Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego

Zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego nazywamy wprowadzenie substancji stałych, ciekłych i gazowych, w ilościach, które mogą ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, wody, gleby lub spowodować inne szkody w środowisku. Różnorodne skutki wynikające z obecności zanieczyszczeń związane są z rodzajem szkodliwości oraz ich stężeniem.

Wprowadzone do atmosfery zanieczyszczenia najogólniej dzielimy na pyły i gazy. Pyły podobnie jak para wodna, wpływają głównie na zmianę właściwości fizycznych powietrza. Chemiczne zmiany natomiast powodowane są przez gazy.

Należy pamiętać, że o ile redukcja zanieczyszczeń pyłowych została na świecie w zasadzie opanowana, o tyle redukcja gazów wciąż jest nie rozwiązalnym problemem.

Źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego podzielić można na trzy grupy: - naturalne, sztuczne i pośrednie.

1. Naturalne zanieczyszczenia powietrza pyłami i gazami (pyły i gazy wulkaniczne, sól morska, zanieczyszczenia związane wiatru, np. piasek z wydm czy pustyni);

2. Zanieczyszczenia powstające w wyniku działalności człowieka. Dostają się one do atmosfery głównie w postaci pyłów i gazów. Należą do nich:

- zanieczyszczenia powstające w wyniku spalania paliw (węgla, ropy naftowej, gazy ziemnego),

- opad pyłu, którego źródłem jest przemysł, głównie hutniczy, elektrownie, cementownie i gospodarstwa domowe,

- pył zawieszony w powietrzu (wynik emisji z kominów hutniczych),

- wzrost stężenia pyłków siarki i azotu, tlenku i dwutlenku węgla, powstających w procesach produkcyjnych, produkcyjnych, a także wydzielanych przez samochody, samoloty i pochodzących z palenisk domowych,

- zanieczyszczenia spowodowane chemizacją rolnictwa i leśnictwa (rozpylane z samolotów środki ochrony roślin oraz nawozy sztuczne),

- zanieczyszczenia radioaktywne pochodzące np. zakładów przerabiające rudy

3. Źródła pośrednie są związane z działalnością człowieka, jak i przyrody. Zaliczyć tu można np. tzw. wtórne pylenia nagromadzonych odpadów sypkich czy procesy gnilne, zachodzące w przemysłowych lub komunalnych odpadach organicznych.

Na początku swojego życia na ziemi człowiek wędrował i żył w harmonii z przyrodą. Później zmienił tryb życia na osiadły. W ekosystemach w niezakłócony sposób krążyła w materia i przepływała przez nie energia.

W ciągu ostatnich dziesięcioleci, wraz z rozwojem techniki, medycyny, rolnictwa, człowiek nadmiernie eksploatuje przyrodę. Jego własne pomysły często odwracają się przeciwko niemu. Działalność gospodarcza jest przyczyną zanieczyszczeń środowiska, które powodują zaburzenia równowagi w ekosystemach.

Do najwrażliwszych na zanieczyszczenia powietrza organizmów należą porosty, przenikanie bowiem gazów, pyłów i roztworów do wnętrza ich organizmu zachodzi całą powierzchnią plechy. Mogą więc szybko nasiąkać wodą z opadów atmosferycznych, ale równie prędko mogą ją tracić, bo nie mają tkanki okrywającej zabezpieczającej przed jej utratą. Wraz z wodą do plechy wnikają rozpuszczone substancje toksyczne pochodzące z powietrza, przede wszystkim dwutlenek siarki. Po wyparowaniu wody z plechy porostu substancje te pozostają w jego organizmie. Takie wielokrotne namakanie i wysychanie plech powoduje w nich wzrost stężenia związków siarki. Prowadzi to do obumierania w plesze porostu glonów i w rezultacie do śmierci porostu. Proces ten zachodzi stopniowo. Porosty nadrzewne są często używane jako biologiczne wskaźniki (bioindykatory) zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, głównie dwutlenkiem siarki. Różnią się one wrażliwością na zanieczyszczenia i w miarę wzrostu zanieczyszczenia powietrza niektóre gatunki zanikają. W środowiskach środowisku o powietrzu czystym mogą występować wszystkie gatunki porostów, wśród nich i te o plechach krzaczkowatych oraz listkowych, czyli wrażliwe na zanieczyszczenia. Natomiast na obszarach, gdzie skażenie powietrza jest znaczne, przeważają gatunki o plechach skorupiastych lub w ogóle brak jest porostów nadrzewnych.

Skala porostowa, polegająca na określeniu stopnia skażenia powietrza atmosferycznego dwutlenkiem siarki za pomocą wskaźników biologicznych, tj. porostów, umożliwia określenie strefy porostowej, tzn. obszaru charakteryzującego się występowaniem porostów nadrzewnych (epifitów) o znanej odporności na stężenie SO2:

- strefa 1 (skażenie powietrza przekracza 170 mg SO2 na m3) - brak porostów nadrzewnych, jedynie obecność glonów, tzw. pustynia porostowa. Duże miasta i silnie skażone okręgi przemysłowe,

- strefa 2 (170-100 mg SO2 na m3) - najodporniejsze porosty skorupiaste i proszkowe, silne skażenie środowiska. Miasta i obszary przemysłowe,

- strefa 3 (100-70 mg SO2 na m3) - porosty listkowate, wyraźna degradacja środowiska. Tereny zadrzewione w obszarach podmiejskich,

- strefa 4 (70-50 mg SO2 na m3) - porosty listkowate z udziałem krzaczkowatych, wpływ powietrza z obszarów zdegradowanych. Lasy w pobliżu miast i obszarów przemysłowych,

- strefa 5 (50-40 mg SO2 na m3) - kora pokryta w znacznym stopniu porostami listkowatymi z udziałem krzaczkowatych, słabe zanieczyszczenie powietrza. Większość dużych obszarów leśnych na niżu i pogórzu,

- strefa 6 (40-30 mg SO2 na m3) - występowanie wrażliwych gatunków skorupiastych, listkowatych i krzaczkowatych na pniach i gałęziach, np. brodaczki, nieznaczny wpływ zanieczyszczeń przemysłowych. Naturalne, rozległe obszary leśne w niektórych rejonach Karpat i w północno-wschodniej Polsce,

- strefa 7 (poniżej 30 mg SO2 na m3) - bogata flora porostów na pniach i gałęziach drzew (np. granicznik płucny, tereny nie zanieczyszczone. Nieliczne obszary w Polsce.

Skażenie powietrza ma niszczący wpływ na środowisko. Wyrzucane przez zakłady przemysłowe w powietrze trujące gazy wędrują z wiatrem nieraz na duże odległości, nawet ponad granicami państw. Taki transport nazywamy transgranicznym przenoszeniem zanieczyszczeń atmosfery i jest on problemem międzynarodowym. Szacuje się, że w naszym kraju ok. 50% zanieczyszczeń gazowych pochodzi z sąsiednich państw. Przenoszone zanieczyszczenia atmosfery, zanim opadną i dostaną się do gleby czy wody, ulegają przemianom. Część z nich opada na powierzchnię gleby i na rośliny w postaci pyłów (tzw. opad suchy), inne - takie jak tlenki siarki i azotu reagują z parą wodną zawartą w powietrzu. W wyniku tych reakcji powstają: kwas siarkowy i azotowy, które z opadami atmosferycznymi, jako kwaśne deszcze dostają się do gleby i wody, powodując ich skażenie.

Kwaśne deszcze - to problem ekologiczny, który nie zna granic. Będące ich przyczyną zanieczyszczenia powietrza przenoszone przez wiatr wiejący od dużych ośrodków przemysłowych ku górom, jeziorom i lasom leżących na wschodzie. Nawet Arktyka nie jest wolna od zanieczyszczeń powietrza, które wywołują kwaśne deszcze.

Kwasy w deszczu powstają głównie wskutek działalności człowieka: ich źródłem są pojazdy samochodowe, gospodarstwa domowe, fabryki i elektrownie. Deszcz zawsze zawiera pewne ilości kwasów wydzielanych przez wulkany, bagniska i plankton morski. Naukowcy stwierdzili jednak, że w ostatnich 200 lat ilość kwasów w atmosferze gwałtownie wzrosła. Ustalili to po zbadaniu fragmentów lodu, który powstał w czasach przed rewolucją przemysłową i został uwięziony w lodowcach. Kwas w deszcze powstaje głównie z dwóch pierwiastków: siarki i azotu. Siarka występuje w węglu kamiennym i ropie naftowej. Podczas spalania tych substancji wydziela się dwutlenek siarki, który zmieszany z kroplami wody w chmurach tworzy kwas siarkowy. W czasie spalania zawarty w powietrzu i w samym paliwach azotowych wiąże się z tlenem dając tlenki azotu, które reagują z cząsteczkami wody, w wyniku czego powstaje kwas azotowy. Część kwasu siarkowego i azotowego opada w miejscu ich powstawania, część może być przenoszona na odległość tysięcy kilometrów.

Od lat pięćdziesiątych kominy wznosiły się na wysokość 150m, aby skierować zanieczyszczenia powietrza poza ośrodki miejskie. Wskutek tego zanieczyszczenia zostają rozprowadzone cieńszą warstwą na znacznie większym obszarze. Przy wzroście zanieczyszczeń, pochodzących głównie z elektrowni, zjawisko to spowodowało w ostatnich latach np. skażenie w Skandynawii. Kwaśne deszcze działają niszcząco na florę i faunę, są przyczyną wielu chorób układu oddechowego, znacznie przyspieszają korozję konstrukcji metalowych oraz zabytków. Zapobieganie polega na budowaniu instalacji wyłapujących tlenki siarki i azotu ze spalin emitowanych do atmosfery oraz rezygnacji z paliw o znacznym stopniu zasiarczenia.

Tlenek siarki i tlenek azotu mogą być w krótkim czasie wymywane z powietrza dzięki opadom atmosferycznych. W przypadku braku opadów oba te gazy mogą się przyczynić do wtórnego zanieczyszczenia tworząc smogi.

Smog są to zanieczyszczenia powietrza unoszące się nad dużymi aglomeracjami miejskimi i okręgami przemysłowymi. Smog powstaje w wyniku emisji zanieczyszczeń w warunkach inwersji temperatury, gdy brak jest ruchów powietrza. Wyróżnia się tzw. smog fotochemiczny i smog kwaśny. Smog fotochemiczny powstaje w upalne dni. Spowodowany jest wzrostem stężenia tlenków azotu, węglowodorów i innych składników, przede wszystkim spalin samochodowych, które ulegają przemianom fotochemicznym. Natomiast smog kwaśny (mgła przemysłowa) tworzy się w powietrzu wilgotnym i silnie zanieczyszczonym, głównie dwutlenkiem siarki i węgla oraz pyłem. Smog stanowi poważne zagrożenie dla organizmów roślinnych zwierzęcych. Na jego działanie szczególnie narażeni są ludzie cierpiący na choroby układu oddechowego i choroby serca, zwłaszcza osoby starsze i dzieci. Poza tym wywołuje on choroby roślin, niszczenie urządzeń i budynków, w tym cennych zabytków kultury.

Drugie zjawisko, które zmienia warunki życia w biosferze, to tzw. dziura ozonowa (rozrzedzenie ozonowe). W wyższej warstwie atmosfery - stratosferze (ok. 16-50 km wysokości) - występuje trójatomowy tlen - ozon, który tworzy warstwę wokół naszego globu i pochłania promieniowanie ultrafioletowe. W ostatnich latach warstwa ozonu zmniejsza się, bo rozkładają ją różne gazy, takie jak freon używane w lodówkach i aerozolach. Freony podczas rozpadu uwalniają atom chloru, który rozbija cząsteczkę ozonu i odrywa od niej jeden atom tlenu. Z tlenem chlor tworzy połączenie nietrwałe. Atom tlenu odłącza się od chloru i łączy się z atomem tlenu oderwanym od innej cząsteczki ozonu, w wyniku czego powstaje cząsteczka tlenu. Wolny atom chloru rozbija następną cząsteczkę ozonu. Następuje rozrzedzenie warstwy ozonowej. W miejscach silnego rozrzedzenia, zwanych dziurami ozonowymi, łatwiej przenikają promienie ultrafioletowe, które następnie docierają do powierzchni Ziemi. Nadmierne promieniowanie ultrafioletowe może spowodować u ludzi wzrost zachorowań na raka skóry przyśpieszenie procesu starzenia, choroby wzroku. Działa także szkodliwie na organizmy żywe we wszystkich ekosystemach, zaburzając równowagę biologiczną.

Przy omawianiu zagrożeń środowiska należy zwrócić uwagę na zjawiska, które wpływają na klimat i zmieniają warunki życia w biosferze. Należy do nich tzw. efekt cieplarniany. Jest on spowodowany głownie wzrostem stężenia dwutlenku węgla w atmosferze. Szczególnie gwałtowny wzrost stężenia tego gazu nastąpił w latach pięćdziesiątych XX wieku. Warstwa tego gazu działa jak gaz w szklarni - wprawdzie przepuszcza światło słoneczne, które ogrzewa Ziemię i wody, ale nie zużyta część tego promieniowania nie może z powrotem trafić poza atmosferę. Efekt cieplarniany wzmagają inne gazy, zwane cieplarnianymi, np. metan. Wskutek gromadzenia się promieniowania cieplarnianego mogą nastąpić zmiany klimatu. Jego ocieplenie może spowodować topnienie lodowców i podnoszenie się poziomu wód morskich. Istnienie wielu wysp i terenów przybrzeżnych będzie wtedy zagrożone. Zmienią się warunki życia roślin i zwierząt. Wiele gatunków może wyginąć. Aby opóźnić przewidywane skutki efektu cieplarnianego, ważne jest, byśmy pamiętali, że oszczędność energii to nie tylko zmniejszenie wydatków. Ważne jest także ograniczenie zużycia węgla w przemyśle energetycznym i zahamowanie wzrostu stężenia dwutlenku węgla w powietrzu, gdyż gaz ten jest odpowiedzialny za przegrzanie naszej planety.

Zanieczyszczenie powietrza można zmniejszyć dzięki:

- Modernizacji zakładów przemysłowych i zastosowaniu bezpieczniejszych, mniej szkodliwych dla środowiska i energooszczędnych technologii,

- Ograniczeniu strat energii w przemyśle i sektorze mieszkaniowym, stosując ocieplanie budynków, mierniki energii itp.,

- Likwidacji indywidualnych palenisk domowych i małych kotłowni opalanych węglem, stosując w zamian ogrzewanie gazowe, elektryczne,

- Wykorzystaniu nowych, odnawialnych źródeł energii, takich jak np. energia słoneczna, wiatrowa i wodna,

- Ograniczeniu emisji dwutlenku siarki ze spalających zasiarczony węgiel elektrowni i elektrociepłowni poprzez budowę instalacji do odsiarczania spalin,

- Zmniejszeniu emisji spalin samochodowych przez konstruowanie silników zużywających mniej paliwa. Powinna być także używana benzyna bezołowiowa, która nie zanieczyszcza powietrza i gleby szkodliwymi dla zdrowia związkami ołowiu

- Zmniejszeniu toksyczności spalin samochodowych w wyniku zastosowania katalizatorów,

- Eliminowaniu ciężkiego transportu w miastach (budowa obwodnic),

- Tworzeniu stref dla pieszych w centrach miast i osiedli, zastąpieniu

prywatnych wyjazdów samochodowych korzystaniem z miejskiej komunikacji lub roweru.

Zanieczyszczenia środowiska z dokładnym opisem zanieczyszczeń

ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA SĄ GŁÓWNYMI PRZYCZYNAMI GLOBALNYCH ZAGROŻEŃ ŚRODOWISKA. NAJCZĘŚCIEJ I NAJBARDZIEJ ZANIECZYSZCZAJĄ ATMOSFERĘ: DWUTLENEK SIARKI, TLENEK AZOTU ORAN PYŁY.

ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ:
-SUBSTANCJE GAZOWE, STAŁE LUB CIEKŁE, ZNAJDUJĄCE SIĘ W POWIETRZU W WIĘKSZYCH ILOŚCIACH NIŻ ICH ŚREDNIA ZAWARTOŚĆ
1.WYWOŁANE PRZEZ CZŁOWIEKA

-UPRZEMYSŁOWIENIE
-WZROST LICZBY LUDNOŚCI

-PRZEMYSŁ ENERGETYCZNY

-MOTORYZACJA
2.NATURALNE
-WYBUCHY WULKANÓW
-EROZJA WIETRZNA SKAŁ
-PYŁ KOSMICZNY
-POŻARY LASÓW

SKUTKI
1.U LUDZI
-SCHORZENIA UKŁADU ODDECHOWEGO
-ZABURZENIA REPRODUKCJI
-ALERGIE
2.W ŚRODOWISKU KULTUROWYM CZŁOWIEKA
-KOROZJE METALI
-KOROZJE MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH

Zanieczyszczenie środowiska to odwieczny problem, który dotyka chyba każdego. Potęgujemy je używając pieców na węgiel lub farb i lakierów w aerozolu. Ale chyba największym zagrożeniem są odpady, które poważnie grożą nam pogrzebaniem pod górą śmieci.
Odpady gromadzone są na wysypiskach - ogromnych terenach wyłączonych z użytkowania przez jakiekolwiek zwierzęta , z nielicznymi wyjątkami jak szczury i mewy. Trujące substancje wymywane i ulatniające się z tych odpadów dostają się do wody, gleby i powietrza szkodząc organizmom żyjącym na przyległych terenach. Jednym ze sposobów na opanowanie tej sytuacji jest lepsze zabezpieczenie wysypisk śmieci, spalarnie lub ostatnio bardzo modny i popularny na zachodzie recykling - czyli przeróbka wtórna odpadów.
Degradacja środowiska ma ścisły związek z nadmierną liczebnością populacji ludzkiej. Przyjście na świat jednego dziecka w kraju wysoko rozwiniętym takim jak np. Stany Zjednoczone zwiększa presję na środowisko niż przybycie dwanaściorga dzieci w kraju rozwijającym się.
Największym zanieczyszczonym terem w Polsce jest Wyżyna Śląska. Jak wiemy znajdują się tam główne ośrodki przemysłu metalurgicznego i energetycznego. Takie nagromadzenie tylu fabryk i kopalni spowodowało, iż Śląsk jest obecnie obszarem objętym klęską ekologiczną. W tym regionie oczyszczane jest tylko 20% ścieków przemysłowych i 10% ścieków komunalnych. Do kolejnych trucizn Wyżyny Śląskiej możemy zaliczyć emisję dużej ilości pyłów i szkodliwych gazów takich jak: dwutlenek siarki, który przyczynia się do powstawania "kwaśnych deszczy", tlenek węgla, tlenek azotu, siarkowodór oraz amoniak. W opadających na wyżynę pyłach znajdują się ogromne ilości metali ciężkich: ołowiu, cynku, rtęci, kadmu i miedzi. W Górnośląskim Okręgu Przemysłowym na 1 km2 opada przeszło 1000 t pyłów rocznie. Zgodnie z przyjętymi normami wskaźnik ten nie powinien przekraczać 200 t na km2.
Ziemia:
W przeciwieństwie do zanieczyszczeń powietrza i wody, zanieczyszczenia gleby zalegają w niej bardzo długo - setki lat. Jest to tym bardziej groźne, że gleba przyjmuje zanieczyszczenia powietrza opadające na nią wraz z deszczem, oraz zanieczyszczenia spływające do niej z wód.
Dużym zagrożeniem dla gleby mogą być sztuczne nawozy, których celem jest wzbogacanie gleby w pierwiastki niezbędne do życia roślin: azot (N), fosfor (P), potas (K). Nawozy te stają się jednak szkodliwe, jeśli stosowane są w nadmiernych ilościach. Równie groźne jest nadmierne stosowanie środków ochrony roślin lub innych toksycznych substancji. Do gleb przedostają się również pochodzące z przemysłu i motoryzacji metale ciężkie, które mogą z kolei przenikać do rosnących na niej upraw. Oddzielne zagrożenie stanowi zakwaszanie gleb, które zależy od ilości kwaśnych opadów oraz stopnia zakwaszenia wód. Zakwaszenie gleby prowadzi do przedostawania się do niej trujących metali oraz wymywania składników niezbędnych do życia roślin:
źródłem kwaśnych deszczów, zagrażających zarówno lasom jaki i zabytkom, jest zanieczyszczenie atmosfery. Te żrące opady są rezultatem reakcji z udziałem lotnych węglowodorów, dwutlenku siarki, tlenków azotu emitowanych przez przemysł, elektrownie cieplne, transport i rolnictwo. Woda zawarta w chmurach, przepływających ponad fabrykami, nasyca się wyrzucanymi w powietrze substancjami chemicznymi. Dalsze reakcje prowadzą do powstania kwasów: z dwutlenku siarki powstaje ostatecznie kwas siarkowy, z tlenków azotu - kwas azotowy. Szkodliwe substancje wędrują z wiatrem w postaci zawiesiny i opadając wraz z cząsteczkami wody na ziemię, uszkadzają wiele ekosystemów. Wówczas gleby stają się niezdatne do uprawy. W wyjałowionych jeziorach giną ryby. A przede wszystkim - ginie las.
Bardzo ważnym zabiegiem w tej sytuacji jest zobojętnienie kwaśnego odczynu gleby przez dostarczanie jej wapienia, lub dolomitu; tzw. wapnowanie gleb.
Jednym ze sposobów oczyszczania gleb jest wypłukiwanie z niej substancji toksycznych, lub mieszanie gleb bardzo skażonych z glebą czystą.
Co ważne powietrze potrafi samo oczyścić się z zanieczyszczeń po kilku dniach, woda może tego dokonać w ciągu kilku lat, za to gleba może potrzebować na to nawet tysiącleci.
Zanieczyszczenia wód opadowych.
Wody opadowe zawierają wszystkie składniki powietrza atmosferycznego, wymyte w czasie opadu. Będą to, oprócz gazów atmosferycznych, przede wszystkim inne gazy, takie jak tlenki azotu, dwutlenek siarki, tlenek węgla i dodatkowe ilości dwutlenku węgla.
W wodach tych może występować wiele związków metali ciężkich, emitowanych przez przemysł, jak związki arsenu, ołowiu, kadmu, cynku, żelaza i innych. Z powietrza wody mogą sorbować produkty niepełnego spalania produktów naftowych, substancje radioaktywne i inne pochodzące ze źródeł naturalnych. W wodach opadowych znajdują się również składniki stałe, których źródłem są: atmosferyczne emisje przemysłowe, części mineralne pochodzące z powierzchni ziemi, utwory wyrzucone do atmosfery w wyniku erupcji wulkanicznej czy trzęsień ziemi, różne sole porywane z powierzchni wód przez wiatry do atmosfery itp. Emitowane do atmosfery zanieczyszczenia rozprzestrzeniają się w różnych kierunkach i na różne odległości; dlatego mogą być wymywane przez deszcze z dala od miejsca, z których pochodzą.
Zanieczyszczenia wód podziemnych.
Wody podziemne są źródłem zaopatrzenia dla większości wodociągów. Mogą w nich występować znaczne ilości żelaza ( do 35 mg/dm ), którego zawartość należy obniżyć, by można z tych wód korzystać. Niebezpieczeństwo dla wód podziemnych oprócz chemizacji rolnictwa stanowią materiały pędne i produkty ropopochodne, które przedostają się do wód z wycieków ze zbiorników i rurociągów, z instalacji technologicznych zakładów przerabiających ropę, stacji benzynowych, myjni samochodowych, stacji obsługi samochodów, czy też wylewane są wprost do gleby przez ludzi ignorujących wszelkie zasady ochrony środowiska. Do wód podziemnych mogą też migrować wszelkie zanieczyszczenia przemysłowe znajdujące się w ściekach oraz emisjach atmosferycznych, a po opadnięciu na ziemię wymywane z gleby. Mogą to być związki silnie toksyczne ( np metali ciężkich ) stwarzające ogromne ryzyko skażenia tych wód.
Zanieczyszczenia wód powierzchniowych.
Źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych zarówno śródlądowych, jak i morskich są ścieki przemysłowe, komunalne i rolnicze.
Wysoki stopień zanieczyszczenia wód tymi ściekami doprowadzi do wyczerpania się ich zdolności do samooczyszczania. Z badań 40 głównych rzek w Polsce wynika, że według kryterium biologicznego niema już wód w I klasie czystości. W klasie II odnotowano -1,6%, zaś w klasie III -9,7% długości badanych odcinków.
Podstawowymi przyczynami bardzo niskiej jakości wód powierzchniowych są: zrzut ładunków zanieczyszczeń nie poddawanych redukcji, stale rosnąca ilość ścieków pochodzenia komunalnego, niska efektywność urządzeń oczyszczających. Na 845 miast jedynie 526 ma oczyszczalnie ścieków, w tym jest 141 oczyszczalni mechanicznych .
Istotnym źródłem zanieczyszczenia Odry i Wisły, i to już w górnym ich biegu, są zasolone wody kopalniane zawierające ładunek soli oceniany na 9 tys. t na dobę. Zasolenie wody powoduje hamowanie w rzekach procesu samooczyszczania, korozję budowli wodnych, taboru pływającego, urządzeń wodociągowych i instalacji wodociągowych.

Niewielkie ilości wody jaką dysponujemy, a zwłaszcza zła jej jakość, uniemożliwiają spełnianie przez nią funkcji społecznych, gospodarczych i ekologicznych, a w szczególności:
• zaopatrzenie w wodę ludności , przemysłu i rolnictwa,
• wykorzystania jako potencjalnego źródła energii,
• wykorzystania jako drogi wodnej,
• wykorzystania jako miejsca odpoczynku nadwodnego, uprawiania sportów wodnych i turystyki.

Do najważniejszych zanieczyszczeń występujących w ściekach, a po ich zrzucie w wodach powierzchniowych, zaliczamy:
Substancje powierzchniowo czynne ( detergenty ), stanowiące główny składnik środków piorących, myjących, zwilżających. Będąc środkami ułatwiającymi rozpuszczanie, są pośrednio szkodliwe, gdyż powodują rozpuszczanie w wodzie używanej do picia czy do mycia substancji trudno lub zupełnie nierozpuszczalnych, toksycznych lub rakotwórczych.
Oczyszczanie ścieków
Do najważniejszych procesów składających się na oczyszczanie wody zalicza się: sedymentację zawiesin, procesy sorpcji, procesy utleniania chemicznego i biochemicznego oraz mineralizacje substancji organicznej. Procesy te wykorzystywane są także w praktyce utylizacji ścieków w specjalnych zakładach oczyszczających.
Oczyszczanie ścieków można umownie podzielić:
oczyszczanie mechaniczne - stopień oczyszczenia nie przekracza 30%
oczyszczanie biologiczne - stopień oczyszczenia waha się od 85 do 93%
oczyszczanie chemiczne - ponad 90%
Czysta woda jest niewątpliwie problemem w skali światowej.
W wielu krajach nie wchodzi już w rachubę nie tylko picie wody bezpośrednio z rzek, ale i jakość wody z kranu często budzi wątpliwości.
Rzeczywiście, skażenie rzek i wód gruntowych, z których człowiek czerpie wodę pitną, stale rośnie. Ta woda, do której spływają ścieki jest oczywiście oczyszczona, ale najbardziej zawansowane technologie nie zdołają wyeliminować wszystkich zanieczyszczeń. W dodatku ścieki pochodzące z przemysłu, rolnictwa i gospodarstw domowych coraz bardziej pogarszają stan wód. Ren, najważniejsza rzeka Europy, zbiornik wody pitnej dla 20 mln osób, jest równocześnie jedną z najbardziej zanieczyszczonych na świecie: rocznie doprowadza się do niej ok. 10 tys. ton najróżniejszych substancji chemicznych.
Różne gałęzie przemysłu a także rolnictwo powodują przedostawanie się do wody wielu produktów toksycznych, takich jak: metale ciężkie, arsen, cyjanki, pestycydy, azotany, które mają negatywny wpływ nie tylko na środowisko naturalne, ale także na zdrowie i samopoczucie każdego człowieka.
Skoro zarówno wody powierzchniowe, jak i podziemne są już zanieczyszczone, to trzeba zaprzestać wrzucania do niej toksycznych odpadów i poprawić metody jej uzdatniania, by w przyszłości móc cieszyć się coraz czyściejszymi rzekami, jeziorami i morzami.
Przez stulecia ludzie wykorzystywali wody bieżące do pozbywania się ścieków. Dziś w wodach tych znajdują się nawozy z pól i detergenty z gospodarstw domowych i zakładów przemysłowych . wszystkie te substancje trafiają później do mórz. Wszystko to następnie jest wchłaniane przez morskie zwierzęta i następnie może do nas wrócić w pożywieniu. W latach 50. w Japonii setki ludzi zatruło się rtęcią- stając się w rezultacie kalekami- po spożyciu ryb, które zawierały ten metal.

Ad.1ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA, gazy, ciecze i ciała stałe obecne w powietrzu, nie będące jego naturalnymi składnikami, lub też substancje występujące w ilościach wyraźnie zwiększonych w porównaniu z naturalnym składem powietrza; do zanieczyszczeń powietrza należą: 1) gazy i pary związków chemiczne 2) cząstki stałe nieorganiczne. i org. 3) mikroorganizmy — wirusy, bakterie i grzyby; 4) kropelki cieczy. Zanieczyszczenia powietrza mogą ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne szkody w środowisku, np. korozję budowli; lotne zanieczyszczenia powietrza będące substancjami zapachowymi mogą być dodatkowo uciążliwe dla otoczenia.
Wartość emisji zanieczyszczeń to ilość zanieczyszczeń wydalana do atmosfery w jednostce czasu, wyrażana w g/s, kg/h lub t/rok.
Do naturalnych źródeł zanieczyszczenia powietrza należą: wulkany (ok. 450 czynnych), z których wydobywają się m.in. popioły wulk. i gazy; pożary lasów, sawann i stepów); bagna wydzielające m.in. metan, powierzchnie mórz i oceanów, z których unoszą się duże ilości soli; gleby i skały ulegające erozji, burze piaskowe; tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne. Źródła antropogeniczne można podzielić na 4 grupy: 1) energ. — spalanie paliw, 2) przem. — procesy technol. w zakładach chem., rafineriach, hutach, kopalniach, cementowniach, 3) komunik., gł. transport samochodowy, ale także kol., wodny i →lotn., 4) komunalne — gospodarstwa domowe oraz gromadzenie i utylizacja ścieków (np. wysypiska, oczyszczalnie ścieków). Źródła emisji→odpadów i zanieczyszczeń mogą być punktowe (np. komin), liniowe (np. szlak komunikacyjne.) i powierzchniowe (np. otwarty zbiornik z lotną substancją).
Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na zanieczyszczenia pierwotne, które występują w powietrzu w takiej postaci, w jakiej zostały uwolnione do atmosfery, i zanieczyszczenia wtórne, będące produktami przemian zachodzących między składnikami atmosfery i jej zanieczyszczeniem oraz pyłami uniesionymi ponownie do atmosfery po wcześniejszym osadzeniu na powierzchni ziemi. Zanieczyszczenia powietrza ulegają rozprzestrzenianiu, którego intensywność zależy m.in. od warunków terenowych. Następnie zachodzi proces samooczyszczania w wyniku osadzania się zanieczyszczeń (sorpcja) lub ich wymywania przez wody atmosferyczne. Cząstki zanieczyszczeń, których średnica nie przekracza 200 µm, utrzymują się w powietrzu dość długo w postaci aerozoli, po czym cząstki o średnicach mniejszych niż 20 µm są usuwane gł. wskutek wymywania, większe opadają na powierzchnię ziemi pod wpływem siły ciężkości. Wszystkie składniki powietrza w wyniku nieustannego ruchu ulegają ciągłemu mieszaniu; przy niekorzystnym ukształtowaniu terenu i bezwietrznej pogodzie, na niewielkiej przestrzeni (miasta, okręgi przem.) gromadzi się duża ilość zanieczyszczeń — smogiem.→wzrost ich stężenia powoduje niekiedy powstanie gęstej mgły zw.
Występujące w atmosferze gazy absorbujące promieniowanie podczerwone odbite od powierzchni Ziemi — para wodna, dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu oraz freony, zw. gazami cieplarnianymi lub szklarniowymi, powodują tzw. efekt cieplarniany. Emisja globalna CO2 wynosi ok. 1011 t/rok; stężenie tego gazu wzrosło od ok. 270 ppm na pocz. XX w. do 360 ppm w latach 80. Gazy tzw. kwaśne wywołują zakwaszenie wody w atmosferze. Związki reagujące z ozonem, tj. freony i tlenki azotu, są przyczyną ubytku ozonu w ozonosferze; tzw. dziura ozonowa wykryta nad Antarktydą 1983 rozszerza się, zwiększając ilość szkodliwego dla organizmów żywych promieniowania ultrafioletowego docierającego do powierzchni Ziemi.
Skład powietrza w pomieszczeniach zamkniętych zależy gł. od: jakości powietrza atmosf. w rejonie, w którym stoi budynek, rodzaju i ilości zanieczyszczeń emitowanych w procesach zachodzących w pomieszczeniu oraz rodzaju i efektywności systemu wentylacji pomieszczenia. Źródłami zanieczyszczeń są: 1) procesy utleniania: bezpośrednie spalanie paliw (gotowanie posiłków, ogrzewanie wody), palenie tytoniu, procesy oddychania, 2) materiały bud. lub wykończeniowe, 3) procesy technologiczne. Najbardziej szkodliwe związki chem. stosowane w budownictwie to: aldehyd mrówkowy (formaldehyd), fenole, toluen, ksylen i styren, znajdujące się gł. w lepikach, klejach, lakierach i materiałach impregnacyjnych; toksyczny formaldehyd (szczególnie niebezpieczny dla dzieci i młodzieży) jest emitowany z wełny miner. oraz płyt paździerzowych, do produkcji których są stosowane kleje i lakiery zawierające ten składnik.
W warunkach przem., gł. w górnictwie węglowym, przemyśle miner.., odlewnictwie żelaza, produkcji materiałów bud., przetwórstwie azbestu oraz przy spawaniu i piaskowaniu, poważne zagrożenie stanowią pyły powodujące pylicę płuc. Wśród czynników toksycznych wywołujących zatrucia zaw. dominują: ołów i jego związki, dwusiarczek węgla (CS2), związki fluoru i tlenek węgla.
Oddziaływanie zanieczyszczenia powietrza na środowisko może obejmować krótkotrwałe (epizodyczne) oddziaływanie zanieczyszczeń o dużym stężeniu lub długotrwałe działanie zanieczyszczeń o małym stężeniu; zwykle obserwuje się wzmożone jednoczesne działanie wielu zanieczyszczeń powietrza. Dwutlenek siarki wywołuje u ludzi silne podrażnienie błon śluzowych (kaszel, obrzęk błon śluzowych i skurcze mięśni oskrzelowych); w stężeniu 10-500 µg/m3 powoduje uszkodzenie liści wielu roślin — lucerna, jęczmień, owies, pszenica, szpinak, tytoń, sosna zwyczajna są b. wrażliwe, winorośl, truskawka, mieczyki, róże, sosna czarna są bardziej odporne. Szczególnie zagrożone degradacją są lasy, gdzie jako zanieczyszczenia powietrza występują związki siarki, azotu, chloru, fluoru, cynku, ołowiu, miedzi oraz węglowodory. Dopuszczalne stężenia zanieczyszczenia powietrza są ustalane odrębnie dla obszarów specjalnie chronionych (tereny uzdrowisk, parków nar., rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych) oraz pozostałych obszarów. Dodatkowe przepisy prawne regulują dopuszczalny stopień zanieczyszczenia powietrza na stanowiskach pracy.
Nad ponad 20% pow. Polski, gł. nad terenami dużych ośr. miejskich., występuje nadmierne zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Szacuje się, że w Polsce ogólna emisja zanieczyszczeń gazowych 1993 wynosiła co najmniej 10,0 mln t, w tym CO — 4,4 mln t, SO2 — 2,7 mln t (1991 — 3,0 mln t, 1989 — 3,9 mln t), lotnych substancji org. — 1,7 mln t, NOx — 1,1 mln t (1991 — 1,2 mln t, 1989 — 1,5 mln t), CS2 — 20 tys. t, H2S — 9 tys. t, związków fluoru — 4 tys. t, emisję CO 2 szacuje się na ok. 400 mln t. Emisja pyłów 1989-93 zmniejszyła się z 2,4 mln t do 1,5 mln t rocznie. Obserwuje się ogromne zniszczenia lasów, np. w G. Izerskich, okolicach Puław, Rybnika.

ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO, stan środowiska wynikający z wprowadzenia do powietrza, wody lub gruntu albo nagromadzenia na powierzchni ziemi substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany, np. korozję materiałów. Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego może być spowodowane przez źródła naturalne (np. wulkany) lub antropogeniczne (tj. sztuczne, będące wynikiem działalności człowieka); następuje ono w wyniku nie zamierzonej, lecz systematycznej działalności człowieka, polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko, lub też jest następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczyszczeń do: atmosfery, wód albo gruntu .
Oceny stanu środowiska dokonuje się w odniesieniu do stanu naturalnego (czystego) bez względu na to, czy jego zmiany są spowodowane przez substancje lub oddziaływania, dla których ustalono poziom stężeń (lub natężeń) dopuszczalnych, czy też przez inne czynniki, dla których brak jest takich normatywów. Niekiedy przez zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego rozumie się przekroczenie norm jakości środowiska lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń, czyli właściwie wystąpienie niedopuszczalnego poziomu zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego, np. czyste powietrze nie zawiera fluoru i jego związków, jakakolwiek więc ich obecność w powietrzu stanowi jego zanieczyszczenie (przepisy prawne zaś określają dopuszczalne zanieczyszczenie tymi substancjami przez podanie wartości dopuszczalnego stężenia związków fluoru w powietrzu — stężenie chwilowe to 30 µg/m3, średniodobowe 10 µg/m3 i średnioroczne 1,6 µg/m3).
Intensywny rozwój przemysłu i urbanizacja w 2 poł. XX w. spowodowały, że zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego zmieniło swój zakres przestrzenny z lokalnego, poprzez regionalny (np. zanieczyszczenie Renu, basenu M. Śródziemnego lub Bałtyckiego — lata 60. i 70.), aż do globalnego (np. zakwaszenie środowiska, zanik warstwy ozonu w stratosferze na wysokości ok. 25 km lub zanieczyszczenie oceanów). Dlatego też wg ekspertów UNESCO obecnie najgroźniejszymi czynnikami zanieczyszczającymi są: dwutlenek węgla— jedna z przyczyn efektu cieplarnianego, tlenek węgla, dwutlenek siarki i dwutlenek azotu (SO2 i NO2), powodujące zakwaszenie środowiska, fosfor, wywołujący eutrofizację , rtęć i ołów, ulegające bioakumulacji, ropa naftowa, DDT i inne pestycydy oraz promieniowanie. Jednocześnie wiele zagrożeń wynika ze skażenia najbliższego otoczenia człowieka, m.in. powietrza w pomieszczeniach zamkniętych, wody pitnej i żywności. Wiedza o stanie środowiska przyr. i zachodzących w nim zmianach oraz o stopniu degradacji poszczególnych jego elementów jest konieczna do podejmowania optymalnych decyzji dotyczących jego ochrony.
Sytuacja w Polsce. Stan środowiska przyr. w Polsce jest zróżnicowany. Istnieje 19 (1995) parków nar., wiele rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, a także utworzone decyzją UNESCO Międzynar. Rezerwaty Biosfery oraz przekształcone tereny znajdujące się w województwach pn. i wsch. ochrona przyrody). Jednocześnie wyróżnionych jest 27 obszarów ekol.→( zagrożenia, m.in. GOP, Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, Zat. Gdańska i G. Izerskie, gdzie niektóre wskaźniki zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego przekraczają normy dopuszczalne dla życia przyrody i zdrowia człowieka.
Z pomiarów przeprowadzonych w latach 1990-93 wynika, że wg obowiązujących norm dopuszczalnego stężenia zanieczyszczeń w atmosferze, niekorzystna sytuacja panowała na terenie ponad 10% jednostek adm. kraju — najgorsza w miastach i przem. okręgach woj.: Śląskiego, dolnośląskiego, małopolskiego i krakowskiego, przy czym najczęściej występowało ponadnormatywne stężenie pyłu, formaldehydu, ołowiu i fluoru.
W Polsce rozróżnia się 3 klasy czystości powierzchniowych wód śródlądowych, którym odpowiadają charakterystyczne wartości parametrów. Głównym zanieczyszczeniem wód powierzchniowych są związki org. łatwo utlenialne, związki azotu i fosforu oraz rozp. sole, pochodzące z wód kopalnianych (chlorki i siarczany). Stan czystości wód podziemnych nie jest jeszcze w pełni rozpoznany (1994); ocenia się jednak, że zanieczyszczenie objęło już ok. 25% zasobów dyspozycyjnych. Jest ono wynikiem oddziaływania obszarowych źródeł zanieczyszczeń związanych z działalnością roln., zanieczyszczenia atmosfery, braku kanalizacji na wsi i w wielu miastach oraz występowania licznych punktowych źródeł zanieczyszczenia, np. składowisk odpadów przem. i komunalnych (z których jedynie 30% jest zlokalizowanych, urządzonych i eksploatowanych zgodnie z obowiązującymi wytycznymi techn. i nie powoduje zagrożenia), stacji benzynowych i in. Źródła te oddziałują również na stan gleb i gruntów, których rekultywacja jest szczególnie długotrwała i kosztowna. W kształtowaniu klimatu akust. decydujący udział mają źródła hałasu komunik. (drogi, torowiska, zajezdnie, dworce, lotniska i in.). Poziom natężenia hałasu pochodzącego od tych źródeł w dużych miastach wynosi 65-75 dB, w średnich i małych 62-73 dB i na terenach wiejskich 45-62 dB.
Poprawa stanu środowiska wymaga ograniczenia ilości zanieczyszczeń przez wdrażanie technologii ochronnych oraz technologii minimalizujących zużycie surowców i energii, a także rekultywacji środowiska zdegradowanego i przestrzegania przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska.

ZANIECZYSZCZENIA GLEB I GRUNTÓW, substancje radioaktywne oraz mikroorganizmy występujące w glebach w ilościach przekraczających ich normalną zawartość, niezbędną do zapewnienia obiegu materii i energii w ekosystemach. Pochodzą m.in. ze stałych i ciekłych odpadów przem. i komunalnych, gazów i pyłów emitowanych z zakładów przem., gazów wydechowych silników spalinowych oraz z substancji stosowanych w rolnictwie (nawozy sztuczne, środki ochrony roślin). Zanieczyszczenia mogą zmieniać właściwości gleby obniżając jej urodzajność, a więc powodują zmniejszenie plonów i obniżenie ich jakości, zakłócają przebieg wegetacji roślin, niszczą walory szaty roślinnej, a także mogą powodować korozję fundamentów budynków i konstrukcji inżynierskich, np. rurociągów. Najbardziej rozpowszechnione zanieczyszczenia gleb to: związki org. (np. pestycydy), metale ciężkie (np. ołów, rtęć) i azotany. Rodzaje substancji powodujących chemiczne zanieczyszczenia gleb i gruntów oraz ich źródła przedstawia tabela.
Chemiczne przekształcenie gleby polega na zmianie jej odczynu (zakwaszenie albo alkalizacja), zasoleniu lub zatruciu w wyniku antropopresji, tj. zamierzonego lub nieoczekiwanego skutku działalności człowieka. Jednym z podstawowych parametrów chem. gleby jest odczyn. Wpływa on na kierunek procesów glebowych, wietrzenie skał macierzystych, mineralizację i humifikację szczątków org., nitryfikację (utlenianie jonów amonowych do azotanów) i denitryfikację (redukcję azotanów do amoniaku lub azotu) oraz rozwój organizmów żyjących stale lub przejściowo w glebie (edafonu) i wzrost roślin, a także na stopień agresywności gruntu. Zakwaszenie gleby jest wynikiem zachodzących w niej procesów rozkładu substancji org., procesów życiowych roślin, których produktami są kwasy org. i nieorg., nitryfikacji oraz hydrolizy soli glinu i żelaza. Wzrost zakwaszenia powodują dodatkowo kwaśne opady, które wprowadzają do gleby jony siarczanowe, azotanowe, chlorkowe i (wodorowe) oraz inne zanieczyszczenia wymywane z atmosfery. Degradujące działanie kwaśnych opadów na podłoże oraz zwiększonego zakwaszenia gleby polega na rozkładzie minerałów pierwotnych i wtórnych, uwalnianiu z glinokrzemianów glinu, który w formie jonowej ma właściwości toksyczne, wymywaniu składników miner. z kompleksu sorpcyjnego oraz na znacznym zmniejszaniu aktywności mikroorganizmów. Do alkalizacji gleby prowadzi natomiast wymywanie z atmosfery pyłów, np. cementowych, oraz nadmierne wapnowanie. Groźne zanieczyszczenie gleby stanowią występujące w nadmiarze azotany, których źródłem jest nadmierne nawożenie gleb azotem, zanieczyszczona atmosfera lub ścieki. Azotany opóźniają dojrzewanie roślin zmniejszając ich odporność na choroby, szkodniki i wyleganie, powodują zanik przyswajalnej miedzi oraz są prekursorami kancerogennych, teratogennych i fitotoksycznych nitrozoamin. Rośliny uprawiane na glebach o nadmiernej zawartości azotu szkodzą zdrowiu ludzi i zwierząt.
Uszkodzenia mech., nadmierne nawożenie i zanieczyszczenie gleby, pogarszają stan jej warstwy powierzchniowej (poziom akumulacyjny, próchniczy), w której gromadzą się związki miner. i org. mające znaczenie dla żyzności gleby oraz większość zanieczyszczeń. Trwały spadek żyzności gleby w wyniku procesów ługowania jest spowodowany obniżeniem ilości i jakości próchnicy w glebie, zakwaszeniem, wymywaniem kationów zasadowych →(wapnia, magnezu, potasu), a także zniszczeniem struktury gleby, i oznacza degradację ; gleby oraz obniżenie jej wartości użytkowej (stopnia bonitacji). Chemizacja rolnictwa, obejmująca stosowanie nawozów sztucznych, środków ochrony roślin, preparatów poprawiających strukturę gleby, sprzyja akumulacji substancji toksycznych w środowisku.
Przyczyną degradacji gleby są zmiany klimatu, rabunkowa gospodarka rolna, obniżenie poziomu wód gruntowych . Z wylesieniem wiąże się także proces denudacji, tj. ustawicznego niszczenia profilu glebowego i wyrównywania powierzchni ziemi w wyniku erozji wodnej i wietrznej (eolicznej). Do procesów niszczących glebę należy także zmęczenie gleb, wyczerpywanie składników troficznych (pokarmowych) i zmniejszenie powierzchni uprawnej. Zmęczenie gleby jest to obniżenie żyzności na skutek zachwiania równowagi dynamicznej przez nieumiejętne nawożenie lub zanieczyszczenia. Część zanieczyszczeń jest również wymywana z poziomu eluwialnego gleby i powoduje zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych.

Zanieczyszczenia powietrza
Zanieczyszczenia powietrza są głównymi przyczynami globalnych zagrożeń środowiska. Najczęściej i najbardziej zanieczyszczają atmosferę: dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz pyły.
Źródła zanieczyszczeń powietrza:
Powietrze zanieczyszczają, wszystkie substancje gazowe, stale lub ciekłe, znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż ich średnia zawartość. Ogólnie zanieczyszczenia powietrza dzieli się na pyłowe i gazowe. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje powietrze zanieczyszczone jako takie, którego skład chemiczny może ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, roślin i zwierząt, a także na inne elementy środowiska. Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpieczne ze wszystkich zanieczyszczeń, gdyż są najbardziej mobilne i mogą skazić na dużych obszarach praktycznie wszystkie elementy środowiska. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są: uprzemysłowienie i wzrost liczby ludności przemysł energetyczny i motoryzacja pogorszyły znacznie jakość powietrza. Rosnące zapotrzebowanie na energie uczyniło ze spalania główne źródło zanieczyszczeń atmosferycznych pochodzenia antropogenicznego. Najważniejsze z nich to: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, ozon troposferyczny, ołów i pyły. Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza to: wybuchy wulkanów, erozja wietrzna skal, pyl kosmiczny, niektóre procesy biologiczne, pożary lasów i stepów. Zanieczyszczenia powietrza są wchłaniane przez ludzi głównie w trakcie oddychania. Przyczyniają się do powstawania schorzeń układu oddechowego, a także zaburzeń reprodukcji i alergii. W środowisku kulturowym człowieka zanieczyszczenia powietrza powodują korozje metali i materiałów budowlanych. Działają niekorzystnie również na świat roślinny, zaburzając procesy fotosyntezy, transpiracji i oddychania. Wtórnie skażają wody i gleby. W skali globalnej maja wpływ na zmiany klimatyczne. Zanieczyszczenia powietrza zwiększają także kwasowość wody pitnej . Powoduje to wzrost zawartości ołowiu , miedzi , cynku , glinu , a nawet kadmu w wodzie dostarczanej do naszych mieszkań. Zakwaszone wody niszczą instalacje wodociągowe, wypłukując z niej różne substancje toksyczne. Wyróżnia się trzy główne źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery:

1. Punktowe - są to głównie duże zakłady przemysłowe emitujące pyły, dwutlenku siarki,
tlenku azotu, tlenku węgla, metale ciężkie.
2. Powierzchniowe (rozproszone) - są to paleniska domowe, lokalne kotłownie, niewielkie zakłady
przemysłowe emitujące głównie pyły, dwutlenek siarki.
3. Liniowe - są to głównie zanieczyszczenia komunikacyjne odpowiedzialne za emisje
tlenków azotu, tlenków węgla, metali ciężkich (głównie ołów).

Wyróżnia się 4 główne skutki zanieczyszczeń powietrza
Kwaśny deszcz :
"Kwaśne deszcze" to opady atmosferyczne który w kroplach zawiera kw. siarkowy, powstały w atmosferze zanieczyszczonej tlenkami siarki ze spalania zasiarczonego węgla. Przyczyniają się do zwiększenia śmiertelności niemowląt i osłabienia płuc, powoduje zakwaszania rzek i jezior, niszczenie flory i fauny, degradacje gleby, niszczenie zabytków i architektury.
Smog
Zanieczyszczone powietrze zawierające duże stężenia pyłów i toksycznych gazów, których źródłem jest głównie motoryzacja i przemysł. Rozróżnia się dwa rodzaje smogu:
Dziura ozonowa
Spadek zawartości ozonu (O3) głównie w obszarze bieguna południowego, obserwowany od końca lat 80. Największe znaczenie maja w tym procesie freony, z których uwolniony chlor atakuje cząsteczki ozonu,. Tempo globalnego spadku ozonu stratosferycznego pod wpływem działalności człowieka, oszacowane na podstawie badań satelitarnych, wynosi 0,4-0,8% na rok w północnych, umiarkowanych szerokościach geograficznych i mniej niż 0,2% w tropikach.
Freony
Pochodne chlorowcowe węglowodorów nasyconych, zawierające w cząsteczce jednocześnie atomy fluoru i chloru, niekiedy także bromu. Niższe freony maja duża prężność pary w niskich temperaturach i duże ciepło parowania, są bezwonne lub maja zapach eteru, pozbawione barwy, nietrujące i niepalne, nie powodują korozji metali, są łatwe do skroplenia, odznaczają się małym napięciem powierzchniowym i lepkością.
Na ogromnych obszarach Europy Wschodniej i w krajach rozwijających się nie nastąpiła widoczna poprawa jakości powietrza. W Europie Wschodniej znaczenie przemysłu ciężkiego,
a przede wszystkim brak odpowiednich przepisów powoduje, ze w wielkich miastach "czarnego trójka" natężenie emisji dwutlenku siarki pozostaje nadal bardzo wysokie. W krajach rozwijających się przyczyną pogarszania się sytuacji jest przemieszczanie się na ich terytoria staroświeckiego, najbardziej zanieczyszczającego i zużywającego najwięcej energii przemysłu (stalownie, rafinerie) oraz ubóstwo środków na unowocześnianie produkcji.
Zanieczyszczenia w Polsce
Powietrze jest mieszanina gazów o składzie -78% azotu, 21% tlenu oraz 1% to gazy szlachetne , dwutlenek węgła i para wodna. Stan powietrza atmosferycznego jest uwarunkowany przez emisje zanieczyszczeń do atmosfery z terytorium Polski, transport trans graniczny oraz warunki meteorologiczne. Polska zajmuje III miejsce na świecie w zanieczyszczeniu powietrza. Nadmierne zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego występuje na ponad 20% powierzchni Polski.
Czynnikami powodującymi taki stan są:
- energetyka oparta na węglu kamiennym i brunatnym
- rozwinięty ale nie doinwestowany ekonomicznie przemysł surowcowy
- niedobór instalacji oczyszczających gazy odlotowe
- dynamicznie rozwijający się transport samochodowy ( pojazdy i drogi )
- opóźnienie w rozwoju prawa ekonomicznego i jego egzekucji
Stan czystości powietrza na Górnym Śląsku zależy od emisji zanieczyszczeń z krajowych źródeł przemysłowych oraz ich napływu z Czech i Niemiec. Z terytorium Polski zanieczyszczenia transportowane są nad terytorium wschodnich i północnych sąsiadów. Polska należy do krajów wymieniających zanieczyszczenia tzn. ze wielkość „eksportu” zanieczyszczeń jest zbliżona do wielkości „importu”. Przestrzenny rozkład emisji zanieczyszczeń jest bardzo nierównomierny - największy poziom osiąga ona na obszarach dużych aglomeracji miejskich oraz głównych okręgach przemysłowych. Zdecydowanie najgorsza sytuacja występuje w województwie śląskim, gdzie na obszarze stanowiącym zaledwie 2,1% powierzchni Polski koncertuje się aż 20-25% krajowej emisji dwutlenku siarki. Kraków jest trzecim co do wielkości miastem w Polsce, zamieszkanym przez 745 tys. ludzi. W Krakowie i niektórych miastach Górnego Śląska występuje kwaśny smog .
Żeby oczyścić powietrze należy dokonać:
- zmian technologicznych
- zamontować skuteczne urządzenia oczyszczające na wszystkich emitorach zanieczyszczeń ( cyklony, odpylacze, absorbery,
adsorbery, reaktory katalityczne, kompresory, kondensatory, piece do spalania )
- ustalić prawidłowe kryteria oceny zanieczyszczeń

11

---