FINANSE są to zjawiska i procesy pieniężne zachodzące w gospodarce.
PIENIĄDZ jest to rzecz, którą otrzymujemy sprzedając nasze dobra i usługi i przy pomocy której nabywamy cudze dobra i usług
Istota pieniądza przejawia się w jego funkcjach.
Wyróżniamy następujące funkcje pieniądza ;
Miernika wartości
Środka cyrkulacji / wymiany /
Środka płatniczego
Środka tezauracji / gromadzenia skarbu, majątku /
Środka pieniądza światowego.
Wyróżniamy następujące FORMY pieniądza ;
pieniądz kruszcowy - (oparty o złoto lub srebro jako zasoby państwowe) był systemem waluty złotej lub srebrnej w ramach tego pieniądza funkcjonował system menniczy otwarty a następnie zamknięty.
Ilość pieniądza w obiegu była uzależniona od ilości kruszcu. System ten ograniczył skalę wymiany handlowej a bezpieczeństwo rozliczeń było niskie. Został on zastąpiony przez banknoty.
banknot wymienialny na kruszce - / bank wystawiał banknot na okaziciela na wysokość / ilość złota lub srebra do odebrania w innym banku / - banknot możemy określić jako nieoprocentowane i bezterminowe zobowiązanie banku do wypłaty posiadaczowi banknotu określonej ilości kruszcu. Emisji banknotu dokonywał początkowo każdy bank a następnie została ona skoncentrowana w Centralnym Banku Emisyjnym. Banknoty wymienialne na kruszec funkcjonowały do 1914 roku.
pieniądz papierowy dysponujący określoną siłą nabywczą - pieniądz gotówkowy, bank centralny jest jedynym emitatorem pieniądza. Nie jest on wymienialny na kruszec a obok pieniądza papierowego funkcjonuje bilon. Pieniądz jest emitowany przez Bank Centralny i na charakter prawnego środka płatniczego w danym kraju. Wielkość emisji tego pieniądza jest uzależniona od potrzeb gospodarki.
pieniądz bezgotówkowy - powstaje drogą zapisów przez banki na rachunkach .Każde uruchomienie kredytu jest emisją pieniądza. Pieniądz ten stanowi dominującą część obiegu pieniężnego. Jest on uruchamiany np. za pomocą polecenia przelewu.
SYSTEM FINANSOWY PŃSTWA
I . System finansowy państwa jest to zespół instytucji finansowych norm prawnych i reguł postępowania regulujących procesy gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych w państwie.
Elementami systemu finansowego państwa są ;
System budżetowy
System bankowy
System finansowy ubezpieczeń
System finansowy przedsiębiorstw
Ważna rolę w systemie finansowym państwa odgrywa także rynek finansowy i finanse ludności.
II. System finansowy państwa jest to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej realizowany przy pomocy instrumentów finansowych, rynków finansowych, instytucji finansowych i zasad sformalizowanych i nie formalnych .
System finansowy pełni w tym ujęciu 2 podstawowe funkcje ;
Funkcję monetarną, która polega na tym, że system finansowy tworzy pieniądz i instrumenty oparte o pieniądz / instrumenty finansowe / a także umożliwia rozliczanie się podmiotów gospodarczych.
Funkcję kapitałową, która polega na tym, że system finansowy jest instrumentem siły nabywczej w gospodarce. Umożliwia w ten sposób przesuwanie środków od podmiotów nadwyżkowych do podmiotów deficytowych a tym samym dokonuje alokacji kapitału w gospodarce.
1. SYSTEM BUDŻETOWY
Jest systemem wielostopniowym obejmuje
budżet państwa
budżet gmin
budżet powiatów
budżet województw
Podstawowe dochody tego systemu mają charakter podatkowy a wydatki są przeznaczane na funkcjonowanie państwa i samorządów terytorialnych, na cele socjalne oraz na rozwój i utrzymanie infrastruktury gospodarczej.
Na szczeblu budżetu nie można prowadzić rachunku ekonomicznego.
2. SYSTEM BANKOWY -
ma charakter 2 stopniowy i obejmuje on ;
Bank Centralny, który realizuje podstawowe zadania polityki pieniężnej państwa i
Banki komercyjne, które mają w większości charakter uniwersalny tzn. udzielają kredytów , przyjmują depozyty, prowadzą rachunki i dokonują rozliczeń różnych podmiotów .
W systemie bankowym w największym stopniu jest realizowana funkcja kapitałowa
3. SYSTEM FINANSOWY UBEZPIECZEŃ
Możemy podzielić na ;
gospodarcze tzn. majątkowe i osobowe
społeczne - zaliczamy tu ubezpieczenia emerytalno-rentowe, zdrowotne i zasiłki krótkoterminowe.
Ubezpieczenia społeczne a zwłaszcza emerytalno-rentowe wymagają dotacji ze strony państwa,
z kolei ubezpieczenia gospodarcze są działalnością rentowną.
4. SYSTEM FINANSOWY PRZEDSIĘBIORSTW
Jest ogniwem najbardziej zróżnicowanym ze względu na fakt, że przedsiębiorstwa działają w różnych formach organizacyjno prawnych.
Jest on szczególnie ważnym dlatego, ze w przedsiębiorstwie powstają realne dobra i usługi bez których nie byłoby żadnych przepływów finansowych.
RYNEK FINANSOWY
Ze względu na przedmiot podlegający obrotowi możemy podzielić na ;
Rynek pieniężny
Rynek kapitałowy
Rynek walutowy
1. Rynek pieniężny jest to rynek instrumentów wierzytelnościowych o terminie zapadalności do 1 roku
Rynek ten możemy podzielić na ;
1. rynek międzybankowy - transakcje są dokonywane pomiędzy bankami komercyjnymi oraz pomiędzy tym bankami a bankiem Centralnym
2. rynek otwarty - transakcje są dokonywane pomiędzy podmiotami nie bankowymi oraz transakcje dokonywane pomiędzy tymi podmiotami a systemem bankowym.
Instrumenty rynku pieniężnego to ;
bony skarbowe ministerstwa finansów
krótkoterminowe papiery dłużne ? KPD ?
bony pieniężne NBP
kredyty krótkoterminowe
lokaty krótkoterminowe
Funkcje rynku pieniężnego
Umożliwienie lokat krótkoterminowych
Poprawa płynności podmiotów pożyczających na tym rynku
Rynek pieniężny jest źródłem finansowania krótkoterminowych potrzeb Budżetu Państwa
Na rynku pieniężnym kształtują się podstawowe stopy procentowe.
2. RYNEK KAPITAŁOWY jest to rynek instrumentów wierzytelnościowych i udziałowych o charakterze długoterminowym
Środki gromadzone na tym rynku powinny być przeznaczone na cele inwestycyjne
Instrumentami tego rynku są ;
akcje
obligacje przedsiębiorstw
obligacje skarbowe
kredyty długoterminowe
lokaty długoterminowe
Niekiedy wyodrębnia się rynek kredytowy z rynku kapitałowego.
Jednym z elementów rynku kapitałowego jest Giełda Papierów Wartościowych.
W Polsce kapitał na inwestycje jest pozyskiwany w większości dzięki kredytom długoterminowym.
3. RYNEK WALUTOWY - obejmuje transakcje kupna i sprzedaży walut.
Jest rynkiem międzybankowym.
Na tym rynku kształtują się kursy walut tzn. ceny jednej waluty wyrażonej w innej walucie.
Warunkiem sprawnego działania rynku walutowego jest pełna wymienialność lokalnej waluty.
Rynek ten podlega częstym interwencjom ze strony Banku Centralnego.
SEKTOR PUBLICZNY - obejmuje własność państwową, samorządową oraz własność mieszaną ale taką w której własność państwowa lub samorządowa dominuje.
Przyczyny wyodrębnienia się sektora publicznego ;
historyczne
polityczne
ekonomiczne
społeczne
Elementy systemu finansów publicznych:
1. p o d m i o t o w e ;
- władza ustawodawcza
- władza wykonawcza
- aparat skarbowy
- podmioty sektora publicznego finansowane....
2. p r a w n e ;
konstytucja
ustawa budżetowa
uchwały podatkowe
uchwały dotyczące finansów gmin, powiatów, województw
uchwały o pozabudżetowych funduszach publicznych
3. i n s t u c j o n a l n e
budżet państwa
budżet gmin
budżet powiatów
budżet województw
fundusze publiczne
fundacje publiczne
BUDŻET PAŃSTWA - jest to podstawowy plan dochodów i wydatków państwa, uchwalany na okresy roczne przez Parlament
Rokiem budżetowym w Polsce jest rok kalendarzowy.
Budżet może być interpretowany jako ;
Plan Finansowy, będący zestawieniem podstawowych dochodów i obowiązków państwa
Jako Akt Prawny / Ustawa Budżetowa /
Jako fundusz na którym gromadzone są dochody z którego dokonuje się wydatków.
ZASADY BUDŻETOWE - są to postulaty dotyczące racjonalnej konstrukcji budżetu.
Zostały one opracowane w ciągu kilkuwiekowej praktyki budżetowania.
Nie mają one charakteru obligatoryjnego tzn. jej przestrzeganie nie jest obwarowane normami prawnymi jednak ich przestrzeganie mogłoby przynieść określone korzyści budżetowe
Wyróżniamy następujące zasady ;
Zasada równowagi budżetowej
Zasada jedności budżetu / zasada niefunduszowania /
Zasada zupełności budżetu / powszechności /
Zasada szczegółowości budżetu
Zasada rocznego okresu budżetowania
Zasada jawności budżetu
1. Równowaga budżetu - to stan w którym dochody budżetu są równe wydatkom budżetowym w skali rocznej.
Jeżeli wydatki są większe od dochodów to występuje d e f i c y t bądź niedobór budżetowy
Jeżeli dochody są większe od wydatków to jest to nazywane n a d w y ż k ą budżetową.
Jeżeli w trakcie realizacji budżetu następuje sytuacja w której wydatki są większe od dochodów to nie jest to jeszcze deficyt budżetowy ale tylko przejściowe zakłócenia płynności budżetu.
Deficyt może być analizowany w okresie wieloletnim aby uwzględnić wpływ całego cyklu koniunkturalnego, jednak podstawowym problemem jest w takiej sytuacji ustalenie dokładnego początku i końca cyklu.
Czynniki wpływające na równowagę budżetową możemy podzielić na ;
realne
systemowe
Do czynników r e a l n y c h należą ;
a) poziom koniunktury w kraju i za granicą
b) poziom inwestycji i inne wielkości makroekonomiczne
Czynniki te są w dużym stopniu poza kontrolą władz finansowych
Czynniki s y s t e m o w e obejmują ;
a) poziom i strukturę dochodów budżetowych
b) konstrukcję poszczególnych instrumentów po stronie dochodów budżetowych
c) poziom i strukturę wydatków budżetowych
podlegają one decyzjom władz finansowych i jeżeli nierównowaga jest spowodowana przez te czynniki to odpowiedzialne za nią są władze finansowe.
Nierównowaga może powodować następujące konsekwencje ;
Wzrost inflacji
Ograniczenie puli kredytowej dla podmiotów gospodarczych
2. Zasada jedności budżetu - stanowi, że jest jeden budżet, który obejmuje całość dochodów i wydatków państwa.
Jeżeli są określone dochody i wydatki publiczne to powinny one znaleźć się w budżecie państwa.
Pewnym naruszeniem tej zasady może być funkcjonowanie tzn. pozabudżetowych funduszy celowych.
3. Zasada zupełności / powszechności / występuje w 2 wersjach ;
budżetowanie brutto, które oznacza, że wszystkie dochody podmiotów objętych tą formą i wszystkie wydatki znajdują się w budżecie.
Stosowanie tej zasady oznacza likwidację samofinansowania podmiotów objętych tą formą.
Ta zasada w naszej gospodarce jest ograniczona do jednostek budżetowych.
budżetowanie netto, które oznacza, że podmioty są powiązane z budżetem przy pomocy wyniku finansowego.
Zasada to nie ogranicza samofinansowania podmiotów i ma zastosowanie do większości organizacji gospodarczych.
4. Zasada szczegółowości budżetu - oznacza, że należy dokonać dokładnego podziału źródeł dochodu i kierunków wydatków w budżecie.
Podział ten musi być dokonany przez parlament, który uchwala budżet. W przeciwnym wypadku /tzn. gdyby Parlament nie dokonał podziału / nastąpiłoby faktyczne przekazanie uprawnień Parlamentu na rzecz Administracji Państwowej
5. Zasada jednorocznego uchwalania budżetu wynika z faktu, że planowanie dochodów i wydatków państwa na dłuższe okresy nie daje dobrych rezultatów.
6. Zasada jawności budżetu oznacza, że budżet państwa / jednostek samorządu terytorialnego również / jest uchwalany jawnie a następnie publikowany.
Jawność gospodarki budżetowej wynika z faktu, że dotyczy ona pieniędzy publicznych a nie prywatnych.
FUNKCJE BUDŻETU
1. F i s k a l n a , która oznacza, że budżet jest podstawowym instrumentem gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków na realizację podstawowych funkcji państwa.
Funkcja ta jest powszechnie akceptowana .
2. S t a b i l i z a c y j n a , oznacza, że przy pomocy budżetu można stabilizować niektóre wielkości ekonomiczne np.; poziom zatrudnienia, ceny, wielkość obrotów handlowych z zagranicą itp.
Funkcja ta nie jest powszechnie akceptowana.
3. R e d y s t r y b u c y j n a / rozdzielcza / , oznacza, że przy pomocy budżetu można dokonać redystrybucji dochodów pomiędzy grupami ludności i regionami kraju,
Funkcja ta nie jest powszechnie akceptowana.
DOCHODY BUDŻETOWE
Budżet państwa
1.Dochody: podatki, cła, opłaty, inne np. wpłaty NBP
2. Przychody: wpływy ze sprzedaży majątku publicznego, pożyczki i kredyty w tym papiery wartościowe
PODATKI to:
- VAT 22%,7%,0% - 50 - 60 % dochodów państwa
- PIT 19%,30%,40% - 20 % dochodów państwa
- CIT 28% - 8 - 10 % dochodów państwa
- Zryczałtowany podatek dochodowy
- Od gier
PODATKOWE DOCHODY GMIN
podatek od nieruchomości -/ obecnie od m2/ - istnieje konieczność przejścia na podatek tzw. katastralny od wartości nieruchomości
podatek rolny - istnieje konieczność wprowadzenia podatku dochodowego dla rolników
podatek leśny
podatek od spadków i darowizn
podatek od środków transportu
karta podatkowe
podatek od czynności cywilno-prawnych
podatek od posiadania psów
Podatek jest to świadczenie pieniężne, nieodpłatne, bezzwrotne, przymusowe i ogólnie pobierane przez państwo bądź inny związek publiczno-prawny / gminę / .
Elementy techniki podatkowej;
podmiot podatku
przedmiot podatku
podstawa opodatkowania
stawka podatkowa
zwolnienia i ulgi podatkowe
Podmiot podatku jest to zarówno strona pobierająca jak i opłacająca podatek.
Strona pobierająca jest określana jako podmiot czynny a strona opłacająca jako podmiot bierny.
Podmiot bierny podzielić można ;
podatnika
płatnika
Płatnik nalicza i odprowadza podatek a podatnik ponosi ciężar podatku.
Płatnik i podatnik to często ten sam podmiot.
Przedmiot podatku to zdarzenie lub rzecz z którą przepisy wiążą powstanie obowiązku podatkowego.
Przedmiotem podatku może być;
przychód
dochód - czyli różnica pomiędzy przychodem a kosztami jego uzyskania.
majątek lub przyrost majątku
wydatki konsumpcyjne
Podstawy opodatkowania jest to przedmiot podatku wyrażony ilościowo lub wartościowo najczęściej wartościowo.
Stawki podatkowe;
procentowe
kwotowe
Stawki procentowe możemy podzielić na ;
liniowe
progresywne
regresywne
Liniowe to takie, które nie zmieniają się wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.
Progresywne to takie, które rosną wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.
Wyróżniamy progresję ;
globalną
ciągłą
np.;
dochód |
Progresja globalna |
Progresja ciągła |
||
|
stawka |
podatek |
Stawka |
podatek |
Do 20 zł |
5 % |
1.00 zł |
5 % |
1,00 zł |
21 - 30 zł |
10 % |
2,10 - 3,00 zł |
10 % |
1,00 + 10 % powyżej 20 zł |
Powyżej 30 zł |
20 % |
> 3,00 zł |
20 % |
|
Stawki regresyjne to takie stawki, które maleją wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania .
dochód |
Regresja |
|
|
stawka |
podatek |
Do 20 zł |
50 % |
10 zł |
21 - 30 zł |
33,3 % |
10 zł |
Powyżej 30 zł |
< 5 % |
10 zł |
Stawki te mogą często występować pod postacią stawek kwotowych.
Zwolnienia i ulgi podatkowe mogą mieć charakter;
podmiotowy
przedmiotowy
Zwolnienia i ulgi podmiotowe dotyczą konkretnych, wymienionych w Ustawie podmiotów,
Zwolnienia i ulgi przedmiotowe dotyczą określonego zakresu działalności preferowanej przez państwo.
W przypadku ulg podatkowych zdecydowanie lepsze są ulgi o charakterze przedmiotowym, ponieważ umożliwiają osiągnięcie określonych korzyści dopiero w sytuacji realizacji działalności preferowanej przez państwo.
Ulgi podmiotowe są z tego punktu widzenia całkowicie nieskuteczne.
Czynniki wpływające na ściągalność podatków w praktyce ;
Ilość tytułów podatkowych
Konstrukcja poszczególnych podatków
Wielkość aparatu skarbowego
Koszty ściągania poszczególnych podatków w relacji do wpływów z tych podatków
Stosowanie kar za przestępstwa podatkowe
Wola polityczna rządzących
Czynniki etyczne
ZASADY PODATKOWE
Zasady podatkowe zostały sformułowane przez Adama Simsa / Smita / ponad 200 lat temu.
Wyróżnia się Zasadę ;
równości
pewności
taniości
dogodności
1. Zasada równości stanowi, że podatek powinien być dostosowany do możliwości płatniczych płatnika. Nie przesądza to jednak czy podatek taki jest podatkiem o stawkach progresywnych czy liniowych.
Z-dę tę najczęściej wykorzystuje się do oceny podatku dochodowego od osób fizycznych.
2. Zasada pewności podatków oznacza, że podatek powinien być stabilny tzn. przepisy podatkowe powinny nie zmieniać się w dłuższym okresie oraz ich interpretacja powinna być jednoznaczna. Jest to warunkiem do planowania działalności w dłuższym okresie przez podatnika.
3. Zasada Taniości stanowi, że pobór podatku powinien być tani w relacji do wpływów z tego podatku (opracowania zagraniczne podają, że powinien on wynosić ok. 3 % wpływów) Taniość ta powinna dotyczyć nie tylko pobierającego ale także podatnika.
4. Zasada dogodności oznacza, że podatek powinien być pobrany w sposób najdogodniejszy zarówno dla podatnika jak i dla pobierającego.
Podatki będące podstawowymi dochodami budżetu Państwa
Podstawowym dochodem budżetu Państwa są wpływy z podatku od towarów i usług i z podatku akcyzowego (ok. 60 % dochodu budżetowego)
1. Podatek od towarów i usług jest podatkiem obrotowym i wielofazowym , ma charakter niekumulatywny.
Podatek ten płacą osoby fizyczne i osoby prawne.
Podstawą opodatkowania jest obrót czyli wartość sprzedaży.
Stawki podatku to 22 % , 7 %, 3 % i 0 %
Wyróżnia się również zwolnienia podatkowe, które różnią się od stawki zerowej.
Podatku tego nie płacą podatnicy u których wartość sprzedaży w skali rocznej nie przekracza 10 tys. Euro.
W podatku tym wyróżnia się podatek ;
należny tzn. podatek od sprzedaży w danej fazie obrotów
naliczony tzn. podatek zapłacony przy zakupie towarów i usług przez podatnika.
Stawka „0” w podatku od towarów i usług VAT oznacza, że sprzedaż opodatkowana tą stawką nie jest opodatkowana podatkiem należnym ale podmiot sprzedający towary opodatkowane tą stawką ma prawo do zwrotu podatku naliczonego czyli podatku faz poprzednich. Stawka ta jest stosowana głównie w eksporcie.
Podstawowa różnica pomiędzy stawką „zero” a zwolnieniem polega na tym, że przy zwolnieniu nie oblicza się wprawdzie podatku należnego ale nie ma prawa do zwrotu podatku naliczonego.
2. Podatek akcyzowy jest podatkiem obrotowym 1 fazowym. Płacą go importerzy, producenci i sprzedawcy. Jest podatkiem selektywnym tzn. że jest nakładana na sprzedaż niektórych towarów np. paliw, alkoholu, papierosów i tzw. towarów luksusowych.
Jest 1 faza i nie może być odliczana od VAT w kolejnych fazach obrotu ma ona również charakter cenotwórczy a stawki akcyzy mogą być kwotowe i procentowe.
Podstawą opodatkowania jest obrót tzn. wartość sprzedaży towarów akcyzowych powiększona o nadmierne ubytki i zawinione niedobory.
Przy akcyzie obowiązuje tzw. szczególny nadzór podatkowy, który oznacza kontrolę produkcji, magazynowania, dystrybucji, transportu i sprzedaży.
Przykład;
Sprzedaż towarów z importu opodatkowany max ustawowo stawką akcyzy i podatkową stawką VAT
1/ wartość towaru celna + cło = 10 zł.
2/ wartość + akcyza = 10 zł + 1900 % = 200 zł
3/ wartość + VAT = 200 zł * 22 % + 200 zł = 244 zł
3. Podatek dochodowy od osób fizycznych / wpływy do budżetu ok. 20 % /
Opodatkowane tym podatkiem są dochody osób fizycznych pochodzące z różnych źródeł tzn.;
działalność gospodarcza
umowa o pracę
dzierżawa i najem
renty i emerytury
kapitał bankowy
itp.
Podstawą opodatkowania jest dochód (nadwyżka przychodu nad kosztami ich uzyskania)
Koszty uzyskania przychodu dla podatników nie prowadzących działalności gospodarczej maja charakter zryczałtowany.
Stawki podatkowe mają charakter progresywny i wynoszą obecnie 19 %,30%,40% .
W podatku tym występuje kwota dochodu wolna od opodatkowania.
Z podatkiem tym związane są różnego rodzaju ulgi i preferencje o charakterze głównie socjalnym.
Odliczenia mogą być dokonywane od podstawy opodatkowania bądź też od podatku.
4. Podatek dochodowy od osób prawnych (ok. 10 % dochodu Państwa) płacą podmioty posiadające osobowość prawną tzn. spółki kapitałowe, z o.o. , spółdzielnie, instytucje finansowe i inne duże podmioty .
Podstawą opodatkowania jest dochód czyli nadwyżka przychodu nad kosztami ich uzyskania.
Jeżeli podatnik osiąga dochody z wielu źródeł to są one łączone.
Stawka podatku wynosi 28 % podstawy opodatkowania (w 2003 roku 27%)
Stawka ta miała być obniżona w 2003 roku do 24 % a w 2004 roku do 22 %.
Podstawa opodatkowania może być obniżona po odliczeniu strat z poprzednich okresów, czy też na skutek stosowania amortyzacji degresywnej (przyśpieszonej)
W tym podatku tym występuje tzw. podwójne opodatkowanie, które w tym kontekście oznacza, że jeżeli osoba prawna wypłaca dywidendę to najpierw opodatkowany jest dochód całej firmy a następnie wypłacana przez nią dywidenda.
Dystrybucja dochodów dokonywana przy pomocy podatków.
Podstawowym instrumentem redystrybucji dochodów jest podatek dochodowy od osób fizycznych. Pozwala on na wyższe opodatkowanie podatników o wyższych dochodach.
Podatek ten nie zawsze miał charakter progresywny. Początkowo występował jako pogłówny, następnie był podatkiem liniowym.
Wprowadzenie progresji było uzasadniane następującymi faktami ;
Sformułowanie zasady równości ofiary
Prowadzenie powszechnego prawa wyborczego
Zasada równości ofiary została sformułowana w połowie XIX w przez angielskiego ekonomistę J.S.MILL-a i była oparta na prawie malejącej użyteczności dochodów
Uzasadnienie wyższości opodatkowania progresywnego można sformułować następująco ;
Jeżeli dla 2 podatników z których 1 ma dochód 1000 jednostek a 2 ma dochód 100 jednostek zastosujemy stawkę liniową np. 20 % to podatnik o wyższych dochodach zapłaci 200 jednostek podatku podczas gdy podatnik o niższych dochodach zapłaci 20 jednostek.
Jednakże utrata użyteczności u podatnika o niższym dochodzie będzie wyższa ponieważ utraci on możliwość realizacji części konsumpcji podstawowej, podczas gdy podatnik o wyższych dochodach ograniczy swoje możliwości w zakresie konsumpcji luksusowej.
Aby wyrównać utratę użyteczności należałoby podatnika o wyższym dochodzie opodatkować wyższą stawką podatku.
Funkcja redystrybucji budżetu jest realizowana poprzez transfery socjalne, które są elementami wydatków budżetowych. Samo opodatkowanie progresywne nie oznacza jeszcze pełnej realizacji funkcji redystrybucyjnej.
Cła - (ok. 8 - 10% dochodu budżetu) mogą być uznawane za opłatę za przekroczenie granicy ale także mogą być uznane za podatek. Konstrukcja cła jest zbliżona do podatku obrotowego.
W teorii wyróżnia się ;
cła importowe
cła eksportowe
cła tranzytowe
Obecnie w krajach rozwiniętych stosuje się tylko cła importowe.
Ze względu na funkcje cła możemy podzielić na ;
fiskalne
ochronne
Aby cła pełniły funkcję ochronną, Państwo musi prowadzić jasną politykę przemysłową.
Swobodne ustalanie stawek celnych jest ograniczone porozumieniami międzynarodowymi podpisanymi przez Polskę.
Do najważniejszych zadań celnych zalicza się ;
ochronę wybranych gałęzi gospodarki
kształtowanie poziomu i struktury wymiany gospodarczej z zagranicą
pobudzenie wzrostu zatrudnienia
oddziaływanie na poziom dochodu i wydatków ludności
Elementami kalkulacyjnymi ceł są ;
wartość ceł na towary
stawki celne
Stawki celne możemy podzielić na ;
autonomiczne
konwencyjne (czyli wynikające z członkostwa w organizacjach międzynarodowych i zawartych umów)
Od strony technicznej stawki celne możemy podzielić na;
kwotowe
procentowe
ANALIZA BUDŻETU PASŃSTWA
1. Dochody podatkowe ~ 86,5 % dochodów w tym ;
dochody pośrednie ~ 60,0 %
VAT - około 40 %
Akcyza - ok. 20 %
dochody bezpośrednie ~ 26,5 %
PIT - około 17,0 %
CIT - około 9,0 %
2. Dochody niepodatkowe ~ 13,5 % dochodów w tym ;
dochód jednostek budżetowych ~ 4,4 %
wpłaty z zysku NBP ~ 2,7 %
cła ~ 2,4 %
wpłaty od gmin ~ 0,5 %
inne . dochody z majątku państwa - dzierżawa - 3,5 %
WYDATKI BUDŻETOWE dzielimy na:
1. Inwestycyjne - to takie, które służą sfinansowaniu inwestycji realizowanych przez budżet, dotacje inwestycyjne dla podmiotów a także gwarancje kredytowe związane z inwestycjami.
2. Bieżące - są to wydatki związane z bieżącym finansowaniem jednostek sfery budżetowej.
INNY PODZIAŁ WYDATKÓW budżetowych
dokonany ze względu na związek z ruchem dóbr i usług i obejmuje on wydatki ;
1. Związane z ruchem dóbr i usług (takie przy których wydatkom budżetowym odpowiada ekwiwalent w postaci towarów i usług wpływający na rzecz sektora budżetowego)
2. Wydatki transferowe - takie, którym nie odpowiada ekwiwalent w postaci dóbr i usług na rzecz sektora publicznego (np. wydatki socjalne).
PRAWO WAGNERA
jest to prawo stałego wzrostu wydatków budżetowych w relacji do PKB.
Była to empiryczna zależność, stwierdzona przez niemieckiego ekonomistę Wagnera ok. 100 lat temu .
Prawo to dla większości krajów wysokorozwiniętych wciąż jest aktualne.
PRZYCZYNY WZROSTU WYDATKÓW BUDŻETOWYCH
Przyczyny socjologiczne tzn. dążenie każdej instytucji w tym również państwa do rozszerzenia swojej władzy.
Przyczyny ekonomiczne tzn. obejmujące koncepcję państwa opiekuńczego, które powinno zapewnić obywatelom nie odpłatnie określoną wielkość świadczeń.
Czynniki technologiczne, które wynikają z zaangażowania się państwa w postęp techniczny i kapitałochłonne badania zwłaszcza w przemyśle zbrojeniowym.
Dotyczy to większości krajów rozwiniętych gospodarek.
DŁUG PUBLICZNY - są to finansowe zobowiązania państwa z tytułu pożyczek zaciągniętych u obywateli,
Inaczej możemy określić jako skumulowany i niespłacony deficyt budżetowy z poprzednich lat.
Poziom długu publicznego
Ze względu na związek z aktywami publicznymi ;
dług produktywny - przyrost tego długu powoduje przyrost majątku publicznego
dług martwy - przyrost tego długu nie powoduje przyrostu majątku publicznego
Ze względu na dobrowolność udzielania pożyczek ;
dług publiczny dobrowolny
dług publiczny przymusowy
Ze względu na przyczyny i skutki zadłużenia publicznego ;
globalny dług publiczny
wewnętrzny (krajowy) dług publiczny - obligacje
zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny
Ze względu na kryterium czasu;
dług krótkoterminowy (płynny)
dług długoterminowy (fundowany)
Przyczyny zaciągania długu publicznego ;
Możliwość przerzucenia na przyszłe generacje kosztów inwestycji infrastrukturalnych.
Sfinansowanie bieżących wydatków budżetowych na realizację których bieżące dochody okazały się niewystarczające.
Wydarzenia o charakterze nadzwyczajnym np. klęski żywiołowe, wojny
Budżet Państwa zadłuża się w sposób rynkowy poprzez emisję papierów wartościowych na rynku pieniężnym i na rynku kapitałowym.
Instrumenty długu budżetu państwa:
1. Bony skarbowe Min. Fin.
- są papierami krótkoterminowymi, dyskontowymi i są instrumentem rynku pieniężnego.
Termin wykupu bonów wynosi max 52 tygodnie (1 rok)
Mogą je nabywać osoby fizyczne i prawne, jednak ze względu na wysokie nominały są one nabywane przede wszystkim przez instytucje finansowe.
Obecnie bony w coraz mniejszym stopniu służą sfinansowaniu długu publicznego.
2. Obligacje skarbowe
- są papierami długoterminowymi, najczęściej oprocentowane i są instrumentem rynku kapitałowego.
Mogą je nabywać osoby fizyczne i prawne ale nabywają je przede wszystkim instytucje finansowe.
Obligacje są głównym instrumentem zaciągania długu publicznego.
Dług publiczny może być spłacony z:
Wpływów do budżetu bez wyraźnego ich wyodrębnienia
Specjalnie utworzonego funduszu amortyzacji pożyczki
Poprzez zaciągnięcie kolejnego długu.
Porównanie długu i podatków jako źródeł finansowania wydatków budżetowych
P O D A T K I |
D Ł U G |
||
1 |
Przymusowe i bezzwrotne |
1 |
Dobrowolny , zwrotny, oprocentowany |
2 |
Obciążają bieżące konsumpcje i zasadniczo nie wpływają na ograniczenia możliwości inwestycyjnych w firmach |
2 |
Obciąża oszczędności, co może powodować zmniejszenie możliwości inwestycyjnych w podmiotach gospodarczych |
3 |
Obciążają bieżąca generację |
3 |
Może obciążać przyszłe generacje |
Formy organizacyjne gospodarki budżetowej i pozabudżetowej
Do form organizacyjnych gospod. budż i pozabudż. należą:
jednostki budż.
zakłady budż.
gospodarstwa pomocnicze jednostek budż.
środki specjalne jednostek budż.
pozabudżetowe fundusze celowe
inne
1. Jednostki budżetowe
To podmioty nie posiadające osobowości prawnej, które swoje wydatki pokrywają bezpośrednio z budżetu a pobrane dochody odprowadzają na rachunek budżetu państwa.
Dzielą się na państwowe i samorządowe
Podstawa ich gospodarki finansowej jest plan finansowy
Nie mogą przekraczać ustalonych w planie wydatków
Jednostkami budżetowymi są: sądy, urzędy, szkoły, jednostki wojskowe
Nie płaca podatku doch.
Ich likwidacja jest dokonywana przez organ stanowiący
2. Zakłady budżetowe
To jednostki sfery publicznej, które mogą finansować swoje wydatki własnymi przychodami:
odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania
pokrywają koszty działalności z przychodów własnych
Zakłady budżetowe mogą otrzymywać dotacje:
na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe (np. wynagrodzenia)
możliwość przekazywania dotacji podmiotowych - pomocy finansowej na realizację pewnego zadania z zakresu użyteczności publicznej
dotacje przedmiotowe - dopłata kalkulowana jednostkowo do określonych dóbr i usług, np. dopłata do zużytej energii elektrycznej
Tworzenie i likwidacja
państwowe - minister
gminne, powiatowe, wojewódzkie - organ budżetowy (np. ZOO, baseny, MPK)
Łączna wysokość dotacji nie może przekroczyć 50% przychodów własnych.
3. Gospodarstwa pomocnicze
Wyodrębnione z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym część tej działalności podstawowej lub jej działalność uboczna (np. ośrodek wypoczynkowy Kancelarii Premiera RP, poligrafia GUS, stołówki w szkołach)
Tworzenie i likwidacja - kierunek jednostki budż. Po likwidacji cały majątek, zobowiązania itp. przejmuje jednostka budż.
Podstawą gospodarko finansowej jest plan finansowy
Może otrzymywać dotacje przedmiotowe (np. pierwsze wyposażenie w środki obrotowe)
50% wypracowanego zysku przekazują do budżetu
4. Środki specjalne jedn. budżetowych różnią się od gospod. budż. tym, że pochodzą z działalności nie wyodrębnionej organizacyjnie (np. wynajem sal po lekcjach przez szkołę)
5. Pozabudżetowe Fundusze Celowe - są to wyodrębnione zasoby pieniężne przeznaczone na ściśle sprecyzowany cel i oddane do dyspozycji określonych podmiotów.
Cechy FC:
sprecyzowanie źródeł przychodów
sprecyzowanie kierunku wydatków
wyodrębnienie organizacyjne gromadzonych środków pieniężnych
fundusze są najczęściej zwolnione z podatku doch. i posiadają osobowość prawną
Wady FC:
naruszanie zasady jedności budżetu
rozproszenie środków budżetowych
utrudnienia w kontroli gospodarki budżetowej
wysokie koszty administracyjne
brak efektu racjonalizacji i efektywności wykorzystania środków pieniężnych
Zalety FC:
możliwość mobilizowania innych, niż budżetowe źródeł dochodów
gwarancja realizacji określonych zadań
6. Inne podmioty sektora publicznego: agencje, fundacje, publiczne szkoły wyższe, instytucje kultury.
Budżety gmin
Uchwalane są następujące budżety samorządowe:
b. gmin
b. powiatów
b. województw
Budżety gmin maja najbardziej rozbudowane źródła przychodów, zwłaszcza w zakresie dochodów własnych.
Podstawowe zasady funkcjonowania gmin:
Gmina prowadzi swoja działalność na własny rachunek i odpowiedzialność
Posiada osobowość prawną
Podstawą gospodarki finansowej jest budżetowanie
Budżet jest uchwalany przez radę a realizowany przez zarząd
na realizację zadań zleconych z zakresu administracji państwowej gmina otrzymuje dotacje
Gospodarka finansowa podlega kontroli przez Regionalne Izby Obrachunkowe (RIO)
Kontrola ma charakter proceduralny w zakresie zadań własnych, ale również merytoryczny w zakresie zadań zleconych przez administrację państwową
Modele finansowania gmin
Dochody państwa o gmin są całkowicie rozdzielone. Gmina ma swoje własne źródła dochodów i budżet państwa również nie ma dotacji ani subwencji. Oznacza to całkowitą samodzielność gmin ale nie musi oznaczać ich samofinansowania. Także same źródła dochodów nie muszą oznaczać takiego samego poziomu dochodów w poszczególnych gminach. Taki system mógłby utrwalać dysproporcje w rozwoju poszczególnych gmin.
Budżet państwa ma swoje własne dochody, budżety gmin mają również własne dochody, a jednocześnie gminy mogą otrzymywać subwencje i dotacje z budżetu państwa. Jest to model najbardziej rozpowszechniony. Nie narusza on samodzielności gmin a jednocześnie pozwala na wyrównanie dysproporcji regionalnych. Stosowany w Polsce.
Wszystkie dochody publiczne trafiają do budżetu państwa. Budżet dokonuje rozdziału środków między gminy. Taki system likwiduje samodzielność gmina kluczowym problemem jest wybór kryteriów przyznawania środków poszczególnym gminom. Mogą mieć charakter uznaniowy.
Wszystkie dochody publiczne trafiają najpierw na szczeble lokalny, a pozostałe nadwyżki są przekazywane do budżetu państwa. Taki system ogranicza sprawne funkcjonowanie całej sfery funduszy publicznych.
Dochody gmin
Wpływy z własnych podatków lokalnych:
od nieruchomości
podatek rolny
podatek leśny
podatek od środków transportowych
podatek od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacony w formie karty podatkowej
podatek od czynności cywilno-prawnych (umowy sprzedaży)
Wpływy z opłat
eksploatacyjnej
lokalnych (targowa)
innych pobieranych na podstawie odrębnych ustaw, o ile te ustawy stanowią, że jest to dochód gminy (koncesja na sprzedaż alkoholu)
udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa: CIT, PIT
subwencja ogólna
dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy
dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz ine zadania zlecone ustawami
odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych
dochody z majątku gminy
Przychody gminy
kredyty
pożyczki
środki pozyskane z emisji obligacji
środki pochodzące z prywatyzacji majątku gminy
nadwyżka budżetu z lat ubiegłych
1
13