VII. Ludzki wymiar KBWE/OBWE
=> polityczny i quasi- prawny system ochrony PC.
I. Prawa człowieka w procesie KBWE
1) Przed KBWE- lata 40-60:
a) nieobecność PC w stosunkach Wschód- Zachód w latach 40-60:
- bo odmienne ideologie=> odmienne praktyki w dziedzinie PC; tak duże odmienności, że nie dało się w ogóle na ten temat rozmawiać.
- bo możliwość totalnego konfliktu=> PC zbyt subtelne, gdy liczy się bezpieczeństwo.
=> choć sednem konfliktu było właśnie podejście do jednostki ludzkiej.
b) w toku sporadycznych spotkań na szczycie w szczytowym okresie zimnej wojny nie było mowy o PC- mówiono o kwestaich geopolitycznych, strategicznych, regionalnych konfliktach
c) pewien wyjątek- wizyta Adenauera w Moskwie w 1955 i uwolnienie kilkuset tysięcy jeńców. Nie było tam jednak mowy o PC
d) europejska koncepcja de Gaulle'a:
- jeden z elementów to przełamanie żelaznej kurtyny przez pobudzenie tendencji odśrodkowych w krajach Europy Śrokowej, poprzez odwołanie do tożsamości nar i przynależności cywilizacyjnej do Europy, u której podstaw legła idea ludzkiej godności i wolności
- upadek idei- dramat praskiej wiosny 68 i upadek idei socjalizmu z ludzka twarzą.
e) koncepcje Brzezińskiego, doradcy Cartera (1977-80), który właśnie z PC uczynił ideologiczny oręż przeciwstawiania się sowieckiej ekspansji
f) Jedyne miejsce współpracy- ONZ
- tam problematyka PC obecna- Pakty
- ale zwłoka państw komunistycznych w ratyfikacji- Polska w 1977
2) przed KBWE- lata 60 i 70:
a) próba odejścia od konfrontacji i groźby wojny totalnej
- poszukiwanie możliwości pokojowego współistnienia
b) konieczne w tym celu stało się jakieś nawiązanie kontaktów
- pojawia się idea europejskiej konferencji bezpieczeństwa
* I raz- przez ZSRR 54
* potem sporadycznie zachód
c) idea powróciła z nowa mocą w końcu lat 60
- pokojowe współistnienie=> koniecznośc współpracy, nie tylko porozumienia w kw bezpieczeństwa=> wzbogacenie idei o kwestię współpracy
- współpraca musi być oparta na solidnym fundamencie- konieczne okazało się poszerzenie stosunków o współpracę gosp, kult, nauk, hum- bo to tworzy wzajemne zaufanie
d) te przesłanki legły u podstaw rozmów o konferencji bezp i współ, które zaczely się od pocz lat 70 na różnych szczeblach
3) Wstęp do zbliżenia- I porozumienia regulujące kwestie zapalne:
a) 1969- pocz rozmów SALT I
V 72- porozumienie podczas wizyty Nixona
b) V 72- przyjęto też w czasie wizyty deklarację zasad dotyczących stosunków dwustronnych USA- ZSRR
c) pocz lat 70- seria układów w sprawie niemieckiej:
- 1970- RFN- ZSRR
- 1970- RFN- PRL
- 1971- 4- stronne porozumienie w sprawie Berlina Zach
- 1972- układ NRD- RFN
d) aktywna polityka wschodnia Francji po de Gaulle'u
- wizyty, porozumienia, handel, kontakty kult
e) odprężenie umożliwiło uaktywnienie się państw neutralnych i niezaangażowanych
- FIN ogłosiła, że jest gotowa gościć u siebie europejską konferencję bezpieczeństwa, gdyby państwa wschodu i zachodu się na nią zdecydowały.
4) Konferencja helsińska (1973-1975)
a) XI 72- początek rozmów przygotowawczych- 33 pańswa europejskie (wszystkie bez ALB)+ USA+ KAN
- przyjęto w ich czasie strukturę i zasady właściwych negocjacji
- zasady:
*zasada nieblokowego charakteru rokowań- rozmowy między 35 państwami, na stopie równości; mimo to państwa w praktyce występowały blokowo- grupa wschodnia, zachodnia i N+N (neutralne i niezaangażowane)
* zasada konsensusu- konieczna zgoda wszystkich na przyjmowane postanowienia- w sensie brak sprzeciwu. Zatem każdy kraj był równy i mógł blokować.
- struktura negocjacji- zadania:
* po I- zdefiniowanie zasad stanowiących podstawę bezpieczeństwa europejskiego
* po II- określenie reguł, mechanizmów oraz dziedzin współpracy gosp
* po III- współpraca w dziedzinie hum i innych
b) 3 VII 73- początek rozmów, na szczeblu MSZ
- przemówienia inauguracyjne:
* ZSRR- chce uznania ładu jałtańsko- poczdamskiego- nienaruszalności granic i systemów; nie mówi o PC
* państwa Europy Zach- nacisk na znaczenie kontaktów międzyludzkich we współpracy międzynar, na dostęp ludzi do informacji i idei, zniesienie barier=> hasło swobodnego przepływu ludzi, idei i informacji, czyli ukryte PC.
c) prace w kolejnych rundach, w Helsinkach i Genewie
d) negocjacje w 3 grupach zagadnień, zwanych koszykami:
- sprawy polit i bezp
- sprawy gosp
- sprawy hum
=> negocjacje odrębne, ale zachód traktował je całościowo- taktyka kombinacji- linkage i trade-off- czyli czyli ustępstwo za ustępstwo w różnych dziedzinach; widząc, jak bardzo zależy RUS na uzyskaniu pewnych postanowień w sferach bezp i gosp, kraje zachodnie chciały wymusić na ZSRR maksymalne ustępstwa w 3 koszyku
=> ZSRR czuła się inicjatorem konferencji- więc chciała końcowego sukcesu swojej inicjatywy; stąd większa niż zwykle gotowość do kompromisu, szczególnie w 3 koszyku
d) 3 koszyk najbardziej kontrowersyjny
- zderzenie 2 podejść:
* zachodniego ideału swobodnego przepływu
* wschodniego podejścia, cechującego się rządową regulacją współpracy i wymiany w zakresie kontaktów międzyludzkich
e) poza 3, zapisy dotyczące PC także w koszyku 1- bo tam zasady współpracy, na których miało być oparte bezpieczeństwo europejskie.
f) ostatecznie kompromis-
-w zamian za umieszczenie zasady nienaruszalności granic, integralności teryt, korzystnych zapisów dot współpracy w dziedzinie gosp, nauk i techno
- Moskwa zgodziła się na zawarcie postanowień dot PC, kontaktów międzyludzkich, wymiany w sferze idei i informacji, w kształcie proponowanym przez Zachód
g) ciekawa postawa USA- pasywna, bo Kissinger nie doceniał tej formuły, odrzucał ideę PC jako oręża. Korzystne zapisy to zasługa Europy.
5) Akt Końcowy KBWE 1 VIII 1975 (35 państw)- zapisy o PC:
a) rozdział I (I koszyk)- o bezpieczeństwie europejskim
- 10 zasad SM w Europie- zasada VII- Zasadą jest poszanowanie PC i podstawowych wolności, łącznie z wolnością myśli, sumienia, religii lub przekonań.
* obliguje sygnatariuszy do popierania i zachęcania do korzystania z praw polit, gosp i społ (wszystkie razem)
* wymienia 2 szczegółowe wolności- wolność wyznawania i praktykowania religii oraz prawa mniejszości nar (prawo osób do równości wobec prawa i do korzystania z PC)
* nowa jakośc w dziedzinie PC- uznanie PC za uniwersalne (II raz dopiero na Wiedeńskiej Konferencji PC)-
* szeroka koncepcja bezpieczeństwa- zapis o uznaniu PC i podst wolności jako „istotnego czynnika pokoju, sprawiedliwości i dobrobytu, niezbędnych do zapewnienia rozwoju przyjaznych stosunków i współpracy między państwami”
* państwa zobowiązały się też, że „będą niezmiennie we wzajemnych stosnkach szanować PC i podstawowe wolności i podejmować wysiłki w celu powszechnego ich szanowania”.
=> VII zasada to minikonwencja, ekstrakt z Paktów i PDPC (którymi państwa wschodnie nie były wówczas związane)
=> uznanie PC za zasadę SM+ uznanie związku między PC a bezpieczeństwem i jakością SM
- zasada VIII- równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia- każdego narodu, nie tylko dekolonizacja (picie do Europy Środkowej)
- zasada IX- współpraca państw + mowa o roli organizacji, instytucji i jednostek w tym dziele=> bodziec dla powstania wielu komitetów helsińskich, które zastąpiły niejako nieistniejący mechanizm kontrolny
b) rozdział III- o współpracy w dziedzinie hum (raczej model wschodni- współpraca na podstawie rządowych porozumień a nie swobodny przepływ ludzi, idei i informacji) :
=> wiele szczegółowych ustaleń dotyczących kontaktów międzyludzkich oraz rozpowszechniania informacji:
- kontaktów na podstawie więzów rodzinnych
- łączenia rodzin
- małżeństw między obywatelami różnych państw
- ułatwiania podróży w celach zawodowych i osobistych
- polepszenia warunków turystyki
- spotkań młodzieżowych
- poprawy rozpowszechniania dostępu do informacji i ich wymiany
- polepszenia warunków pracy dziennikarzy
- współpracy w dziedzinie kultury i pełniejszego dostępu do jej osiągnięć
- współpracy i wymiany w dziedzinie oświaty i nauki
- ułatwienia dla emigracji Żydów
- umożliwienie tworzenia instytucji wspierających proces helsińki (kluby helsińskie)
c) nie jest to jednak jeszcze system ochrony- bo brak większych mechanizmów i procedur nadzorczych:
- rozdział IV ustanawia tylko spotkania przeglądowe, w toku których przedstawiciele państw KBWE mieli dyskutować postęp osiągnięty w realizacji zobowiązań, problemy na tej drodze, a także możliwości dalszego rozwoju współpracy między państwami KBWE
6) Znaczenie KBWE:
a) wielka konferencja porównywania do 1815 roku
b) Największy sukces- po raz 1 PC stały się uznanym przedmiotem w stosunkach wschód- zachód; w ogóle to 1 akt, gdzie PC są zasadą SM.
c) jednak tuż po konferencji zaczęła się batalia interpretacyjna:
- o moc wiążącą przyjętych zobowiązań- prawo, zasady polityczne czy miękkie PM
* nie podlegał rejestracji w ONZ- więc nie był umową.
* ale można powiązać Akt z powszechnym PM, ze wzgl na powiązanie z Deklaracją Zasad PM 1970
- o interpretację ich znaczenia dla porządku międzynarodowego w Europie.
* dla Sowietów- oznaczał ostateczne potw status quo, a nawet jego legitymizację;
*początkowo Europa się z tym zgadzała, bo nie dostrzegała potencjału zapisów dotyczących PC
* koniec lat 70- wykształciła się na zachodzie dynamiczna interpretacja KBWE- czyli postrzeganie postanowienia i proces implementacji jako instrument wywołania w sposób pokojowy i ewolucyjny zmian ustrojowych w poszczególnych państwach bloku wschodniego, a w konsekwencji przeobrażeń systemowych.
=> walka o interpretację
6) Konfrontacja Wschód- Zachód wokół PC w procesie KBWE (1975-1989)
=> podpisano w okresie szczytu odprężenia; w końcu lat 70 zaostrzenie się sytuacji (bo rozwój i rozmieszczanie przez ZSRR rakiet we wschodniej części kraju; bo poszeranie wpływów w 3 świecie- co łamie status quo).
a) po okresie pasywności i braku koncepcji na zachodzie co do dalszego ciągu procesu KBWE- impuls z USA:
- 1977- Jimmy Carter prezydentem USA.
* jednym z głównych elementów jego programu i działań były PC- w celu moralnej rekonstrukcji polityki USA po Wietnamie, Nixonie i Realpolitik Kissingera+ by zepchnąć ZSRR do ideologicznej defensywy.
* globalny zasięg, nie tylko KBWE, ale w KBWE szczególny efekt- bo wpływowe NGO's w USA+ bo lobby żydowskie, chcące wykorzystać KBWE dla umożliwienia emigracji Żydom z ZSRR+bo Brzeziński widział dużą rolę KBWE w zepchnięciu ZSRR do ideologicznej defensywy
b) Belgrad 1977-78- I Konferencja przeglądowa KBWE
- miała być I sprawdzianem nowego podejścia Zachodu; szef deleg USA- Arthur Goldberg
- aktywność USA na rzecz krytycznego przeglądu sytuacji PC w ZSRR i bloku (ale dziel i rządź- np. chwalono Gierka i HUN)
- Europa Zach- spokojniejsza, bo bali się zaostrzenia stosunków Wsch- Zach, chcieli kontynuacji odprężenia.
- ZSRR zaskoczona postawą USA, wolała doprowadzić do fiaska konferencji niż zgodzić się, by stała się forum oceny ZSRR.
- pocz 1978- fiasko
=> od Belgradu PC zyskują za sprawą NGO's i mediów światowy rozgłos.
=> wysunięcie PC na I plan KBWE
c) II Konferencja przeglądowa w Madrycie (XI 1980- IX 1983)
- czas załamania się odprężenia- eurorakiety, Afganistan, załamanie się rozmów SALT+ Regan prezydentem- antykomunizm, wyścig zbrojeń, utrudnianie kontaktów gosp.+ rozbieżności właśnie w kwestii PC.
- na konferencji- USA (Max Kampelman) ostro, tym razem poparte przez EUR
- powrót w USA do taktyki linkage- PC za ograniczenie zbrojeń
- tym razem już mocny udział NGO's i aktywna rola.
- na początku konf mimo wszystko nie było najgorzej:
* Solidarność i odprężenie w PRL i HUN
- ale 13 XII 81- stan wojenny- cios dla KBWE, bo sprzeczne z duchem i literą procesu- represje i łamanie PC
=> ostra krytyka na konferencji; groźba zerwania rokowań
XI 1982- zawieszenie obrad; po powrocie do rokowań nadal spory
- ZSRR nie zerwała, bo zbyt im zalezało na przyhamowaniu zbrojeń (planowano konf KBWE w sprawie budowy śr zaufania w dziedzinie milit)
- IX 83udało się stworzyć obszerny dokument końcowy:
* potwierdza rolę PC w procesie KBWE- ale bez większego rozwoju
* sukces zachodu- włączenie zapisu o prawach związkowych, w tym oprawie o strajku + o ułatwieniach w podróżowaniu
=> brak postępu, ale za to zgoda wschodu na przeprowadzenie 2 spotkań ekspertów:
* na temat PC
* na temat kontaktów międzyludzkich
d) XI 83- wycofanie się ZSRR z rozmów SALT i wiedeńskich rozmów rozbrojeniowych
e) III 1985- Gorbaczow, ale zmiany nie od razu
f) I spotkanie ekspertów- Ottawa V-VI 85- o PC:
- polemiki i wzajemna krytyka- PC jako gwarant pokoju vs. Nieingerencja
- zakończone bez uzgodnienia jakiegokolwiek dokumentu
g) II spotkanie ekspertów- Berno, IV-V 86- na temat kontaktów międzyludzkich
- podobne, bez dokumentu końcowego
h) 1985- Budapeszt- Forum Kulturalne KBWE:
- tu też dużo o PC, zwłaszcza o wolności twórczej
- bez dokumentu końcowego.
7) Wiedeński przełom ( III konferencja przeglądowa XI 86- I 89)
a) pokonano dystans dzielący 2 bloki w tej kwestii; koniec konfrontacji w dziedzinie PC, początek współpracy dla ich ochrony
- bo początek nowego myślenia w ZSRR- bo kryzys gosp, polit+ bo solidarność
- 2 spotkania na szczycie Regan- Gorbaczow- Genewa 85 i Reykjavik 86- początek zmiany atmosfery
- I koncesje sowieckie- na konferencji sztokholmskiej dot budowy śr zauania- zgoda na weryfikację na miejscu - I raz w historii ZSRR
b) konferencja:
- ZSRR podkreśla wagę PC w KBWE+ I zwolnienia więźniów w ZSRR, zezwolenia na emigrację Żydów i Niemców
- taktyka zachodu- linkage and leverage (dźwignie)- łączenie kwestii + używanie pewnych zagadnień jako dźwigni do wywierania nacisku w innych sprawach; dźwignią w sprawach PC były kwestie militarno- rozbrojeniowe. ( w tym samym czasie toczyły się też w Wiedniu rokowania rozbrojeniowe zbrojeń konwencjonalnych)
- odprężenie w PRL i HUN- doceniane przez zachód; ostra krytyka RUM, CZE i BUŁ.
- duży udział NGO's- uległ normalizacji, bo wschód przestal kwestionować ich udział.
8) 19 I 89- Akt Końcowy:
a) => przełomowy w dziedzinie PC, bo:
- zapisy dotyczące konkretnych PC- rozszerzenie
- ustanowienie zalążkowego mechanizmu kontrolnego
- decyzja o kolejnych spotkaniach KBWE w dziedzinie PC
b) pojawia się nowy termin- ludzki wymiar KBWE- który stał się wspólnym mianownikiem dla całości problematyki PC w procesie helsińskim.
c) rozszerzenie rzeczowe PC:
- daleko idące zobowiązania państw wobec dość szerokiego katalogu praw, które odzwierciedlały stanowisko zachodnie; szczególnie:
- prawa związane z wolnością wyznania
- niedyskryminacja mniejszości nar
- swobodny przepływ ludzi (w obrębie własnego kraju+ jego opuszczania i powrotu)
- wolność informacji i swobody wyboru ich źródła. (zakaz zagłuszania)
- tajemnica korespondencji
d) Ustanowienie mechanizmu ludzkiego wymiaru (patrz niżej)
e) zgodzono się, w celu rozwinięcia ludzkiego wymiaru, na przeprowadzenie, jeszcze przed kolejnym spotkaniem przeglądowym w Helsinkach, w 1992 roku 3 spotkań w tej dziedzinie- w Paryżu, Kopenhadze i Moskwie. Łącznie określono je „Konferencją w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE”.
=> spotkania te radykalnie rozszerzyły standardy i środki implementacji postanowień KBWE w dziedzinie PC.
f) PC mają być bezwzględnie przetrzegane, wszelkimi dostępnymi środkami.
9) Wiosna ludów w 89 roku sprawiła, że od IV 90 do VII 92 proces KBWE stał się całościowym i niezwykle zaawansowanym systemem międzynar, regionalnej ochrony PC-
- przemiany wymusiły ewolucję systemu KBWE
10) I spotkanie Konferencji w sprawie ludzkiego wymiaru- Paryż V-VI 89
- Starano się tylko zapewnić realizację zobowiązań przyjętych kilka miesięcy wcześniej w Wiedniu
- zaczyna działać ludzki wymiar (wypuszczenie na wiosnę Havla po interwencji HOL)
- koncentrowano się nie na PC sensu stricte, ale na ich polit- ustroj uwarunkowaniach- wybory, pluralizm, demokracja, samostanowienie.
* 4 VI 89- wybory w Polsce- zapowiedź przemian
11) Kopenhaga, czerwiec 1990- II spotkanie Konferencji… - Dokument Końcowy:
=> zmiany już nieodwracalne
=> najszerszy dokument od początku KBWE w dziedzinie PC
=> wschód chce iść nawet dalej niż zachód, np. w przepisach o prawach mniejszości czy rządach prawa
- 3 grupy przepisów:
A) Demokracja:
a) najważniejsze stw: wola narodu, swobodnie i uczciwie wyrażana przez okresowe i prawdziwe wybory, jest podstawą autorytetu i prawowitości wszelkiej władzy; zobow do wolnych wyborów
- demokracja jest ustrojem w którym wola narodu znajduje najlepszy obraz.
b) kryteria demokracji:
- rządy prawa i równość wobec prawa- nie tylko zgodność z prawem, ale tez pełna akceptacja najwyższej wartości osoby ludzkiej w tym prawie
- odpowiedzialność władzy wyk przed ust
- pluralizm polityczny
- wolne wybory ( wskazana obecność obserw zagr)
- oddzielenie państwa od partii politycznych
- cywilna kontrola nad armią
- ustawowe gwarancje PC
- jawność legislacji
- możliwośc udziału wszystkich obywateli w życiu publicznym
- wolność tworzenia partii
- niezawisłość sądownictwa i sprawiedliwy proces.
- samorządność lokalna
- różne formy obywatelskich organizacji pozarządowych
c) demokracja pluralistyczna i rządy prawa są niezbędne dla zapewnienia PC i rozw kwestii hum.
- demokracja warunkiem koniecznym rządów prawa
d) popieranie PC jednym z zasadniczych celów rządów
e) prawo narodów do samostanowienia
f) zgoda na zapraszanie obserwatorów wyborczych
B) tradycyjne PC- rozległy katalog, w pełni odzwierciedlający zachodnią koncepcję PC (tylko 1 krótki paragraf o prawach społ- ekon):
a) wolność słowa
b) wolność zgromadzeń
c) wolność stowarzyszania się
d) myśli, sumienia i religii
e) prawo opuszczenia każdego kraju i powrotu do własnego oraz swobody poruszania się.
f) prawo do własności
g) swoboda dostępu do informacji i jej przekazywania
h) szczegółowe postanowienia dotyczące prawa do działania na rzecz ochrony PC i tworzenia w tym celu NGO's
+ zalecenia dotyczące zakładania i umacniania niezależnych instytucji krajowych w dziedzinie PC
i) prawa dziecka
j) zakaz tortur i zakaz naruszających PC praktyk psychiatrycznych (np. ZSRR- zamykanie opozycjonistów)
k) odniesienie do kary śmierci jako „stałego przedmiotu rozważań”
l) prawa robotników migrujących
ł) dyspozycje dotyczące stanu wyjątkowego w kontekście odstępstw od zobowiązań dotyczących PC
m) prawo do skutecznego środka odwoławczego w razie łamania PC
n) prawo do odmowy służby wojskowej i do służby zastępczej.
o) popieranie praw społe, ekonom i kult
C) prawa mniejszości- pionierskie w skali świata!!! Dopiero potem RE i ONZ
a) Ogólne zasady:
- „kwestie dotyczące mniejszości nar można zadowalająco rozstrzygnąć jedynie w dem strukturach politycznych opartych na praworządności, z funkcjonującym niezawisłym sądownictwem.
- przynależność do mniejszości nar jest sprawą indywidualnego wyboru osoby. Z dokonania takiego wyboru nie może wynikać żadne upośledzenie.
b) Prawo mniejszości do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swej tożsamości etnicznej, kult, językowej lub rel.- poprzez:
- uzywanie języka
- zakładanie instytucji oświatowych, kult i rel
- wolność kultu
- kontakty z rodakami
- dostęp do informacji i ich rozpowszechnianie w języku ojczystym
- zakładania stowarzyszeń krajowych i międzynar
c) zobowiązanie państwa do ochrony tej tożsamości dzięki stwarzaniu odpowiednich możliwości w zakresie
-oświaty, języka, kultury, religii
- a także respektowania prawa osób należących do mniejszości nar do uczestnictwa w życiu publ. A także samorządu niektórych mniejszości
d) potepienie totalitaryzmu, rasizmu, antysemityzmu, ksenofobii+ mowa o szczególnych problemach Cyganów.
e) zakaz dyskryminacji w korzystaniu z PC
+ I modyfikacja mechanizmu ludzkiego wymiaru (patrz niżej)
=> najszerszy rzeczowo dokument KBWE z dziedziny ludzkiego wymiaru do dzisiaj.
12) Szczyt w Paryżu (listopad 1990): instytucjonalizacja KBWE
=> dalsze pytania o przyszłość KBWE; III 90- niep Litwy- pocz rozpadu ZSRR; brak jasnej koncepcji, co dalej
a) 19-21 XI 90- Paryż- I spotkanie na szczycie przywódców państw od czasu Helsinek
b) na koniec- Karta Nowej Europy:
- zobowiązanie do umacniania dem jako jedynego systemu
- podstawą dem jest poszanowanie osoby ludzkiej i rządy prawa
- początek instytucjonalizacji- I stałe organy- Rada Ministrów SZ i Komitet Wysokich Przedstawicieli, Sekretariat, Centrum apobiegania Konfliktom, Biuro Wolnych Wyborów+ Zapowiedź Zgr Parl KBWE (ostatecznie- Madryt IV 1991) (patrz niżej)
13) Moskiewska euforia (IX-X 91)- III spotkanie na temat ludzkiego wymiaru
=> ZSRR się sypie; VI/VII- rozwiązanie UW i RWPG
a) euforyczny nastrój- bo udało się obalić pucz Janajewa
b) 10 IX- w dniu rozpoczęcia obrad- przyjęcie do KBWE L,Ł i E.
c) samokrytyka ZSRR i chęć zmian w dziedzinie PC.
d) Dokument końcowy:
- poszerzenie katalogu PC- sprawy sprawiedliwego procesu , cywilnej kontroli nad siłami paramilitarnymi, równości kobiet i mężczyzn, praw osób niepełnosprawnych. => chaotyczne i niespójne
- poszerzenie mechanizmu implementacyjnego (patrz niżej)
- Ważne!- PC to fundament porządku międzynar i polityki państw. Nie należą do wyłącznej kompetencji państw.
- obowiązek pomocy dem wybranemu rządowi zagrożonemu przewrotem
e) nie udało się wprowadzić twardszych przepisów np. o kontroli obligatoryjnej- bo opór zachodu.
14) Helsinki II (III-VII 92) - umocnienie struktury KBWE
- ostatnia konferencja przeglądowa KBWE w kształcie przewidzianym w Akcie Końcowym+ na koniec spotkanie na szczycie
- gł problemy- stworzenie mechanizmów zapobiegania i rozwiązywania takich masowych naruszeń, jak w JUG i na Kaukazie
- konieczność wzmocnienia instytucji- bo rozrost KBWE o nowe państwa.
a) wzmocnienie Urzędującego Przewodniczącego i nadanie mu szerokich uprawnień wykonawczych
b) Ustanowienie Urzędu Wys Kom KBWE ds. Mniejszości Nar.
c) wzmocnienie Biura Wolnych Wyborów i przekształcenie go w Biuro Instytucji Dem i PC
d) sformalizowano założenia misji KBWE, którym początek dał dokument moskiewski- misje długofalowe i pokojowe
e) Uznanie KBWE za porozumienie regionalne w rozumieniu rozdziału VIII KNZ
15) Budapeszt 1994:
- przekształcenie KBWE w OBWE
II. Mechanizm ludzkiego wymiaru
=> 4 komponenty ludzkiego wymiaru- prawa obywatelskie i polityczne, demokracja, rządy prawa, prawa mniejszości narodowych,
A) Rozwój:
1) Ustanowiony w Wiedniu w 89 roku:
-4- stopniowy
a) rząd może domagać się odpowiedzi od innego rządu na przedstawione pytania i zażalanie związane z PC
b) gdy to nie wystarczy, z inicjatywy 1 rządu może dojść do spotkania z przedstawicielami innego rządu, który musi wyrazić na to zgodę; celem spotkania jest rozpatrzenie i znalezienie rozwiązań w konkretnych przypadkach naruszeń w dziedzinie PC
c) rząd zainteresowany konkretnym przypadkiem czy sytuacją może poinformować kanałami dyplomatycznymi inne rządy o przebiegu swoich rozmów z przedstawicielami państwa, w którym dana sytuacja ma miejsce.
d) rząd może przedstawić informację o powodach swojego zaniepokojenia (podać konkretne przypadki i sytuacje) oraz o przebiegu swoich dwustronnych konsultacji na wszystkich spotkaniach KBWE
=> podobne to wszystko do skargi państwowej w Paktach czy EKPC, ale ma char całkowicie dyplomatyczny.
2) I modyfikacja- Kopenhagami 1990:
- skrócenie terminów odpowiedzi na skargi przedstawiane przez rządy do 4 tygodni
- skrócenie terminów dotyczących spotkań 2- stronnych do 3 tygodni
3) Modyfikacja- Moskwa 1991:
a) skrócenie czasu odpowiedzi na skargę do 10 dni
b) konsultacje- w ciągu tygodnia
c) Postulat rozszerzenia mandatu Biura Wolnych Wyborów, aby mogło ono skuteczniej przyczyniać się do umacniania instytucji demokratycznych w krajach KBWE
d) Novum!- ustanowienie w ramach ludzkiego wymiaru misji ekspertów, której celem miałoby być ułatwienie rozwiązania konkretnego problemu z zakresu PC na terytorium jednego z państw KBWE
- miała powstać specjalna lista ekspertów- każdy kraj zgłaszal 3; spośród nich powoływanie w skład takiej misji
- wysyłane na prośbę danego państwa lub na wniosek innego, zaakceptowany przez kraj przeznaczenia
e) ustalanie sprawozdawców KBWE-
- z listy ekspertów
- zadanie- ustalanie faktów dot problemów Coraz formułowanie sugestii ich rozwiązania
- raport- dla państwa i organów KBWE
- jego obecność wymaga zgody państwa
4) Modyfikacja- Helsinki II:
- sformalizowano założenia misji KBWE, którym początek dał dokument moskiewski misje pokojowe (nie odbyła się żadna) oraz misje długoterminowe
B) Stan obecny:
1) OBWE jako system ochrony PC składa się z:
a) standardów- patrz wyżej, po prostu wszystkie przyjęte PC, gł w Kopenhadze i Moskwie
b) instrumentarium implementacyjne:
- część ogólna
- część wyspecjalizowana
2) Część ogólna instrumentarium:
- po prostu struktura polityczna- organy OBWE, zajmujące się PC
3) 5 instrumenty wyspecjalizowane ludzkiego wymiaru (zajmujących się tylko PC):
a) mechanizm wiedeński
b) konferencje przeglądowe całego procesu OBWE
- od aktu końcowego 1975
- co 2 lata, poprzedzają spotkania na szczycie OBWE
- zajmują się debatą na temat implementacji+ problemy operacyjne+ wypracowywanie nowych zobowiązań
c) Spotkania Implementacyjne na temat Zagadnień Ludzkiego Wymiaru
- co roku, w Warszawie
- na szczeblu ekspertów
- nie kończą się żadnymi dokumentami końcowymi, ale mogą formułować opinie czy zalecenia dotyczące rozwiązywania konkretnych problemów.
=> ale te 2 zbyt przestarzałe
d) Osobiściu przedstawiciele Urzędującego Przewodniczącego:
- 2000- Specjalny Koordynator OBWE ds. Handlu Ludźmi w Europie Pd- Wsch (bo handel ludźmi w Albanii)
- osobisty przedtswiciel ds. zwalczania rasizmu, ksenofobii i dyskryminacji
- os przed ds. zwalczania antysemityzmu
- os przed ds. zwalczania nietolerancji i dyskryminacji muzułmanów.
e) Biuro Wolnych Wyborów=> 1992=> Biuro Instytucji Dem i PC
- ustanowione Kartą Paryską, zmienione w Helsinkach II
- główne funkcje:
* pomoc techniczna
* szkolenia
*doradztwo
* obserwacje wyborów
*służy monitorowaniu implementacji zobowiązań OBWE w sferze ludzkiego wymiaru
* służy za punkt kontaktowy ds Romów
* wspierać OBWE oraz wysiłki państw w zakresie ludzkiego wymiaru, w tym wzmacniania instytucji dem
* wspiera spotkania implementacyjne
* uczestniczy w obserwowaniu wyborów (krótko i długoterminowi obserwatorzy)+ raportuje o ich przebiegu + pomoc w organizacji+ czasem sama je organizuje Np w BIH i Czeczenia; czasem odmawia wysłania obserwatorów- gdy wiadomo, że nie ma szans na wybory uczciwe ze względu na prawo wyborcze.
* organizuje seminaria i konferencje implementacyjne
* doradztwo w rozwiązywaniu problemów legislacyjnych w zainteresowanych krajach
* współuczestniczy w przeprowadzaniu misji OBWE w zakresie ludzkiego wymiaru
* służy politycznym organom OBWE w sprawach PC
- monitoruje implementację- ale nie pisze raportów, tylko świadczy pomoc i zaleca coś państwu.
f) Urząd Wysokiego Komisarza ds. Mniejszości Nar
- zadanie- wczesne ostrzeganie i wczesne działanie- wykrywanie w możliwie najwcześniejszej fazie napięć na tle narodowościowym, które mogłyby się przerodzić w konflikt państwowy
- w takim wypadku Wys Kom stosuje dyplomację prewencyjną i perswazyjną- radzi, mediuje, bada na miejscu, raportuje(tajne, bez rozgłosu), przedstawia swoje sugesteiitd
- I- Max van der Stoel (HOL);obecnie- Rolf Ekeus (SWE)
- ograniczenia:
* może działać tylko przed kryzysem; jak wybuchnie- to przekazuje sprawę Stałej Radzie
* nie może się zajmowac tymi mniejszościami, które stosowały terroryzm
* nie może zajmować się sprawami jednostkowymi, tylko skargami grupowymi- stowarzyszenia itd., ale też rządy i samorządy.
* ma być zupełnie niezależny i bezstronny- od mniejszości i od rządów i od OBWE
g) Misje OBWE
- powstały Helsinkach na podstawie Moskwy; I- 91, Albania,
celem miałoby być ułatwienie rozwiązania konkretnego problemu z zakresu PC na terytorium jednego z państw KBWE
- rodzaje:
* fact finding
*dyplomacja prewencyjna, mediacje
* zarządzanie kryzysowe
- zadania:
* stwierdzanie faktów oraz sporządzanie raportów dla rządów i organów OBWE (Wysoka Rada może wyznaczyć kolejne działania)
* pomoc w tworzeniu instytucji dem i ochronie PC- doradztwo, szkolenie policji, wybory- ogólnie odbudowa po konfl i budowa demokracji
*mediacje i ułatwianie dialogu między stronami konfliktu czy kryzysu.
=> to właśnie jest przewaga OBWE nad innymi OM w EUR
- specjalna lista ekspertów- każdy kraj zgłaszal 3; spośród nich powoływanie w skład takiej misji
- wysyłane na prośbę danego państwa lub na wniosek innego, zaakceptowany przez kraj przeznaczenia
[ praktyka- patrz niżej]
h) sprawozdawcy KBWE- gdy misja nie przyniosła skutku.
- z listy ekspertów
- zadanie- ustalanie faktów, propozycji i rad dot problemów oraz formułowanie sugestii ich rozwiązania
- raport- dla państwa i organów KBWE
- jego obecność wymaga zgody państwa, ale w przypadku ciężkich naruszeń- za zgodą wszystkich pozostałych członków OBWE
i) 1997- Przedstawiciel ds. Wolności Mediów
- bo podżeganie wojenne w JUG
- zadanie- obserwowanie wydarzeń dotyczących mediów w państwach członkowskich w celu wczesnego ostrzegania i szybkiego działania w sytuacjach pogwałcenia wolności słowa+ pomoc państwom w przestrzeg zobow.
- nie może się kontaktować z org terror.
- pisze raporty, reaguje na sytuacje kryzysowe itd.
j) Misje długofalowe i operacje pokojowe - powołane w Helsinkach II,
- EŚ-W, Bałkany, Kaukaz, Azja Śr
- zajmują się promocją PC, dem i praworządności,
III. Organy i instytucje
1) Rada Ministerialna OBWE:
- w formie MSZ- zbiera się 2 razy do roku
- organ decyzyjny i zarządzający
2) Wysoka Rada
- nadzorowanie, kierowanie i koordynowanie działalności OBWE oraz wykonywanie decyzji RM
- dyrektorzy polityczni MSZ
- zebrania w zalezności od potrzeby
3) Stała Rada
- formie stałych przedstawicieli przy OBWE w Wiedniu
- organ konsultacyjny i decyzyjny
- zebrania regularnie
3) Sekretariat- obsługa adm Rady i Komitetu w Wiedniu- Sek Gen na 3 lata
4) Centrum Zapobiegania Konfliktom
5) Zgromadzenie Parl KBWE
- szcz aktywne w dziedzinie ludzkiego wymiaru
- 317 czł
6) Urzędujący Przewodniczący OBWE:
- ustanowiony przez Radę w Berlinie w VII 91
- zmienia się co rok
- funkcje wykonawcze
7) Spotkania na szczycie- co 2 lata, począwszy od 1992 roku; ostatnie w 99
8) „trojka”- MSZ kraju sprawującego przewodnictwo w OBWE, wspierany przez poprzednika i następcę
- posiada władzę szybkiego inicjowania działań OBWE w sferze politycznej, w tym w zakresie ludzkiego wymiaru; informuje OBWE o łamaniu PC
9) trybunał Rozjemczy i Arbitrażowy- rozwiązuje spory dotyczące realizacji zobowiązań OBWE (na razie nikt nie korzysta z niego)
IV. Działalność KBWE/OBWE w terenie
1) I misja OBWE w terenie- fact finding- Albania 91
2) Potem kilkanaście-
Obecnie: misje długoterminowe: 10- MAC, GRU, MOŁ, EST, ŁOT, TADŻ, BiH, CRO, KOSOWO, SER
- Centrum OBWE w UZB
- Grupa Wspomagania OBWE w Czeczenii
- Obecność OBWE w Alb
- Grupa Doradczo- Obserwacyjna na Białorusi
- Centra OBWE w KAZ, KIR i TURK
- Koordynator Projektów na Ukrainie
- Biura OBWE w Armenii i AZE
=>najważniejsze- w Kosowie, Alb, BiH, CRO, ŁOT, EST, BIAŁ, MAC, TADŻ, GRU
3) Podstawowe zadania misji długofalowych:
a) monitorowanie sytuacji oraz składanie raportów dla organów (prewencja)- w tym kontakty z ludnością.
b) składanie zaleceń państwu przyjmującemu i interweniowanie w razie łamania PC i w indywidualnych przypadkach
c) akcje edukacyjne - do instytucji oraz społeczeństw.
d) doradztwo, szczególnie przy tworzeniu prawa w celu dostosowania do międzynarodowych standardów.
e) popularyzacja wolnych i uczciwych wyborów. - organizacja, monitorowanie, edukacja; często to praca u podstaw, uczenie elementarza demokracji.
*samodzielna organizacja wyborów- BiH 96, Kosowo 2000, Czeczenia
f) budowa instytucji dem, np. ombudsmana
g) pomoc finansowa
h) współpraca z państwowymi organami zajmującymi się PC
i) działania na rzecz wzmocnienia opozycji- dla zapewnienia pluralizmu politycznego- chodzi o usuwanie przeszkód w działalności, wzmacnianie dialogu z rządem itp., a w BiH doradztwo, szkolenia i pomoc partiom poza nacjonalistycznym, a także promowanie sojuszy itp. w celu zmniejszenia rozdrobnienia sceny politycznej
j) działania wspierające i reformujące sądownictwo, a w Kosowie budujące je od podstaw.
k) wzmocnienie policji- szkolenie, monitorowanie, wspólne patrole, gł w CRO
l) dostarczanie pomocy hum
ł) współpraca z lokalnymi i tworzenie nowych NGO's w celu budowy społ obyw. - doradztwo, pomoc finansowa i techniczna
m) działania na rzecz niezależnych środków masowego przekazu
n) działania na rzecz pokonywania trudności społeczeństw wielonarodowych
o) pomoc uchodźcom, szczególnie w powrocie i łączeniu rodzin
V. Specyfika systemu PC KBWE/OBWE:
1) Obejmuje wszystkie państwa strefy euroatlantyckiej- obecnie 55- a więc tez kraje spoza RE, także te, które nigdy się w niej nie znajdą
2) Ochrona PC w OBWE nie opiera się na podstawie umownej, lecz na zobowiązaniach politycznych
- brak sądu, skarg indywidualnych, sprawozdań z implementacji- zamiast tego kontrola polityczna i dialog zamiast konfrontacji
3) Zobowiązania obejmują państwa już w momencie przystąpienia do procesu KBWE- zbędna jest przewlekła procedura ratyfikacyjna; mechanizmy wiążą wszystkie państwa członkowskie.
4) Elastyczne i niezbyt rozbudowane procedury implementacyjne, które powstały w odpowiedzi na konkretne sytuacje a nie jako efekt powziętej z góry koncepcji
- uruchamiane tylko w razie potrzeby (poza oszczędnymi spotkaniami implementacyjnymi)
5) rywalizacja s innymi systemami- RE i ONZ
6) Integralny charakter systemu- jego standardy obejmują cały rzeczowy katalog PC (inne systemy regionalne- przeważnie oparte na 1, selektywnym dokumencie)+ jak czegoś nie obejmuje, to ze względu na polit char systemu i tak organy mogą się tym zająć+ PC rozważane razem z państwem prawa i dem.
7) główna specyfika- polityczny charakter systemy- skutki:
- pozytywne upolitycznienie PC- PC w związku z innymi kwestiami SM- bezp, współpr, stos gosp itd.- całościowe podejście, czysta polityka
- reaktywność- brak gorsetu procedur, można szybko reagować, pełna gotowość istniejących organów i mechanizmów.
** skuteczność upolitycznienia- bo:
- względna jednorodność (daleko większa niż w ONZ, choć mniejsza niż w RE) cywilizacyjna i ustrojowa państw członkowskich; państwa są „like- minded” w dziedzinie PC
- duże powiązanie państw więzami współzależności, których zakres i ścisłość nie znajdują odpowiednika w świecie- kwestie bezp, gosp, kult, wzorce społ, nauka- państwa odmawiające współpracy w PC mają zbyt wiele do stracenia.
8) ludzki wymiar centralny w całej organizacji
9) decyzje podejmowane poprzez konsensus.
10