XII - ZOBOWIĄZANIA

PRAWO ZOBOWIĄZAŃ - dział prawa cywilnego regulujący:

• stosunki majątkowe typu względnego, tj. prawa podmiotowe (wierzytelności) skutecznie w zasadzie wyłącznie względem indywidualnie oznaczonych podmiotów (inter partes), a zwłaszcza

• obrót pieniędzmi, dobrami oraz usługami, a także ochronę przed uszczerbkami majątkowymi (odpowiedzialność prewencyjna) i usuwaniem tych uszczerbków (odpowiedzialność odszkodowawcza).

Rozwiązania te cechują się znacznym stopniem samoregulacji, tj.:

• strony przeważnie samodzielnie nawiązują stosunki zobowiązaniowe i z ogromnym marginesem swobody określają wzajemne prawa i obowiązki,

• pozwala to elastycznie reagować na potrzeby rynku,

• większość norm prawnych składających się na prawo zobowiązań ma charakter względnie obowiązujący, czyli tylko sugeruje określony sposób postępowania,

• w rezultacie państwo nie ma świadomości istnienia wielu stosunków zobowiązaniowych, chyba że dojdzie do sporu pomiędzy ich stronami albo też ustawa nakazuje ujawnianie niektórych z nich.

Prawo zobowiązań ma ogromne znaczenie w warunkach gospodarki rynkowej (mechanizm samoregulacji w drodze umowy), podstawą obrotu prawami podmiotowymi najczęściej jest umowa.

W państwie o modeli gospodarki scentralizowanej rola stosunków umownych w gospodarce była ograniczana, państwo bezpośrednio próbowało regulować te stosunki, np. w drodze decyzji administracyjnych, przeważnie z fatalnym skutkiem.

ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ:

• kodeks cywilny, zwłaszcza księga III

• liczne przepisy pozakodeksowe (kodeks spółek handlowych, prawo wekslowe, prawo czekowe, prawo bankowe, ubezpieczeniowe, przewozowe, kodeks morski, ustawa o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych i inne),

• umowy międzynarodowe,

• rozporządzenia UE..

Ogromną rolę spełniają w tym zakresie umowy zobowiązaniowe, w tym nienazwane.

KSIĘGA III kodeksu cywilnego (ZOBVOWIĄZANIA):

• część ogólna reguluje: powstanie i strukturę stosunku zobowiązaniowego, wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania, wygaśnięcie zobowiązań, ochronę wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika,

• część szczegółowa reguluje: podstawowe rodzajów stosunków zobowiązaniowych - umowy, bezpodstawne wzbogacenie, czyny niedozwolone,

• znaczna część przepisów tej księgi ma charakter dyspozytywny (zasada autonomii woli stron),

• niekiedy dochodzi jednak do podmiotowego zróżnicowania stosunków zobowiązaniowych ze względu na strony stosunku prawnego:

• wyższe wymagania w stosunku do przedsiębiorcy gdy druga stroną jest konsument,

• zasada ochrony wierzyciela,

• dawniej zasada uprzywilejowania jednostek gospodarki uspołecznionej.

Całość jest wzorowana na przepisach kodeksu zobowiązań - Kodeksu Napoleona - prawie rzymskim.

ISTOTA ZOBOWIĄZANIA (art. 353 KC)

• uprawniony (wierzyciel) może żądać od zobowiązanego (dłużnika) spełnienia świadczenia, a dłużnik winien je spełnić,

• świadczenie może polegać na działaniu zaniechaniu dłużnika

Treścią stosunku zobowiązaniowego jest uprawnienie wierzyciela (wierzytelność) i skorelowany z nim (odpowiadający mu) obowiązek zachowania się dłużnika (dług). Nie może istnieć dług bez wierzytelności, a wierzytelność bez długu. Nie może także istnieć zobowiązanie bez długu i wierzytelności.

Każde zobowiązanie ma zatem dwie strony:

• czynną (zachowanie się zobowiązanego),

• bierną (zachowanie się wierzyciela),

chociaż niekiedy ten podział się zaciera, bo. np.:

• wierzyciel przy wykonywaniu zobowiązania ma współdziałać z dłużnikiem,

• niekiedy dłużnik jest jednocześnie wierzycielem i odwrotnie,

• np. kupujący ma wierzytelność w zakresie przeniesienia własności, ale ciąży na nim dług w postaci obowiązku zapłaty ceny i odwrotnie.

Klasyczna definicja zobowiązania zakłada istnienie 1 wierzyciela i 1 dłużnika.

Po każdej stronie stosunku prawnego może wystąpić wielość podmiotów (zobowiązania solidarne, zarówno po stronie czynnej, jak i biernej).

WIERZYTELNOŚĆ

• jest swoistym prawem podmiotowym przysługującym wierzycielowi w celu zaspokojenia jego interesów, przeważnie majątkowych,

• ten interes wierzyciela musi być zgodny z prawem, zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa podmiotowego (arg. z art. 5 i art. 354 KC),

• ma charakter względny i kieruje się tylko przeciwko indywidualnie oznaczonemu dłużnikowi,

• szczególną postacią wierzytelności jest tzw.:

• ROSZCZENIE, czyli uprawnienie skonkretyzowane podmiotowo i przedmiotowo,

• PRAWO KSZTAŁTUJĄCE, tj. kompetencja wierzyciela do zniesienia (przekształcenia) stosunku prawnego w drodze jednostronnej czynności uprawnionego (np. wypowiedzenie umowy, odstąpienie od niej w wyniku tzw. umownego prawa odstąpienia), nie można jednak w ten sposób spowodować powstania zobowiązania.

DŁUG:

• zespół obowiązków dłużnika będący korelatem wierzytelności (w istocie jej lustrzanym odbiciem),

• wykonanie tych obowiązków ma na celu zaspokojenie interesu wierzyciela,

• zakres tego interesu wyznacza wierzytelność,

• podstawowym obowiązkiem dłużnika jest spełnienie świadczenia,

• dłużnik ma obowiązek dostosować swe zachowanie się do treści uprawnień wierzyciela.

Inaczej mówiąc:

• długiem jest to powinność spełnienia określonego świadczenia,

• wierzytelnością jest prawo (podmiotowe) żądania spełnienia określonego świadczenia.

CEL ZOBOWIĄZANIA:

• zaspokojenie prawem chronionego interesu wierzyciela polegającego na uzyskaniu świadczenia od dłużnika (np. zapłaty długu, naprawienia szkody),

• o ile zatem świadczenie zostanie spełnione, zobowiązanie gaśnie, bez względu na to, kto świadczenie spełnił (nawet jeżeli ktoś inny niż dłużnik, chyba że ten ostatni miał obowiązek świadczyć osobiście).

ROZSZERZONA SKUTECZNOŚĆ WIERZYTELNOŚCI:

• znajduje swe uzasadnienie w potrzebie ochrony interesów wierzyciela, zwłaszcza przed działaniami nieuczciwego dłużnika, który chce uniknąć odpowiedzialności,

• polega na odpowiedzialności za dług innych osób niż ten, kto był pierwotnie zobowiązany,

• ma swoje uzasadnienie w potrzebie ochrony interesów wierzyciela,

• może wynikać wyłącznie z ustawy bądź z czynności prawnej.

Dotyczy to:

• Actio in rem (59)

• Actio Pauliana (527-534),

• zobowiązania realne,

• przepisy o czynach niedozwolonych,

• ochrona wierzytelności typu bezwzględnego.

ZOBOWIĄZANIA NATURALNE (niezupełne)

Dłużnik nie ponosi odpowiedzialności rozumianej jako możliwość przymusowego wykonania zobowiązania. Nie wyklucza to możliwości dobrowolnego spełnienia świadczenia (nawet nieświadomie lub pod wpływem błędu), tak spełnione świadczenie nie jest nienależne, a zatem nie można żądać jego zwrotu.

Naturalnymi są zobowiązania:

• przedawnione (117 § 2 KC, 411 pkt 3 KC),

• z gry lub zakładu, chyba że chodzi o grę (zakład):

• zatwierdzoną (zarządzoną) przez właściwy organ państwowy, lub

• gra (zakład) była nierzetelna bądź zakazana.

Czyli:

• jeżeli wygrałem w karty a przegrani współgracze nie chcą płacić, to nie mogę ich do tego zmusić, chyba, że udowodnię, że grali nieuczciwie,

• jeżeli natomiast wygrałem w TOTKA (jako grę zatwierdzoną...), mam roszczenie o wypłatę wygranej, jeżeli TOTEK odmówi, czyli sąd może go zmusić do zapłaty.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ DŁUŻNIKA

• zasadą jest, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem, zarówno istniejącym w chwili wykonania zobowiązania, jak i przyszłym,

• egzekucja w zasadzie kieruje się do majątku dłużnika, nie przeciwko jego osobie; inaczej mówiąc kieruje się przeciwko temu, co on ma, a nie w stosunku do jego osoby,.

• wyjątki od tej zasady tylko w sytuacjach wyraźnie dopuszczonych prawem,

• zaciągnięcie zobowiązania nie ogranicza uprawnień dłużnika do rozporządzania majątkiem (co w rezultacie może ograniczyć wypłacalność nielojalnego dłużnika), ale w pewnych sytuacjach może prowadzić do uznania takiej czynności za bezskuteczną bądź do odpowiedzialności osób trzecich.

Niekiedy odpowiedzialność dłużnika ulega ograniczeniu w drodze umowy (np. ubezpieczenia)

WIELOŚĆ DŁUŻNIKÓW i WIERZYCIELI

• zachodzi wówczas gdy po stronie długu bądź wierzytelności może występować więcej niż po jednym podmiocie, może wynikać z ustawy bądź z umowy.

SOLIDARNOŚĆ BIERNA (b. częsty przypadek)

• treścią wierzytelności jest spełnienie jednego świadczenia,

• zaspokojenie wierzyciela powoduje wygaśniecie zobowiązania,

• po stronie długu występuje kilka podmiotów,

• wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od:

• każdego z dłużników łącznie, niektórych z nich, każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia

pozostałych dłużników od odpowiedzialności,

• jeżeli więc jeden z dłużników nie jest wypłacalny, jego „część” rozkłada się na pozostałych.

SOLIDARNOŚĆ CZYNNA (wierzycieli), przypadek rzadki:

Istnieje gdy:

• po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów,

• dłużnik ma do spełnienia tylko jedno świadczenie, do rąk któregokolwiek wierzyciela solidarnego,

• gdy którykolwiek wierzyciel wystąpi z powództwem, dłużnik ma świadczyć do jego rąk,

• zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych powoduje wygaśnięcie długu w stosunku do pozostałych wierzycieli (art. 367 k.c.),

Może powstać wyłącznie w drodze czynności prawnej lub ustawy.

ZMIANA STRON STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO (509-525 KC):

Zmiana wierzyciela (cesja, przelew):

• następuje w drodze umowy wierzyciela z nabywcą wierzytelności, obowiązek powiadomienia dłużnika,

Zmiana dłużnika:

• następuje w drodze umowy dłużnika z nabywcą długu, za zgodą

• wierzyciela.

ŚWIADCZENIE

Jest nim zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela.

Zachowanie się dłużnika będące świadczeniem może polegać na działaniu lub zaniechaniu (art. 353 § 2 k.c.). O treści świadczenia (sposobie zachowania się dłużnika) rozstrzyga zdarzenie prawne będące źródłem zobowiązania.

Zachowanie się dłużnika:

• działanie (zachowanie się pozytywne - np. wykonanie usługi, wydanie rzeczy),

• zaniechania (zachowanie się bierne - np. zaniechanie naruszeń).

NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA

Świadczenie musi być możliwe do wykonania

• możliwość (jej brak) musi być pojmowana obiektywnie, w świetle praw natury, możliwości technicznych, ekonomicznych (kryteria te nieustannie ulegają zmianom - np. 20 000 Mm podmorskiej żeglugi),

• za niemożliwe uważa się działania technicznie wykonalne, ale ekonomicznie nieuzasadnione (można to jednak kwestionować),

NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA PIERWOTNA (uprzednia)

• musi istnieć w momencie który miał skutkować powstaniem zobowiązania

• zobowiązanie w ogóle nie powstaje (387 § 1 KC).

NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA NASTĘPCZA

• tj. która zaistniała po powstaniu zobowiązania,

• powoduje wygaśnięcie zobowiązania,

• jeżeli zaistniała skutkiem okoliczności za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, konsekwencją jest powstanie obowiązku odszkodowawczego (475 § 1 KC, 493, 495 KC).

RODZAJE ŚWIADCZEŃ

ŚWIADCZENIA przede wszystkim dzielą się na:

• główne (np. zapłata ceny sprzedaży, naprawa szkody w naturze) - jest treścią wierzytelności,

• uboczne: tylko wspomagają realizację świadczenia głównego lub je uzupełniają, nie mają bytu samodzielnego, np.:

• odsetki,

• zdanie rachunku z zarządu,

• jednorazowe: dla ich określenia nie trzeba odwoływać się do czynnika czasu; czas wskazuje tylko na termin wykonania zobowiązania, ale nie wpływa na treść i rozmiar świadczenia - np. zapłata ceny,

• okresowe: chodzi tu o czynności powtarzające się cyklicznie, w określonych odstępach czasu, np. zapłata renty, czynszu najmu

• nie mylić ze świadczeniem jednorazowym rozłożonym na raty

• przedawnienia świadczeń okresowych w zasadzie 3 lata (118 KC - o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej).

PIENIĄDZ W PRAWIE ZOBOWIĄZAŃ jest:

• miernikiem wartości dóbr/usług występujących w obrocie,

• nośnikiem wartości.

Wedle ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego (Dz. U. Nr 84, poz. 386 ze zm.) polską jednostką pieniężną jest złoty.

Świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych (art. 358¹ § 1 KC) i następuje przez:

• przeniesienie własności znaków pieniężnych. Wielkość poszczególnych znaków nie ma znaczenia, można ją jednak modyfikować w drodze umowy stron,

• zapłatę bezgotówkową, tj. w drodze zapisów na kontach bankowych. Niekiedy nakazują ją przepisy szczegółowe (np. płatności pomiędzy przedsiębiorcami przekraczające ustalone prawem wartości, art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

ZASADA WALUTOWOŚCI (art. 356 KC.)

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych zobowiązania pieniężne na obszarze RP mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim,

• liczne wyjątki wynikają z prawa dewizowego (2002), kodeksu morskiego (hipoteka morska może być wyrażona w walucie obcej - art. 78 § 1).

O ile jednak zobowiązanie przewidujące świadczenie w walucie obcej jest niezgodne z rygorami prawa dewizowego - skutkiem jest nieważność czynności prawnej (art. 58 § 1 k.c.).

ZASADA NOMINALIZMU

Opiera się na nierealnym założeniu, że jednostki pieniężne mają stałą wartość. Teoretycznie rzecz biorąc powinna sprawdzać się w warunkach stabilnej gospodarki, ale w praktyce jest utopią.

• nie odnosi się do zobowiązań niepieniężnych ze skutkiem pieniężnym; są nimi te, w których przedmiotem świadczenia pierwotnego nie jest suma pieniężna; pieniądz staje się wówczas surogatem innych świadczeń (np. w odniesieniu do odszkodowania pieniężnego za szkodę).

Kodeks cywilny nakazuje (art. 358¹ § 1), by zobowiązanie spełnić przez zapłatę tej samej sumy, na jaką opiewał dług w chwili jego powstania. Ta zasada:

• sprawdza się wyłącznie przy zobowiązaniach krótkoterminowych

• nie zdaje egzaminu przy zobowiązaniach rozciągniętych w czasie, gdy między powstaniem zobowiązania a jego wykonaniem upływa dłuższy okres czasu; skutkiem upływu czasu ekonomiczna wartość przedmiotu świadczenia spada,

• zaletą nominalizmu jest uproszczenie obrotu,

• odnosi się on tylko do zobowiązań, których przedmiotem świadczenia od CHWILI POWSTANIA jest suma pieniężna (tzw. zobowiązania pieniężne w ścisłym tego słowa znaczeniu), przeważnie powstają w drodze kontraktowej,

WALORYZACJA:

• opiera się na założeniu, że świadczenie pieniężne winno wierzycielowi dostarczyć taką samą wartość ekonomiczną, bez względu na uwarunkowania prawno-polityczno-gospodarcze,

• jeżeli pomiędzy powstaniem zobowiązania a jego wykonaniem doszło do zmiany siły nabywczej pieniądza,

• chroni interes wierzyciela wychodząc z założenia, że nie może on ponosić wyłącznych skutków zmiany wartości pieniądza,

• polega na przeliczeniu kwot odpowiadających treści zobowiązania.

POWSTANIE ZOBOWIĄZANIA

Zobowiązanie powstaje w wyniku ZDARZENIA PRAWNEGO; jest nim

• okoliczność (fakt), z które zaistnieniem hipoteza normy prawnej wiąże powstanie, zmianę treści bądź ustanie stosunku prawnego.

Przeważnie są nimi czynności prawne, akty administracyjne, orzeczenia sądowe, inne zdarzenia.

Czynności prawne;

• wielostronne, zwłaszcza umowy (por. art. 353¹ KC)

• jednostronne tylko wyjątkowo, o ile ustawa tak przewiduje (art. 919- 921 KC - przyrzeczenie publiczne).

Akt administracyjny:

• musi mieć wyraźną podstawę w ustawie, jest formą władczej ingerencji państwa w stosunki cywilnoprawne

• przeważnie indywidualne (np. decyzja wywłaszczeniowa w części, w jakiej ustala odszkodowanie wywłaszczeniowe),

Konstytutywne orzeczenia sądowe:

• musi mieć podstawę w ustawie (np. art. 64 k.c. - prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek złożenia określonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie).

INNE ZDARZENIA:

• tzw. czyn niedozwolony,

• bezpodstawne wzbogacenie,

• prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

• tzw. inne zdarzenia (np. wyrządzenie przez żubra szkody w gospodarstwie rolnym).

ZACHOWANIAMI SIĘ PODMIOTU PRAWA są:

• oświadczenia woli,

• inne zachowania się.

Oświadczeniem woli jest każde zachowanie się podmiotu prawa wyrażające jego wolę nawiązania, zmiany, ustania stosunku prawnego (60 KC).

ZASTĘPCZE OŚWIADCZENIE WOLI:

- prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia określonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie. Stwierdzenie obowiązku złożenia oświadczenia woli jest równoznaczne ze złożeniem takiego oświadczenia. Orzeczenie sądowe ma charakter prawotwórczy (konstytutywny). Jego podstawa jest przepis ustawy bądź umowa (art. 64 KC, art. 1047 KPC).

Najczęściej oświadczenia woli zmierzają do dokonania czynności prawnej. Jest nią

- stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do powstania, przekształcenia lub ustania stosunku prawnego; polega na świadomym dążeniu podmiotu prawa do osiągnięcia określonego skutku prawnego (np. nabycia własności).

CZYNNOŚĆ PRAWNA:

- stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do powstania, przekształcenia lub ustania stosunku prawnego; polega na świadomym dążeniu podmiotu prawa do osiągnięcia określonego skutku prawnego (np. nabycia własności).

RODZAJE CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

• jednostronne (sporządzenie testamentu, wypowiedzenie umowy, tzw. prawo kształtujące),

• wielostronne (np. umowa spółki cywilnej),

• pod tytułem darmym i odpłatne,

• inter vivos (skutki za życia) i mortis causa (skutki po śmierci),

• uchwały (oświadczenia woli wyrażone w wynku głosowania osób tworzących organy niektórych osób prawnych (stosownie do zasad ustrojowych), ale taka uchwała może niekiedy być jednoosobowym oświadczeniem woli,

• realne (gdy dla osiągnięcia spodziewanego skutku prawnego prócz oświadczenia woli konieczne jest działanie polegające na przeniesieniu władztwa nad rzeczą, inaczej mówiąc „wydanie rzeczy”),

• konsensualne (gdy skutek powstaje w zasadzie z mocy woli stron),

• zobowiązujące (tylko zobowiązanie się do świadczenia, bez samego świadczenia),

• rozporządzające (ich skutkiem jest przeniesienie, obciążenie, ograniczenie lub zniesienie prawa); o ile prawo jest zbywalne, nie można w drodze czynności prawnej ograniczyć bądź wyłączyć możliwości rozporządzenia takim prawem, można jednak zobowiązać się do niedokonywania takich rozporządzeń (57 KC),

• zobowiązująco-rozporządzające (o podwójnym skutku), bardzo częste w naszym prawie.

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Formą w istocie jest prawem regulowany SPOSÓB złożenia oświadczenia woli (ujawnienia go na zewnątrz, w stosunku do innych podmiotów prawa).

ZASADĄ jest dowolność formy, byleby zamiar strony (treść oświadczenia jej woli) był ujawniony w sposób dostatecznie jasny: wg 60 KC z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych wolna osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się osoby, które ujawnia te wolę w sposób dostateczny;

• oświadczeniem woli jest każde zachowanie się wyrażające wolę dokonania czynności prawnej, np. wejście do autobusu (art. 16 pr. przewozowego 1984 - umowę przewozu zawiera się ... przez samo zajęcie miejsca w środku transportowym)

• niekiedy wyróżnia się oświadczenia woli wyraźne i dorozumiane (vidi 16 pr.przew., podejście w sklepie samoobsługowym do kasy z towarem w koszyku) ale nie ma on istotnego znaczenia prawnego

Wyjątki co do dowolności formy C-P mogą wynikać:

• ex lege czyli z ustawy,

• ex contractu czyli z umowy.

Zawsze można stosować formę „wyższą” , nigdy odwrotnie.

Forma pełnomocnictwa zawsze „idzie” za formą C-P.

FORMY SZCZEGÓLNE:

Uzasadnieniem ich są

• pewność czy czynność prawna w ogóle została dokonana,

• trwałość dowodu zaistnienia czynności (przechowywanie AN),

• fachowość czynności prawnej (zwłaszcza przy formie AN)

• zabezpieczenie interesów stron (bo forma szczególna wiąże się z dodatkowym wysiłkiem i kosztami, a więc można domniemywać, że strony się lepiej zastanowią)

• ochrona interesu publicznego (ujawnienie prawa w publicznym rejestrze, zapłata podatku obciążającego daną czynność)

FORMA PISEMNA (zwykła):

• w zasadzie nie ma znaczenia, kto sporządził dokument pisemny, a nadto jakim sposobem - ręcznie, maszynowo itd. (chyba że testament halograficzny),

• wystarczy podpis pod dokumentem

• niedopuszczalny podpis „nad” dokumentem,

• w razie dokumentów wielostronicowych niekiedy (dla pewności praktykuje się parafowania każdej strony

• nie ma konieczności złożenia wszystkich podpisów na dokumencie,

• wystarczy że każda strona podpisze dokument komplementarny i się wymienia (oferta i jej przyjęcie)

• nie ma obowiązku korzystania z urzędowych druków umów lub tp. formularzy (chyba że ustawa tak nakazuje - ale to całkowite wyjątki)

Forma pisemna zastępcza:

• jeżeli może czytać a nie może pisać - odcisk palca z opisem dokonanym przez inną osobę,

• ewentualnie podpis inne osoby z podpisem uwiarygodnionym przez notariusza lub przewodniczącego jednostki ST,

• jeżeli nie czyta i nie pisze - tylko akt notarialny (art. 80 KC).

Forma aktu notarialnego oznacza, że notariusz:

• spisuje i redaguje treść złożonego przed nim oświadczenia woli

• oryginał AN pozostaje o notariusza,

• strony otrzymują tylko notarialnie potwierdzone wypisy mające walor oryginału.

UCHYBIENIE WYMAGANEJ FORMIE:

Jeżeli nie została zachowana forma zastrzeżona (przez ustawę lub czynność prawną) pod rygorem nieważności (ad somlemnitatem), skutkiem jest bezwzględna nieważność czynności prawnej

- np. uchybienie formie aktu notarialnego przy przeniesieniu prawa własności nieruchomości powoduje, że dotychczasowy właściciel nadal zachowuje swe prawo.

FORMA w celach DOWODOWYCH (ad probationem)

Jeżeli zastrzeżona forma pisemne bez rygoru nieważności, uważa się że została zastrzeżona w celach dowodowych

• nie ma nieważności czynności prawnej, ale pojawiają się trudności dowodowe.

SKUTECZNOŚĆ OŚWIADCZENIA WOLI (art. 61 KC)

Złożone innej osobie jest skuteczne z chwilą, gdy mogła ona zapoznać się z jego treścią.

Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne tylko wtedy, gdy doszło do adresata jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej

• nie ma znaczenie faktyczna data zapoznania się,

• data najwcześniejszej obiektywnie pojmowanej możliwości zapoznania się.

UMOWA

Jest oświadczeniem woli co najmniej dwóch podmiotów, zmierzającym do nawiązania stosunku prawnego. Bardzo często (tzw. mechanizm samozwiązania się) prowadzi do kompromisu.

SWOBODA UMÓW (353¹ KC)

Jest podstawową zasadą prawa zobowiązań i oznacza, że dozwolone jest to, co nie jest zakazane. Granicami swobody umów są tylko prawa przyrody, cudze prawa podmiotowe oraz przepisy prawa (zarówno przepisy KC jak i przepisy pozakodeksowe).

Nieważna jest umowa o świadczenie niemożliwe.

Swoboda umów obejmuje:

• zawarcie umowy,

• kształt (treść) umowy,

• przekształcenie umowy,

• rozwiązanie umowy.

Ta zasada nie ma charakteru bezwzględnego i niekiedy w drodze ustawy ulega wyłączeniu, np.:

• obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu,

• zamówienia publiczne.

Co prawda umów należy dotrzymywać, to jednak niekiedy istotna zmiana stosunków zaistniała po powstaniu zobowiązania może uzasadniać jego przekształcenie, a nawet wygaśnięcie.

INTERPRETACJA UMÓW:

• należy badać zgodny zamiar stron i cel umowy, a nie dosłowne brzmienie (art. 65 KC),

• przykład: pożyczka-najem-użyczenie

FUNKCJE UMÓW

- grupowanie kapitału bądź ludzi w określonym celu (np. spółka z o.o),

- organizatorska (u. bankowa, agencyjna),

- przenoszenie praw (sprzedaż, darowizna),

- zabezpieczenie praw (zastaw, hipoteka).

PODZIAŁ UMÓW

- nazwane i nienazwane (kryterium jest regulacja prawna),

- mieszane (przeważnie gdy wykazują elementy innych),

- odpłatne i nieodpłatne.

UMOWY ZOBOWIĄZANIOWE

• są rodzajem czynności prawnych

• ich treścią jest zobowiązanie się strony (stron) do świadczenia, z reguły polegającego na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu bądź zniesieniu prawa podmiotowego,

• ich podstawową funkcją jest dopuszczalność regulacji stosunków prawnych przez podmioty prawa

• pozostają pod kontrolą państwa (praktycznie rzecz biorąc wyłącznie w razie sporu).

UMOWY WZAJEMNE

U. zobowiązaniowa zawsze jest zgodnym oświadczeniem woli co najmniej dwóch stron. Może z niej wynikać obowiązek świadczenia dla:

• jednej strony (u. jednostronnie zobowiązująca, np. darowizna),

• obu stron (u. dwustronnie zobowiązująca, np. sprzedaży).

Umowy wzajemne odgrywają podstawową rolę w stosunkach gospodarczych. Ich cechą charakterystyczną jest to, że świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej (tzw. zasada ekwiwalentności świadczeń pojmowana ZASADNICZO wedle miernika subiektywnego opartego na woli stron) i jest od niego zależne (tzw. zasada zależności świadczenia). Strona zobowiązuje się dlatego, że otrzyma świadczenie drugiej strony

(do ut des - daję abyś dał).

Umowy wzajemne dzielą się na:

• nazwane (typowe, skodyfikowane ustawowo, niekoniecznie w KC),

• nienazwane (nieskodyfikowane),

• mieszane (nazwane bądź nienazwane, wykazują elementy nazwanych).

UMOWY ADHEZYJNE

Geneza:

• w XIX w. wraz z rozwojem przemysłu i gospodarki model indywidualnego kształtowania umów przestał odpowiadać potrzebom obrotu, zwłaszcza w odniesieniu do sytuacji powtarzających się (typowych),

• problemem może być równość wobec prawa w konfrontacji z nierównością ekonomiczna oraz groźba praktyk monopolistycznych,

• istota kontraktu adhezyjnego: przystąpienie do istniejącego wzorca umownego.

TREŚĆ UMÓW ZOBOWIĄZANIOWYCH

Podstawą jest ZASADA SWOBODY UMÓW (art. 353¹ k.c.):

• pojmowana jako kompetencja do kształtowania przez podmioty wiążących je stosunków prawnych, w drodze dwu- lub wielostronnych oświadczeń woli,

• jej ograniczenia mogą wynikać tylko z ustawy.

Polega na kompetencji do:

• podjęcia decyzji o zawarciu umowy,

• kształtowania treści stosunków powstałych w wyniku takiej umowy,

• interpretacji norm prawnych NA RZECZ tej kompetencji.

W praktyce oznacza swobodę decyzji o:

• zawarciu (niezawarciu) umowy,

• wyboru jej stron (kontrahentów),

• wyboru (ale z poszanowaniem norm bezwzględnie obowiązujących) formy umowy,

• przekształceń (rozwiązania) istniejących między stronami więzów umownych.

Nie dotyczy czynności prawnych (przeważnie umów) z stosunków z zakresu:

• prawa rzeczowego, prawa spadkowego,

• rodzinnych,

• jednostronnych czynności prawnych

chyba że ustawa je wyraźnie dopuszcza.

WZORCE UMOWNE

• są to schematy postępowania oderwane od konkretnego stosunku prawnego, mają charakter abstrakcyjny,

• inaczej mówiąc wzory umów, ogólne warunki umów, regulaminy itp.,

• niekoniecznie mają charakter formularzy do podpisania, czasami wystarczy że powoła się w umowie (np. warunki określone na odwrocie),

• są typowym instrumentem umów adhezyjnych,

• zarówno w obrocie krajowym, jak i zagranicznym

• przedsiębiorcy posługują się wzorcami umów indywidualnych (ogólne warunki umów, formularze umów, umowy typowe itd.),

• są trwałym elementem obrotu gospodarczego,

• przyspieszają procedurę zawierania umów,

POZYTYWY:

• ujednolicanie treści umów sprzyja zasadzie pewności prawa,

• przyspiesza i upraszcza zawieranie umów.

NEGATYWY:

• rodzą niebezpieczeństwo, że silniejszy ekonomicznie (przeważnie autor wzorca) podyktuje warunki innym, w tym dla nich niekorzystne.

WZORCE NORMATYWNE:

• są rzadkością, obecnie tylko poza kodeksem cywilnym (ubezpieczenia obowiązkowe - np. wedle ustawy ubezpieczeniowej ustala je minister właściwy do spraw finansów publicznych w drodze rozporządzenia).

WZORCE POZANORMATYWNE:

• w zasadzie wiążą drugą stroną tylko o tyle, o ile zostały jej doręczone przy zawarciu umowy,

WYMAGANIA WZORCÓW:

• w razie sprzeczności między umową i wzorcem wiąż* umowa,

• wzorzec winien być zredagowany jednoznacznie i zrozumiale,

• niejednoznaczne postanowienia wzorca tłumaczy się na korzyść konsumenta.

NIEDOZWOLONE POSTANOWIENIA UMOWNE (klauzule abuzywne) - te które:

• kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy - chyba że konsument się na nie wyraźnie zgodził (UZGODNIONE INDYWIDUALNIE),

• przykładowy wykaz w kodeksie cywilnym.

PRZYKŁADOWY WYKAZ KLAUZUL ABUZYWNYCH (385³ KC)

• wyłączenie (ograniczenie) względem konsumenta odpowiedzialności za szkodę na osobie,

• wyłączenie (istotne ograniczenie) odpowiedzialności względem konsumenta za niewykonanie (nienależyte wykonanie) zobowiązania,

• wyłączenie (istotne ograniczenie) możliwości potrącenia wierzytelności konsumenta względem drugiej strony,

• dopuszczalność postanowień, z którymi konsument nie mógł się zapoznać przed zawarciem umowy,

• dopuszczalność cesji bez zgody konsumenta,

• uzależnienie zawarcia umowy przez konsumenta od zawarcia dalszych umów podobnego rodzaju,

• uzależnienie zawarcia, treści lub wykonania umowy od innej umowy, nie pozostającej w bezpośrednim związku z daną umową,

• uzależnienie spełnienia świadczenia na rzecz konsumenta wyłącznie od woli drugiej strony,

• przyznanie kontrahentowi konsumenta wyłączności w zakresie wiążącej interpretacji umowy bądź spełnienia zgodności świadczenia z umową,

• uprawnienie kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie,

• nałożenie na konsumenta, który od umowy odstąpił lub jej nie wykonał, rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,

• pozbawienie tylko konsumenta prawa do wypowiedzenia umowy lub odstąpienia od niej,

• przyznanie kontrahentowi konsumenta prawa do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy, bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od niej,

• uzależnienie odpowiedzialności kontrahenta konsumenta od odpowiedzialności osób, za pośrednictwem których kontrahent zawarł umowę lub przy których pomocy wykonuje zobowiązanie,

• przewiduj* obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta pomimo niewykonania (wykonania nienależytego) zobowiązania kontrahenta,

• wył*czaj* jurysdykcję sądów polskich lub poddaj* spór pod jurysdykcję sądu polubownego (polskiego lub zagranicznego) bądź innego organu, a także narzucają sąd, który wedle ustawy nie jest właściwy.

Nieważne są wzorce sprzeczne z:

• bezwzględnie obowiązującymi normami prawa,

• zasadami współżycia społecznego,

• właściwością (naturą) stosunku prawnego (np. Kowalski sprzedaje żonę).

SZKODA jako pojęcie prawne

Nie ma prawnej definicji tego określenia:

• szkoda w znaczeniu potocznym jest rozumiana jako żal, przeważnie z powodu niezaistnienia jakiejś okoliczności bądź jako każdy uszczerbek majątkowy,

• w znaczeniu prawnym jest nią wyłącznie uszczerbek na wszystkich dobrach majątkowych prawem chronionych, którego ktoś doznał wbrew własnej woli (nieściśle określana jako szkoda majątkowa) ,

• wedle KC uszczerbki niemajątkowe są KRZYWDĄ, a jej naprawa polega nie na odszkodowaniu, lecz na daniu zadośćuczynienia (art. 445 k.c.); możne jednak traktować krzywdę i zadośćuczynienie jako szczególne postaci szkody i odszkodowania,

• tzw. szkoda na osobie może pociągać za sobą szkodę w ścisłym tego słowa znaczeniu: krzywda i szkoda majątkowa - np. ból jako przyczyna krzywdy i koszty jego leczenia.

Podstawowe przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej:

• zdarzenie, z którego zaistnieniem system prawny łączy naprawienie szkody,

• zaistnienie szkody,

• normalny związek przyczynowy miedzy zdarzeniem a szkodą.

RODZAJE SZKODY MAJĄTKOWEJ

• strata (damnum emergens): polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego skutkiem zdarzenia, za które ktoś ponosi odpowiedzialność,

• utracona korzyść (lucrum cessans) czyli kwota pieniężna, o jaką nie zwiększył się majątek poszkodowanego z powodu zdarzenia powodującego szkodę (np. utrata spodziewanych zarobków z powodu choroby poszkodowanego), jej ustalenie może być trudne, zawsze jest wartością hipotetyczną,

• wysokość odszkodowania nie może przekroczyć szkody, bowiem chociaż podstawową funkcją odpowiedzialności odszkodowawczej jest ochrona poszkodowanego, to jednak nie może on wzbogacić się na szkodzie,

• ciężar dowodu szkody, stosownie do art. 6 KC spoczywa na tego, kto powołuje się na jej wyrządzenie, zarówno co do faktu zaistnienia szkody, jak i co do jej wysokości; o ile ścisłe ustalenie wysokości szkody nie jest możliwe lub jest nadmiernie utrudnione, sąd może zasądzić odszkodowanie wedle swojej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich istotnych okoliczności sprawy (art. 322 KPC).

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

• musi istnieć pomiędzy zdarzeniem będącym podstawą odpowiedzialności a szkodą,

• jest niezbędną przesłanką odpowiedzialności chociaż pośrednio wpływa na wysokość odszkodowania,

• wg 361 § 1 KC odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, w którego wynikła szkoda,

PODSTAWY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA SZKODĘ:

WINA:

• ten, kto swoim zachowaniem się wyrządził szkodę jest obowiązany do jej naprawienia (art. 415, 471 KC). Jest to najstarsza podstawa odpowiedzialności, sięga jeszcze czasów rzymskich

RYZYKO

• powstała pod koniec XIX w.; wraz z rozwojem techniki, gdy w wielu sytuacjach odpowiedzialność oparta na zasadzie winy byłą niewystarczająca (np. trudności w wykazaniu winy dużej osoby prawnej, zwłaszcza o złożonej strukturze organizacyjnej, poszkodowany przeważnie nie byłby w stanie wykazać, komu jako działającemu w imieniu tej osoby można przypisać winę),

• opiera się na założeniu, że ten kto eksploatuje urządzenie niebezpieczne bądź posługuje się innymi osobami, ponosi ryzyko odpowiedzialności za wynikłe z tego szkody, choćby sam winy nie ponosił,

• granicą odpowiedzialności jest vis maior, wg SN jest nim zdarzenie:

• zewnętrzne (mające źródło poza urządzeniem, z którego funkcjonowaniem związana jest odpowiedzialność),

• nieprzewidywalne w zwykłym rozwoju zdarzeń,

• niemożliwe do zapobieżenia przy zastosowaniu współcześnie dostępnych środków.

SŁUSZNOŚĆ

• odrywa się od winy i ryzyka, ma uzasadnienie w zasadach współżycia społecznego; de lege lata jest rzadkością (art. 417² k.c. - jeżeli zgodne z prawem działania władzy publicznej doprowadzą do powstania szkody „na osobie”, odszkodowania oraz zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę można żądać gdy okoliczności, zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub ciężkie położenie materialne wskazują, że wymagają tego względy słuszności)

Inne podstawy odpowiedzialności:

- np. za produkt niebezpieczny.

ODPOWIEDZIALNOŚC ZA NIEZGODNE Z PRAWEM WYKONYWANIE WŁADZY PUBLICZNEJ:

• Skarb Państwa, lub

• jednostka samorządu terytorialnego, lub

• inna osoba prawna sprawująca, z mocy prawa, te władzę publiczną (art.417 KC),

• przesłanką odpowiedzialności jest każda niezgodność z prawem, nawet niezawionona.

FUNKCJE ODPOWIEDZIALNOŚĆI ODSZKODOWAWCZEJ

• kompensacyjna (podstawowa, bo ma na celu ochronę interesów wierzyciela); wysokość szkody i świadczenia zmierzającego do jej naprawy CO DO ZASADY winny być równe (w praktyce częste wyjątki in minus); uszczerbek poszkodowanego winien zostać wyrównany, ale nie może on się wzbogacić,

• funkcje tę trudno odnosić do KRZYWDY (uszczerbek niemajątkowy - pytanie ile kosztuje BÓL); w istocie zadośćuczynienie pieniężne daje się ustalić wyłącznie w sposób szacunkowy (zryczałtowany),

• represyjna (bo naprawa szkody zawsze jest dolegliwością dla dłużnika),

• prewencyjna (wychowawcza) - świadomość potencjalnej odpowiedzialności powstrzymuje od wyrządzenia szkody.

PRZYCZYNIENIE SIĘ POSZKODOWANEGO (tzw. miarkowanie odszkodowania, art. 362 KC)

• obowiązek naprawienia szkody ulega zmniejszeniu stosownie do okoliczności, zwłaszcza stosownie do winy obu stron,

• jest to wyjątek od zasady wyrażonej w art. 361 KC,

• wedle SN chodzi tu o takie zachowanie się poszkodowanego, które pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą i jest obiektywnie nieprawidłowe, chociaż niekoniecznie zawinione,

• w odniesieniu do osób małoletnich nie można mówić o winie w ścisłym tego słowa znaczeniu; można jednak badać, czy poszkodowany mógł zadawać sobie sprawę z tego, że jego zachowanie się nie jest właściwe.

ZAKRES OBOWIĄZKU NAPRAWIENIA SZKODY może niekiedy zostać ograniczony, przesądza o tym ustawa bądź umowa (np. w razie u. ubezpieczenia).

SPOSÓB NAPRAWIENIA SZKODY

• ma na celu kompensacyjną funkcję odpowiedzialności odszkodowawczej (czyli nie może prowadzić do wzbogacenia się wierzyciela)

• w zasadzie o sposobie rozstrzyga wierzyciel (poszkodowany - art. 363 § 1 KC), chyba że ustawa stanowi inaczej,

• tzw. restytucja naturalna (dogodniejsza w warunkach gospodarki scentralizowanej),

• tzw. restytucja pieniężna; w praktyce najczęstsza i najbardziej dogodna dla stron, zwłaszcza w warunkach gospodarki rynkowej. Skoro funkcją odpowiedzialności odszkodowawczej jest kompensata uszczerbku zaistniałego w majątku wierzyciela (jako całości), dłużnik nie ma prawa kontroli sposobu wykorzystania tego odszkodowania przez wierzyciela (ale co innego może wynikać z umowy),

• restytucja pieniężna ma pierwszeństwo przed naturalną, o ile naturalna byłaby:

• niemożliwa (np. ze względu na unikalny charakter przedmiotu szkody),

• nadmiernie utrudniona bądź nadmiernie kosztowna (rozwiązanie to chroni dłużnika).

WYSOKOŚĆ ODSZKODOWANIA ustala się w zasadzie w oparciu (art. 363 § 2 KC) o ceny istniejące w dacie ustalania odszkodowania), a zatem wedle miernika obiektywnego.

WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA (wedle 354 §1 KC):

• to inaczej realizacja zobowiązań dłużnika w sposób zgodny z jego treścią, celem społeczno-gospodarczym zobowiązania, zasadami współżycia społecznego, ustalonymi zwyczajami (o ile te ostatnie istnieją)

Celem tych klauzul jest potrzeba dostosowania zachowania się dłużnika do obowiązków, które wprawdzie nie wynikają z brzmienia normy prawnej (oświadczenia woli strony), lecz korespondują z istotna zobowiązania i są niezbędne do jego wykonania.

W taki sam sposób wierzyciel powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania (art. 354 § 2 KC).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ Z TYTUŁU NIEWYKONANIA (WYKONANIA NIENALEŻYTEGO) ZOBOWIĄZANIA (art. 471 KC)

Dłużnik ma obowiązek naprawienia szkody wynikłej z:

• niewykonania zobowiązania,

• nienależytego wykonania zobowiązania

• chyba że jest to następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, co oznacza domniemanie winy dłużnika,

• dłużnik chcąc się uwolnić od odpowiedzialności winien wykazać, że niewykonanie (wykonanie nienależyte) jest następstwem okoliczności, za które nie odpowiada

• obowiązkiem dłużnika jest zachowanie należytej staranności (chyba że z ustawy lub czynności prawnej wynika co innego),

• dłużnik odpowiada za zachowania się własne, osób z których pomocą wykonuje zobowiązanie, osób, którym wykonanie powierza

• jeżeli wykonanie stało się niemożliwe z powodu okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada (niemożliwość świadczenia następcza), zobowiązanie gaśnie,

Termin wykonania świadczenia:

• o ile nie jest oznaczony, dłużnik winien spełnić niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela.

UWAGA:

• ustawa z dnia 12 VI 2003 r., o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, Dz. U. 139, poz. 1323 ze zm. przewiduje, że zapłata do 30 dni od, po tym terminie odsetki bez względu na to jak strony się umówiły.

ODSETKI

Należą się w razie opóźnienia się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych, w tym także jeżeli:

• wierzyciel nie doznał szkody,

• opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 KC).

Są świadczeniem ubocznym, realizowanym z reguły w tych samych wartościach (najczęściej pieniężnych, ale niekoniecznie) co świadczenie główne,

• wysokość kwoty odsetek jest funkcją stopy i czasu, zapłata odsetek nie redukuje długu głównego,

• są silnie powiązane ze świadczeniem głównym (np. potwierdzenie odbioru sumy głównej stwarza domniemanie odbioru odsetek).

FUNKCJE ODSETEK:

• wynagrodzenie za używanie cudzego kapitału,

• dyscyplinują wykonanie zobowiązania,

• kompensują spadek siły nabywczej pieniądza.

Źródła obowiązku odsetkowego:

• czynność prawna (nie można nakładać jednostronnie),

• ustawa (np. art. 481 § 1 KC - opóźnienie się dłużnika w spełnieniu zobowiązania pieniężnego),

• orzeczenie organu państwa, ale tylko gdy przepis prawa materialnego na to zezwala (np. art. 212 KC jeżeli sąd znosi współwłasność i ustala dopłaty (spłaty), wówczas konieczne ustalenie stopy odsetek).

Wysokość odsetek:

• wynika z treści czynności prawnej lub orzeczenia organu państwa (zasada swobody kontraktowania nie wyklucza odsetek wyższych niż ustawowe, ale nie mogą przekraczać odsetek maksymalnych),

• o ile czynność prawna nie określa stopy odsetkowej, to odsetki ustawowe,

• odsetki maksymalne wynikające z czynności prawnej nie mogą przekraczać czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP, jest to norma ius cogens

• od wkładów bankowych i kredytów, ustalają regulaminy bankowe, niekiedy na zasadzie swobody kontraktowania dopuszczają zmianę reguł gry w trakcie gry

• ustawowe, tj. gdy nie zastrzeżono w którykolwiek z w/w sposobów (359 § 2 KC); ustala je Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, wedle r. RM z dnia 4 grudnia 2008 r. = 13 % rocznie.

1

7

2011-11-20 XII-ZOBOWIĄZANIA

2011-11-20 XII ZOBOWIĄZANIA

---