PRAWO KARNE - WYKŁAD
ZAGADNIENIA WSTĘPNE
Prawo karne materialne jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnianie przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające oraz zasady odpowiedzialności karnej
Kodeks karny składa się z części ogólnej i szczególnej:
część ogólna - zasady odpowiedzialności karnej
część szczególna - wykaz, katalog poszczególnych czynów zabronionych
Prawo karne procesowe jest dziedziną prawa określającą reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym, tj. działalność zmierzającą do ustalenia czy i przez kogo zostało popełnione przestępstwo i do osądzenia sprawcy; reguluje też obowiązki i uprawnienia osób uczestniczących w procesie karnym
[do odczytania aktu oskarżenia mówimy o podejrzanym o popełnienie przestępstwa a nie o oskarżonym]
Prawo karne wykonawcze reguluje tryb wykonywania orzeczonych kar za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych (tutaj część szczególna prawo penitencjarne)
Prawo karne międzynarodowe obejmuje wszelkie międzynarodowe aspekty odpowiedzialności karnej
Prawo o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz prawo o wykroczeniach są również ściśle związane z prawem karnym
Nauka prawa karnego:
zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów prawa (nie ma ona mocy wiążącej)
zajmuje się oceną krytyczną i formułowaniem zmian prawa karnego
tworzy usystematyzowany zbiór pojęć, instytucji i zasad tego prawa (tzw. dogmatyka prawa karnego)
zajmuje się wyjaśnianiem społecznej funkcji przepisów, instytucji i zasad prawa karnego (wyjaśnianie po co jest stanowione)
dokonywanie krytycznej analizy orzecznictwa sądowego )dyskusja merytoryczna dot. wykładni)
przeprowadzanie empirycznych badań funkcjonowania prawa karnego w praktyce (np. czy nadzór kuratora jest skuteczny itp.)
Nauki spokrewnione z prawem karnym:
wiktymologia - nauka o ofiarach przestępstwa
kryminologia - nauka wszechstronnie badająca przestępstwo, przestępcę, przestępczość oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości
kryminalistyka - nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego
psychologia, historia, pedagogika, resocjalizacja, genetyka, statystyka, polityka kryminalna
Funkcje prawa karnego:
funkcja sprawiedliwościowa (pierwotna, najstarsza) - polega na zaspokajaniu poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej przez ukaranie sprawcy
funkcja ochronna - polegająca na ochronie pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na pewien porządek, ład społeczny [ochrona m.in. takich dóbr jak życie i zdrowie, ochrona przed rasizmem]
funkcja gwarancyjna - polegająca na wyraźnym określeniu co jest przestępstwem i poprzez to zagwarantowanie obywatelowi że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności za czyny, których prawo za przestępstwo nie uważa
Fundamentalne zasady prawa karnego:
zasada odpowiedzialności karnej za czyn - podstawą odpowiedzialności karnej może być tylko czyn człowieka (działanie lub zaniechanie); nie mogą podstawą odpowiedzialności karnej być myśli, poglądy, zamiary, jego właściwości fizyczne lub psychiczne oraz stan jego niebezpieczeństwa
zasada winy (nullum crimen sine culpa - nie ma przestępstwa bez winy) - tzw. strona subiektywna przestępstwa
zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej
zasada humanitaryzmu - prawo karne ma być ludzkie, humanitarne w tym znaczeniu, że wymagania przezeń stawiane powinny być na miarę ludzkich możliwości a stosowane kary i środki karne nie powinny być okrutne, nie powinny poniżać karanego ani wyrządzać zbędnych dolegliwości
nie ma przestępstwa bez ustawy (nullum crimen sine lege) - art.42 Konstytucji RP
Szkoły prawa karnego:
kierunek racjonalistyczno-humanitarny wieku oświecenia
klasyczna szkoła prawa karnego
szkoła antropologiczna (pozytywistyczna)
szkoła socjologiczna
ZAGADNIENIA KRYMINALIZACJI
Kryminalizacja to uznawanie przez ustawodawcę pewnych czynów za przestępstwa lub utrzymywanie przestępczości pewnych czynów
Opisowa nauka o kryminalizacji - zajmuje się opisem i analizą tego zjawiska jako fragmentu rzeczywistości społecznej a zwłaszcza ustaleniem jakie są rzeczywiste powody kryminalizacji
Powody kryminalizacji mogą być:
racjonalne - nastawione na osiągnięcie określonego celu
irracjonalne (czyli emocjonalne)
Normatywna nauka o kryminalizacji ma charakter postulatywny (postuluje coś) i polega na tworzeniu pewnych zasad określających kiedy kryminalizacja powinna występować, względnie kiedy jest dopuszczalna. Takim podstawowym postulatem jest aby kryminalizacji opierała się na nauce, na rachunku zysków i strat
Zasady kryminalizacji
zasada subsydiarności prawa karnego - prawo karne nie powinno interweniować gdy inne rodzaje reakcji społecznej są wystarczające
zasada, iż wymagania dowodowe i zasada nie działania prawa wstecz mają chronić osobę niewinną przed skazaniem w procesie karnym (np. zasada domniemania niewinności)
w razie wątpliwości co do kryminalizacji należy opowiedzieć się za wolnością od ograniczeń wprowadzanych nowym przepisem
Źródła polskiego prawa karnego
kodeks karny (ustawa z 6 czerwca 1997r., obowiązuje od 1998r.) - składa się z trzech części:
- część ogólna - głównie przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania ustaw karnych oraz katalog kar i środków karnych oraz zasady ich wymierzania
- część szczególna - przepisy o poszczególnych typach przestępstw, a więc zbiór czynów zabronionych i kary grożące za poszczególne z nich
- część wojskowa - przepisy karne odnoszące się do żołnierzy
ustawy dodatkowe:
- ustawy karne szczególne, np. kodeks karny skarbowy
- ustawy typu administracyjnego [tzw. inflacja prawa karnego - stanowi zagrożenie dla funkcji gwarancyjnej bo trzeba znać wiele innych przepisów a nie tylko kodeks karny]
- przepisy innych dziedzin prawa [nie sensu stricto ale sensu largo już tak]
Konstytucja i umowy międzynarodowe [sensu stricto nie, sensu largo tak]
judykatura (orzecznictwo) i doktryna - nie jest źródłem prawa a jedynie źródłem rozumienia prawa więc - sensu stricto nie, sensu largo tak
Wykładnia prawa …
Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu
[wejście w życie, obowiązywanie, koniec obowiązywania]
vacatio legis jest tu wymagane
czas popełnienia przestępstwa (art.6 §1 k.k.) - czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany
zasada względności (art.4 §1 k.k.) - jeżeli w czasie orzekania obowiązuje inna ustawa niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się nową ustawę, chyba że ustawa obowiązująca uprzednio jest względniejsza dla sprawcy; możemy tu wyróżnić kwestie:
- czyn, za który zapadł wyrok skazujący przestaje być zabroniony pod groźbą kary - zapadły wyrok traci moc, w szczególności nie kontynuuje się jego wykonania oraz następuje zatarcie skazania z mocy prawa [jakby tego wyroku nigdy nie było]
- gdy według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej - wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dany czyn w nowej ustawie
- gdy według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności a uprzednio orzeczono taką karę - karę pozbawienia wolności zamienia się na grzywnę lub ograniczenie wolności
ustawy epizodyczne - to ustawy obowiązujące tylko przez określony czas w związku z nadzwyczajnymi sytuacjami, np. wojna
Obowiązywanie ustawy karnej pod względem miejsca i osób
[na jakim terytorium obowiązuje a na jakim nie, kogo dotyczy a kogo nie]
zasada terytorialności - polską ustawę karną stosuje się do czynów popełnionych na polskim terytorium lub na polskim statku wodnym lub powietrznym
- wyjątek: instytucja przekazania/przejęcia ścigania polegająca na tym, że w przypadku popełnienia pewnych przestępstw przez cudzoziemców wszczyna się wprawdzie postępowanie karne ale następnie przekazuje zebrane dowody i ewentualnie podejrzanego do państwa, którego jest obywatelem
zasada narodowości podmiotowej (inaczej zasada obywatelstwa) - zgodnie z nią obywatel polski odpowiada za wszelkie czyny popełnione zagranicą, które są przestępstwami według prawa polskiego oraz według prawa obowiązującego w miejscu popełnienia; wymagana jest tu tzw. podwójna przestępność czynu
zasada narodowości przedmiotowej ochronna ograniczona - czyny popełnione przez cudzoziemców zagranicą podlegają ustawie karnej polskiej w zasadzie tylko wtedy gdy są przestępstwami skierowanymi przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej bez osobowości prawnej
zasada narodowości przedmiotowej ochronna nieograniczona - stosujemy ustawę karną polską bez względu na obywatelstwo sprawcy i bez ograniczenia podwójną przestępnością czynu w przypadku przestępstwa przeciwko bezpieczeństwo wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym, przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym, przestępstwa pomówienia narodu polskiego np. o zbrodnie wojenne, przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego, przestępstwa z którego została osiągnięta chociażby pośrednio korzyść majątkowa na terytorium RP
zasada odpowiedzialności zastępczej - wskazuje że w przypadku gdy cudzoziemiec popełnił zagranicą przestępstwo nieobjęte zasadą ochronną ograniczoną ani zasadą ochronną nieograniczoną i jest ono zagrożone w polskiej ustawie karą przekraczającą dwa lata pozbawienia wolności stosuje się ustawę karną polską ale pod warunkiem że sprawca przebywa w Polsce i nie postanowiono go wydać
zasada represji wszechświatowej (zwana zasadą uniwersalną) - przewiduje stosowanie polskiej ustawy karnej do cudzoziemców i obywateli polskich w razie popełnienia przez nich przestępstw ściganych na mocy zobowiązania wynikającego z umów międzynarodowych i gdy sprawcy przebywającego w Polsce nie postanowiono wydać (np. terroryzm, handel narkotykami, handel ludźmi, zbrodnie przeciwko ludzkości)
Moc prawna orzeczeń zagranicznych:
prawo karne nie zabrania karania za to samo dwa razy: za granicą i w Polsce, ale odstępuje się od tego
Problematyka immunitetów …
NAUKA O PRZESTĘPSTWIE
Przestępstwo - to czyn człowieka zabroniony przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia pod groźbą kary kryminalnej jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy [nie ma legalnej definicji przestępstwa, można ją wysnuć z kilku różnych artykułów kodeksu karnego]
Przestępstwo jako czyn człowieka - tylko człowiek odpowiada za swoje czyny (działanie lub zaniechanie), a nie za
Czyn zabroniony - ustawowo jest opisywany poprzez znamiona czynu zabronionego (to te elementy, których występowanie musi być stwierdzone aby sprawcy można było przypisać dany czyn zabroniony).
Znamiona ustawowe czynu zabronionego można klasyfikować na:
ostre (inaczej opisowe, czasownikowe) - to takie, które nie wymagają ocen, są jasne, przejrzyste do zastosowania
nieostre (inaczej ocenne) - to takie, przy których stwierdzeniu wymagane jest dokonywanie ocen (np. istotne zeszpecenie - trzeba stwierdzić subiektywnie czy zeszpecenie jest istotne); znamiona nieostre nie powinny występować w k.k. bo są subiektywne
Czyn bezprawny - niezgodny z prawem (ale tylko z prawem karnym, np. żołnierz czy funkcjonariusz policji kiedy kogoś zabije to nie będzie to czyn bezprawny); są okoliczności wyłączające bezprawność jak np. stan wyższej konieczności
Czyn zawiniony - musi wystąpić wina; wina to przesłanka subiektywna odpowiedzialności karnej; wina musi wystąpić w chwili popełnienia przestępstwa; są okoliczności wyłączające winę, np. niepoczytalność; można mówić o stopniowości winy
Społeczna szkodliwość czynu - jest to znów przesłanka subiektywna, jeśli czyn jest szkodliwy społecznie w stopniu znikomym to nie będzie to przestępstwo, czyn musi być szkodliwy społecznie w stopniu wyższym niż znikomy; w prawie wykroczeń nie ma stopniowości społecznej szkodliwości czynu (nie ma tam mowy o społecznie szkodliwym czynie w stopniu znikomym czy stopniu wyższym niż znikomy)
Klasyfikacja przestępstw według wagi przestępstwa:
zbrodnie - to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat (dolna granica zagrożenia ustawowego) albo karą surowszą
występki - to czyny zagrożone karą przekraczającą 1 miesiąc pozbawienia wolności, 1 miesiąc ograniczenia wolności albo grzywną powyżej 30 stawek dziennych (górna granica ustawowa)
pozostałe czyny to wykroczenia
Klasyfikacja przestępstw ze względu na formę winy:
przestępstwa umyślne
przestępstwa nieumyślne
Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie, a występek również nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi
Klasyfikacja przestępstw ze względu na formę czynu:
przestępstwa z działania (np. zgwałcenie)
przestępstwa z zaniechania (np. niezawiadomienie o zbrodni)
mogą być przestępstwa i z działania i z zaniechania (np. zabójstwo)
Klasyfikacja przestępstw ze względu na znamię skutku (konieczność wystąpienia pewnego skutku):
przestępstwa skutkowe (inaczej materialne) - to te, które w opisie ustawowym zawierają znamię skutku (np. uszkodzenie rzeczy)
przestępstwa bezskutkowe (inaczej formalne) - to te, które w opisie ustawowym nie zawierają znamienia skutku (np. nakłanianie do uprawiania nierządu)
Klasyfikacja przestępstw ze względu na typ przestępstwa:
typ podstawowy
typ kwalifikowany
typ uprzywilejowany (wiąże się z łagodniejszą odpowiedzialnością karną w ustawowo wskazanych przypadkach)
Klasyfikacja przestępstw ze względu na tryb ścigania:
przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego
przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, np. zniewaga, zniesławienie (nie należy ich mylić z przestępstwami wnioskowymi, np. zgwałcenie, kiedy osoba pokrzywdzona musi złożyć wniosek o wszczęcie postępowania; wycofanie wniosku nie powoduje umorzenia postępowania karnego)
STRUKTURA PRZESTĘPSTWA
Elementy struktury przestępstwa:
podmiot przestępstwa (strona podmiotowa)
przedmiot przestępstwa (strona przedmiotowa)
Podmiot przestępstwa - art.10 k.k.- może nim być tylko osoba fizyczna, która w chwili czynu ukończyła lat 17.
Wyjątki:
art.10 §2 k.k. - odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który w chwili popełnienia czynu ukończył 15 lat, dopuścił się jednej ze zbrodni określonych w tym artykule oraz jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste oraz stopień rozwoju sprawcy, a także jeżeli uprzednio stosowane środki opiekuńczo-wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne
art.10 §4 k.k. - dorosły sprawca w wieku od 17 do 18 lat gdy dopuścił się występku może być potraktowany jak nieletni, wobec którego można zastosować zamiast kary kryminalnej środki poprawcze lub wychowawcze, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy
Nieletni - zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982r. - to:
osoba do 18 roku życia wykazująca przejawy demoralizacji [nie ma dolnej granicy wieku, ustawodawca wskazał jedynie górną granicę; demoralizacja - nie ma legalnej definicji, ustawodawca wskazał tylko przykładowe przejawy demoralizacji, jest to katalog otwarty, np. włóczęgostwo, popełnienie czynu zabronionego, nadużywanie alkoholu; wobec nieletnich popełniających czyny zabronione ...]
w związku z czynami karalnymi osoby, które popełniły ten czyn po ukończeniu 13 roku życia a do ukończenia 17 roku życia (czyn karalny to przestępstwo, przestępstwo skarbowe albo wykroczenie)
osoby do 21 roku życia w zakresie wykonywanych środków wychowawczych, leczniczych lub poprawczych.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich przewiduje sankcje takie jak:
stosowanie środków wychowawczych (np. upomnienie, nadzór kuratora)
środki lecznicze (np. umieszczenie w placówce służby zdrowia)
środki poprawcze (np. umieszczenie w placówce poprawczej)
inne środki (np. zobowiązanie rodziców do poprawy warunków bytowych nieletnich).
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich przewiduje pewne fundamentalne zasady:
zasada dobra nieletniego
zasada indywidualizacji
Młodociany - to taki sprawca, który w chwili czynu nie ukończył lat 21 a w chwili orzekania w sądzie I instancji lat 24. Jest to szczególna kategoria sprawcy dorosłego, względem którego można zastosować odmienne zasady wymierzania kary, kładąc nacisk na jego wychowanie oraz stosując nadzwyczajne złagodzenie kary
Małoletni, niepełnoletni - to pojęcia z prawa cywilnego!
Klasyfikacja przestępstw ze względu na podmiot przestępstwa:
przestępstwa indywidualne - to takie, których podmiotem może być każda osoba, która osiągnęła określony wiek
przestępstwa powszechne - to te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie dodatkowej cechy, np. żołnierz, matka, jakaś grupa osób (sprawcą dzieciobójstwa jest tylko matka, jest to szczególna cecha); przestępstwa indywidualne dzielimy na:
- właściwe - to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bucie przestępstwa, np. odmowa wykonania rozkazu dotyczy tylko żołnierzy
- niewłaściwe - to takie, gdy szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego
Strona przedmiotowa - do niej zaliczamy: czyn (czyli zachowanie się podmiotu), skutek czynu (tylko przy przestępstwach materialnych), czas i miejsce czynu, sytuację w jakiej czyn popełniono, sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy (inaczej przedmiot czynności wykonawczej)
Klasyfikacja przestępstw ze względu na formę czynu:
przestępstwa trwałe - polegają na utrzymywaniu pewnego stanu rzeczy, np. nielegalne posiadanie broni [pozbawienie człowieka wolności przez zamknięcie w auli ;)]
przestępstwa wieloosobowe - dla bytu niektórych przestępstw wymagane jest działanie wielu osób, dwu lub więcej osób, np. udział w bójce, łapownictwo
przestępstwa wieloczynowe - polegające na określonej działalności, na którą składają się poszczególne czyny, kilka zachowań pewnego rodzaju, np. znęcanie się, rozpijanie nieletniego
Przestępstwo z zaniechania - polega na niepodjęciu przez sprawcę działania, do którego był zobowiązany; wyróżniamy tu:
formalne przestępstwa z zaniechania - gdy źródłem tego obowiązku jest ustawa karna, np. nie zawiadomienie o przestępstwie - art.240 k.k.
materialne przestępstwa z zaniechania - gdy źródło tego obowiązku jest inne niż ustawa karna, np. nie zawiadomienie o wypadku przy pracy - art.221 k.k.
Źródłem tego obowiązku może być ustawa (np. kodeks rodzinny i opiekuńczy - brak opieki), albo umowa sformalizowana lub niesformalizowana lub przyjęcie określonej funkcji
Skutek czynu i związek przyczynowy - trzeba ustalić przyczyny, które spowodowały skutek. Teorie związku przyczynowego:
teoria ekwiwalencji (inaczej równowartości warunków) - opiera się na założeniu, że przyczyną każdego skutku jest pewna suma warunków koniecznych do jego wystąpienia; to czy warunek był konieczny sprawdza się przy pomocy hipotetycznego usunięcia tego warunku; teoria ta ujmuje związek przyczynowy zbyt szeroko, raczej z tego rezygnujemy
teoria adekwatnego związku przyczynowego - według której nie wystarczy, że czyjeś zachowanie się jest warunkiem wystąpienia skutku, ale dla uznania go za przyczynę konieczne jest by był to normalny, typowy, adekwatny skutek takiego zachowania
teoria relewancji - twierdzi, że związek przyczynowy można ujmować szeroko ale prawo karne poprzez przepisy dokonuje pewnej selekcji i nie każde spowodowanie skutku jest istotne (inaczej relewantne)
Podmiotowa strona przestępstwa, zwana inaczej stroną subiektywną, obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu
Wina - to taki stosunek sprawcy do czynu, który umożliwia postawienie zarzutu w związku z zachowaniem się. Wina to tzw. personalna, osobista zarzucalność czynu. Wyróżniamy następujące formy winy:
wina umyślna - występuje wtedy, gdy sprawca miał zamiar popełnienia czynu (inaczej - gdy działał z zamiarem popełnienia czynu zabronionego); zamiar może być:
- bezpośredni - zachodzi, gdy sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego, albo że jego zachowanie się może wypełnić te znamiona chce jego popełnienia; zamiar bezpośredni może być nagły lub przemyślany
- ewentualny - zachodzi, gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi.
Dodatkowe cechy umyślności: istnieją tzw. przestępstwa kierunkowe, które są albo znamienne celem albo motywem albo pobudką (realizowane w pewnym kierunku)
wina nieumyślna - przesłanką jej stwierdzenia jest niespełnienie wymaganych przez prawo zasad ostrożności (przestępstwa nieumyślne to inaczej przestępstwa z nieostrożności); wina nieumyślna występuje w postaci:
- lekkomyślności - sprawca świadomie naruszając zasady ostrożności możliwość popełnienia czynu przewiduje lecz przypuszcza, że go uniknie
- niedbalstwa - sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje, chociaż może ją przewidzieć
wina mieszana (inaczej kombinowana) - polega na tym, że część znamion przestępstwa objęta jest zamiarem sprawcy (winą umyślną) a część winą nieumyślną, np. udział w bójce ze skutkiem śmiertelnym
Przedmiot przestępstwa - to dobra prawne takie jak np. życie, zdrowie, własność, bezpieczeństwo, wolność, w które godzi przestępstwo jako czyn szkodliwy. Dobra te to od strony sprawcy czynu przedmiot zamachu, a od strony prawa karnego (od strony ofiary) - przedmiot ochrony [przedmiotu przestępstwa nie mylić z przedmiotem wykonawczym!]
Ze względu na przedmiot ochrony/zamachu wyróżniamy przestępstwa takie jak:
przestępstwa polegające na naruszeniu dobra prawnego, np. zabójstwo
przestępstwa polegające na narażeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo, np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru
przestępstwa abstrakcyjnego narażenia dobra prawnego, np. doprowadzenie do obcowania z osobą poniżej 15 roku życia
Przedmioty ochrony/zamachu (przedmioty przestępstwa) możemy klasyfikować na:
indywidualny przedmiot przestępstwa - to dobro prawne, które chroni konkretny przepis
rodzajowy przedmiot przestępstwa (inaczej grupowy) - chroniony przez grupę przepisów, najczęściej rozdział k.k.
ogólny przedmiot przestępstwa - pewne abstrakcyjne dobro, którego ochrona jest zadaniem całego prawa karnego
Przestępstwa podobne - ...
Formy popełniania przestępstw:
zjawiskowe:
- sprawstwo
- współsprawstwo
- sprawstwo kierownicze
- podżeganie
- pomocnictwo
stadialne:
- przygotowanie
- usiłowanie
- dokonanie
Istnieje też pojęcie tzw. pochodu przestępstwa, do niego zaliczamy:
zamiar
przygotowanie
usiłowanie
dokonanie
Sprawstwo - dokonanie czynu zabronionego osobiście (nie przez inną osobę)
Współsprawstwo - polega na wykonywaniu czynu zabronionego z inną osobą/osobami; wspólne wykonywanie obejmuje dwa elementy: subiektywny (porozumienie) i obiektywny (wspólne działanie)
[nie mylić ze sprawstwem równoległym!]
Sprawstwo kierownicze - polega na kierowaniu wykonywaniem czynu przez inną osobę albo poleceniu wykonania w wyniku wykorzystania uzależnienia innej osoby
Podżeganie - polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego, polega na umyślności (w postaci czynu umyślnego) z zamiarem bezpośrednim
[nakłanianie a nie namawianie!; nakłanianie do popełnienia czynu zabronionego a nie do popełnienia przestępstwa!]
Pomocnictwo - polega w szczególności na ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka transportu, udzieleniu rady lub informacji; pomocnictwo może być fizyczne lub psychiczne; pomocnictwo może być popełnione tylko umyślnie w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego; pomocnictwo musi mieć miejsce przed lub w trakcie czynu
Uczestnictwo konieczne - dla popełnienia niektórych typów przestępstw konieczne jest występowanie lub współdziałanie więcej niż jednej osoby (dotyczy przestępstw wieloosobowych)
Skuteczny czynny żal - dobrowolne zapobieżenie popełnienia czynu zabronionego, do którego uprzednio nakłaniano lub pomagano, powoduje wyłączenie odpowiedzialności karnej
Kwestia prowokatora - to osoba, która nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego; tutaj nie ma instytucji czynnego żalu
Przygotowanie:
w sensie ścisłym - podjęcie czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego
wejście w porozumienie - uzgodnienie zamiaru popełnienia konkretnego przestępstwa.
Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.
Poprzez czynny żal polegający na dobrowolnym odstąpieniu od przygotowania (w szczególności na zniszczeniu przygotowanych środków lub zapobieżeniu wykorzystania ich w przyszłości) sprawca uwalnia się od odpowiedzialności karnej
Usiłowanie (udolne) - to występowanie trzech elementów:
zamiar popełnienia czynu zabronionego
zachowanie zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu
brak dokonania.
Usiłowanie dotyczy przestępstw z działania i z zaniechania. Kara taka sama jak za dokonanie ale w praktyce są łagodniejsze. Nie podlega karze za usiłowanie kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu.
Usiłowanie nieudolne - gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe, np. gdy brak przedmiotu przestępstwa lub użyto środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego
Wyłączenie odpowiedzialności karnej - możemy podzielić na trzy grupy:
okoliczności wyłączające bezprawność czynu, tzw. kontratypy - takie przy których czyn wypełniający znamiona czynu zabronionego nie jest jednak przestępstwem ponieważ na mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki działania takie uważane są za zgodne z prawem
okoliczności wyłączające winę - gdy czyn jest bezprawny ale nie jest przestępstwem ze względu na brak zawinienia
okoliczności wyłączające szkodliwość społeczną czynu