Zagadnienia do egzaminu „Biologiczne podstawy chemio i radioterapii”

1. Definicja pola elektromagnetycznego

Pole elektromagnetyczne- stanowi jeden ze składników środowiska naturalnego człowieka. Do najbliższych człowiekowi naturalnych źródeł pól elektromagnetycznych, w szczególności pól stałych należy Ziemia. Pole elektromagnetyczne może się rozchodzić w przestrzeni z prędkością światła i nazywamy je falą elektromagnetyczną. Fala elektromagnetyczna niesie ze sobą energię.

2. Sztuczne źródła pól elektromagnetycznych

- wykorzystywanie fal radiowych do komunikacji bezprzewodowej (telefony, radia, telewizja, łączność satelitarna, nawigacja morska i lotnicza, system radiolokacji)

Wykorzystanie energii pól elektromagnetycznych w procesie przemysłowym i w medycynie

3. Definicja promieniowania

Promieniowaniem nazywamy zjawisko polegające na wysyłaniu i przekazywaniu energii na odległość.

Energia ta może być wysyłana w postaci cząstek, światła, ciepła oraz fal elektromagnetycznych.

4. Podział promieniowania elektromagnetycznego (promieniowanie jonizujące i niejonizujące)

Promieniowanie niejonizujące to rodzaj promieniowania elektromagnetycznego (fali elektromagnetycznej), które nie wywołuje jonizacji ośrodka, przez który przechodzi.

Promieniowanie jonizujące powoduje jonizację środowiska, przez które przechodzi. Podział ten związany jest z różnym rodzajem oddziaływań na zdrowie ludzi i zwierząt.

5. Widmo fal elektromagnetycznych

Widmo fali elektromagnetycznej: obejmuje wielką rozmaitość zjawisk, od fal radiowych aż po bardzo przenikliwe promieniowanie У.

Niejonizujące to: Promieniowanie UV, światło widzialne, promieniowanie podczerwone, mikrofale i fale radiowe.

Jonizujące to: Promieniowanie X, promieniowanie У, promieniowanie kosmiczne.

6. Promieniowanie podczerwone - wymień zagrożenia biologiczne

Promieniowanie podczerwone- stanowi część niewidzialnego promieniowania elektromagnetycznego, mieszczącego się w widmie między czerwienią a mikrofalami. Jest ono emitowane przez rozgrzane ciało. Działanie biologiczne promieniowania podczerwonego polega na wpływie cieplnym, dzięki czemu rozszerzają się naczynia krwionośne skóry i zmniejsza się napięcie mięśni szkieletowych. Promieniowanie podczerwone IR-A o dużej intensywności może powodować oparzenia skóry termiczne uszkodzenia siatkówki oka, IR-B i IR-C duża częstotliwość może wywołać oparzenia skóry i stany zapalne rogówki.

7. Ryzyko biologiczne działania promieni UV

UV chodź niewidzialne promieniowanie ma silne działanie fotochemiczne- przy długości Ali poniżej 300nm wywołuje jonizację i jest zabójcze dla organizmów żywych. UVB (280-315nm) powoduje uszkodzenie komórek skóry (nieznikające przebarwienia), wywołuje stan zapalny rogówki oka i kataraktę (zmęczenie soczewki oka). Stała ekspozycja na promieniowanie UV może powodować przedwczesne starzenie się skóry (uszkadza włókna kolagenowe i elastylowe) zmarszczki, nawet raka.

8. Jak nazywa się równoważnik pochłoniętej dawki promieniowania? (Sv=siwert)

Jednostką równoważnika dawki jest siwert (Sv), równy - podobnie jak grej - 1J/kg. Pojęcie równoważnika dawki wprowadzono, aby uzyskać wielkość lepiej skolerowaną z biologicznymi skutkami promieniowania. Najczęściej używaną jednostką jest milisiwert (1mSv = 0,001Sv).

9. Promieniowanie jonizujące pochodzenia naturalnego, źródło pochodzenia i dawka graniczna dla mieszkańca Polski

Promieniowanie pochodzące z przestrzeni kosmicznej i od naturalnych pierwiastków radioaktywnych w skorupie ziemskiej oraz bezpośrednio z organizmu człowieka.

Naturalne- jest to zjawisko obecności w środowisku naturalnym substancji promieniotwórczych, niezależnych od działalności człowieka, a w środowisku można zaobserwować ponad 60 izotopów promieniotwórczych.

Narażenie na promieniowanie pochodzące ze źródeł naturalnych dotyczy całej populacji świata i jest integralnym czynnikiem środowiska. Każdy człowiek podlega działaniu promieniowania jonizującego pochodzącego z :

- przestrzeni kosmicznej, emitowanemu przez substancje radioaktywne docierające do Ziemi z przestrzeni kosmicznej

- źródeł ziemskich

Średnia dawka pochodząca ze wszystkich źródeł promieniowania w Polsce wynosi 2,4 mSv.

10. Kto i kiedy odkrył promienie X ?

8 listopada 1895r. niemiecki fizyk W. Roentgen odkrył nowy rodzaj promieniowania emitowanego przez strumień „promieni katodowych” (teraz wiemy, że są to elektrony) przy ich uderzeniu w ścianki szklanej rury do wyładowań.

Promienie nazwał promieniami X, co miało podkreślić, że ich istota jest jeszcze nieznana.

Stwierdził, że promienie X przechodzą przez materiały stałe, jonizują powietrze, nie załamują się na szkle i nie są odchylane w polu magnetycznym.

Potem wielu naukowców zaczęło je określać jako promienie rentgena (nazwa obowiązująca m.in. w Polsce i w Niemczech). Za odkrycie promieni X Roentgen otrzymał pierwszą nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1901 roku.

11. Kto odkrył rad i polon?

Dwa nowe pierwiastki odkryte przez Marie i Piotra Curie - polon i rad.

12. Kiedy Maria Skłodowska - Curie otrzymała Nagrodę Nobla i za jakie odkrycie?

Dwukrotnie wyróżniona Nagrodą Nobla za osiągnięcia naukowe, po raz pierwszy w 1903 z fizyki wraz z mężem i Henrim Becquerelem za badania nad odkrytym przez Henriego Becquerela zjawiskiem promieniotwórczości, po raz drugi w 1911 z chemii za wydzielenie czystego radu. Do dziś pozostaje jedyną kobietą, która tę nagrodę otrzymała dwukrotnie, a także jedynym uczonym w historii uhonorowanym nagrodą Nobla w dwóch różnych dziedzinach nauk przyrodniczych.

13. Sposoby działania promieniowania jonizującego na komórkę (bezpośrednie i pośrednie).

Działanie pośrednie: możliwość modyfikacji efektów popromiennych wywołanych pośrednim działaniem promieniowania przez obecność w komórce:

- enzymów antyoksydacyjnych (glutation, katalaza, peroksydaza selenozależna)

- egzogennych utleniaczy ( Wit. C, A, E, karoten) fenoli roślinnych

- lub zastosowanie czynników chemicznych (radioprotektorów) zmniejszających lub zwiększających działanie promieniowania.

Działanie bezpośrednie: polega na zderzeniu cząstki promieniowania z nicią DNA. Powoduje uszkodzenie DNA w 90%.

14. Wolne rodniki, definicja i działanie.

Wolnym rodnikiem nazywamy atom, cząsteczkę, lub część cząsteczek, w których pojawił się niesparowany elektron. Powoduje to dużą reaktywność wolnego rodnika (oznaczamy go za pomocą kropki, np. R. ).

Wolne rodniki zachowują się jak biologiczne pociski - uszkadzają wszystko, w co uderzą: lipidową błonę komórkową, DNA i białka o istotnym znaczeniu dla komórki. Wolne rodniki w kolejnych reakcjach mogą być albo wymiatane albo ulegają utrwaleniu w wyniku połączenia z tlenem w cząsteczce organicznej - tworzą reaktywne formy tlenu (RFT) o znacznie przedłużonym czasie działania.

W czasie procesów metabolicznych w żywych komórkach również tworzą się RFT takie jaki: O_2- , OH_2- , H₂O₂. Nazywamy je oksydantami.

W wyniku promieniowania tworzenie RTF jest wzmożone.

15. Rodzaje uszkodzeń popromiennych w DNA.

Nie każdy składnik komórki jest w tym samym stopniu niezastąpiony, co DNA. Cząsteczki DNA jako jedyne nie mogą być zastępowane przez nowe. Ich uszkodzenie lub utrata może prowadzić do niekorzystnych następstw. Dzieje się tak, dlatego, że inne makrocząsteczki (białka, kwas RNA, lipidy) występują w komórce w wielu kopiach. Kopie uszkodzone są usuwane.

- pojedyncze pęknięcia nici,

- zmiana zasady,

- zmiana cukru,

- wiązanie krzyżowe DNA-białko,

- podwójne pęknięcia nici,

- odłączenie zasady,

- duże odkształcenie spirali.

16. Biologiczne skutki napromieniania (somatyczne, genetyczne)

1. Somatyczne:

• WCZESNE:

- choroba popromienna (ostra, przewlekł)

- miejscowe uszkodzenia skóry

• ODLEGŁE:

- zmętnienie soczewki i zaćma

- aberracje chromosomowe w komórkach somatycznych

- nowotwory złośliwe

- niepłodność

2. Genetyczne:

• Mutacje genowe (dominujące i recesywne)

• Aberracje w komórkach.

17. Śmierć mitotyczna a interfazalna

Śmierć mitotyczna lub reprodukcyja: utrata zdolności komórki do wielokrotnych podziałów; nie występuje natychmiast, lecz przy kolejnej próbie podziału. Może nastąpić przy pierwszej, drugiej lub trzeciej próbie podziału komórki. Przyczyną śmierci mitotycznej są zaburzenia morfologii chromosomów zwane aberracjami chromosomowymi.

Śmierć w interfazie: śmierć przed podziałem komórki występuje w dowolnej fazie cyklu. Zachodzi w ciągu kilku po napromienieniu. Główna przyczyna: uszkodzenie metabolizmu komórki.

Po działaniu dużych dawek promieniowania komórka traci zdolność do zachowania równowagi wodno - elektrolitowej. Nadmiar wody i jonów (normalnie usuwanych) wnika do wnętrza komórki, powodując jej pęcznienie i nieodwracalne uszkodzenie. Pojawia się stan zapalny.

18. Definicja średniej dawki letalnej (LD50)

LD₅₀ (Średnia dawka śmiertelna) - dawka promieniowania powodująca śmierć połowy osobników populacji.

19. Wysokość średniej dawki letalnej dla człowieka

Średnia dawka letalna dla człowieka wynosi 4 Gy.

20. Co nazywamy transformacją nowotworową?

Przekształcenie się komórki prawidłowej w nowotworową określane jest jako transformacja nowotworowa. Jest to proces bardzo złożony, wieloetapowy i zależny od wielu czynników.

21. Telomery i znaczenie telomerazy w onkogenezie.
    Telomer to jednostka strukturalno-funkcjonalna obecna na końcach chromosomów. W ostatnich latach, dzięki lepszemu poznaniu budowy i funkcji telomeru i telomerazy wzrosło ich znaczenie w zrozumieniu procesu nowotworzenia. W onkogenezie telomer działa jako supresor nowotworowy. Zaburzenie jego funkcji i deregulacja aktywności telomerazy może być istotnym czynnikiem dla nowotworzenia.
    Obecnie dzięki zdobytej wiedzy dotyczącej telomeru i telomerazy możliwe staje się projektowanie różnych leków i schematów terapii. Zapoczątkowano również hodowlę złożonych tkanek dla transplantologii.
    Badania nad telomerem i telomerazą rozwijają się bardzo dynamicznie i na pewno ostatnie słowo w tym temacie nie zostało powiedziane.

22. Wymień najczęściej występujące egzogenne czynniki mutagenne.

• Czynniki chemiczne (np. pestycydy, arsen, insektycydy, herbicydy), związki alkilujące, analogi zasad azotowych, benzen, aminy dymu tytoniowego, azbest, radon

• Czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące i nadfioletowe: słoneczne, lampy kwarcowe)

• Czynniki biologiczne (np. Papilloma virus, Herpes virus, Helicobacter pyroli, onkogenne wirusy, mykotoksyny)

23. Wymień najczęściej występujące endogenne czynniki mutagenne.

• Wolne rodniki reaktywne formy tlenu (RFT)- efekt uboczny metabolizmu komórek

• Wolne rodniki (RFT) atakują komórki, m.in. niszczą DNA w jądrze i mitochondriach. Linię obrony tworzą enzymy dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalaza, peroksydaza glutationowa, a także antyoksydanty, czyli przeciwutleniacze (witaminy A, C i E, glutation). Kumulujące się w trakcie życia wolnorodnikowe uszkodzenia są przyczyną stopniowego starzenia się organizmu lub mogą doprowadzić do powstania komórki nowotworowej.

24. Wymień grupy genów mające swój udział w powstawaniu nowotworów.

Są to geny supresorowe, protoonkogeny, i geny kodujące białka biorące udział w regulacji cyklu komórkowego i naprawie DNA.

25. Podaj przykład genu supresorowego i wyjaśnij jego rolę w onkogenezie.

Geny supresorowe (P53, RB, BRCA1, BRCA2, APC) zmutowane formy - antyonkogeny. Geny supresorowe transformacji nowotworowej w warunkach fizjologicznych zatrzymują cykl komórkowy lub powodują zaprogramowaną śmierć komórki (apoptozę). Zmutowane promują proliferacje.

26. Podaj przykład onkogenu i wyjaśnij jego rolę w onkogenezie.

Onkogeny (RAS, ERB, MYC, BCL-2) w warunkach fizjologicznych protoonkogeny pobudzają prawidłowy wzrost komórki. Ich mutacja lub nadekspresja (onkogeny) prowadzi do nieprzerwanej stymulacji wzrostu mimo braku fizjologicznych sygnałów wzrostu komórkowego. (wiele onkogenów koduje czynniki wzrostu i ich receptory, np. EGFR, TNF β)

27. Etapy procesu onkogenezy.

Inicjacja to faza, w której czynnik rakotwórczy, działając na zdrową komórkę powoduje zmianę w jej aparacie genetycznym, czyli mutację. Jeśli zaatakowana komórka ma zdolność do podziałów, to wywołana mutacja się utrwala i jest przekazywana następnym pokoleniom komórek.

Promocja zainicjowana komórka przechodzi wiele kolejnych mutacji, aż staje się typową komórką nowotworową (komórką zainicjowaną), która charakteryzuje się zaburzonymi zdolnościami przylegania do otaczających komórek. W tej fazie rozwoju zatrzymanie procesu tworzenia nowotworu jest jeszcze możliwe (po ustąpieniu czynnika promującego: hormonów, czynników wzrostu, stanu zapalnego, alkoholu, nikotyny, azbestu, węglowodorów aromatycznych).

Progresja wzrost komórek nowotworowych, który przebiega niepowstrzymanie i jest nieodwracalny.

28. Różnice pomiędzy nowotworem łagodnym a złośliwym.

Nowotwory łagodne rosną i szerzą się w sposób uporządkowany, zgodny z architekturą przypisaną tkance, z której się wywodzą - bez naciekania i niszczenia najbliższego otoczenia czy tkanek sąsiednich. Nie wykazują skłonności do przerzutowania.

Nowotwory złośliwe - przeciwnie - charakteryzują się bezładną, nie kontrolowaną proliferacją, naciekaniem macierzystej tkanki. Często doprowadzają do jej zniszczenia. Wykazują skłonność do tworzenia ognisk przerzutowych.

RÓŻNICE:	Nowotwór łagodny	Nowotwór złośliwy
Szybkość wzrostu	Powolny	Szybki
Torebka	Zwykle jest	Nie ma
Naciekanie tkanek	Nie ma	Jest
Wrastanie do naczyń	Nie ma	Jest
Przerzuty	Nie ma	Są
Wznowy	Nie ma	Są
Budowa histologiczna	Zbliżony do tkanki prawidłowej	Różni się od tkanki prawidłowej

29. Co to jest badanie histopatologiczne, endoskopowe, cytologiczne?

Badanie histopatologiczne: jest to mikroskopowa ocena fragmentów tkanek lub narządów, pobranych od pacjenta, wycinków. Wycinki pobiera się podczas operacji lub w znieczuleniu miejscowym, z węzłów chłonnych, mięśni czy skóry.

Badania endoskopowe lub fiberoskopowe albo wziernikowe pozwalają na dokładne obejrzenie niektórych narządów od wewnątrz oraz wykonanie drobnych zabiegów, takich jak odsysanie nadmiaru wydzieliny, pobieranie wycinków do badań histopatologicznych, usunięcie złogu, polipa.

Zestaw do badania składa się z fiberoskopu, czyli giętkiej rury zaopatrzonej w system oświetleniowy i instrumentarium do przeprowadzania zabiegów endoskopowych (kleszczyki, szczypce).

Badania endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego

Gastroskopia

Jest to endoskopowa ocena ściany żołądka i dwunastnicy, umożliwiająca wykrycie guza, krwawienia, usunięcie ciała obcego czy leczenie owrzodzenia światłem laserowym - fotokoagulacja. Na badanie pacjent zgłasza się na czczo.

Badanie endoskopowe dolnego odcinka przewodu pokarmowego

Rektoskopia

Jest to wziernikowanie odbytnicy i esicy do głębokości 30cm. Badanie umożliwia wykrycie guzów jelita grubego, diagnostykę stanów zapalnych, krwawień czy usunięcie polipa.

Kolonoskopia

Jest to wziernikowanie jelita grubego do głębokości od 70 - 180cm. Przed badaniem pacjent otrzymuje dietę bezresztkową i płynną, środki przeczyszczające i ma wykonywane lewatywy w celu usunięcia resztek kałowych z przewodu pokarmowego.

Laparoskopia

Metoda wziernikowa, polegająca na wprowadzeniu wziernika po niewielkim nacięciu powłok. Badanie wykonywane jest u pacjentów hospitalizowanych, w ogólnym znieczuleniu. Jest to również nowa metoda usuwania złogów w drogach żółciowych bez potrzeby otwierania jamy brzusznej.

Histeroskopia

Podczas histeroskopii histeroskop wprowadza się przez pochwę do szyjki macicy, a następnie do jamy macicy w celu dokładnego zbadania błony śluzowej wyścielającej jamę macicy.

Rozmazy cytologiczne: jest to metoda mikroskopowej oceny komórek nabłonków, polegająca na pobraniu wydzielin i wymazów z różnych narządów (dróg moczowych, oddechowych, rodnych, przewodów mlecznych, czy płyny z jamy otrzewnowej lub opłucnej).

Materiałem do badania cytologicznego może być plwocina czy popłuczyny drzewa oskrzelowego, wymaz z szyjki macicy, osad moczu czy płyny pobrane drogą nakłucia jam ciała.

Celem tych badań jest wykrycie bezobjawowych klinicznie zmian przednowotworowych lub nowotworowych.

30. Wymień badania obrazowe stosowane w diagnostyce nowotworów (zdjęcie Rtg, mammografia, USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, PET, scyntygrafia).

Zdjęcia rentgenowskie. Źródło promieniowania znajduje się na zewnątrz badanego obiektu. Promieniowanie X, po przejściu przez obiekt rejestrowane jest przez detektor filmowy (diagnostyka rentgenowska). Zdjęcie RTG polega na rejestracji obrazu powstającego podczas prześwietlenia wiązką promieniowania rentgenowskiego organów badanego. Ze względu na bardzo dużą przenikliwość promieniowanie rentgenowskie częściowo przechodzi przez ciało pacjenta, a następnie przez błonę fotograficzną, gdzie jest rejestrowane w postaci obrazu (tam gdzie promieniowanie nie zostanie całkowicie pochłonięte po przejściu przez pacjenta, spowoduje zaczernienie błony fotograficznej; im mniej pochłoniętego promieniowania tym większe zaczernienie). Klisze rentgenowskie przed badaniem umieszczane są w światłoszczelnych kasetach pomiędzy dwoma specjalnymi foliami wzmacniającymi, które „uczulają” kliszę na działanie promieni X. Kaseta jest zawsze układana jak najbliżej ciała osoby badanej, natomiast lampa rentgenowska ustawiana jest w określonym odstępie (zwykle 2m). Unika się w ten sposób zniekształceń obrazu różnych naświetlanych warstw ciała badanego.

Mammografia: jest to radiologiczna metoda badania gruczołu piersiowego. Podobnie jak w pozostałych metodach rentgenowskich wykorzystuje się tu różnice w pochłanianiu promieni X przechodzących przez poszczególne tkanki organizmu. Obraz utrwalany jest na błonach rentgenowskich. Badanie wykonuje się specjalnym aparatem wytwarzającym promieniowanie o zakresie 25-40 kV przy użyciu czułych błon rentgenowskich.

USG: metoda diagnostyczna pozwalająca na uzyskanie przekroju badanego obiektu. Metoda wykorzystuje zjawisko rozchodzenia się, rozpraszania oraz odbicia fali ultradźwiękowej na granicy ośrodków. W USG medycznej wykorzystywane są częstotliwości z zakresu 2-5 MHz.

Zastosowanie: USG piersi, jamy brzusznej, ocena prędkości oraz kierunku przepływu krwi w naczyniach krwionośnych.

Tomografia komputerowa (TK) wykorzystuje się wielokrotne naświetlanie promieniami Rtg danej części ciała pod różnymi kątami w celu uzyskania dokładnych obrazów organów wewnętrznych - zdjęć tomograficznych. Dzięki nim można zlokalizować ognisko chorobowe nawet kilkumilimetrowej średnicy. Aby zwiększyć kontrast pomiędzy poszczególnymi narządami podaje się dożylny barwnik - kontrast, w postaci jednorazowego zastrzyku czy powolnej kroplówki. Oprogramowanie komputerowe jest integralną częścią tomografu. Specjalna konsola aparatu umożliwia sterowanie i kontrolowanie badania, przyjmuje informacje o danym obszarze anatomicznym, a następnie przetwarza je tak, by uzyskać możliwie najdokładniejsze odzwierciedlenie szczegółów badania. Przetworzone wyniki wpisywane są do pamięci magnetycznej na dysku detektora, a następnie odbierane przez system przetwarzania danych.

Promieniowanie Rtg wykorzystywane w badaniu jest uzyskiwane dzięki pracy lampy emitującej promieniowanie X, a poruszającej się ruchem okrężnym wokół długiej osi ciała ludzkiego. Zmiany natężenia promieniowania w określanej warstwie ciała są rejestrowane przez detektory rozmieszczone w łuku, które odbierają promieniowanie Rtg po przejściu przez ciało człowieka. Promieniowanie to jest pochłaniane przez różne tkanki i części ciała w sposób zróżnicowany. Najsilniej pochłaniają je elementy kostne, słabiej tkanki miękkie. Prześwietlenie organów w TK jest prześwietleniem warstwami - przekroje są wykonywane, co 2-10mm.

Aparat MRI (ang. Magnetic Resonance Imaging) lub tomografia magnetycznego rezonansu jądrowego. W badaniu stosuje się fale radiowe i magnesy w celu uzyskania dokładnych obrazów organów wewnętrznych bez użycia promieni rentgenowskich. Metoda wykorzystuje zjawisko pochłaniania energii pola elektromagnetycznego w zakresie fal radiowych przez jądra atomów wodoru (z wody) znajdujących się w badanym materiale. W tomografii MR źródłem informacji jest sygnał magnetycznego rezonansu jądrowego. Aby go otrzymać należy badany obiekt umieścić zewnętrznym, silnym polu magnetycznym, a następnie naświetlić falą elektromagnetyczna o odpowiedniej częstości, by móc obserwować zmiany w jądrach wodoru, (czyli protonach, licznie występujących w materii biologicznej). Jest to, więc obrazowanie na podstawie magnetycznego rezonansu jądrowego. Wykorzystywana jest właściwość jąder wodoru - tworzona jest mapa rozkładu jąder atomowych wodoru w ciele człowieka. Ponieważ obrazowanie rezonansem magnetycznym nie jest związane z wykorzystaniem promieni rentgenowskich, nie ma potrzeby zachowania środków bezpieczeństwa koniecznych przy badaniach rentgenowskich. Badanie nie powoduje żadnych reakcji biologicznych u pacjenta. Trwa od 30 do 90 minut.

Pozytonowa tomografia emisyjna (PET). Jest to metoda diagnostyczna i służąca do monitorowania chorób nowotworowych oraz niektórych schorzeń na podstawie aktywności metabolicznej tkanek. Podstawa - w tkankach chorobotwórczo zmienionych występuje wzmożony metabolizm niektórych substancji (np. cukrów). Technika ta daje możliwość najbardziej efektywnego zróżnicowania między nowotworami złośliwymi i łagodnymi.

Zamiast zewnętrznego źródła promieniowania Rtg lub radioaktywnego rejestruje się promieniowanie powstające podczas anihilacji pozytonów, których źródłem jest podana wcześniej pacjentowi substancja promieniotwórcza. Substancja ta zawiera odpowiedni izotop o niewielkim czasie rozpadu połowicznego (β plus), którą podaje się dożylnie lub w postaci gazu. Pacjent w czasie badania otrzymuje niewielką dawkę promieniowania radioaktywnego (ok. 7 mSv).

Scyntygrafia: w tej metodzie źródło promieniowania w postaci radiofarmaceutyku składającego się ze znacznika i nośnika zostaje wprowadzone do wnętrza obiektu (zazwyczaj dożylnie). Po wybiórczym nagromadzeniu się nośnika w badanym narządzie, promieniowanie gamma emitowane ze znacznika rejestrowane jest detektorem scyntylacyjnym umieszczonym na zewnątrz obiektu (diagnostyka izotopowa).

31. Najczęściej stosowane metody leczenia nowotworów (chirurgia, radioterapia, chemioterapia, terapia celowana).

Zasady leczenia nowotworów złośliwych

1. Leczenie chirurgiczne (usuwanie masy guza)

2. Radioterapia (leczenie nowotworu za pomocą promieniowania jonizującego)

3. Chemioterapia (leczenie nowotworu za pomocą środków farmakologicznych; niekiedy uzupełniana leczeniem hormonalnym)

4. Terapia celowa - leczenie zakłócające funkcjonowanie molekularnych szlaków sygnalizujących w komórce odpowiedzialnych za proces onkogenezy

5. Terapia genowa - obiecujące szczepionki, wprowadzanie prawidłowych genów - wstępny etap badań klinicznych.

32. Promieniowrażliwość komórek zależy od cyklu komórkowego?

Najbardziej wrażliwe na promieniowanie są komórki dzielące się (faza M) i w fazie G2.

33. Różnica między leczeniem radykalnym a paliatywnym.

Leczenie radykalne (wycięcie guza w granicach zdrowych tkanek)

Leczenie paliatywne (operacje podtrzymujące funkcje życiowe organizmu chorego, u pacjentów w zaawansowanym okresie rozwoju choroby)

34. Wymień trzy główne metody radioterapii onkogenicznej (teleterapia, brachyterapia, terapia izotopowa).

Wyróżnia się trzy główne metody radioterapii onkologicznej:

1. Teleterapię - źródło promieniowania jest umieszczone na zewnątrz (0,5 - 3,5m) ciała chorego

2. Brachyterapię - radioterapia kontaktowa - źródło promieniowania (najczęściej izotop promieniotwórczy) jest umieszczany w obrębie tkanki nowotworowej lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie.

3. Terapia izotopowa - wprowadzenie do narządu lub tkanek radiofarmaceutyków emitujących promieniowanie jonizujące, które gromadzą się w obrębie nowotworu.

35. Na czym polega brachyterapia (curieterapia)?

W brachyterapii stosowane są inne schematy napromienienia, zwykle o mniejszej liczbie frakcji i większej dawce frakcyjnej.

Jest to metoda leczenia chorób nowotworowych za pomocą promieniowania gamma z radioaktywnych źródeł umieszczonych w jamach ciała (technika śródjamowa) lub złożonych do samego guza (technika śródtkankowa).

W tej technice wykorzystuje się zamknięte źródła naturalne (rad) lub sztucznie wytwarzane radioaktywne izotopy niektórych pierwiastków (⁶⁰Co, ¹³⁷Cs, ¹⁹²Ir), w postaci igieł, tubek. Otwarte źródło stanowi ¹³¹I podawany doustnie i wychwytywany przez komórki tarczycy.

36. Czas trwania i sposób frakcjowania dawki całkowitej w standardowej radioterapii.

Standardowa radioterapia - leczenie radykalne

• napromienianie jedną dawką frakcyjną 2,0-2,5 Gy dziennie, 5 razy w tygodniu

• czas trwania radioterapii - 5 do 6 tygodni

• dawka całkowita: 60-70 Gy

W niestandardowej radioterapii stosuje się większą liczbę mniejszych frakcji (<2 Gy) na dzień lub mniejszą liczbę większych frakcji (>2 Gy) w tygodniu niż w standardowej radioterapii.

37. Na czym polega chemioterapia?

Chemioterapia: to leczenie nowotworów złośliwych za pomocą środków chemicznych hamujących rozwój komórek nowotworowych. Środki te nazywamy cytostatykami. Leki podaje się dożylnie, rzadziej doustnie. Najczęściej stosuje się ich kilka (chemioterapia wielolekowa), rzadziej jeden (monochemioterapia). Jednym z celów chemioterapii jest zmniejszenie masy guza i/lub zniszczenie ognisk przerzutowych oraz przygotowanie do leczenia miejscowego, czyli operacji i/lub napromieniania guza.

Chemioterapia podobnie jak radioterapia, może być samodzielną metodą leczenia, uzupełnieniem leczenia chirurgicznego lub radioterapii.

• Samodzielną chemioterapię - stosuje się do leczenia nowotworów o dużej chemiowrażliwości, jak: ziarnica złośliwa, ostra białaczka limfatyczna.

• Chemioterapie uzupełniającą - stosuje się w celu zahamowania rozwoju klinicznie niewykrywalnych ognisk przerzutowych nowotworu.

• Chemioterapia paliatywna - ma na celu zmniejszenie dolegliwości u chorych z zaawansowaną chorobą nowotworową.

38. Główne rodziny leków przeciwnowotworowych

• Antymetabolity zahamowanie reakcji enzymatycznych, które umożliwiają podział komórek nowotworowych, lub powodują wbudowanie do struktury DNA „fałszywego” budulca. Mogą one też blokować wbudowanie cząsteczki niezbędnej do syntezy DNA. Objaw niepożądany - uszkodzenie szpiku.

• Inhibitory topoizomerazy (enzymu rozkładającego helisę DNA) - to substancje, które podczas replikacji DNA uniemożliwiają topoizomerazie połączenie rozdzielonych nici DNA powodując tym samym apoptoaę.

• Czynniki alkilujące związki, które łączą się z DNA (wewnątrz nici lub pomiędzy nićmi) tworząc wiązania krzyżowe, co hamuje syntezę DNA i transkrypcję a także prowadzi do śmierci komórki. Leki alkilujące mogą przyczepiać się do jednej strony helisy DNA jak rzep. Przyłączenie tego typu może maskować tę część DNA i blokować dostęp enzymów potrzebnych do przeprowadzenia procesu replikacji i transkrypcji. Leki te mogą powodować bezpłodność.

• Czynniki interkalujące są zdolne do wniknięcia pomiędzy warstwy par zasad kwasów nukleinowych i rozerwania podwójnej helisy

• Alkaloidy roślinne powodują rozpad mikrotubul wrzeciona podziałowego lub ich stabilizację, co doprowadza do zahamowania podziału komórki.

• Związki nieorganiczne (cisplatyna, hydroksymocznik)

39. Odczyny popromienne tkanek prawidłowych (wczesny, późny)

Wczesny odczyn ujawnia się w trakcie lub bezpośrednio po radioterapii i często ustępuje samoistnie lub po prostym leczeniu farmakologicznym

Późny odczyn popromienny ujawnia się w różnym okresie czasu po leczeniu, od kilku miesięcy do kilku, a nawet kilkunastu lat. 6 miesięcy od dnia zakończenia leczenia napromienianiem stanowi dolną granicę czasu dla późnego odczynu.

Objawami ostrego skórnego odczynu popromiennego są zwiększone ocieplenie i rumień, związane z przekrwieniem skóry, oraz postępujące złuszczenie naskórka i zahamowanie wzrostu komórek warstwy podstawnej, spowodowane utratą tych komórek. Stopień uszkodzenia nasila się w miarę wzrostu napromienianej objętości tkanki.

40. Wymień główne zalecenia Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem.

Europejski kodeks walki z rakiem to odpowiedź na to jak zapobiegać i jak skutecznie walczyć z chorobami nowotworowymi. Zawarto w nim zestaw zaleceń, których stosowanie może zmniejszyć zachorowalność na nowotwory złośliwe, a także ograniczyć umieralność z ich powodu.

1. Nie pal.

Jeśli palisz, rzuć! Jeśli jeszcze nie rzuciłeś, nie pal przy niepalących.

2. Wystrzegaj się otyłości

Otyłość stanowi drugi po paleniu tytoniu czynnik ryzyka rozwoju chorób przewlekłych, zwłaszcza cukrzycy, chorób układu krążenia i nowotworów złośliwych w krajach zachodnich. Rak piersi (po menopauzie), rak okrężnicy, trzonu macicy, nerki i gruczolakoraka przełyku.

BMI (body mass index) - indeks masy ciała

Nadwaga - 25-29kg/m²

Otyłość - powyżej 30kg/m²

3. Bądź codziennie aktywny ruchowo, uprawiaj ćwiczenia fizyczne.

Dla utrzymania prawidłowej masy ciała, szczególnie u osób prowadzących siedzący tryb życia, wskazany jest regularny, umiarkowany wysiłek fizyczny.

Zaleca się ćwiczenia trzy razy w tygodniu po 30 minut.

4. Spożywaj więcej warzyw i owoców: jedz co najmniej 5 porcji dziennie.

Minimum 400g dziennie, tj. 2 sztuki owoców i 200g warzyw. Spożywaj je przy każdym posiłku i konsekwentnie zastępuj nimi przekąski między posiłkami.

5. Jeśli pijesz alkohol - piwo, wino lub napoje wysokoprocentowe - ogranicz jego spożycie: mężczyźni do dwóch porcji* dziennie, kobiety do jednej porcji dziennie; nigdy nie upijaj się.

Alkohol jest substancją rakotwórczą. Picie go zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych, m.in. jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, wątroby czy piersi.

* porcja alkoholu: 8g czystego alkoholu (kieliszek wódki, 1 małe piwo, czy kieliszek wina)

6. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promieniowanie słonecznych

Słońce może być rakotwórcze. W słoneczne dni największe narażenie na promieniowanie UV jest pomiędzy 11.00 a 15.00.

W Europie w latach 90. XX wieku częstość zachorowań na czerniaka skóry podwoiła się w porównaniu z latami 60.

Unikać oparzeń słonecznych!

Uwaga na znamiona.

7. Przestrzegaj ściśle przepisów dotyczących ochrony przed narażeniem na substancje rakotwórcze

Promieniowanie rentgenowskie i inne

Radon-222 jest naturalnie występującym gazem szlachetnym - powstaje w wyniku rozpadu uranu w skorupie ziemskiej. Największe narażenie na promieniowanie emitowane przez ten gaz stwierdza się w pomieszczeniach zamkniętych, szczególnie w domach mieszkalnych. Jego głównym źródłem jest gleba, niekiedy woda.

Grupą szczególnie narażoną na promieniowanie rodonu są górnicy.

Rodon wywołuje raka płuc.

Promieniowanie elektromagnetyczne o niskiej częstotliwości, telefonia komórkowa czy linie energetyczne - nie stwierdzono szkodliwego wpływu.

8. Bierz udział w programach szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B

Ok. 18% nowotworów w populacji świata przypisuje się przewlekłym zakażeniom wirusowym, bakteryjnym, pasożytniczym.

Programy szczepień stały się istotnym elementem walki z nowotworami.

Szyjka macicy (Human Papilloma Virus, wirus brodawczaka ludzkiego)

Wątroby (przewlekłe zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B - HBV, w wyniku kontaktów seksualnych lub przez skażone igły) lub C - HCV brak szczepionki.

Żołądka ( Helicobacter pyrolii) oraz

Niektórych nowotworów układu krwiotwórczego.

9. Kobiety po 25. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy.

Najważniejszym czynnikiem ryzyka raka szyjki macicy jest przenoszone drogą płciową zakażenie niektórymi szczepami tzw. wirus brodawczaka ludzkiego (HPV).

10. Kobiety po 50. roku życia powinny uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi.

Badanie mammograficzne to bardzo skuteczna metoda, która umożliwia wykrywanie niewyczuwalnych guzów piersi.

11. Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia powinni uczestniczyć w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego.

Kolonoskopia - wziernikowanie jelita grubego

Sigmoidoskopia - wziernikowanie odbytnicy i esicy

4

5

BMI =

4

Masa ciała w kilogramach

Wzrost w metrach ²

---