PRAWO RZECZOWE
RZECZ (res) - pojęcie o szerokim zastosowaniu. Wyrazem tym określano przedmioty, okoliczności, sprawy, wydarzenia, działania, przedmioty sporu, proces.
PODZIAŁY RZECZY |
|||||
1. |
res corporales rzeczy materialne rzeczy, których możemy dotknąć np. grunt, niewolnik, suknia, złoto |
res incorporalen rzeczy niematerialne rzeczy, których nie możemy dotknąć np. spadek, uprawnienia, użytkowanie |
|||
2. |
res in pratrimonio mogły znajdować się w majątku osoby prywatnej |
res extra patrymonium wyłączone z majątku osoby prywatnej, wyjęte z obiegu na podstawie: |
|||
|
|
res humani iuris prawa ludzkiego: - wspólne dla wszystkich ludzi np. woda - publiczne np. droga, pomnik |
res divisi iuris prawa boskiego: - rzeczy sakralne np. świątynie - rzeczy religijne np. urny - rzeczy święte, czyli oddane pod opiekę bogów np. bramy |
||
3. |
res mancipi - grunty położone w Italii - najstarsze służebności ziemskie - niewolnicy oraz zwierzęta juczne (woły, konie, osły, muły) |
res nec mancipi - inne grunty - pieniądze - zwierzęta poznane później (słonie, wielbłądy) |
|||
4. |
res immobiles rzeczy nieruchome grunt wraz ze wszystkim co jest z nim trwale połączone |
res mobiles rzeczy ruchome |
|||
5. |
res fungibiles rzeczy zamienne wszystko co da się zwarzyć, zmierzyć i policzyć np. mąka, oliwa |
res infungibiles rzeczy niezamienne oznaczone za pomocą cech indywidualnych np. koń rasy arabskiej |
|||
6. |
rzeczy zużywalne np. wino, oliwa, pieniądze |
rzeczy nie zużywalne np. koń, niewolnik, grunt |
|||
7. |
rzeczy niepodzielne rzeczy, które bez zniszczenia nie mogą być podzielone np. koń, posag, obraz. Każdy współwłaściciel posiadał idealną część ułamkową. |
rzeczy podzielne rzeczy, które można było bez naruszania ich wartości podzielić na części mniejsze np. wino, oliwa, mąka |
|||
8. |
rzeczy pojedyncze składały się na pewną całość |
rzeczy złożone składały się z kilku rzeczy pojedynczyk np. dom składał się z dachu i cegieł. Rzecz traktowana jako całość. |
rzeczy zbiorowe zbiór kilku żeczy pojedynczych lub złożonych np. biblioteka. Każda z rzeczy była traktowana osobno. |
||
9. |
FRUCTUS POŻYTKI - osobna kategoria rzeczy, pobierane w wyniku eksploatacji |
||||
|
fructus naturales pożytki naturalne np. owoce, zbiory |
fructus pentendens pożytki nie rozłączone z rzeczą macierzystą. Rozłączenie: - separatio - rozłączenie samoistne - perceptio - rozłączenie przez człowieka |
fructus civiles pożytki cywilne np. czynsz, odsetki |
POSIADANIE (possessio) - jest faktycznym władztwem nad rzeczą z zamierem zachowania jej dla siebie. Rozróżniamy:
corpus - fizyczny stosunek osoby do rzeczy, zewnętrzny (obiektywny, materalny) element posiadania
animus - wola, zamiar zatrzymania rzeczy jako swojej, wewnętrzny (psychiczny) element posiadania
POSIADANIE PODZIAŁ |
||
1. |
possessio civilis posiadanie cywilne Obejmowało władztwo fizyczne (corpus) oraz wolę zachowania rzeczy dla siebie. Rodziło bezpośrednią ochronę. |
possessio naturalia posiadanie naturalne Zachodziło gdy ktoś miał rzecz w fizycznym władaniu ale nie miał woli zachowania jej. Władza w cudzym imieniu np. depozytariusz, komandytariusz. |
2. |
possessio iusta posiadanie słuszne - posiadanie z tytułu prawa własności - posiadanie niewadliwe |
possessio iniusta posiadanie niesłuszne - brak prawa do rzeczy np. złodziej - posiadanie wadliwe np. zawładnięte siłą czy potajemnie |
NABYCIE POSIADANIA - posiadanie można było nabyć w wyniku własnego działania lub w wyniku działania podwładnych. Nie można było nabyć posiadania w wyniku działania osób obcych. Wyjątki: dla wychowanka - opiekun, dla właściciela - prokurator.
Nabycie posiadania corpore et amino - nabycie fizycznego władztwa nad rzeczą z równoczesnym zamiarem przywłaszczenie jej sobie.
nabycie corpus:
zawładnięcie przedmiotem np. schwytanie zwierzęcia
przy nieruchomości wkroczenie na grunt
nabycie animus:
pierwotne - zawładnięcie poprzez użycie siły
pochodne - rozstrzygane wg. tzw. caussa possessionis
Nabycie posiadanie solo amino - wyjątkowa nabycie posiadania poprzez zmianę woli bez wręczenia corpus. Zmianę taką stanowiły
traditio brevi manu „wydane krótką ręką” - dotychczasowy dzierżyciel stawał się na podstawie umowy jej posiadaczem.
conctitutum posesorium - dotychczasowy posiadacz wyzbywał się posiadania, ale dzierżył ją nadal w imieniu nowego nabywcy.
UTRATA POSIADANIA
corpore et amino - porzucenie rzeczy z zamiarem pozbycia się jej
corpore - kradzież, zgubienie, zniszczenie
amino - utrata chęci do posiadania rzeczy
OCHRONA POSIADANIA (ochrona posesoryjna) - interdykty wydane przez pretora, które odnosiły się tylko do stanu faktycznego. W procesie petytoryjnym rozstrzygano kwestię prawa własności. Nie miały znaczenia zarzuty opierające się na prawie do rzeczy, pretor jedynie ustalał:
- kto był ostatnim niewadliwym posiadaczem
- kto naruszył posiadanie
INTERDYKTY |
||
interdykty restytutoryjne |
interdykty ekshibitoryjne |
interdykty prohibitoryjne |
nakazywały działanie pozytywne np. zwrot rzeczy. |
zmuszały do okazania czegoś lub kogoś np. okazania osoby |
zabraniały pewnego zachowania np. przeszkadzania |
interdicta retinendae possessionis (utrzymanie posiadania)
uti possidentis - służył ochrony posiadaczy nieruchomości. Przy posiadaniu pozostawał posiadacz nie wadliwy. Obowiązywał zakaz używania siły - dotyczył obu stron.
utrubi - służył do ochrony posiadaczy ruchomości (szczególnie niewolników). Wnosić mógł go również ten, kto to posiadanie utracił. Zwyciężała w sporze ta strona, która przez większą część roku (licząc wstecz) była niewadliwym posiadaczem.
interdicta recuperandae possessionis (zwrot rzeczy)
unde vi - przywrócenie posiadanie nieruchomości na rzecz posiadacza niewadliwego, który został pozbawiony posiadania przemocą. Celem interdyktu było odzyskanie posiadania gruntu ze wszystkimi jego owocami. Mógł być wniesiony w ciągu jednego roku od czasu wyzucia z posiadania.
de vi armada - skierowany przeciwko temu, kto dokonał pozbawienia z posiadania za pomocą siły zbrojnej. Brak ograniczenia czasowego wniesienia interdyktu. Mógł być wniesiony nawet przez wadliwego posiadacza.
de precario - udzielany prekarzyście, gdy nie zwrócił posiadania rzeczy oddanej mu w użytkowanie . Nie był ograniczony terminem.
WŁASNOŚĆ (dominum) - pełne i bezwzględne władztwo nad rzeczą. Było to najważniejsze i najpełniejszcze co do treści prawo. Właściciel mógł swobodnie korzystać z rzeczy, pobierać z niej pożytki a nawet ją zniszczyć. Wykluczało ingerencję osób trzecich. Własność była chroniona za pomocą skarg rzeczowych. (działały wobec wszystkich).
RODZAJE WŁASNOŚĆI:
własność kwirytarna:
Był to najstarszy rodzaj własności uznany i chroniony wg. ius civile. Własność przysługiwała tylko obywatelom rzymskim. Obejmowała res mancipi nabywane drogą formalnych aktów prawa cywilnego oraz rzeczy res nec mancipi nabywane drogą tradycji. Właścicielom przysługiwała ochrona: rei vindicatio i actio negatoria.
własność bonitarna
Pojawiła się na skutek uproszczenia obrotu res mancipi i była nabywana na podstawie tradycji. Właściciel nie był właścicielem kwirytarnym, lecz posiadał rzecz w swoim majątku. Była regulowana i chroniona przez pretora: actio publiciana. Rzecz w majątku nabywcy stawała się jego własnością dopiero w skutek zasiedzenia.
własność na gruntach prowincjonalnych
Były to grunty położone na prowincjach, poza Italią, które wg. prawa należały do państwa. Przydzielano je prywatnym osobą we władanie i użytkowanie, a władający zobowiązany był płacić daniny na rzecz skarby. Pozycja prawna zarządcy była bardzo podobna do pozycji właścicieli, bo rozporządzał on swobodnie gruntem. Przysługiwała im ochrona rzeczowa.
ZAKRES UPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELI:
prawo do posiadania rzeczy
prawo do używania rzeczy
prawo do zużycia rzeczy
prawo do pobierania pożytków z rzeczy
prawo do rozporządzania rzeczą
ograniczenia prawa własności - polegały na tym, że właściciel albo musiał zaniechać rozporządzania swoją rzeczą, albo pozwolić osobą trzecim na ingerencje w zakres swoich uprawnień. Wynikały z ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego (np. służebności, zastwa) lub ze względu na interes publiczny (np. ze względu na dostęp do drogi).
Rozróżniamy oraniczenia:
w sferze obyczajowej - piętnowanie notą w ogólnym spisie prowadzonym przez cenzora
w sferze prawa publicznego - stosowano wyłaszczenie dla dobra publicznego
w sferze prawa prywatnego - tzw. prawa sąsiedzkie, regulowały współżycie między sąsiadami
NABYCIE WŁASNOŚCI
pierwotne sposoby nabycia własności:
zasiedzenie (usucapio) - jest to nabycie własności skutkiem ciągłego posiadania przez czas określony w ustawie.
Historia:
ustawa XII tablic - mogli nabyć tylko obywatele rzymscy na rzeczach, które były przedmiotem własności kwirytarnej. Z zasiedzenia wykluczone były przedmioty nabyte niewłaściwie. Czas: ruchomości - rok, nieruchomości - dwa lata.
longi temporis praescriptio - możliwe stało się nabycie własności przez zasiedzenie na gruntach prowincjonalnych. Był to procesowy zarzut przedawnienia paraliżujący powództwo właściciela. Czas: powód z tej samej prowincji - 10 lat, powód w innej prowincji - 20 lat.
longissimi temporis praescriptio - umożliwiało nabycie rzeczy przez zasiedzenie po bardzo długim okresie czasu (30 - 40 lat). Mógł nabyć rzecz nawet właściciel wadliwy.
Wymogi:
rzecz nadająca się do zasiedzenia - tylko rzeczy znajdujące się w obrocie
słuszne podstawy zasiedzenia - zapłata, kupno, posag, dziedzictwo, zapis
dobra wiara - musiała istnieć w chwili zawarcia czynności prawnej
posiadanie - posiadanie nieprzerwane
czas - czas określony w ustawie
zawłaszczenie (ocupatio) - rzecz niczyja przypada temu, kto ją pierwszy zawłaszczył. To, co jest niczyje, na podstawie prawa naturalnego przypada temu, kto to zawłaszczył.
Historia:
najstarszy sposób nabycia własności
Wymogi:
rzeczy, które można zawłaszczyć w powietrzu, na ziemi i w morzy (dzikie zwierzęta, ptaki i ryby)
rzeczy wyrzucone przez morze (muszle, bursztyny)
wyspa powstała na morzu, rzecze, jeziorze
rzecz porzuconą świadomie przez właściciela
rzecz należąca do nieprzyjaciela w chwili wybuchu konfliktu zbrojnego na terenie Italii
akcesja (accessio) - nabycie na własność rzeczy ubocznej w skutek trwałego połączenia tej rzeczy z rzeczą główną w ten sposób, że rzecz uboczna stawała się częścią składową rzeczy głównej.
Formy:
połączenie nieruchomości z nieruchomością - w skutek działania sił przyrody.
przymulisko (alluvio) - powolny przyrost gruntu przez naniesienie osadu przez rzekę - własność właściciela brzegu.
oderwisko (avulsio) - oderwany przez nurt kawałek gruntu. Właścicielem był ten kto posiadał grunt tam gdzie zatrzymało się oderwisko.
opuszczone koryto rzeki (alveus derelictus) - własność po połowie dla właścicieli gruntów przybrzeżnych.
wyspa powstała na rzece (insula in flumine nata) - właność tego, kto miał bliżej do rzeki.
połączenie ruchomości z nieruchomością - w skutek trwałego połączenia rzeczy ruchomych z gruntem. Stosowano zasadę „to co znajduje się na powierzchni przypada gruntowi”
zbudowanie (inaedificatio) - gdy ktoś zbudował budynek na cudzym gruncie właścicielem był właściciel gruntu
zasadzenie (plantalio) - roślina posadzona na cudzym gruncie w chwili zapuszczenia korzeni stawała się własnością właściciela gruntu
połączenie ruchomości z ruchomością - rozstrzygane kazuistycznie.
ferruminato - trwałe i niewidoczne połączenie rzeczy tego samego metalu (spawanie, przetopienie). Władztwo należało do głównego właściciela.
plumbatio - widoczne połączenie dwóch rzeczy metalowych. Współwłaściciel mógł żądać rozłączenia rzeczy.
confusio - złączenie ze sobą płynów - powstawała współwłasność.
commixto - złączenie ze sobą rzeczy stałych np. mąki. Jeżeli było możliwe rozłączenie rzeczy - zwrot, jeśli nie - współwłasność.
przetworzenie (specificatio) - przetworzenie zachodziło, gdy ktoś wytworzył pewną nową rzecz ruchomą z cudzego materiału
Historia:
wg. Sabinian - przyznawali własność nowej rzeczy właścicielowi materiału
wg. Prokulinian - przyznawali własność nowej rzeczy wytwórcy
wg. media sententia - przyjęta w okresie prawa klasycznego:
jeśli nową rzecz można było przywrócić do pierwotnego stany - własność właściciela materiału
jeśli nie można było wytworzonej rzeczy przywrócić do dawnego stanu - własność wytwórcy (tylko w dobrej wierze)
pożytki (fructus) - nabycie własności na pożytkach
Własność:
pierwotnie własność nabywał właściciel rzeczy macierzystej z chwilą gdy owoce zostały odłączone w sposób naturalny.
użytkownik stawał się właścicielem owoców gdy zostały zerwane przez człowieka.
wyjątki:
posiadacz w dobrej wierze, który otrzymywał pożytki „za uprawę i troskę”
emfiteuta na podstawie przysługujących mu uprawnień
skarb (thesaurus) - rzeczy wartościowe, których właściciela nie sposób było ustalić.
Historia:
juryspundencja traktowała skarb jako część gruntu, na którym był ukryty - własność właściciela gruntu
w okresie końca republiki i początku pryncypatu określano skarby jako rzeczy niczyje - własność państwa
konstytucja cesarza hadrianna:
jeśli skarb został znaleziony na cudzym gruncie przypadkowo - własność do podziału
jeśli skarb odnaleziono w wyniku celowego poszukiwania - własność właściciela gruntu
znalezienie zgubionej rzeczy nie powodowało nabycia własności
pochodne sposoby nabycia własności:
mancypacja (mancipatio) - formalny akt przeniesienia własności kwirytarnej na rzeczach zaliczanych do res nec mancipi. Pierwotnie była kupnem gotówkowym - nabywca kupował rzecz za oznaczoną ilość kruszcu.
Sposób:
akt był dokonywany zgodnie z ustaloną formą
5 świadków - dojrzali mężczyźni, pełnoletni, pełnoprawni obywatele Rzymu
nabycia dokonywano przy pomocy dwóch gestów:
dotkniecie rzeczy przez nabywcę jedną ręką - WŁADANIE
uderzenie kawałkiem brązu w wagę drugą ręką - ZAPŁATA
odstąpienie w procesie (in iure cessio)
tradycja (traditio) - najprostszy, pozbawiony wszelkiej formalistyki sposób przekazania własności polegający na wydaniu z ręki do ręki.
Wymogi:
wydanie rzeczy
prawnie uznany cel skierowany na nabycie własności - słuszny i zgodny z prawem np. zapłata, sprzedaż, darowizna)
Sposób:
dokonywany przed magistraturą
strony stawiały się przed pretorem z rzeczą nad którą władztwo miało być przeniesione
nabywca za pomocą formułki windykował rzecz dla siebie
pozwany uznawał powództwo lub milczał
pretor przyznawał rzecz nabywcy
Ochrona praw własności:
rodzaje ochrony |
przedmiot ochrony |
funkcje |
sposób postępowania |
środki ochrony |
ochrona posesoryjna |
posiadanie |
przywrócenie ładu prowizorycznego |
administracyjne |
interdykty pretorskie |
ochrona petytoryjna |
własność |
rozstrzygnięcie prawa własności |
procesowe |
skargi |
skarga windykacyjna (rei vindicatio) - przysługiwała właścicielowi kwirytarnemu, który utracił faktyczne władztwo nad rzeczą. Skarga ta mogła być zastosowana przeciwko każdemu, kto posiadał rzecz bezprawnie.
Cele skargi:
uznanie własności powoda
zwrot rzeczy jej właścicielowi przez posiadacza bezprawnego
oszacowanie wartości rzeczy, która powinna być zwrócona właścicielowi oraz zasądzenie na sumę pieniędzy w wypadku, gdyby posiadacz odmawiał lub nie mógł zwrócić rzeczy
W rzymskim procesie formułkowym nie było możliwe zasądzenie na wydanie rzeczy. Wyrok opiewał jedynie na pewną kwotę pieniężną, co nie zawsze było zadowalające dla powoda.
klauzula arbitralna - była umieszczona w formułce procesowej. Uprawniała sędziego do wywarcia pewnego nacisku na posiadaczu rzeczy nie będącym właścicielem, aby zwrócił rzecz.
strony w procesie rei vindicatio |
|
powód (legitymowany czynnie) |
pozwany (legitymowany biernie) |
- nie posiadający właściciel kwiryrtarny - w procesie musiał przedstawić dowód, że jest właścicielem rzeczy sporej oraz chronologicznie od najdawniejszego poprzednika |
- każdy kto miał rzecz w swym władaniu - powództwo mogło być wniesione przeciw: posiadaczowi, detektorowi, fikcyjnemu posiadaczowi |
pożytki - w przypadku jeżeli proces okazał się uzasadniony, sędzia w procesie formułkowym wzywał pozwanego do zwrotu rzeczy ze wszystkimi tego skutkami, tj, ze wszystkimi pożytkami i innymi korzyściami.
rozliczenie pożytków |
|
rodzaj posiadania |
nabycie pożytków |
posiadacz w dobrej wierze |
- nabywa pożytki na własność - pożytki zebrane po procesie winien wydac właścicielowi |
posiadacz w złej wierze |
- winien wydać wszystkie pożytki (nawet te, których nie zebrał z własnej winy) |
nakłady - pozwany, który przegrał spór mógł domagać się odszkodowania z tytułu nakładów poniesionych na rzecz sporną. Rozstrzygany był też w oparciu o złą lub dobrą wolę posiadacza. Z tytułu nakładów zbytkownych przysługiwało tzw. ius tollendi.
rozliczanie nakładów |
||
rodzaj nakładu |
zwrot nakładu |
wydatki |
nakłady konieczne |
mógł ich się domagać nawet posiadacz w złej wierze |
wydatki niezbędne do utrzymania rzeczy np. karmienie zwierzęcia |
nakłady użyteczne |
mógł się ich domagać tylko posiadacz w dobrej wierze |
wydatki poniesione celem podniesienia wartości rzeczy np. remont budynku |
nakłady zbytkowe |
nie podlegały zwrotowi, posiadacz mógł je zabrać jeśli było to możliwe |
wydatki w celu upiększenia rzeczy np. wykonanie tatuażu, kupno sukni |
skarga negatoryjna (actio negatoria) - przysługiwała właścicielowi, który doznawał zakłóceń w wykonywaniu swojego prawa własności, a sprawca tego naruszenia utrzymywał, że ma do tego prawo.
Cele skargi:
sądowe uznanie, że własność jest wolna od ograniczeń, oraz zaprzestanie naruszania prawa własności
odszkodowanie z tytułu ewentualnych szkód powstałych w wyniku naruszenia własności
zabezpieczenie w formie stypulacji naruszenia prawa własności na przyszłość
Dowody:
powód - musiał udowodnić swoje prawo własności
pozwany - musiał udowodnić prawo do naruszenia własności
powództwo publicjańskie (actio publiciana) - przysługiwało właścicielowi bonitarnemu, który nabył rzecz drogą tradycji (nie był właścicielem wg. prawa cywilnego). Posiadacz stawał się właścicielem w skutek zasiedzenia. Posiadaczom będącym w drodze do zasiedzenie pretor udzielał skargi publicjańskiej. Formułka skargi zawierała element fikcji - powód był traktowany jak właściciel, jakby minoł już czas potrzebny do zasiedzenia. Była wzorowana na skardze windykacyjnej (cele, pożytki, nakłady).
PRAWA NA RZECZY CUDZEJ (iura in alliena) - były to ograniczone prawa rzeczowe do których zaliczamy:
służebności (servitutes)
służebności gruntowe - dzieliły się na miejskie i wiejskie. Podział został wprowadzony ze względu na przeznaczenie gruntu a nie ich położenie. Gruntem zarządzał władający służebny
służebności osobiste:
użytkowanie - prawo do używania i pobierania pożytków na rzeczy cudzej nieużywalnej
używanie - prawo do korzystania z cudzej rzeczy, bez możliwości do pobierania z niej pożytków, chyba że dla zaspokojenia własnych potrzeb
prawo zamieszkania - rzeczowe, osobiste prawo do zamieszkania w cudzym domu lub w jego części
prawo do używania siły cudzych niewolników lub zwierząt - rzeczowe prawo do korzystania z usług cudzych niewolników lub zwierząt
Zasady dotyczące służebności:
służebność nie może polegać na działaniu - właściciel rzeczy obciążonej służebnością nie miał obowiązku pozytywnego działania, jedynie musiał coś znosić lub czegoś zaniechać. Wyjątek - służebność oparcia budynku
nie może istnieć służebność na służebności - podmiotem służebności są rzeczy zmysłowe a nie prawa
nie można mieć służebności na własnej rzeczy
służebność należy wykonywać oględnie - zgodnie z przepisami prawa cywilnego i z poszanowaniem cudzych własności
Ustanowienie służebności:
in iure cessio
emancypacja
ustanowienie w testamencie
poprzez zasiedzenie
w drodze umów wzmocnionych stypulacją
Wygaśnięcie służebności:
śmierć
śmierć cywilna
zniszczenie rzeczy obciążonej
zrzeczenie się służebności i prawa własności
wykupienie rzeczy
niewykonywanie przez pewnie okres służebności
Ochrona służebności |
|
actio negatoria |
actio confessoria |
powód (właściciel) występował przeciwko temu kto twierdził, że ma służebność, żądając: - sądowego uznania, że własność jest wolna od służebności - zaprzestania naruszania praw własności - odszkodowania - przyrzeczenia zapłaty na wypadek ponownego naruszenia prawa własności |
powód (podmiot) występował przeciwko każdemu, kto zaprzeczał służebności uniemożliwiając jej wykonanie, żądając: - uznania praw służebności - zaniechania działań uniemożliwiających wykonywanie służebności - odszkodowania - przyrzeczenia zapłaty na wypadek ponownego naruszenia służebności |
emfiteuza (emphyteusis) - dzierżawa wietrzysta, była dziedzicznym i zbywalnym prawem rzeczowym do użytkowania cudzego gruntu.
Wykształciła się w skutek zlania się dwóch instytucji:
ius in argo vectigali - dzierżawa gruntów należących do gminy lub państwa rzymskiego w celu ich zagospodarowania. Dzierżawca płacił roczną opłatę zwaną veciqal.
emfiteuza - dzierżawa gruntów należących do cesarza (tylko we wschodniej części imperium), długoterminowa lub dziedziczna, z obowiązkiem uprawiania oraz płacenia rocznego czynszu canon
Obowiązki emfiteuty:
uiszczenie rocznego czynszu
płacenie podatków obciążających grunt oraz utrzymanie gruntu w należytym nienaruszonym stanie
prawo pierwokupu - przysługiwało dzierżawcy gruntu, w przypadku gdy dzierżawca nie skorzystał z tego prawa przysługiwało mu 2% z ceny sprzedaży
Ustanowienie dzierżawy wietrzystej:
na podstawie nieformalnej umowy - najczęściej
na podstawie testamentu
Wygaśnięcie dzierżawy wietrztstej:
w skutek zniszczenia gruntu
zrealizowanie pierwokupu
zejścia się własności z emfiteuzą
pozbawienie emfiteuty dzierżawy:
w skutek niepłacenia czynszu
pogorszenie stanu gruntu
prawo zabudowy (superficies) - zwane także prawem powierzchni, było dziedzicznym i zbywalnym, długoterminowym lub wietrzystym prawem do korzystania z budynku postawionego na cudzym gruncie
grunty należące do gmin, później także grunty należące do państwa, oddawana osobom prywatnym w zabudowę
z czasem na podobnych warunkach oddawano grunty prywatne
budynek był własnością właściciela gruntu, ale budujący mógł z niego dowolnie korzystać
Środki ochrony:
interdiktum de superficiebus - interdykt pretorski skuteczny wobec wszystkich
skargi rzeczowe
prawo zastawu - ograniczone prawo rzeczowe, które mógł ustanowić na swojej rzeczy dłużnik (zastawca) dla wierzyciela (zastawnika) celem zabezpieczenia jego wierzytelności. Na podstawie tego prawa wierzyciel, w wypadku niewykonania świadczenia przez dłużnika, był uprawniony do pozbycia się zastawionej rzeczy i zaspokojenia swojej wierzytelności z kwoty uzyskanej ze sprzedaży. Miało charakter prawa dodatkowego, akcesoryjnego - nie mogło powstać bez wierzytelności.
fiducia - dłużnik przenosił na wierzyciela w drodze emancypacji lub in iure cessio własność rzeczy. W razie spłaty długu własność miała być przeniesiona powrotem na dłużnika.
dawało pełne zabezpieczenie wierzycielowi
niekorzystna i ryzykowna dla dłużnika
pignus - dłużnik przenosił na wierzyciela dzierżenie zastawionej rzeczy, zachowując prawo własności. Powstawał w skutek zawarcia kontraktu realnego.
niedogodna dla wierzyciela
dłużnik w razie spłaty mógł żądać wydania rzeczy za pomocą skarg pretorskich
hypotheca - dłużnik nie wydawał rzeczy wierzycielowi, nie przenosił na niego ani własności, ani faktycznego władztwa nad rzeczą zastawioną
Ustanowienia zastawu:
na podstawie nieformalnej umowy pisemnej umowy pomiędzy zastawcą a zastawnikiem
w niektórych przypadkach powstał z mocy samego prawa np. żona na majątku męża dla zabezpieczenie wierzytelności o wydanie posagu po rozwiązaniu małżeństwa
Wygaśnięcie zastawu:
w skutek umorzenia wierzytelności, której wykonanie zabezpieczał
w pewnych sytuacjach wygasał niezależnie od wierzytelności, której wykonanie zabezpieczał. Następowało gdy wierzyciel:
zrealizował prawo zastawu - sprzedał rzecz
nabył na własność rzecz
zrzekł się prawa zastawu
zniszczenie rzeczy zastawionej lub wyłączenie jej z obrotu
Przedmiot zastawu:
rzeczy materialne ruchome i nieruchome
przyszły majątek
rzeczy niematerialne
wierzytelności
zastaw na prawie zastawu
Realizacja zastawu:
zastawnik miał prawo:
żądać wydania rzeczy
sprzedać rzecz
Wielość zastawów:
w wypadku ustanowienia kilku zastawów równocześnie lepszą pozycję miał zastawnik, który posiadał rzecz
w wypadku ustanowienia kilku zastawów w różnym czasie stosowano zasadę pierwszeństwa
wierzyciel1
wierzyciel 2
wierzyciel 3
RODZAJE WŁADZTWA NAD RZECZAMI
władztwo faktyczne
władztwo prawne
posiadanie
prawa do rzeczy cudzej
własność
SŁUŻEBNOŚCI
(servitutes)
służebności osobiste
służebności gruntowe
służebności miejskie
służebności wiejskie
- przechodu
- przepędu trzody
- drogi
- wodociągu
- czerpania wody
- wpuszczenia belki
- oparcia budowli
- widoku
- ścieku
- przepływu dymu
- użytkowanie
- używanie
- zamieszkanie
- używanie siły cudzych niewolników lub zwierząt
6