe	wydatki w celu upiększenia rzeczy np. wykonanie tatuażu, kupno sukni

skarga negatoryjna (actio negatoria) - przysługiwała właścicielowi, który doznawał zakłóceń w wykonywaniu swojego prawa własności, a sprawca tego naruszenia utrzymywał, że ma do tego prawo.

Cele skargi:

• sądowe uznanie, że własność jest wolna od ograniczeń, oraz zaprzestanie naruszania prawa własności

• odszkodowanie z tytułu ewentualnych szkód powstałych w wyniku naruszenia własności

• zabezpieczenie w formie stypulacji naruszenia prawa własności na przyszłość

Dowody:

• powód - musiał udowodnić swoje prawo własności

• pozwany - musiał udowodnić prawo do naruszenia własności

powództwo publicjańskie (actio publiciana) - przysługiwało właścicielowi bonitarnemu, który nabył rzecz drogą tradycji (nie był właścicielem wg. prawa cywilnego). Posiadacz stawał się właścicielem w skutek zasiedzenia. Posiadaczom będącym w drodze do zasiedzenie pretor udzielał skargi publicjańskiej. Formułka skargi zawierała element fikcji - powód był traktowany jak właściciel, jakby minoł już czas potrzebny do zasiedzenia. Była wzorowana na skardze windykacyjnej (cele, pożytki, nakłady).

PRAWA NA RZECZY CUDZEJ (iura in alliena) - były to ograniczone prawa rzeczowe do których zaliczamy:

służebności (servitutes)

• służebności gruntowe - dzieliły się na miejskie i wiejskie. Podział został wprowadzony ze względu na przeznaczenie gruntu a nie ich położenie. Gruntem zarządzał władający służebny

• służebności osobiste:

• użytkowanie - prawo do używania i pobierania pożytków na rzeczy cudzej nieużywalnej

• używanie - prawo do korzystania z cudzej rzeczy, bez możliwości do pobierania z niej pożytków, chyba że dla zaspokojenia własnych potrzeb

• prawo zamieszkania - rzeczowe, osobiste prawo do zamieszkania w cudzym domu lub w jego części

• prawo do używania siły cudzych niewolników lub zwierząt - rzeczowe prawo do korzystania z usług cudzych niewolników lub zwierząt



Zasady dotyczące służebności:

• służebność nie może polegać na działaniu - właściciel rzeczy obciążonej służebnością nie miał obowiązku pozytywnego działania, jedynie musiał coś znosić lub czegoś zaniechać. Wyjątek - służebność oparcia budynku

• nie może istnieć służebność na służebności - podmiotem służebności są rzeczy zmysłowe a nie prawa

• nie można mieć służebności na własnej rzeczy

• służebność należy wykonywać oględnie - zgodnie z przepisami prawa cywilnego i z poszanowaniem cudzych własności

Ustanowienie służebności:

• in iure cessio

• emancypacja

• ustanowienie w testamencie

• poprzez zasiedzenie

• w drodze umów wzmocnionych stypulacją

Wygaśnięcie służebności:

• śmierć

• śmierć cywilna

• zniszczenie rzeczy obciążonej

• zrzeczenie się służebności i prawa własności

• wykupienie rzeczy

• niewykonywanie przez pewnie okres służebności

Ochrona służebności
actio negatoria	actio confessoria
powód (właściciel) występował przeciwko temu kto twierdził, że ma służebność, żądając: - sądowego uznania, że własność jest wolna od służebności - zaprzestania naruszania praw własności - odszkodowania - przyrzeczenia zapłaty na wypadek ponownego naruszenia prawa własności	powód (podmiot) występował przeciwko każdemu, kto zaprzeczał służebności uniemożliwiając jej wykonanie, żądając: - uznania praw służebności - zaniechania działań uniemożliwiających wykonywanie służebności - odszkodowania - przyrzeczenia zapłaty na wypadek ponownego naruszenia służebności

emfiteuza (emphyteusis) - dzierżawa wietrzysta, była dziedzicznym i zbywalnym prawem rzeczowym do użytkowania cudzego gruntu.

Wykształciła się w skutek zlania się dwóch instytucji:

• ius in argo vectigali - dzierżawa gruntów należących do gminy lub państwa rzymskiego w celu ich zagospodarowania. Dzierżawca płacił roczną opłatę zwaną veciqal.

• emfiteuza - dzierżawa gruntów należących do cesarza (tylko we wschodniej części imperium), długoterminowa lub dziedziczna, z obowiązkiem uprawiania oraz płacenia rocznego czynszu canon

Obowiązki emfiteuty:

• uiszczenie rocznego czynszu

• płacenie podatków obciążających grunt oraz utrzymanie gruntu w należytym nienaruszonym stanie

prawo pierwokupu - przysługiwało dzierżawcy gruntu, w przypadku gdy dzierżawca nie skorzystał z tego prawa przysługiwało mu 2% z ceny sprzedaży

Ustanowienie dzierżawy wietrzystej:

• na podstawie nieformalnej umowy - najczęściej

• na podstawie testamentu

Wygaśnięcie dzierżawy wietrztstej:

• w skutek zniszczenia gruntu

• zrealizowanie pierwokupu

• zejścia się własności z emfiteuzą

• pozbawienie emfiteuty dzierżawy:

• w skutek niepłacenia czynszu

• pogorszenie stanu gruntu

prawo zabudowy (superficies) - zwane także prawem powierzchni, było dziedzicznym i zbywalnym, długoterminowym lub wietrzystym prawem do korzystania z budynku postawionego na cudzym gruncie

• grunty należące do gmin, później także grunty należące do państwa, oddawana osobom prywatnym w zabudowę

• z czasem na podobnych warunkach oddawano grunty prywatne

• budynek był własnością właściciela gruntu, ale budujący mógł z niego dowolnie korzystać

Środki ochrony:

• interdiktum de superficiebus - interdykt pretorski skuteczny wobec wszystkich

• skargi rzeczowe

prawo zastawu - ograniczone prawo rzeczowe, które mógł ustanowić na swojej rzeczy dłużnik (zastawca) dla wierzyciela (zastawnika) celem zabezpieczenia jego wierzytelności. Na podstawie tego prawa wierzyciel, w wypadku niewykonania świadczenia przez dłużnika, był uprawniony do pozbycia się zastawionej rzeczy i zaspokojenia swojej wierzytelności z kwoty uzyskanej ze sprzedaży. Miało charakter prawa dodatkowego, akcesoryjnego - nie mogło powstać bez wierzytelności.

• fiducia - dłużnik przenosił na wierzyciela w drodze emancypacji lub in iure cessio własność rzeczy. W razie spłaty długu własność miała być przeniesiona powrotem na dłużnika.

• dawało pełne zabezpieczenie wierzycielowi

• niekorzystna i ryzykowna dla dłużnika

• pignus - dłużnik przenosił na wierzyciela dzierżenie zastawionej rzeczy, zachowując prawo własności. Powstawał w skutek zawarcia kontraktu realnego.

• niedogodna dla wierzyciela

• dłużnik w razie spłaty mógł żądać wydania rzeczy za pomocą skarg pretorskich

• hypotheca - dłużnik nie wydawał rzeczy wierzycielowi, nie przenosił na niego ani własności, ani faktycznego władztwa nad rzeczą zastawioną

Ustanowienia zastawu:

• na podstawie nieformalnej umowy pisemnej umowy pomiędzy zastawcą a zastawnikiem

• w niektórych przypadkach powstał z mocy samego prawa np. żona na majątku męża dla zabezpieczenie wierzytelności o wydanie posagu po rozwiązaniu małżeństwa

Wygaśnięcie zastawu:

• w skutek umorzenia wierzytelności, której wykonanie zabezpieczał

• w pewnych sytuacjach wygasał niezależnie od wierzytelności, której wykonanie zabezpieczał. Następowało gdy wierzyciel:

• zrealizował prawo zastawu - sprzedał rzecz

• nabył na własność rzecz

• zrzekł się prawa zastawu

• zniszczenie rzeczy zastawionej lub wyłączenie jej z obrotu

Przedmiot zastawu:

• rzeczy materialne ruchome i nieruchome

• przyszły majątek

• rzeczy niematerialne

• wierzytelności

• zastaw na prawie zastawu

Realizacja zastawu:

• zastawnik miał prawo:

• żądać wydania rzeczy

• sprzedać rzecz

Wielość zastawów:

• w wypadku ustanowienia kilku zastawów równocześnie lepszą pozycję miał zastawnik, który posiadał rzecz

• w wypadku ustanowienia kilku zastawów w różnym czasie stosowano zasadę pierwszeństwa

wierzyciel1

wierzyciel 2

wierzyciel 3

RODZAJE WŁADZTWA NAD RZECZAMI

władztwo faktyczne

władztwo prawne

posiadanie

prawa do rzeczy cudzej

własność

SŁUŻEBNOŚCI

(servitutes)

służebności osobiste

służebności gruntowe

służebności miejskie

służebności wiejskie

- przechodu

- przepędu trzody

- drogi

- wodociągu

- czerpania wody

- wpuszczenia belki

- oparcia budowli

- widoku

- ścieku

- przepływu dymu

- użytkowanie

- używanie

- zamieszkanie

- używanie siły cudzych niewolników lub zwierząt

6

---