Milena Derlikiewicz

Turystyka III gr. B

12.12.2005r.

KONSPEKT LEKCJI W KLASIE III

Temat: Ochrona przyrody na świecie.

Cele lekcji:

1. zapamiętanie wiadomości:

• uczeń potrafi zdefiniować pojęcie ochrony przyrody,

• uczeń potrafi wymienić po 2 przykłady parków narodowych na każdym kontynencie,

• uczeń potrafi wymienić parki narodowe w Polsce,

• uczeń potrafi wymienić konwencje chroniące przyrodę.

zrozumienie wiadomości:

• uczeń potrafi wyjaśnić dlaczego chroni się przyrodę,

• uczeń potrafi wyjaśnić jaka jest różnica między ochroną przyrody a ochroną środowiska.

3. zastosowanie w sytuacjach typowych:

• uczeń potrafi wskazać na mapie wybrane parki narodowe na świecie,

• uczeń potrafi na podstawie podręcznika i atlasu (str. 86) wskazać na mapie kraje o największej powierzchni chronionej.

4. zastosowanie w sytuacjach problemowych:

• uczeń potrafi ocenić stan środowiska na świecie.

5. wartościowanie:

• uświadomienie konieczności ochrony środowiska/przyrody.

Metody pracy:

1. asymilacji wiedzy:

• opis

• pogadanka

• praca z mapą

• praca z podręcznikiem

• praca z tekstem przewodnim

• samodzielnego uczenia się

• dyskusja

• gry dydaktyczne

Środki dydaktyczne:

• mapa fizyczna świata,

• atlas,

• plansza z konturową mapą świata,

• kolorowe karteczki z nazwami parków narodowych,

• „Niezwykłe miejsca, niezwykłe krainy”, Wyd. Przegląd Reader's Digest”, Warszawa, 1999

PRZEBIEG LEKCJI

Ogniwa lekcji	Czynności nauczyciela	Czynności uczniów	Środki dydaktyczne	Uwagi
Część wstępna	Przywitanie się z uczniami. Witam Was na dzisiejszej lekcji. Nazywam się Milena Derlikiewicz i poprowadzę z Wami zajęcia. Mam nadzieję, że będziecie aktywni, nie bójcie się brać udziału w lekcji. Jeszcze Was nie znam, proponuję więc krótką zabawę: rozdam każdemu kartkę, na której napiszecie swoje imię. Pomorze mi to w zapamiętaniu ich. I jeszcze krótka informacja: za każdą poprawną odpowiedź uzyskacie ode mnie symbol chmurki. Pod koniec września przyniesiecie mi te kartoniki, a ja wymienię je na nagrody niespodzianki. Co będzie nagrodą dowiecie się na koniec miesiąca. Sprawdzenie obecności. Wpisanie tematu lekcji do dziennika lekcyjnego.	Przywitanie z nauczycielem. Przygotowanie do lekcji.		2-3 min.
Kontrola uczniów	Sprawdzenie pracy domowej - zapytanie o hasło z krzyżówki z poprzedniej lekcji. Jak brzmi poprawne hasło zadanej Wam tydzień temu krzyżówki? Czy jest ktoś chętny do jego odczytania?	Wskazany uczeń podaje hasło.		1 min.
Nawiąza-nie do nowego tematu	Zanim przystąpię do realizacji dzisiejszego tematu może powiecie mi swoimi słowami co rozumiemy pod pojęciem „rezerwat przyrody” i „park narodowy”? A jak myślicie czym różnią się od siebie rezerwat przyrody i park narodowy? Jak myślicie, który z tych obszarów jest większy? Park narodowy jest większy. Zakazana jest na nim działalność gospodarcza ze względu na szczególne wartości krajobrazowe i przyrodnicze. Dopuszczany jest w nim ruch turystyczny, ale wyłącznie po znakowanych ścieżkach i w obecności uprawnionych do oprowadzania osób. Zakazane jest uszkadzanie roślin i niepokojenie zwierząt. Rezerwat przyrody jest mniejszy od parku (poniżej 500 ha), jest wyłączony z ruchu z gospodarczej działalności, a w przypadku rezerwatów ścisłych też od ruchu turystycznego w celu pozostawienia zwierzętom całkowitego spokoju. Dziś właśnie zajmiemy się ochroną przyrody na świecie, zapiszcie temat. Podaje temat lekcji: „Ochrona przyrody na świecie”. Wyjaśnienie różnicy między ochroną przyrody, a ochroną środowiska. To może teraz ktoś spróbujecie wyjaśnić mi różnicę między ochroną przyrody, a ochroną środowiska? Ochrona przyrody to: zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów. Jest to tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody, pomników przyrody oraz innych obszarów chronionych. Ochrona środowiska - obejmuje działania zmierzające do zachowania równowagi biologicznej lub jej przywrócenia, polega również na przeciwdziałaniu szkodliwym wpływom człowieka na środowisko, tj. zapobieganiu degradacji środowiska. Podyktowanie do zeszytu definicji „ochrony przyrody”. A teraz mam do Was pytanie, jak myślicie: 1.Dlaczego człowiek musi chronić środowisko przyrodnicze? 2.W jaki sposób człowiek chroni środowisko przyrodnicze? - Człowiek musi chronić środowisko przyrodnicze, aby zachować najcenniejsze pod względem przyrodniczym tereny, a także by umożliwić przetrwanie w naturalnych warunkach licznym gatunków roślin i zwierząt. - Człowiek chroni przyrodę poprzez powoływanie parków narodowych, rezerwatów, pomników przyrody i innych obszarów chronionych.	Odpowiadają, że to miejsca, gdzie nie można chodzić, bo są tam chronione gatunki zwierząt i roślin. Posiłkują się z odpowiedzią na pyta-nie. Zapisują do zeszytu tematu i definicje dyktowane przez nauczyciela. Próbują wyjaśnić różnicę między ochroną przyrody, a ochroną środowiska. Zapisują definicję. Uczniowie odpowiadają na zadane przez nauczyciela pytania.		5 min.
Realizacja nowego materiału	Podział klasy na VI grup (4-5 osób w grupie). Podzielcie się teraz na sześć grup po 4-5 osób w każdej, będziecie pracować w grupach. Rozdanie tekstu z wybranymi najsłynniejszymi parkami narodowymi świata - każdej grupie z innego kontynentu (każdy uczeń dostaje kartkę z wypisanymi parkami z danego kontynentu). Wyjaśnienie zadania: Proszę o uważne przeczytanie otrzymanego tekstu w grupach. Dotyczy on najciekawszych parków narodowych na świecie. Wasze zadanie polega na opisaniu jednego, według Was najciekawszego, a resztę parków znajdujących się na liście, znaleźć i wskazać na mapie. Kontrola i pomoc w czasie wykonywania zadania. Przejście do prezentowania parków. Poproszę teraz jedną osobę z grupy pierwszej o podejście do przygotowanej konturowej mapy świata, odszukanie na niej miejsca, w którym znajduje się park i wbicie karteczki z nazwą parku, tam gdzie jest on położony, inna osoba opisze dany park, pozostałe natomiast osoby wymienią i przyczepią na mapie karteczki w miejscach reszty parków. Pokazanie zdjęć i obrazków niektórych parków narodowych z książki „Niezwykłe miejsca, niezwykłe krainy”, Wyd. Przegląd Reader's Digest”, Warszawa, 1999.	Uczniowie dobierają się w 4-5 os. grupy. Wykonują zadanie. Prezentują wybrane przez siebie parki pozostali uczniowie zaznaczają na mapach konturowych świata kraje, w których występują omawiane parki.	- Mapa fizyczna świata, - Atlas, - Plansza z konturową mapą świata, - Kolorowe karteczki z nazwami parków narodowych. - „Niezwykłe miejsca, niezwykłe krainy”, Wyd. Przegląd Reader's Digest”.	1 min. 10 min. 19 min.
Zadanie domowe	Zadanie pracy domowej. Waszą pracą domową będzie uzupełnienie tych „mini testów”. Nie powinny one sprawić Wam większych problemów. W razie kłopotów możecie skorzystać z dołączonych tekstów pomocniczych.	Uczniowie otrzymują „mini testy” oraz teksty pomocnicze.		1 min.
Utrwale-nie materiału	Nauczyciel w celu powtórzenia wiadomości z lekcji rozdaje uczniom krzyżówkę (trzy pierwsze osoby otrzymują plusa za odgadnięcie hasła krzyżówki). Lub: Nauczyciel w celu powtórzenia wiadomości z lekcji zadaje pytania związane z przeprowadzoną lekcją: Co to jest ochrona przyrody? Jakie są konwencje chroniące przyrodę? Wymień po 2 przykłady obszarów chronionych na kontynentach. Wymień parki narodowe w Polsce.	Rozwiązują krzyżówkę. Odpowiadają na pytania nauczyciela.		5 min.

WYBRANE NAJSŁYNNIEJSZE PARKI NARODOWE NA ŚWIECIE

GRUPA I - AFRYKA

KILIMANDŻARO (Kilimanjaro National Park) - Tanzania, utworzony w 1973r, powierzchnia 900 km².Obejmuje najwyższe partie masywu Kilimandżaro (od ok. 2000 m n.p.m.); występuje piętrowy układ roślinności - górski las równikowy przechodzi wyżej w formacje krzewiaste oraz łąki alpejskie; w najwyższych partiach wieczne śniegi, lodowce; ostoja dla wielu zwierząt, m.in.: antylop i małp, nosorożców zwyczajnych, bawołów i lampartów; z ptaków najliczniejsze są orły.

KRUGERA (KrugerNational Park) - RPA, utworzony w 1898/1926 r. powierzchnia 19485 km². Położony w pn. części Wyżyny Transwal; zajmuje obszar pagórkowatej równiny; szatę roślinną tworzą gł. formacje sawannowe, suche zarośla i lasy podzwrotnikowe; liczne stada kopytnych: bawoły, zebry, antylopy, a także słonie i żyrafy; ostoja białego nosorożca; z drapieżników spotyka się: gepardy, lamparty, lwy i hieny; spośród 450 gatunków ptaków charakterystyczne są strusie.

SERENGETI (Serengeti National Park) - Tanzania, utworzony w 1951 r., powierzchnia 14763 km². Zajmuje płaską równinę z pojedynczymi skalistymi wzgórzami w środk. części równiny Serengeti, na wsch. od Jeziora Wiktorii; dominuje roślinność sawannowa z pojedynczymi drzewami akacji; wzdłuż rzek lasy galeriowe; słynie z sezonowo migrujących wielomilionowych stad kopytnych: antylop, zebr, gazeli, bawołów; poza tym żyją tu: żyrafy, słonie, nosorożce zwyczajne, a z drapieżników: lwy, lamparty, gepardy, szakale i hieny; miejsce licznych safari.

TSAVO (Tsavo National Park) - Kenia, utworzony w 1948r.. powierzchnia 20821 km². Położony w pd.-wsch. części kraju, w dorzeczu rzeki Galana; zajmuje równinny płaskowyż, przechodzący na zach. w wysoki łańcuch wulkaniczny, wznoszący się do wys. 2493 m n.p.m.; roślinność sawannowa z drzewami akacji i baobabów; bogactwo świata zwierzęcego - lwy, lamparty, gepardy, słonie, bawoły, gazele, antylopy, hipopotamy, goryle i koczkodany; ostoja zagrożonego wyginięciem nosorożca zwyczajnego; ponad 400 gatunków ptaków.

WODOSPADY WIKTORII (Victoria Falls National Park) - Zimbabwe, utworzony w 1952 r, powierzchnia 20 km². Obejmuje niewielki odcinek rzeki Zambezi wraz z Wodospadem Wiktorii (wys. 108-120 m); pokryty trawiastą roślinnością sawannową z pojedynczymi drzewami baobabów; w głębokich, wilgotnych dolinach, stanowiących pozostałość po pradawnych kaskadach, rośnie gęsty las palmowy z paprociami i pnączami; w faunie występują: bawoły, słonie, hipopotamy, żyrafy, pawiany i antylopy, w pobliżu rzeki spotyka się krokodyle i liczne gatunki ptaków.

GRUPA II - AMERYKA PÓŁNOCNA

BIZONA LEŚNEGO (Wood Buffalo National Park) - Kanada, utworzony w 1922 r., powierzchnia 44 807 km². Zajmuje tereny płaskiej równiny między jeziorami Athabaska a Wielkim Jeziorem Niewolniczym; liczne jeziora (największe Claire, Buffalo, Mamawi); większą część parku pokrywają obszary bagienne; na pd.-wsch. rozległa śródlądowa delta rzek Peace i Athabaska; mozaika lasów iglastych, mieszanych oraz zbiorowisk trawiastych i bagiennych; bogactwo świata zwierzęcego - niezwykle rzadkie bizony leśne, łosie, jelenie wapiti, karibu, piżmaki, rysie, wilki, niedźwiedzie baribale i grizli, wśród ptaków: gęsi bernikle, kaczki i żurawie.

DENALI (Denali National Park and Preserve) w USA, utworzony w 1917r., powierzchnia 24419 km². Utworzony jako Park Narodowy Mount McKinley; zajmuje wysoki, pokryty wiecznym śniegiem i lodowcami łańcuch gór Alaska, z kulminacjami Mount McKinley (6194 m n.p.m.) i Mount Foraker (5300 m n.p.m.), przechodzący na pn. w falistą i pagórkowatą nizinę; roślinność tworzą lasy mieszane oraz zbiorowiska tundrowe z mchami, porostami i karłowatymi brzozami; w faunie m.in.: karibu, zające polarne, wilki, niedźwiedzie grizli, lemingi i łosie, a z ptaków: orły, pardwy i sowy śnieżne.

SEQUOIA (Sequoia National Park) w USA, utworzony w 1890 r., powierzchnia 1631 km². Założony dla ochrony lasów wielkich, majestatycznych drzew: sekwoi olbrzymich i sekwoi wiecznie zielonych, porastających zach. stoki łańcucha Sierra Nevada i tworzących fantastyczny las ogromnych drzew, tzw. Las Gigantów (Giant Forest); do najbardziej znanych należy słynny "General Sherman" (wys. 90 m, 30 m w obwodzie), którego wiek ocenia się na ok. 2200 lat; w faunie występują m.in.: niedźwiedzie, jelenie i pumy.

WIELKI KANION (Grand Canyon National Park) w USA, utworzony w 1919 r., powierzchnia 4934 km². Położony na wyżynie Kolorado, zajmuje zbudowany z płytowo ułożonych, różnokolorowych skał płaskowyż Kaibab, rozcięty ogromnym kanionem rzeki Kolorado; kanion rozciąga się na dł. 349 km, dochodzi do 29 km szer. i osiąga głęb. 1750 m; fantastyczne formy skalne w postaci tarasów, wąskich półek i wież; roślinność tworzą zbiorowiska półpustynne, lasy z sosną ponderosa, jałowcem i dębem oraz lasy świerkowo-jodłowe; bogata fauna - liczne gatunki płazów, gadów (np. grzechotniki) i ptaków; ze ssaków spotyka się: jelenie wapiti, świstaki, rysie, pumy i kojoty.

YELLOWSTONE (Yellowstone National Park) w USA, utworzony w 1872 r., powierzchnia 8991 km². Zajmuje rozległy wulkaniczny płaskowyż, rozcięty głębokim wąwozem rzeki Yellowstone oraz stoki Gór Absaroka; formy działalności termalnej: gejzery (słynne Old Faithful i Castle), gorące źródła (Mammoth), wulkany błotne i fumarole; atrakcję stanowią nacieki trawertynowe - (Minerva Terrace i Opalescent Pool); malownicze wodospady (Yellowstone, Gibbon, Firehole, Mystic, Tower, Fairy), jeziora (Yellowstone, Shoshone, Lewis) i bagna; szatę roślinną tworzą lasy sosnowo-jodłowe, w dolinach rzek zarośla wierzbowe; faunę reprezentują: bizony, antylopy widłorogie, owce kanadyjskie, skunksy, jelenie wapiti i mulaki, a z drapieżników: kojoty, lisy i niedźwiedzie baribale i grizzli.

GRUPA III - AMERYKA POŁUDNIOWA

AMAZONIA (Parque Nacional da Amazonia) - Brazylia, utworzony w 1974 r., powierzchnia 9940 km². Zajmuje równinne i faliste tereny we wsch. części Niziny Amazonki, rozcięte gęstą siecią meandrujących rzek; szatę roślinną tworzą wilgotne lasy równikowe, obfitujące w palmy, paprocie, epifity i piękne kwiaty orchidei; faunę reprezentują: tapiry, kapibary, mrówkojady wielkie, pancerniki i liczne gatunki małp; w rzekach występują manaty amazońskie oraz delfiny słodkowodne; bogaty świat ptaków reprezentują m.in.: papugi, tukany i różnobarwne gatunki kolibrów.

CANAIMA (Parque Nacional Canaima) - Wenezuela, utworzony w 1962 r., powierzchnia 30 000 km². Obejmuje wysoki płaskowyż w pn. części Wyżyny Gujańskiej, o wys. 1500-2000 m n.p.m., nad którym wznoszą się zbudowane ze skał kwarcytowych, płaskie, wysokie góry stołowe - tepuí, dochodzące do wys. 2800 m n.p.m.; atrakcję parku stanowi najwyższy na świecie wodospad Salto Angel (972 m); płaskowyż pokrywa bujna sawanna oraz wilgotny las równikowy, natomiast tepuí porasta roślinność krzewiasta.

COTOPAXI (Parque Nacional Cotopaxi) - Ekwador, utworzony w 1975 r., powierzchnia 334 km². Zajmuje masyw czynnego wulkanu Cotopaxi (5897 m n.p.m.) w pasmie Cordillera Real (w Andach Pn.); wyraźna piętrowość klimatyczno-roślinna - wilgotny las równikowy górski zastępuje na wys. 3300-3500 m n.p.m. krzewiasta formacja paramo; wyżej rozciągają się zbiorowiska trawiaste graniczące z wiecznymi śniegami i lodowcami; w faunie występują m.in.: orły, kondory wielkie, liczne gatunki kolibrów oraz niedźwiedzie andyjskie, pumy i lisy.

GALÁPAGOS (Parque Nacional Galápagos) - Ekwador, utworzony w 1934 r., powierzchnia 6937 km². Położony na Oceanie Spokojnym, ponad 1000 km na zach. od wybrzeży Ekwadoru; obejmuje większą część wulkanicznego archipelagu Galápagos (Wyspy Żółwie); krajobraz tworzą ostre skały z zastygłymi potokami lawy, skaliste wysepki, kamieniste i piaszczyste plaże, jeziora kraterowe oraz płytkie laguny; szatę roślinną tworzą suche zarośla krzewiaste i kaktusy, widne lasy, zarośla paprociowe oraz formacje trawiaste; bogata fauna złożona z ogromnej liczby endemitów; żyją tu: żółwie słoniowe, uchatki galapagoskie, legwany, wśród ptaków: pingwiny równikowe, albatrosy, fregaty, głuptaki i słynne zięby Darwina.

LOS GLACIARES (Parque Nacional Los Glaciares) - Argentyna, utworzony w 1937 r., powierzchnia 4406 km². Zajmuje wysokogórski region na pd. Kordyliery Patagońskiej, z kulminacją Fitz Roy - 3375 m n.p.m.; pokryty rozległymi polami lodowymi, z których spływają jęzory lodowcowe - największe Upsala, Moreno, Viedma; u podnóża malownicze jeziora Argentino i Viedma; szatę roślinną stanowią lasy z podokarpem i bukiem południowym oraz formacje krzewiaste i trawiaste; faunę reprezentują: pancerniki, gwanako, szynszyle, jelenie, nutrie, lisy, pumy, a wśród ptaków: orły, kondory, strusie nandu.

GRUPA IV - AZJA

ASO (Aso-kokuritsu—koen) - Japonia, utworzony w 1934 r., powierzchnia 727 km². Położony w środk. część wyspy Kiusiu, obejmuje wulkaniczne masywy Aso (1592 m n.p.m.), Kuju (1788 m n.p.m.) i Yufu (1579 m n.p.m.); wielką atrakcję stanowi kaldera Aso (obwód 127 km), w której znajduje się pięć niewysokich stożków; cały park obfituje w gorące źródła; szatę roślinną tworzą lasy iglaste i kwieciste łąki wysokogórskie; żyją tu: jelenie japońskie, dziki, niedźwiedzie himalajskie i makaki japońskie.

FUDŻI-HAKONE-IZU (Fuji-Hakone--Izu-kokuritsu-koen) - Japonia, utworzony w 1936 r., powierzchnia 1227 km². Park składa się z 3 odrębnych części i obejmuje: wulkaniczne masywy Fudżi (3776 m n.p.m.) i Hakone (1438 m n.p.m.), leżące w pd.-wsch. części wyspy Honsiu, półwysep Izu wraz niewielkim archipelagiem Izu oraz wyspę Oshima; liczne ślady działalności wulkanicznej: jeziora kraterowe, zastygłe potoki lawy, gorące źródła; malownicze wodospady; atrakcję stanowi majestatyczny stożek Fudżi; w szacie roślinnej dominują lasy liściaste z bukiem, lasy iglaste świerkowo-jodłowe, zarośla różanecznikowe i murawy wysokogórskie; w faunie występują m.in.: jelenie japońskie, dziki, makaki japońskie oraz liczne ptaki morskie.

KAZIRANGA (Kaziranga National Park) - Indie, utworzony w 1908 r., powierzchnia 423 km². Zajmuje płaski, częściowo podmokły teren na pd. brzegu rzeki Brahmaputry, pokryty zbiorowiskami trawiastymi i bagiennymi; miejscami bujne lasy monsunowe i zarośla bambusowe; żyją tu: słonie indyjskie, lamparty, tygrysy bengalskie, jelenie, jelonki błotne, bawoły; w pobliżu rzeki spotyka się wydry i rybołowy; ostoja zagrożonego wyginięciem nosorożca indyjskiego.

KOMODO (KomodoTaman Nasiona) - Indonezja, utworzony w 1980 r., powierzchnia 740 km². Zajmuje 3 niewielkie wysepki - Komodo, Rinda i Padar, leżące w centralnej części archipelagu Małych Wysp Sundajskich; krajobraz wysp tworzą niewysokie wzgórza porośnięte gajami palmowymi, wysokie klify ostro opadające ku morzu i płaskie, piaszczyste plaże (na wyspie Padar zbudowane z barwnych okruchów koralowców); park utworzono dla ochrony żyjącego wyłącznie tu wielkiego warana, zwanego "smokiem z Komodo"; poza tym występują: bawoły, antylopy, jelenie, dziki, a z ptaków - nogale, kakadu, miodojady, muchołówki i jerzyki.

SAGARMATHA (Sagarmatha National Park) - Nepal, utworzony w 1976 r., powierzchnia 1148 km². Obejmuje wysokogórski region (powyżej 2845 m n.p.m.) w pn.-wsch. części kraju, z najwyższymi szczytami Mount Everest (zw. Czomolungma - 8848 m n.p.m.) i Czo Oju (8201 m n.pm.); w krajobrazie dominują wysokie, urwiste szczyty pokryte wiecznymi śniegami i lodowcami, których jęzory spływają w dna głębokich dolin; piętrowość roślinna; lasy iglaste z jodłą, świerkiem i drzewiastymi różanecznikami zastępują powyżej 3600 m n.p.m. zarośla subalpejskie i trawiaste murawy; żyją tu: niedźwiedzie himalajskie, irbisy, wilki, jaki, piżmowce, pandy małe, występuje ponad 30 gatunków ptaków.

GRUPA V - AUSTRALIA I OCEANIA

WULKANY HAWAJSKIE (Hawaii Volcanoes National Park) - USA, utworzony w 1916 r., powierzchnia 919 km². Położony na Oceanie Spokojnym, w pd. części wulkanicznej wyspy Hawaii, w archipelagu Hawajów; obejmuje potężny masyw Mauna Loa (4201 m n.p.m.) i rozległą kalderę wulkanu Kilauea (1243 m n.p.m.); krajobraz tworzą czarne skały z zastygłymi potokami lawy; na wybrzeżu pustynia Kau; mozaika różnorodnych zbiorowisk roślinnych - drzewiaste i krzewiaste suchorośla, wilgotne lasy zwrotnikowe, trawiaste murawy oraz zbiorowiska krzewinkowe; bogata fauna, m.in. gęsi hawajskie "nene"

KOŚCIUSZKO (Kosciusko National Park) - Australia, utworzony w 1944 r., powierzchnia 6469 km². Obejmuje najwyższe partie Alp Australijskich, leżących w pd. części Wielkich Gór Wododziałowych, z kulminacją Góry Kościuszki (2230 m n.p.m.); atrakcję stanowi także ok. 60 jaskiń ozdobionych stalaktytami i ciepłe źródła; piętrowość roślinna - lasy eukaliptusowe, obfitujące w drzewiaste paprocie, przechodzą w niskie, krzewiaste zarośla eukaliptusowe, które na wys. 1700-1950 m n.p.m. zastępują formacje trawiaste; powyżej pola wiecznych śniegów; faunę reprezentują: kangury olbrzymie, kangury górskie, wombaty, kolczatki, dziobaki, a z ptaków - emu, lirogony i liczne papugi.

RAPA NUI (Parque Nacional de Turismo de la Isla de Pascua (Rapa Nui)) - Chile, utworzony w 1935 r., pow. 66 km². Położony na Oceanie Spokojnym, 3800 km od zach. wybrzeży Ameryki Pd., na niewielkiej, skalistej, zbudowanej ze skał wulkanicznych Wyspie Wielkanocnej; utworzony w celu ochrony unikalnego krajobrazu wyspy, a także zachowania istniejących śladów starożytnej cywilizacji - ruin domostw z kamienia, platform kamiennych oraz zagadkowych posągów (wys. 6 m); stożki wygasłych wulkanów (np. Rano Kao, Rano Raraku) pokrywają zbiorowiska trawiaste oraz gaje lasów palmowych

ULURU (Uluru National Park) - Australia, utworzony w 1958 r., powierzchnia 1261 km². Położony w środk. części kontynentu, obejmuje płaską równinę, ponad którą wznoszą się dwie "święte" góry Aborygenów - Ayers Rock (uznawana za największy monolit skalny) i grupę 36 skał zwanych Mount Olgas; szatę roślinną tworzą półpustynne formacje trawiaste i krzewy, a w miejscach bardziej zasobnych w wodę gaje eukaliptusowe i zarośla akacji; żyją tu: wombaty, kangury, dingo oraz liczne gady - jaszczurki i węże.

WIELKA RAFA KORALOWA (Great Barrier Reef Marine Park) - Australia, utworzony w 1975 r., pow. 343 800 km². Obejmuje największy na świecie kompleks raf koralowych, na który składa się 2900 pojedynczych raf i ponad 500 wysepek na Morzu Koralowym; park rozciąga się na przestrzeni 2000 km wzdłuż wsch. wybrzeży Australii, wysuwając się w morze do 350 km; wielkie bogactwo zwierząt morskich - koralowce, gąbki, strzykwy, ukwiały, rozgwiazdy, kraby, wielobarwne ryby (ponad 1500 gatunków) oraz żółwie, a na otwartych wodach wieloryby (humbaki); płaskie wysepki stanowią ostoję dla ponad 240 gatunków ptaków - mew, czapli i rybołowów.

GRUPA VI - EUROPA

ABISKO (Abisko nationalpark) - Szwecja, utworzony w 1909 r.(najstarszy w Europie), powierzchnia 77 km². Zajmuje górskie tereny w pn. części Gór Skandynawskich, otaczające dolinę rzeki Abiskojakka; piętrowość roślinna - lasy brzozowe przechodzą wyżej w zarośla wierzbowe i trawiaste łąki alpejskie; żyją tu m.in.: renifery, łosie, jelenie, lemingi, rosomaki, lisy, niedźwiedzie brunatne i rysie, a z ptaków: sowy śnieżne i orły przednie; w rzekach pstrągi.

GRAN PARADISO (Parco NazionaleGran Paradiso) - Włochy, utworzony w 1922 r., powierzchnia 702 km². Zajmuje wysokogórski masyw Gran Paradiso, leżący we wsch. części Alp Graickich (Alpy Zach.), wznoszący się do wys. 4061 m n.p.m.; liczne, malownicze jeziora, w najwyższych partiach lodowce; roślinność tworzą lasy iglaste z jodłą, modrzewiem i limbą, przechodzące wyżej w zbiorowiska krzewiaste z dużym udziałem różaneczników; ponad nimi kwieciste łąki alpejskie i murawy naskalne; w faunie: świstaki, kozice, gronostaje, lisy, zające, wydry, a z ptaków: orły przednie, pardwy, puchacze i dzięcioły; ostoja koziorożca alpejskiego.

JEZIORA PLITWICKIE (Plitvička Jezera Nacionalni Park) - Chorwacja, utworzony w 1949 r., pow. 192 km². Położony w pn. części Gór Dynarskich, utworzony dla ochrony krajobrazu; atrakcję stanowi 16 Jezior Plitwickich, tworzących dwie grupy: Górne i Dolne, połączonych wodospadami, z których największy to Plitvički (80 m); liczne formy krasowe - lejki krasowe i jaskinie obfitujące w stalaktyty, m.in. Grota Mnicha i Błękitna Grota; szatę roślinną stanowią lasy mieszane z bukiem i jodłą; żyją tu: niedźwiedzie brunatne, żbiki, wilki, kuny i wydry.

GRENLANDII - Dania, utworzony w 1974 roku, powierzchnia 1 000 000 km². Największy park narodowy na świecie.

SKAFTÁFELL (Skaftáfell Thingvellir) - Islandia, utworzony w 1968 r., powierzchnia 500 km². Położony w pd.-wsch. części wyspy, zajmując górski region (z wulkanicznym szczytem Hvannadalshnúkur - 2119 m n.p.m.), który pokrywa pd. część największego w Europie lodowca Vatnajökull; na pd. płaska równina rozcięta siecią rzek polodowcowych; liczne jeziora, wodospady i ciepłe źródła; pokryty roślinnością tundrową; w faunie na uwagę zasługują: pieśce i zające bielaki, a na wybrzeżu foki.

Park narodowy - to obszar objęty ochroną prawną, zachowany w stanie naturalnym lub niewiele zmieniony przez działalność gospodarczą człowieka, charakteryzujący się nieprzeciętnymi wartościami naukowymi oraz wyjątkowymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, na którym ochronie podlegają wszystkie elementy przyrody. Park narodowy stanowi najwyższą formę ochrony przyrody.

Powierzchnia parku nie może być mniejsza niż 1000 ha, z wyjątkiem pojedynczych wysp. W jego obrębie wydziela się obszary objęte ochroną ścisłą, które są wyłączone całkowicie spod ingerencji człowieka, oraz obszary objęte ochroną częściową, gdzie świadomie prowadzi się gospodarkę zmierzającą do przywrócenia stanu naturalnego, stosując zabiegi pielęgnacyjne i hodowlane. Wokół parku narodowego wyznaczona zostaje otulina.

Celem utworzenia parku narodowego jest:

• poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego obszaru, razem z warunkami jego funkcjonowania,

• odtworzenie zdegradowanych lub zupełnie zanikłych ogniw rodzimej przyrody,

• służenie badaniom naukowym,

• udostępnienie dla turystyki poznawczej oraz edukacji.

Najstarszym na świecie parkiem narodowym jest Yellowstone (USA) założony w 1872, natomiast do największych obecnie parków należą m.in.: Grenlandii (Dania - 972 000 km2), Namib/Naukluft (Namibia - 49 768 km2), Bizona Leśnego (Kanada - 44 807 km2).

W Polsce istnieją 23 parki narodowe. Zajmują powierzchnię 314 972 ha, co stanowi 1% powierzchni kraju. Polskie parki narodowe obejmują obszary najcenniejsze z punktu widzenia biologicznej różnorodności oraz zasobów fauny i flory. Chronią różnorodne typy krajobrazów występujących w Polsce — od gór typu alpejskiego (Tatrzański) poprzez krajobrazy niższych gór i wyżyn (Babiogórski, Gorczański, Pieniński, Karkonoski, Bieszczadzki, Świętokrzyski, Ojcowski, Magurski, Gór Stołowych, Roztoczański) pasma nizin z naturalnymi dolinami rzecznymi, rozległymi lasami, obszarami bagiennymi i kompleksami torfowisk (Poleski, Kampinoski, Białowieski, Biebrzański, Narwiański, PN Bory Tucholskie, PN Ujście Warty) po pojezierza (Wigierski, Drawieński, Wielkopolski) i wybrzeża z ruchomymi wydmami (Woliński i Słowiński). Osiem spośród nich wpisano na listę Rezerwatów Biosfery UNESCO, jeden — Białowieski PN uznano za Obiekt Światowego Dziedzictwa Ludzkości (Białowieski PN).

Komisja generalna ONZ dla Wychowania, Nauki i Kultury zebrana w Paryżu w dniach 17.10 - 21.11.1978, przyjęła dnia 16.11.1972 r. konwencje w sprawie ochrony światowego dziedzictwa. Zgodnie z 2 artykułem tej konwencji, za obiekty przyrodnicze uważa się:

1. pomniki przyrody utworzone przez formacje fizyczne (geologiczne) i biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego;

2. formacje geologiczne i fizjograficzne oraz strefy o ściśle oznaczonych granicach, stanowiące siedlisko zagrożonych zagładą gatunków zwierząt i roślin, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki lub ich zachowania;

3. miejsca lub strefy naturalne o ściśle określonych granicach, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania lub naturalnego piękna.

Obecnie na liście światowego dziedzictwa przyrody UNESCO znajdują się 154 obiekty i są to:

• stanowiska geologiczne (np. Jaskinia Mamutowa, PN Gór Skalistych, Wielki Kanion),

• rezerwaty biosfery,

• lasy tropikalne (np. rejony: afrykański, neotropikalny, indomalajski),

• prowincje (regiony) biogeograficzne, np. PN Yellowstone, PN Yosemite, Puszcza Białowieska.

Państwa o największej liczbie stanowisk dziedzictwa przyrody UNESCO:

1. Australia (12)

2. USA (12)

3. Rosja (8)

4. Kanada (8)

5. Brazylia (7)

6. Demokratyczna Republika Kongo (5)

7. Indie (5)

8. Wielka Brytania (5)

Rozmieszczenie przyrodniczych stanowisk UNESCO wg kontynentów:

• Europa 30

• Azja 29

• Afryka 31

• Ameryka Północna 28

• Ameryka Południowa 21

• Australia 15

• świat 154

MINI TEST

Na podstawie podręcznika, atlasu, wypowiedzi kolegów i koleżanek oraz dzisiejszego tematu odpowiedz na pytania.

1. Które elementy środowiska podlegają ochronie na wszystkich kontynentach?

2. Wymień konwencje i międzynarodowe programy ochrony środowiska.

3. Na którym kontynencie znajduje się najwięcej obszarów chronionych?

4. Ile jest obecnie na świecie obszarów chronionych?

5. Jaką powierzchnie zajmują obszary chronione na świecie?

6. Wymień po 2 przykłady parków narodowych w:

1. Europie (oprócz Polski) …………………………………………………..

2. Azji ……………………………………………………………………….

3. Ameryce Północnej ………………………………………………………

4. Ameryce Południowej …………………………………………………...

5. Australii i Oceanii ………………………………………………………..

6. Afryce ……………………………………………………………………

7. Wymień wszystkie parki narodowe w Polsce

8. Wymień obiekty chronione w Polsce objęte konwencją ramsarską

9. Kiedy została przyjęta konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa UNESCO? (dokładna data) Ile obecnie obiektów przyrodniczych znajduje się na liście UNESCO?

10. Wymień państwa o największej liczbie stanowisk przyrodniczych UNESCO (12)

11. Na jakim kontynencie znajduje się najwięcej stanowisk przyrodniczych UNECO?

12. Jak nazywa się duchowy ojciec współczesnej ochrony przyrody? Co on zrobił?

13. W którym roku powołano pierwszy park narodowy na świecie i co to za park?

14. W którym roku powołano pierwszy park narodowy w Polsce i co to za park?

15. Na podstawie mapki z podręcznika str. 177 wypisz 4 rezerwaty biosfery UNESCO

16. Największy na świecie obszar chroniony to:

17. Czego dotyczy konwencja waszyngtońska ustanowiona w 1973 roku?

18. Czego dotyczy konwencja bońska ustanowiona w 1979 roku?

19. Czego dotyczy konwencja ramsarska ustanowiona w 1971 roku?

20. Jakie znasz formy ochrony przyrody w Polsce (wymień co najmniej 3)

21. Która organizacja powstała pod wpływem głoszenia idei ochrony środowiska przez Aleksandra von Humboldta? W którym roku została założona?

22. Co jest celem projektu Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO?

23. Ile obecnie na świecie istnieje rezerwatów i jaką powierzchnię one zajmują?

---