Układ dokrewny
gruczoły wydzielania wewnętrznego
hormony
Gruczoły wydzielania wewnętrznego są to gruczoły produkujące hormony, które dyfundują do krwioobiegu
przysadka mózgowa
podwzgórze
szyszynka
tarczyca
przytarczyce
grasica
nadnercza
trzustka
jajnik
jądro
Hormon związek wytwarzany i wydzielany do krwi przez komórki w jednej części ciała i regulujący czynność komórek w innej części ciała
Funkcja hormonów
umożliwiają i zapewniają rozwój fizyczny, płciowy i umysłowy
regulują i koordynują czynności różnych narządów przyczyniając się do utrzymania stałości środowiska wewnętrznego organizmu (homeostazy)
Hormony
łączą się tylko z komórkami docelowymi, które posiadają receptory dla nich
ilość receptorów może się zmniejszać jeżeli stężenie hormonu we krwi jest wysokie
ilość receptorów może się zwiększać jeżeli stężenie hormonu we krwi jest niskie
Działanie hormonów
endokrynowe - działanie na komórki odległe
parakrynowe - działanie lokalne przez dyfuzję na komórki sąsiednie
autokrynowe - działanie na komórkę własną
Podział hormonów
rozpuszczalne w tłuszczach
- sterydy (aldosteron, kortyzol, androgeny, estrogeny i progesteron)
- T3, T4
rozpuszczalne w wodzie
- katecholaminy (epinefryna i norepinefryna)
- peptydy i białka (wszystkie hormony tropowe podwzgórza, ADH, oksytocyna,
insulina, glukagon, parathormon, kalcytonina, TSH)
Transport we krwi
hormony rozpuszczalne w wodzie są transportowane jako wolne hormony
hormony rozpuszczalne w tłuszczach są transportowane we krwi po połączeniu z białkami transportującymi (produkowanymi w wątrobie) ponieważ:
- zwiększają ich rozpuszczalność we krwi
- uniemożliwiają ich wydalanie przez nerki
- rezerwuar hormonów we krwi
Receptory dla hormonów rozpuszczalnych w tłuszczach znajdują się we wnętrzu komórki
Receptory dla hormonów rozpuszczalnych w wodzie znajdują się w błonie komórkowej
Hormony rozpuszczalne w lipidach
1. Dyfuzja hormonu rozpuszczalnego w tłuszczach przez błonę komórkową komórki docelowej
2. Połączenie hormonu z receptorem w jądrze lub cytoplazmie, które powoduje ekspresję genów
3. mRNA opuszcza jądro i stanowi matrycę do syntezy białka
4. Powstałe białko zmienia aktywność komórki i wywołuje efekt typowy dla tego hormonu
Hormony rozpuszczalne w wodzie
1. Połączenie hormonu rozpuszczalnego w wodzie z receptorem , który znajduje się w błonie komórki docelowej, kompleks hormon-receptor aktywuje białko G a ono cyklazę
adenylową
2. Cyklaza adenylowa zamienia ATP w cAMP
3. cAMP aktywuje kinazy białek
4. Uaktywnione kinazy białek powodują fosforylację enzymów
5. Ufosforylowane enzymy katalizuja reakcje, które wywołują efekt fizjologiczny danego hormonu
6. Fosfodiesteraza inaktywuje cAMP
Efekt synergistyczny kiedy dwa hormony działają razem i wywołują taki sam efekt
Przykład: FSH z przedniego płata przysadki i estrogeny z jajnika są odpowiedzialne za dojrzewanie oocytów w jajniku
Efekt antagonistyczny kiedy jeden hormon ma efekt przeciwny do drugiego hormonu
Przykład: Insulina - promuje syntezę glikogenu w wątrobie i glukagon- promuje rozpad glikogenu w wątrobie
Regulacja sekrecji hormonów
sygnały z układu nerwowego (impulsy nerwowe regulują wydzielanie norepinefryny przez rdzeń nadnerczy)
zmiany chemiczne we krwi (poziom Ca reguluje wydzielanie parathormonu)
inne hormony (ACTH uwalniany z przedniego płata przysadki stymuluje uwalnianie kortyzolu z kory nadnerczy)
Regulacja wydzielania hormonów poprzez
ujemne sprzężenie zwrotne
dodatnie sprzężenie zwrotne (oksytocyna wydzielana podczas porodu)
Podwzgórze
kontroluje wydzielanie hormonów przez przedni płat przysadki poprzez wydzielanie hormonów działających na przysadkę (pobudzających i hamujących)
centralna stacja odbiorcza bodźców czuciowych
Hormony podwzgórza
CRH - kortykoliberyna
TRH - tyreoliberyna
GnRH - gonadoliberyna
GRH - somatokrynina
SRIF - somatostatyna
PIF - prolaktostatyna
Przysadka - nieparzysty narząd ważący 0,5 g, położony w siodle tureckim
płat przedni (gruczołowy) składa się z komórek wydzielających hormony białkowe, które są pod kontrolą hormonów podwzgórza
płat tylny (nerwowy) jest przedłużeniem podwzgórza, składa się z aksonów neuronów podwzgórzowych
płat pośredni i lejek za pomocą którego przysadka łączy się z podstawą mózgu
Przedni płat przysadki
PRL - prolaktyna
GH - somatotropina
Hormony tropowe : TSH, ACTH, FSH i LH
Tylny płat przysadki
Wazopresyna
Osytocyna
Pośredni płat przysadki
MSH - Melatotropina
Prolaktyna (hormon laktotropowy) peptyd
Działanie: Produkcja mleka, hamuje wydzielanie GnRH (zahamowanie cyklu miesięcznego)
Czynniki uwalniające: brak hamowania (brak PIF), stres, TSH
Somatotropina (hormon wzrostu) peptyd
Działanie : Pobudza wzrost tkanek, zwiększa częstość mitoz, zwiększa wielkość i ilość komórek
Czynniki pobudzające wydzielanie: wysiłek fizyczny, stres fizyczny i psychiczny, hipoglikemia, głód, odbiałczanie, hormony: insulina, glukagon, wazopresyna, dopamina
Czynniki hamujące wydzielanie (somatostatyny): hiperglikemia, hiperlipidemia, otyłość, hormony: glikokortykosterydy, estrogeny, progesteron
Wazopresyna (ADH) hormon antydiuretyczny
Działanie: Resorpcja zwrotna wody w kanalikach nerkowych, hamuje uwalnianie reniny, w stanach pokrwotocznych obkurcza tętnice - stabilizuje ciśnienie krwi
Czynniki uwalniające:
1. wzrost ciśnienia osmotycznego krwi i płynu mózgowo rdzeniowego
2. zwiększenie objętości i ciśnienia tętniczego krwi
3. angiotensyna II
4. pobudzenie OUN w czasie stresu
5. prostaglandyny
Osytocyna (peptyd)
Działanie
1. Skurcze macicy
2. Udział w laktacji (wypływ mleka)
Czynniki uwalniające: mechaniczne podrażnienie receptorów czuciowych szyjki macicy i brodawek sutkowych
Nadnercza
rdzeń
kora
Hormony rdzenia nadnerczy
Adrenalina, noradrenalina, dopamina
Działanie: jak przy pobudzeniu układu współczulnego
Czynniki uwalniające: Acetylocholina, Głód, Stres
Hormony kory nadnerczy hormony sterydowe
Mineralokortykoidy (Aldosteron)
Glikokortykoidy (kortyzol, kortyzon, kortykosteron)
Androgeny (dehydroepiandrostendion)
Aldosteron
Działanie 1. Resorpcja zwrotna Na i wydalanie K w kanalikach nerkowych
2. Wchłanianie Na w nabłonku jelit
Czynniki pobudzające uwalnianie
1. Angiotensyna
2. Zmniejszenie Na i wzrost K we krwi
3. Zmniejszenie objętości krwi krążącej ACTH
Kortyzol, kortyzon, kortykosteron - hormony sterydowe
Działanie na gospodarkę cukrową
1. Antagonista insuliny (Hiperglikemia)
Działanie na gospodarkę białkową
Katabolizm białek (zaniki mięśniowe, osteoporoza)
Działanie na gospodarkę lipidową
Mobilizacja kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej
Wzrost spalania tłuszczów - ketonemia - kwasica
Wzrost ilości tłuszczów kosztem białek (charakterystyczne gromadzenie i odkładanie tkanki tłuszczowej)
Działanie ogólnoustrojowe
Działają przeciwzapalnie
Działają przeciwalergicznie
Tarczyca
położona w przedniej okolicy szyi przed tchawica i krtanią
składa się z 2 płatów bocznych i części środkowej (węzina)
otoczony torebką łącznotkankową, od której odchodzą w głąb gruczołu wyrostki rozdzielające gruczoł na zraziki
Hormony tarczycy
Trójjodotyronina T3
Tyroksyna T4
Kalcytonina
T3 i T4
Uwalniane są pod wpływem TSH
T3 jest bardziej aktywna niż T4
ponad 99% T3 i T4 są związane z białkami transportowymi
Działanie T3 i T4
Zwiększenie przemian metabolicznych
Zwiększenie zapotrzebowania na tlen
Zwiększenie produkcji ciepła
Zwiększenie wchłaniania węglowodanów w jelitach
Obniżenie poziomu cholesterolu - wzrost zużycia
Wzrost syntezy białka
Przyspieszenie wzrostu - pobudzają GH
Wzrost objętości wyrzutowej serca o 50 %
Wzrost ciśnienia skurczowego i spadek rozkurczowego
Przyspieszenie perystaltyki
Przyspieszenie wydalania wody i soli mineralnych
Zmniejszenie masy kostnej
Kalcytonina
Działanie
1. Obniżenie poziomu wapnia w osoczu
2. Wzrost wbudowywania wapnia w kościach
3. Wzrost aktywności i ilości osteoblastów
4. Obniżenie wydzielania HCl w żołądku
5. Zmniejszenie uwalniania gastryny
Czynniki uwalniające
1. Wzrost poziomu wapnia w osoczu
2. Gastryna
3. Przyjmowanie pokarmu
Czynniki hamujące
1. obniżenie poziomu wapnia w osoczu
Przytarczyce
dwie pary leżą na tylnej powierzchni tarczycy
często są ukryte w jej utkaniu
Hormon przytarczyc
Parathormon
Działanie 1. podwyższa poziom wapnia we krwi
2. obniża poziom fosforanów we krwi
Narządy docelowe : kości i nerki
1. Wzrost aktywności osteoklastów
2. Uruchamianie wapnia z kości
3. Wzrost resorpcji zwrotnej wapnia w cewkach nerkowych
4. Wzrost wydalania fosforanów w nerkach
5. Kontrola produkcji aktywnej vit D w nerkach
Czynniki pobudzające: 1. spadek poziomu wapnia we krwi
2. spadek poziomu magnezu we krwi
Trzustka
składa się z wysp trzustkowych (Langerhansa)
w wyspach trzustki są 3 rodzaje komórek α, β, γ
komórki α - wydzielają glukagon, komórki β - wydzielają insulinę
Insulina
Wydzielanie insuliny
Ustawiczne - podstawowe
Rytm dobowy : wzrost rano i spadek wieczorem
Proporcjonalne do stopnia otyłości
Czynniki pobudzające wydzielanie insuliny
Wzrost poziomu glukozy we krwi
Wzrost poziomu innych monocukrów
Wzrost poziomu kwasów tłuszczowych we krwi
Wzrost poziomu aminokwasów
Hormony : GH, cholecystokinina, sekretyna, glukagon
Pobudzenie parasympatyczne - nerw błędny
Działanie insuliny
Zwiększenie transportu błonowego dla cukrów, aminokwasów, K i fosforanów najsilniej do tkanki tłuszczowej, mięśni i wątroby
Wzrost wychwytu aminokwasów i produkcji białek
Wzrost glikogenosyntezy i odkładania glikogenu
Wzrost masy białkowej - potęguje działanie GH
Hamuje mobilizację i uwalnianie kwasów tłuszczowych
Wzrost lipogenezy z glukozy i octanów
Hamuje glukoneogenezę
Dzięki insulinie wątroba gromadzi 75 % nadmiaru glukozy
Glukagon
Czynniki uwalniające
1. obniżenie poziomu glukozy we krwi
2. adrenalina i pobudzenie współczulne - beta recept.
3. cholecystokinina i gastryna
4. wzrost poziomu aminokwasów w surowicy krwi
Czynniki hamujące
1. Wzrost poziomu glukozy we krwi
2. Wzrost wolnych kwasów tłuszczowych w krwi
3. Pobudzenie receptorów alfa układu sympatycznego
Działanie glukagonu
Wzrost poziomu glukozy we krwi
rozpad glikogenu w wątrobie
wzrost glukoneogenezy i ujemny bilans azotowy
rozkład trójglicerydów i wzrost poziomu wolnych kw. tł.
Przyspiesza akcję serca
Zwiększa objętość wyrzutową i pojemność minutową serca
rozszerza naczynia wieńcowe i tętniczki krążenia dużego
zmniejsza opór naczyniowy i zwiększa przepływ krwi
zmniejsza ciśnienie rozkurczowe
Hamuje motorykę żołądka
hamuje wydzielanie soków trawiennych żołądka i trzustki
pobudza wydzielanie żółci i jelitowe
Zwiększa diurezę poprzez zwiększenie filtracji nerkowej
Zwiększa poziom potasu, obniża poziom wapnia i fosforanów
Hormony płciowe
Jajnik
Estrogeny: Estradiol, estriol, estron
Progesteron
Androgeny
Jądro
Testosteron
Estrogeny
2 % - w osoczu w postaci wolnej
98 % - związane z globulinami i albuminami
Czynnik uwalniający FSH i LH
Działanie estrogenów
Warunkują ukształtowanie II- i III-rzędowych cech płciowych
Pobudzają wzrost błony śluzowej macicy
Powodują przyrost masy macicy, pochwy i jajowodów
Powodują rozrost gruczołów sutkowych
Działają kościotwórczo
Korzystnie wpływają na układ sercowo - naczyniowy
Zwiększają syntezę białek
Korzystny wpływ na sferę psychiczną, emocjonalną i intelekt
Wpływ na libido
Wpływ na kształtowanie sylwetki kobiecej,
Progesteron - hormon sterydowy
Czynnik pobudzający produkcję LH
Działanie
Powoduje „dojrzewanie” endometrium
Przygotowuje macicę do implantacji
Zmniejsza kurczliwość mięśnia macicy
Jest hormonem „ podtrzymującym ” ciążę
W gruczole sutkowym działa synergistycznie z estrogenami
Podwyższa temperaturę ciała
Działa kościotwórczo
Zwalnia perystaltykę przewodu pokarmowego
Zwiększa diurezę
Obniża nastrój
Testosteron hormon sterydowy
Czynnik pobudzający produkcję LH
Działanie
Odpowiedzialny za rozwój II- i III- rzędowych cech męskich
U płodów męskich-wykształcenie ośrodka rozrodczego typu męskiego
Odpowiedzialny za cechy psychiki typu męskiego
Odpowiedzialny za popęd płciowy
Wzrost syntezy białek
Zatrzymuje wodę w organizmie