SYSTEMY OśWIATOWE NA śWIECIE
Systemy edukacji w państwach Unii Europejskiej

System edukacji w Danii

       Od 1849 r. Dania jest monarchią konstytucyjną opartą na demokracji parlamentarnej. Przy liczbie ludności 5,3 mln zajmuje powierzchnię 43 tys. km2.

       Administracyjnie kraj dzieli się na 14 okręgów (amtswkommune) i dwa miasta wydzielone (Kopenhaga oraz Frederiksberg). Do Danii należą również wyspy Faroe i Grenlandia, stanowiące terytoria samorządowe. Jest to kraj jednorodny narodowościowo, z małą mniejszością niemiecką oraz stosunkowo niewielką liczbą imigrantów dawniej, a obecnie dość znaczną. Religia w Danii jest sprawą prywatną, a w szkołach publicznych nie można wieszać symboli religijnych ani politycznych.

       System oświatowy w Danii jest jednolity i zarządzany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, którego zadaniem jest ustalanie głównych założeń programowych, kierowanie szkoleniem kadry pedagogicznej, a także kształcenie ustawiczne. W Danii nie ma obowiązku chodzenia do przedszkola i szkoły, jest jednak obowiązek nauczania, tzn. rodzice mogą zgodnie z odpowiednimi przepisami Lov om folkeskolen nauczać dziecko sami. Zależnie od typu i szczebla szkolnictwa za organizację i finansowanie placówek odpowiadają: władze centralne, gmina, zarząd miejski, instytucje prywatne lub osoby fizyczne. Kontrola szkół jest zdecentralizowana. Sprawują ją lokalne rady i komitety:

• Komitet oświatowy - złożony z przedstawicieli rady miejskiej lub gminnej, komitetu rodzicielskiego, szkolnej rady do spraw młodzieży rady pedagogicznej i uczniowskiej. Ponosi on pełną i całkowitą odpowiedzialność za stronę organizacyjną i finansową funkcjonowania szkoły.

• Komitet rodzicielski- w jego skład wchodzą rodzice, dyrektor szkoły, dwóch przedstawicieli grona pedagogicznego i dwóch członków szkolnej rady do spraw młodzieży. Komitet pełni funkcję szkolnej rady administracyjnej odpowiedzialnej za dobór kadry dydaktycznej i personelu pomocniczego, ustalanie planu lekcji, sporządzanie list uczniów z podziałem na klasy itp.

• Rada pedagogiczna - skupia nauczycieli i przedstawicieli władz lokalnych. Odpowiedzialna jest za ustalanie programów, planów zajęć i budżet szkoły.

       Pomimo szerokiej decentralizacji organizacji i zarządzania szkolnictwem Ministerstwo Edukacji Narodowej ustala główne założenia programu, organizuje szkolenie kadry nauczycielskiej oraz kształcenie ustawiczne, finansuje lub dofinansowuje poszczególne placówki oświatowe korzystając z centralnego budżetu. Nakłady finansowe na szkolnictwo w Danii wynoszą 6,7% produktu krajowego brutto. Od 1987 r. finansowanie instytucji przedszkolnych należy do obowiązków władz miejskich. Zdecydowana większość szkół i przedszkoli to placówki publiczne. Tylko jedna trzecia instytucji opiekuńczych dla dzieci to instytucje prywatne.

       Przedszkola podlegają Ministerstwu Spraw Socjalnych, a pedagodzy przedszkolni nie posiadają statusu nauczyciela. Ciekawostką jest iż znaczną część kadry pedagogicznej stanowią mężczyźni. Cykl wychowania przedszkolnego jest nieobowiązkowy, trwa cztery lata i przeznaczony jest dla dzieci od 3 do 7 roku życia. Edukacja najmłodszych dzieci odbywa się w następujących instytucjach:

• żłobki - przeznaczone są dla dzieci w wieku od 6 miesięcy do 3 lat. Opłaty są stosunkowo niewielkie (około 1300 koron duńskich), obniżane do 50 % przy drugim dziecku. W ramach tej opłaty dzieci otrzymują pieluszki i wyżywienie;

• przedszkola - przeznaczone są dla dzieci od 3 do 6 lub 7 lat;

• instytucje zintegrowane- łączące żłobek z przedszkolem;

• przedszkola indywidualne- w prywatnych mieszkaniach, prowadzone przez tzw. „zastępcze matki”, zajmujące się grupą liczącą najwyżej 4 dzieci. Opłacane przez władze komunalne;

• klasy zerowe - wstępne - organizowane w szkołach podstawowych dla dzieci 5 i 6 letnich, bezpłatne, nieobowiązkowe. Zadaniem ich jest przygotowanie dziecka do szkoły. Klasy te liczą najczęściej od 20 do 26 dzieci.

       Duński system edukacyjny ma opinię jednego z najlepszych w Europie. Edukacja w Danii jest ważnym problemem, któremu poświęca się wiele troski i samokrytyki. Wyjątkową uwagę przywiązuje się do łagodzenia progów edukacyjnych, jakie muszą pokonywać dzieci, przechodząc z jednej instytucji opiekuńczej do drugiej, np. ze żłobka do przedszkola, z przedszkola do klasy zerowej czy też z klasy zerowej do klasy pierwszej.

       Drugim szczeblem systemu oświatowego jest jednolita, bezpłatna dziewięcioklasowa szkoła podstawowa- folkeskole. W Danii obowiązkiem nauczania objęte są dzieci od 7 do 16 roku życia. Rok szkolny w Danii rozpoczyna się 1 sierpnia i trwa do 24 czerwca. Dzieci mają dni wolne od nauki z tytułu ferii jesiennych, świątecznych, zimowych i wielkanocnych. Przerwa wakacyjna jest o miesiąc krótsza niż w Polsce. W przedszkolach i szkołach zwraca się szczególną uwagę na przekazywanie dzieciom takich wartości, jak: znajomość historii Danii i jej kultury, przestrzeganie zasad i reguł postępowania, tolerancja, szacunek dla natury, umiejętność współżycia z innymi ludźmi, umiejętność współpracy w zespole i dostrzeganie wartości własnej osoby.

       W szkole podstawowej jest jednolity program który realizuje jeden zespół nauczycieli - wychowawców, mających przez dziewięć lat tę samą grupę uczniów. Cechą charakterystyczną szkoły podstawowej jest brak ocen w klasach I-VII. Do klasy VII uczniowie oceniani są opisowo, a od klasy VIII w skali od 1 do 13 i to wyłącznie z przedmiotów, które będą zdawać w trakcie egzaminu końcowego. Ostatnie dwa lata kształcenia przeznaczone są na naukę przedmiotów fakultatywnych ze szczególnym uwzględnieniem języków obcych. Warto zwrócić uwagę na ciekawe przedmioty, które odróżniają duńskie szkoły od polskich podstawówek. Uczniowie już na tym elementarnym poziomie edukacji poznają zasady zdrowego życia, dowiadują się o różnych możliwościach kształcenia wyższego, a co najciekawsze - zdobywają informacje o rynku pracy i jego zapotrzebowaniach. Każdy z uczniów zobowiązany jest także zrobić prawo jazdy. Uważam że po duńskiej szkole podstawowej uczniowie są o wiele lepiej przygotowani do życia niż ich rówieśnicy w Polsce. Szkoła podstawowa kończy się nieobowiązkowym egzaminem, po którym dzieci mogą kontynuować naukę w klasie dziesiątej lub podjąć naukę w szkole średniej. Po ukończeniu dziewiątej klasy i otrzymaniu końcowego świadectwa, 80% uczniów kontynuuje naukę w dodatkowej klasie dziesiątej. Jest to klasa nieobowiązkowa, przygotowująca do podjęcia nauki w trzyletniej szkole średniej ogólnokształcącej lub w szkołach techniczno-zawodowych. Dziesiąta klasa przeznaczona jest dla uczniów, którzy mają problemy z wyborem dalszej drogi kształcenia. Przyjęcie do szkoły średniej odbywa się na podstawie opinii ze szkoły podstawowej.

       Szkoła średnia ogólnokształcąca (gimnazjum lub liceum) przygotowuje do podjęcia studiów wyższych, a szkoła średnia zawodowa - do podjęcia pracy zawodowej. Po dziewięcioletniej szkole podstawowej uczniowie mogą wybrać naukę w :

• gimnazjum lub liceum - trzyletnim, ogólnokształcącym lub

• szkole zawodowej - przygotowującej do podjęcia pracy.

       Natomiast uczniowie, którzy wybrali naukę w klasie dziesiątej, kontynuują naukę w dwu lub trzyletnich szkołach specjalistycznych, np. dwuletnich gimnazjach lub trzyletnich technikach. W szkole średniej oceniane są wyłącznie te przedmioty, które uczeń wybiera na egzaminie końcowym. Przestrzega się zasady, że dyplom ukończenia szkoły powinien zawierać oceny z minimum pięciu wybranych dziedzin określających, w jakim stopniu uczeń opanował wiedzę z danego przedmiotu. Tak więc świadectwo ukończenia szkoły otrzymują wszyscy uczniowie bez względu na zakres opanowania materiału.

       Jedynym egzaminem, jaki przewidziano w duńskim systemie oświatowym, jest konkursowy sprawdzian wiedzy umożliwiający podjęcie studiów wyższych.
       Ten egzamin przeznaczony jest dla absolwentów liceów i gimnazjów. Na zakończenie szkoły średniej uczniowie zobowiązani są zdać egzamin umożliwiający im kontynuację nauki na studiach wyższych.

       Duńscy nauczyciele i rodzice mają wiele tolerancji i zrozumienia dla możliwych dziecięcych zachowań. Nauczyciele polscy pracujący w Danii uważają, że zbyt wiele. Nie przeczą jednak, że takie postawy wyzwalają większą samodzielność, pewność siebie, kreatywność. Priorytetem na wszystkich etapach kształcenia jest rozwijanie kompetencji społecznych, a zwłaszcza umiejętności współpracy.

       Duński system szkolnictwa wyższego składa się z sektora uniwersyteckiego i pozauniwersyteckiego. Szkolnictwo wyższe dzieli się na:

• uniwersytety

• kolegia, które ukierunkowane są zawodowo, z krótkim 1-3 letnim lub długim 3-4 letnim cyklem kształcenia.

       Studia w Danii są bezpłatne i w zasadzie istnieje do nich swobodny dostęp dla wszystkich posiadających odpowiednie kwalifikacje. Kształcenie wyższe odbywa się zasadniczo w odpowiednikach polskiej uczelni licencjackiej i magisterskiej. Studia uniwersyteckie składają się z trzech etapów:

• trzyletni - na stopień licencjata (duń. bachelor )

• dwuletni - na stopień magistra (duń. kandidat )

• trzyletni- doktorski z publiczną obroną (duń. PhD)

• Dodatkowo w Danii istnieje tytuł naukowy doktor, który jest w przybliżeniu odpowiednikiem polskiego tytułu doktor habilitowany.

       Kształcenie nauczycieli prowadzone jest na poziomie szkolnictwa wyższego. Kadrę przedszkoli i szkół podstawowych przygotowują instytuty pedagogiczne. Kształcenie wychowawców przedszkoli trwa trzy lata. Przyszli nauczyciele szkół podstawowych muszą ukończyć cztery lata nauki, w toku których 1/3 godzin przeznaczona jest dla specjalizacji przedmiotowej, 1/3 godzin dla teorii i praktyki pedagogicznej, a pozostała część dla zagadnień uzupełniających. Nauczyciele gimnazjów i liceów muszą ukończyć kształcenie uniwersyteckie z dowolnie wybranej dziedziny wraz z równoległym kształceniem pedagogicznym.

       Kandydaci do pracy w ośrodkach i placówkach kształcenia zawodowego, technicznego i handlowego powinni udokumentować pięcioletni staż pracy w zawodzie oraz ukończyć uzupełniający kurs pedagogiczny w ramach kształcenia ustawicznego. Ostateczne świadectwo uprawniające do kształcenia zawodowego wydaje Krajowy Instytut Kształcenia Pedagogicznego Nauczycieli Szkół Technicznych i Handlowych.

       Duński system szkolny wyrósł z bogatych tradycji oświaty ludowej. Jego cechą charakterystyczną jest wysoki poziom kształcenia ustawicznego dorosłych i młodzieży (w tym kadry pedagogicznej). Duża autonomia szkół zarządzanych przez władze lokalne sprawia, że w duńskim systemie szkolnym realizowana jest polityka dużej swobody programowej i dydaktyczno-wychowawczej. Uczniowie duńscy mają większą swobodę niż uczniowie w Polsce. Zjawisko drugoroczności nie istnieje, zwiększono aktywność, swobodę i samodzielność ucznia w wyborze przyszłej drogi zawodowej. Różnice w polskim i duńskim systemie kształcenia dotyczą wielu aspektów edukacji. Interesujące jest podejście do zasad oceniania. Ocena w klasach I-VI szkoły podstawowej ma charakter wyłącznie opisowy - nie wystawia się stopni. Tak jest w wielu systemach oświatowych w Europie. Później nauczyciele mają do dyspozycji dużą skalę ocen od 1 do 13. Ważne miejsce w systemie kształcenia i wychowania zajmuje sport, poczynając od przedszkoli. Duńskie szkoły posiadają boiska, hale sportowe, stadiony. Robią wrażenie wszechobecne rowery i ścieżki rowerowe. I to zarówno w mieście jak i wzdłuż dróg pozamiejskich (w tym bezkolizyjne - skrzyżowania ze ścieżkami rowerowymi). Popularne są sporty konne, żeglarstwo i jogging.

       Wielkim problemem duńskiej edukacji jest duży odsetek nauczycieli pozostających bez pracy. W Danii jest niewielki przyrost naturalny na poziomie 0%. Powoduje to ciągły napływ młodych nauczycieli przy jednoczesnym braku wzrostu liczby uczniów. Ministerstwo Edukacji, zdając sobie sprawę z trudnej sytuacji, próbuje zapewnić zatrudnienie kadry pedagogicznej zwiększając liczbę klas przez zmniejszenie liczby uczniów przypadających na jednego nauczyciela, co akurat na pewno wyjdzie na dobre samym uczniom. Uważam, że w Polsce są za bardzo liczne klasy, co nie jest niestety korzystne dla samych uczniów.

       W Polsce jest inna rzeczywistość społeczna, ekonomiczna i obyczajowa i nie wszystko co nam się podoba w europejskich systemach oświatowych można przenieść na grunt polski. Sytuacja materialna duńskich szkół jest dużo lepsza niż polskich. Obecnie, zgodnie z zaleceniami Ministerstwa, jest wdrażany we wszystkich duńskich szkołach podstawowych program wyposażania wszystkich uczniów klas trzecich w laptopy. Laptopami dysponują też w większości nauczyciele. Budynki, meble i inne elementy wyposażania szkół, odznaczają się nie tylko wysoką funkcjonalnością, dostosowaniem do wieku i poziomu uczniów, ale także spokojną estetyką.

       „Duńska szkoła, zgodnie z zapisami w prawie oświatowym, stara się wspierać zdobywanie przez uczniów wiedzy, rozwijać ich zdolności przede wszystkim jednak nauczyć różnych metod poszukiwania wiedzy i wskazać na te, które są dla danego dziecka najwłaściwsze.

       W efekcie dzieci duńskie, a potwierdzają to stosowne testy, nie posiadają specjalnie rozległej wiedzy, ale są podobno najbardziej zadowolone ze swojej szkoły i uważają ją za wyjątkowo przyjazną.”

System edukacji w Finlandii

       Finlandia jest republiką opartą na systemie demokracji parlamentarnej. Głową państwa jest prezydent. Władza ustawodawcza należy do Parlamentu. Władzę wykonawczą sprawuje rząd zwany Radą Stanu, powoływany przez prezydenta. Obszar 338 100 km2 zamieszkuje 5 mln mieszkańców. Administracyjnie kraj dzieli się na 12 regionów. Językiem urzędowym jest język fiński i szwedzki. Finlandia ma niewielu imigrantów, zaledwie około 2%. Mieszkają głównie w większych miastach, w większości szkół są sami Finowie. Finlandia jest krajem „na uboczu Europy”, gdzie zima jest bardzo długa i mroźna, a jeziora i lasy stanowią bardzo dużą część jej powierzchni. Finowie długo walczyli o niepodległość. Następnie kraj wyniszczyła wojna z ZSRR, która spowodowała, że Finlandia po II Wojnie światowej spłacała odszkodowania wojenne Związkowi Radzieckiemu, a w okresie „zimnej wojny” musiała iść na duże ustępstwa w stosunku do ZSRR. W Finlandii była bieda i wysokie bezrobocie. Ten mało zasobny w bogactwa naturalne kraj musiał rozwinąć przemysł ciężki- produkcję maszyn i statków, gdyż tego żądał Związek Radziecki. Spowodowało to szybką industrializację, a co za tym idzie, rozwój szkolnictwa. Obecnie kraj ten na oświatę przeznacza ponad 7% dochodu narodowego brutto. Z wielu badań edukacyjnych, a szczególnie z wyników międzynarodowych testów wynika, że Finowie, liderzy testu PISA dla piętnastolatków, potrafili doprowadzić swoją oświatę na najwyższy poziom.

       Podstawowe zasady prawne dotyczące funkcjonowania oświaty uchwalane przez Parlament, a odpowiedzialność za wdrożenie ich w życie spoczywa na rządzie, Ministerstwie Oświaty i Krajowej Radzie ds. Oświaty. Ministerstwo Oświaty przygotowuje projekty regulacji prawnych i jest odpowiedzialne za planowanie reform oświaty. Krajowa Rada ds. Oświaty przygotowuje, ustala i wdraża programy szkolne, metody nauczania, określa organizację na szczeblu kształcenia początkowego, średniego zawodowego oraz ustawicznego. Ministerstwo Oświaty kierowane jest centralnie przez dwóch ministrów: Ministra Oświaty i Nauki oraz Ministra Kultury.

       Zarządzanie oświatą na szczeblu regionalnym i lokalnym odbywa się poprzez 12 regionalnych i kilkadziesiąt lokalnych jednostek administracyjnych odpowiedzialnych za szkolnictwo i kilkadziesiąt lokalnych jednostek administracyjnych odpowiedzialnych za szkolnictwo ogólnokształcące i zawodowe. Mniejsze jednostki administracyjne wspierane są przez samorządy oświatowe tzw. Rady Szkolne, których działalność regulowana jest przez Ustawę o lokalnej administracji szkolnej. Rada szkolna składa się z 7 do 13 członków powoływanych przez Radę Lokalną. Sprawuje ona pieczę nad działalnością oświaty na danym terenie oraz tworzy plany działalności oświatowej na przyszłość. Obowiązek finansowania działalności placówek oświatowych spoczywa na państwie oraz administracji lokalnej. W szkołach podstawowych i średnich nauczanie religii jest obowiązkowe. Uczniowie mają prawo wyboru programu lekcji religii według podstawowych dwóch zasad :

1.    Uczeń wyznający określoną wiarę, ma prawo pobierać naukę na temat doktryny tej wiary.

2.    Uczeń niewierzący lub nie należący do żadnej grupy wyznaniowej obowiązkowo uczęszcza na naukę etyki.

       Większość szkół prowadzi lekcje religii związane z doktryną protestancką, gdyż 85% mieszkańców Finlandii deklaruje wyznanie ewangelicko- luterańskie.

       Wychowanie przedszkolne w Finlandii obejmuje dzieci od 3 do 6 lat. Programowe i organizacyjne funkcjonowanie placówek przedszkolnych podlega Ministerstwu Spraw Społecznych i Zdrowia. Wskaźnik skolaryzacji na poziomie przedszkola jest niski. Bardzo niewiele dzieci fińskich uczęszcza do przedszkola. I trudno się dziwić. Finlandia jest krajem większym od Polski, a mieszka w niej zaledwie 5 mln ludzi. Nie ma tu wsi, takich jak w Polsce, każde gospodarstwo stoi w centrum swojej ziemi, pól, lub lasów. Bardzo trudno jest więc wozić małe dziecko do odległego o kilkadziesiąt kilometrów przedszkola w kraju, gdzie drogi są zaśnieżone przez 7-8 miesięcy w roku, a mrozy bardzo silne.

       Finowie wiedzą, jak bardzo ważnym elementem wspomagania rozwoju dziecka jest wychowanie przedszkolne. Badania dotyczące znaczenia wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka mówią jednak, że ten wpływ jest mniej znaczący gdy matka wspiera rozwój dziecka w domu, czyta mu, opowiada bajki i bawi się z nim. Jak widać fińskie matki skutecznie zastępują przedszkole. Rozumieją potrzebę wspomagania rozwoju swoich dzieci. Mimo niskiego udziału dzieci fińskich w wychowaniu przedszkolnym, w wieku pięciu lat są bardzo dokładnie diagnozowane. Większość z nich traktuje się jako dzieci „specjalnych potrzeb edukacyjnych”. Pozwala to określić wszystkie deficyty jak np. niedosłuch, dysleksja, itp. i intensywnie pracuje nad ich usunięciem. Dzięki temu, dziecko siedmioletnie, które idzie do szkoły, jest do niej dobrze przygotowane.

       Obowiązek szkolny trwa w Finlandii 9 lat (podobnie jak w Danii i Polsce) i objęci są nim uczniowie w wieku od 7 do 16 roku życia. Rodzice wybierają dla swoich dzieci szkołę fińsko- lub szwedzkojęzyczną. Nauczanie w tych dwóch językach jest prowadzone na wszystkich poziomach edukacji.

       Szkoła podstawowa (fin. Peruskoulu) jest jednolita, obowiązkowa, bezpłatna i trwa 9lat. Dzieli się na sześcioletni cykl nauczania początkowego (Ala-aste) i trzyletni cykl drugiego stopnia (Yla��aste). Szkoła podstawowa może również obejmować podobnie jak w Danii, fakultatywny dziesiąty rok nauki przeznaczony dla uczniów, którzy pomimo ukończenia obowiązkowej nauki pragną jeszcze uzupełnić wiedzę. Po uzyskaniu świadectwa ukończenia szkoły podstawowej, uczniowie kontynuują naukę na szczeblu szkolnictwa średniego, z czego ponad 60 % kontynuuje naukę w trzyletnich, nieobowiązkowych, ogólnokształcących szkołach średnich drugiego stopnia (Lukio), a 40% w dwu lub trzyletnich nieobowiązkowych szkołach zawodowych (Amattikoulu). Zdecydowana większość wybiera liceum, a na studia idzie 70% młodzieży - to najwyższy wynik w Europie.

       Szkoły średnie dzielą się na: ogólnokształcące i profilowane- zawodowe.

       Szkoła ogólnokształcąca kończy się rygorystycznym egzaminem, w którym oceny wystawiane są w oparciu o ogólnofiński system oceniania prac. Po zdaniu egzaminu uczeń otrzymuje dyplom ukończenia szkoły ogólnokształcącej i może podjąć naukę na szczeblu szkolnictwa wyższego. W szkołach zawodowych nie ma takiego egzaminu - jest za to obrona prac dyplomowych (podobnie jak w Polsce). Szkoły zawodowe w zależności od rodzaju i specjalności przygotowują robotników wykwalifikowanych i techników. Część placówek kształcenia zawodowego uprawnia także do rozpoczęcia nauki na szczeblu szkolnictwa wyższego, lecz trzeba zdać egzamin.

       Szkolnictwo wyższe w Finlandii jest bezpłatne i obejmuje szkolnictwo uniwersyteckie i wyższe szkoły zawodowe. Szkolnictwo na poziomie uniwersyteckim składa się z dwóch sektorów:

• uniwersytety (Korkeakoulut)

• szkoły politechniczne (Ammatilliset opistot).

       Studia uniwersyteckie trwają od 3 do 8,5 lat ( podobnie jak w Danii) i zbudowane są z czterech stopni, z których każdy kończy się egzaminem oraz pracą dyplomową. Po ukończeniu każdego stopnia można przerwać naukę. Pierwszy stopień kształcenia uniwersyteckiego trwa od 3 do 3,5 lat studiów i kończy się licencjatem. Drugi stopień wymaga od 2 do 2,5 lat nauki i kończy się uzyskaniem dyplomu ukończenia studiów wyższych. Trzeci stopień trwa od 1 do 1,5 roku studiów i kończy się odpowiednikiem dyplomu magisterskiego. Ostatni stopień kształcenia wyższego zaliczany do studiów doktoranckich trwa od 2 do 2,5 lat i kończy się, po spełnieniu określonych wymagań, uzyskaniem doktoratu. Studia w sektorze politechnicznym trwają na ogół 3-4 lata, a dyplomy mają tę samą rangę co odpowiednie świadectwa uniwersyteckie. Wyższe szkoły zawodowe dzielą się na 3 lub 5-letnie studia na poziomie tzw. kolegium oraz wyższe studia zawodowe trwające od 5 do 7 lat nauki.

       Kształcenie kadr pedagogicznych jest organizowane oraz nadzorowane centralnie przez Ministerstwo Oświaty i odbywa się na szczeblu uniwersyteckim. Władze lokalne odpowiedzialne są za organizacje krótkoterminowych kursów dokształcających, które nauczyciele odbywają w ramach swoich obowiązków służbowych. Każdy nauczyciel musi posiadać dyplom ukończenia studiów uniwersyteckich, poświadczony tzw. świadectwem przygotowania pedagogicznego.

       System edukacji w Finlandii jest na najwyższym poziomie. Uczniowie fińscy we wszystkich testach międzynarodowych uzyskują najlepsze wyniki. Finom udało się to, z czym boryka się większość krajów, w tym bogatych członków Unii Europejskiej. Tymczasem fińska szkoła w praktyce odbiega od znanych nam stereotypów gwarantujących sukcesy oświatowe. W większości fińskie szkoły podstawowe są raczej skromnie urządzone. Poza dużymi miastami, są to przeważnie małe, drewniane budynki, zaszyte wśród lasów i jezior, (pamiętajmy że Finlandia jest większa od Polski, a ma mniej mieszkańców) mieszczące po trzy klasy. Starsze klasy na ogół mieszczą się w nieco większych szkołach w pobliskich miasteczkach. Te malutkie szkoły podstawowe dla młodszych dzieci nie mają ani boiska, ani sali gimnastycznej. Nie ma nawet szatni, dzieci chodzą w skarpetkach, a buty leżą porozrzucane w niedużym hallu. Nikt nie uważa, że najważniejsze w szkole jest to, żeby buty stały równo. Trójka nauczycieli uczy dzieci z sześciu klas w systemie łączonym: klasa I z II, III z IV i V z VI. Czasem razem uczą się nawet cztery klasy, co nie do pomyślenia jest w Danii, a nawet w Polsce. Nauczyciel uczy wszystkich przedmiotów w tych dwóch klasach. Opisuję szkołę fińską leżącą koło miasteczka Korpilahti, 250 km od Helsinek. Nauczyciele mówią o tej szkole z dumą, że powstała w 1898 roku. Cała szkoła liczy 50 uczniów. Pracuje w niej trzech nauczycieli i dwóch asystentów do pomocy. Klasy są małe, liczą mniej więcej po 10 uczniów. Nauczyciele starają się żeby poziom uczniów był wyrównany. Zajęcia wyrównawcze to nie symbol niepowodzeń, ale możliwość podniesienia poziomu. Dwa razy w tygodniu przyjeżdża nauczyciel angielskiego, który uczy od III klasy w wzwyż.

       „ Najstarsze dzieci mają właśnie lekcję wspólną dla obu klas o krążeniu wody w przyrodzie. Pracują w grupach, studiują podręczniki, atlasy. Nauczycielka pomaga im znajdować odpowiednie dane, ale nie wykłada, tylko organizuje im pracę. W każdej z grup jest jeden uczeń dobry i dwóch średnich, jeden słabszy, inne dzieci go „podciągają”. Dzięki temu Finlandia ma najmniejszą różnicę w teście PISA między najlepszymi i najgorszymi, po prostu nie ma złych uczniów”.

       Atmosfera w szkołach fińskich jest miła i ciepła. Jednym z elementów który odróżnia szkołę fińską od polskiej i co składa się na sukces edukacyjny oświaty fińskiej jest to, że uczniowie nie robią notatek z wykładów i nie uczą się na pamięć i tak encyklopedycznie jak w Polsce. Fińscy nauczyciele twierdzą że nikogo nie można nauczyć każąc mu zapisywać to, co mówi nauczyciel. Kolejnym elementem, który składa się na sukces edukacyjny oświaty fińskiej, jest fakt, że w szkołach podstawowych i średnich nie ma egzaminów, a jeśli już są, to są nieobowiązkowe. Nie ma żadnych testów, gdyż nauczyciele twierdzą, że na testach uczniowie nie mogą podawać oryginalnych rozwiązań. Nauczyciele fińscy opierają się na samoocenie dzieci. Obowiązuje tylko egzamin końcowy w liceum - jak nasza matura. Jest też egzamin wstępny na studia. Oceny są głównie opisowe, można nie pisać klasówek, jeśli się nie chce. Jeśli uczeń nie odrobił lekcji, to nie jest karany, musi tylko pokazać, że próbował, ale mu nie wyszło. Cały system polega na zaufaniu do ucznia (u nas to by chyba nie wyszło).

       Umiejętność samooceny dzieci ćwiczą od przedszkola. W szkole uczeń sam się ocenia, nauczyciel mówi, czy zgadza się z jego oceną. W szkołach fińskich uważa się, że jeśli uczeń ma złe wyniki - to jest winny nauczyciel. Takie hasło powinno wisieć w naszych szkołach! W szkołach fińskich szanuje się ucznia, nigdy nie mówi się źle o uczniach, i nie krytykuje się uczniów. Każde dziecko ma określone cele nauczania, ale uczy się w swoim tempie.

       Nauczyciele są niezależni, mają swobodę doboru metod i podręczników. Istnieje podstawa programowa, ale jest dość ogólna, poziom nauczania reguluje opis wymagań. Administracja szkolna ufa nauczycielom, nie muszą wypełniać stosów papierów, dokumentacja jest ograniczona do niezbędnego minimum. Dwa razy w roku przesyła się raport władzom oświatowym. Dzieci które chodzą do opisywanej przeze mnie szkoły, mieszkają w promieniu 10 km, dowożone są więc minibusem, obiady dla nich przywożone są ze szkoły w Korpilahti. Nauka, książki, posiłki i dojazdy są za darmo. Opisywana szkoła, jak na warunki fińskie wcale nie należy do małych. Ze względu na rzadkie zaludnienie ponad 50% szkół w Finlandii ma poniżej 40 dzieci. Szkoły z klasami łączonymi bywają i w większych miastach, nawet na przedmieściach Helsinek. Rodzice fińscy są aktywni, czują się partnerami nauczycieli, współodpowiadają za szkołę. Razem z nauczycielem planują karierę dziecka. To bardzo pomaga nauczycielom w pracy. W fińskich szkołach do rzadkości należą narkotyki, przemoc, lekceważenie nauczycieli, wagary. W szkole panuje atmosfera swobody i wyrozumiałości, nie ma dzwonków. Nie ma żadnego rygoru. Nauczyciele twierdzą, że zbytnia dyscyplina działa odstręczająco. „U nas młodzież jest odpowiedzialna. My szanujemy swoich uczniów, a oni szanują nas” - mówią nauczyciele. Zawód nauczyciela cieszy się w Finlandii ogromnym prestiżem, ceni się ich wyżej niż lekarzy, czy prawników, w odróżnieniu od nauczycieli polskich. Fińscy nauczyciele należą do najlepiej wykwalifikowanych na świecie i dzięki temu Finlandia ma znakomitych nauczycieli. Na studia nauczycielskie zawsze jest ok. 7 kandydatów na jedno miejsce. Zanim kandydat zostanie poddany procedurom egzaminacyjnym, zdaje „egzamin praktyczny” - losuje kopertę z tematem lekcji, ma godzinę na przygotowanie się, następnie musi przeprowadzić piętnastominutowe zajęcia. Wtedy komisja egzaminacyjna widzi, kto się do zawodu nadaje. To wszystko co wymieniłam składa się na sukcesy fińskiej oświaty. Jednym z niewielu minusów natomiast jest to, że nacisk na wyrównywanie szans edukacyjnych, doprowadził do zaniedbania uczniów szczególnie uzdolnionych. Jak widać nie ma idealnych systemów edukacyjnych.

       Fiński system edukacji różni się od innych systemów edukacji w Europie głównie tym, że fińskie szkoły obowiązuje minimum programowe, stanowiące ramę dla lokalnych programów nauczania, tworzonych na poziomie miasta. Szkoły mogą także zaproponować przedmioty dodatkowe jako przedmioty główne i tym sposobem mogą specjalizować się np. w językach, muzyce, itp. W nowym minimum programowym nacisk kładziony jest na tematy interdyscyplinarne w edukacji, które mają być wprowadzone do przedmiotów obowiązkowych, lub do przedmiotów dodatkowych. Te interdyscyplinarne tematy w kształceniu elementarnym to np.:

• tożsamość kulturowa i wielonarodowość,

• umiejętności medialne i komunikacja,

• społeczeństwo demokratyczne i przedsiębiorczość,

• odpowiedzialność względem środowiska,

• dobre samopoczucie i równowaga w przyrodzie,

• bezpieczeństwo i ruch drogowy,

• technologia i jednostka.

      

       Unia Europejska nie narzuca krajom członkowskim jednolitego systemu nauczania. Każde z państw kształtuje go dowolnie. Ministrowie edukacji krajów Unii Europejskiej spotykają się jednak, aby ustalać priorytety polityki oświatowej w poszczególnych krajach. Efektem ich współdziałania były reformy systemów edukacji przeprowadzone w wielu państwach UE. Takie reformy przeprowadzono zarówno w Danii, w Finlandii, jak i w Polsce. Ich głównym celem było dostosowanie kształcenia do wymogów szybko zmieniającej się rzeczywistości. Dlatego mimo że nasze systemy oświatowe się różnią, to jednak są też nieco podobne. Zrezygnowano więc z encyklopedycznego systemu nauczania- co widać zarówno w Danii jak i w Finlandii, na rzecz wyrabiania wśród uczniów takich umiejętności jak:

• czytanie ze zrozumieniem,

• praca zespołowa,

• swobodne porozumiewanie się w językach obcych.

Niestety w Polsce można to zauważyć w niektórych szkołach podstawowych, natomiast w szkołach średnich i wyższych, nic się pod tym względem nie zmieniło i nadal nauczyciele wymagają wiedzy encyklopedycznej nie przejmując się tym, czy uczeń rozumie dany temat, czy też nie. Nowoczesnymi i chyba najlepszymi systemami oświaty, mogą pochwalić się państwa skandynawskie, co wyżej opisałam. System edukacji w Danii i w Finlandii jest zbliżony i te właśnie państwa osiągają sukcesy. Obydwa systemy cechuje duża swoboda programowa, nie istnieje zjawisko drugoroczności, oceny są opisowe, jest bardzo mało egzaminów, brak biurokracji, co niestety cechuje polskie szkoły.

System edukacji w Grecji

       Grecja, (Republika Grecka), jest demokracją parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent, który jest wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Władzę ustawodawczą sprawuje parlament oraz prezydent. Władzę wykonawczą sprawuje rząd oraz prezydent. Państwo to leży w południowo-wschodniej części Europy i położone jest na krańcu Półwyspu Bałkańskiego. Ma dostęp do dwóch mórz: Morza Egejskiego na wschodzie, oraz Morza Jońskiego na zachodzie. Prawie 1/5 powierzchni Grecji przypada na około 3000 wysp, z czego 167 jest zamieszkałych. Blisko 81% powierzchni Grecji zajmują pasma górskie Obszary nizinne są niewielkie. Grecja, uznawana za kolebkę zachodniej cywilizacji, ma długą i bogatą historię i dziedzictwo kulturowe, które wpłynęło na inne kultury Europy i nie tylko. Obecnie jest rozwijającym się krajem, będącym członkiem Unii Europejskiej od 1981 roku oraz strefy euro od 2001.W latach 1981-1990 nastąpiły w Grecji znaczne przeobrażenia gospodarcze i rozpoczął się szybki rozwój ekonomiczny. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w 2000 roku wynosił 6896 dolarów amerykańskich. Administracyjnie Grecja podzielona jest na 13 regionów, które dzielą się na 54 departamentów.
       Wszyscy Grecy mają zapewnione prawo do bezpłatnej nauki w placówkach szkolnictwa publicznego. Jednolitym systemem oświaty zarządza Ministerstwo Edukacji i Wyznań Religijnych. Opracowuje i wdraża przepisy, koordynuje i ocenia działalność urzędów regionalnych, zarządza funduszami, zatwierdza programy nauczania dla szkół podstawowych i średnich oraz mianuje nauczycieli. Funkcję inspektoratu oświatowego pełnią prefektury i urzędy do spraw edukacji. Poza tym prefektury i urzędy ds. edukacji koordynują działania szkół oraz odpowiadają za budynki szkolne i ich wyposażenie. Dyrektorzy szkół nadzorują działalność szkoły i odpowiadają za przestrzeganie wymogów prawnych. Rady pedagogiczne zajmują się programem nauczania oraz monitorowaniem frekwencji i dyscypliny w szkole. Komitety szkolne odpowiadają za sprawy administracyjne. Doractwem metodycznym dla nauczycieli zajmują się pedagodzy szkolni. Obecnie wprowadza się nowy system oceny pracy dydaktycznej szkół. Należy to do zadań Ośrodka Badań Edukacyjnych (KEE) i Instytutu Pedagogiki (PI).Uczelnie są instytucjami samorządnymi, podległymi Ministerstwu Edukacji Narodowej i Spraw Religijnych. Ministerstwo finansuje nauczycieli i placówki oświatowe z budżetu państwa. Nakłady na szkolnictwo wynoszą 2,5% produktu krajowego brutto.
       Wychowanie przedszkolne jest nieobowiązkowe, rozpoczyna się w 3 roku życia i trwa dwa lata. W ramach tego cyklu działają dwa rodzaje placówek: przedszkola prowadzone przez jednego wychowawcę (monothesia) oraz prowadzone przez dwóch wychowawców (dithesia).
       Kształcenie jest obowiązkowe od 6 do 15 roku życia. W jego zakres wchodzi szkoła podstawowa (dimotiko scholio) i szkoła średnia pierwszego stopnia (gymnasio), które są bezpłatne. Mamy tu do czynienia z rejonizacją (do obydwu typów szkół przyjmuje się tylko uczniów mieszkających w rejonie szkoły). Do gymnasio przyjmuje się automatycznie, po ukończeniu szkoły podstawowej. Rok szkolny trwa 195 dni, od września do czerwca. Szkoły na ogół pracują w godzinach przedpołudniowych przez pięć dni w tygodniu. Programy nauczania są opracowywane przez Instytut Pedagogiki i zatwierdzone przez ME. Nauczyciele mogą korzystać z pomocy metodycznej Instytutu Pedagogiki, ale sami wybierają metody kształcenia. Materiały dydaktyczne i podręczniki muszą opierać się na programach nauczania zatwierdzonych przez Ministerstwo Edukacji i Spraw Religijnych. Część dzieci i młodzieży uczęszcza do niedotowanych szkół prywatnych. Szkoły te, zarówno podstawowe jak i średnie, są uznawane za równorzędne szkołom państwowym, nadzorowane i wizytowane przez MENiSR, natomiast funkcjonują na zasadzie pełnego samofinansowania. Istnieją również specjalne szkoły prywatne dla cudzoziemców przebywających w Grecji. Nie istnieją prywatne szkoły wyższe.
       Jednolita, bezpłatna, powszechna szkoła podstawowa trwa sześć lat. W związku z uwarunkowaniami geograficznymi (duża ilość małych, słabo zaludnionych wysp) zgodnie z dekretem ME szkoły podstawowe otwiera się w tych miejscach, gdzie mieszka minimum 15 dzieci w wieku obowiązku szkolnego. W pozostałych przypadkach uczniowie otrzymują bezpłatne miejsce w internacie szkolnym w placówce najbliżej miejsca zamieszkania. Częstym zjawiskiem, na obszarach małych wiosek i wysp, są klasy złożone z kilku roczników uczniów. W dimotiko scholio lekcje prawie wszystkich przedmiotów prowadzone są przez jednego nauczyciela. Wyjątek stanowią takie przedmioty jak: wychowanie fizyczne, języki obce i wychowanie artystyczne, których uczą nauczyciele danej specjalizacji. Ocena prowadzona jest w sposób ciągły, a w przypadku starszych uczniów opiera się częściowo na zadanych pracach. Promocja do następnej klasy odbywa się automatycznie, z wyjątkiem sytuacji, gdy występuje niedostateczna frekwencja. Uczniowie otrzymują świadectwo po ukończeniu każdej klasy, a świadectwo ukończenia szkoły podstawowej (Apolytirio Dimotikou) uprawnia do rozpoczęcia nauki w szkole średniej pierwszego stopnia. Gimnazjum jest jednolite, bezpłatne i powszechne. Nauka w nim trwa trzy lata (wiek uczniów: 12-15 lat) Nauka w gimnazjum obejmuje podobne przedmioty i w podobnym zakresie, jak gimnazja w Polsce. Uczniowie w gimnazjum, muszą osiągnąć określoną liczbę punktów z każdego z przedmiotów, aby otrzymać promocję do następnej klasy. Jeżeli poziom zaliczeń z niektórych przedmiotów był bliski zadowalającej, a z innych osiągnął wymagany wynik, uczeń ma prawo we wrześniu przystąpić do dodatkowego egzaminu pisemnego, dzięki któremu może osiągnąć promocję do następnej klasy. Uczniowie, którzy zdali egzamin na zakończenie nauki w szkole średniej pierwszego stopnia otrzymują świadectwo ukończenia szkoły (Apolytirio Gymnasiou), uprawiające do wstąpienia do szkoły średniej drugiego stopnia. Egzamin ten przeprowadzają nauczyciele, a uczniowie mogą przystąpić do niego ponownie, bez konieczności powtarzania zajęć.
       Kolejnym etapem edukacji są nieobowiązkowe szkoły średnie II stopnia. Kształcenie odbywa się w systemie dziennym i wieczorowym. Młodzież ma do wyboru liceum (Eniaio Lykeio) lub technikum (Technica Epaggelmatica Ekpaideftiria). Oba typy szkół trwają po trzy lata. Programy nauczania dla tego etapu nauczania opracowuje Instytut Pedagogiki.
       W każdej klasie liceum oprócz przedmiotów obowiązkowych dla wszystkich uczniów występują przedmioty do dodatkowego wyboru, zróżnicowane wg profili. Druga i trzecia klasa liceum kończą się egzaminami państwowymi z przedmiotów profilowanych. Aby przystąpić do egzaminu, uczeń na koniec roku musi otrzymać minimum 9,5 pkt. z każdego przedmiotu obowiązkowego i z przedmiotów, z których zdaje egzaminy. Zadania egzaminacyjne przygotowywane są na szczeblu państwowym. Prace pisemne sprawdzane są poza szkołą, przez zewnętrznych egzaminatorów. Każda praca sprawdzana jest przez dwie osoby. Jeżeli różnica między ich ocenami wynosi do 15 punktów na skali 100-punktowej, to ocena końcowa jest wyprowadzoną średnią tych dwóch wyników. Jeżeli różnica przekroczy 15 punktów, pracę sprawdza trzeci egzaminator i jego ocena jest ostateczna. Na podstawie wyników na świadectwie uczelnie państwowe prowadzą rekrutację. Jest to ważne ponieważ często liczba chętnych przekracza liczbę zaplanowanych miejsc, które są ściśle limitowane przez państwo. Uczniowie technicznych/zawodowych szkół średnich II stopnia, którzy uzyskali pozytywne oceny, otrzymują świadectwo ukończenia szkoły lub dyplom specjalistyczny.
       W Grecji występują szkoły policealne (Instituto Epaggelmatikis Katartissis, IEK). Kształcenie to we wszystkich placówkach państwowych jest bezpłatne. Uczy się tu młodzież w wieku 19-20 lat. Uczniowie, którzy ukończyli program kształcenia w IEK, otrzymują świadectwo, a uczniowie, którzy zdali egzamin - dyplom. Szkoły wyższe są bezpłatne i obowiązuje na nich system punktowy. Studia są prowadzone głównie w uniwersytetach, w których mają ogólny i akademicki charakter. Na poziomie szkolnictwa wyższego funkcjonują ponadto instytuty kształcenia technicznego (TEI). Studia w uniwersytetach i instytutach TEI prowadzą do tytułu zawodowego Ptychio.
       Jeśli chodzi o kształcenie specjalne to uczniowie mający trudności w nauce mogą uczęszczać do specjalnych klas w szkołach ogólnodostępnych lub do szkół specjalnych. Kadrę i doradców szkół ogólnodostępnych i specjalnych zachęca się do współpracy.
       Kształcenie nauczycieli przedszkoli i wszystkich typów szkół odbywa się na poziomie uniwersyteckim i trwa cztery lata. Dla nauczycieli szkół średnich przewidziano oprócz studiów wyższych w wybranej dziedzinie (historia, geografia, matematyka itp.) dodatkowy, czteromiesięczny kurs pedagogiczny dający podstawy psychologii, socjologii, dydaktyki i pedagogiki. Doskonalenie zawodowe nauczycieli jest nieobowiązkowe i odbywa się w centrach studiów pedagogicznych. Inną formą kształcenia zawodowego są kursy pedagogiczne. Program w obu przypadkach przygotowany jest centralnie przez Sekretariat Generalny ds. Oświaty Dorosłych w Ministerstwie Edukacji.

Bibliografia

1.    Dziewulak Dobromir: Systemy szkolne w Unii Europejskiej. s.49-62

2.    Edukacja w Finlandii http://www.mustiala.hamk.fi/pol/wartowiedziec.edukacja.htm (dostęp 11.03.2007)

3.    Konieczna Jadwiga: Oświata i biblioteki w Danii. „Poradnik Bibliotekarza” 2005 nr 4 s.6-10.

4.    Najlepiej w Danii. http://www.edu.pl/info/show.detalis.php.(dostęp 11.03.2007)

5.    Parczewska Teresa: W duńskich przedszkolach. „Wychowanie w Przedszkolu” 2006 nr 2 s. 21-25.

6.    Woźniak Witold: Duński klimat edukacji. http://www.koweziu.edu.pl/edukator/modules.php (dostęp 11.03.2007)

7.    Zawadowska Janina: Szkoła po fińsku. „Meritum” 2006 nr 2 s. 28-30.

 

---