Gospodarka narodowa

Makroekonomia jest dyscypliną ekonomii, która zajmuje

się

badaniem zjawisk gospodarczych obejmujących swoim

zasięgiem wszystkie podmioty działające na rynku, a

nawet

sięga dalej – dokonując porównań międzynarodowych

stara się odpowiedzieć na pytanie, która gospodarka jest

w

lepszej kondycji i dlaczego.
Według R. McKenzie makroekonomia „odnosi się do

ogólnego obrazu, a nie szczegółów działalności

gospodarczej danego kraju”

R. Allen twierdzi, że makroekonomia „odnosi się do

badania

zależności między wielkimi agregatami ekonomicznymi, w

przeciwieństwie do tego, co jest przedmiotem badań

mikroekonomii, a więc procesów podejmowania decyzji

przez

jednostki i przedsiębiorstwa

Najprostszą definicję podaje D. Begg, który twierdzi, że

„makroekonomia jest nauką o gospodarce jako całości”.

Dyscypliną pośrednią między mikro- i makroekonomią jest

mezoekonomia,

która jest definiowana jako nauka, która

„obejmuje głównie ekonomiki działów i branż gospodarki

narodowej oraz ekonomikę ochrony środowiska,

ekonomikę regionów i ekonomikę konsumpcji”

Wpływ gospodarki jako całości na poszczególne podmioty

działające na rynku może mieć charakter bezpośredni,

kiedy podmiot staje się jednym z ogniw procesu, lub

pośredni, kiedy podmiot jedynie odczuwa skutki decyzji

podejmowanych przez inne podmioty, natomiast pozostaje

bez większego wpływu na przebieg procesu.

W ramach makroekonomii nie wprowadza się zupełnie

nowych, w stosunku do mikroekonomii, miar, lecz dokonuje
się ich agregacji. Agregacja jest zjawiskiem (procesem)
polegającym na łączeniu wielkości mikroekonomicznych w
celu uzyskania wielkości makroekonomicznych. Nie
wszystkie jednak zjawiska dają się w taki prosty sposób
przenieść ze skali mikro na makro. Miary wykorzystywane
w procesie analizy makroekonomicznej nazywa się

makrowielkościami

i zalicza się do nich, m.in. produkcję,

zatrudnienie, inwestycje, konsumpcję, oszczędności,
eksport, import, itd.

W odniesieniu do

makrowielkości

można zastosować

różne kryteria podziałowe, zgodnie z którymi można
wyodrębnić:

Ze względu na formę występowania

• Zasoby

, które określają stan danej wielkości na

określony moment czasowy. Do tej grupy należą, np.

zatrudnienie, bezrobocie

• Strumienie

, które pokazują, jak zmienia się dana

wielkość w ustalonym przedziale czasowym. Do tej

grupy należą, np. produkcja, konsumpcja

Ze względu na sposób prezentacji

• Makrowielkości wyrażone w jednostkach

naturalnych, np. bezrobocie (wyrażone w osobach),

• Makrowielkości wyrażone w jednostkach

wartościowo-pieniężnych, np. produkcja, dochód,

Ze względu na sposób wyceny

• Makrowielkości

prezentowane według ich wartości

nominalnej czyli w cenach bieżących, jakie

obowiązywały w badanym okresie.

• Makrowielkości

prezentowane według ich wartości

realnej czyli w cenach stałych. Polega to na

uwzględnieniu czynnika inflacji i wykluczeniu

wpływu zmiany cen na daną

makrowielkość

.

Dzięki temu zmiany, jakie się dokonują w czasie

są prezentowane wyłącznie jako skutek zmiany

danego zjawiska, a nie zmiany cen.

Urealnianie wielkości może być przeprowadzane na

dwa

sposoby:

• poprzez przyjęcie cen bazowych, jakie

obowiązywały w początkowym okresie i wycenie

danej

makrowielkości

według nich, dzięki czemu

pomija się czynnik inflacyjny,

• poprzez ustalenie

deflatora

i podzieleniu przez

niego wartości nominalnej w analizowanym

okresie.

Deflator

PKB to stosunek nominalnego PKB (w

cenach

bieżących) do PKB w ujęciu realnym (w cenach

stałych),

wyrażony w postaci wskaźnika.

Przedmiotem rozważań podejmowanych w ramach

makroekonomii jest gospodarka narodowa, którą można
opisać jako pewien model (układ, system). Może być on
opisany przez wiele czynników, które można z kolei
podzielić na dwie kategorie: wewnętrzne

(

endogeniczne

) i

zewnętrzne (

egzogeniczne

). Zmienne zewnętrzne

pochodzą spoza gospodarki, są w danym momencie

stałe i

wpływają na kształt modelu. Zmienne wewnętrzne są
efektem działania gospodarki, a ich kształt jest ściśle
uzależniony od sposobu działania modelu. Inaczej

mówiąc,

model przedstawia, w jaki sposób zmiana zmiennej
zewnętrznej wpływa na zmienną wewnętrzną.

Zależności te przedstawia rysunek 1.

Zmienne
zewnętrzn
e

Gospodarka

narodowa

Zmienne
wewnętrzn
e

Model gospodarki narodowej

Analiza gospodarki narodowej może być prowadzona w
następujących ujęciach:

• jako zasobu czynników produkcji i ich wzrostu, gdzie

badane są stany, struktura, alokacja i dynamika

zmian zasobów, a celem jest określenie

potencjalnych możliwości gospodarki,

• jako efektu prowadzonej przez poszczególne

podmioty działalności gospodarczej, gdzie celem jest

ustalenie skali tych działań jako wyznacznika stanu

gospodarki.

W rzeczywistości w tak złożonym modelu (układzie,
systemie) jakim jest gospodarka narodowa „tworzą się
relacje, których nie da się wyprowadzić z relacji
organizujących jego elementy składowe”, a które

sprawiają,

że jest ona również określana jako synegistyczna.

Główne nurty teoretyczne w

makroekonomii – keynesizm a

neoklasycyzm

Zagadnienia ogólnogospodarcze od wielu lat stanowią

przedmiot zainteresowania naukowców, teoretyków i
praktyków. Za ojca współczesnej ekonomii uważa się
Adama Smitha, który jest autorem stwierdzenia o
„niewidzialnej ręce rynku”. To dzięki niemu uważa się, że
„poszczególne podmioty dążąc do zaspokojenia

własnych

potrzeb i kierując się żądzą zysku, ostatecznie oferują na
rynku to, co służy zaspokojeniu potrzeb innych ludzi”.
Smith uważał również, że rola państwa powinna
sprowadzać się do tzw. „stróża nocnego”. Oznacza to, że
państwo może dbać o ład, porządek czy bezpieczeństwo,
natomiast wszystkie te działania podmiotów, które mogą
się opierać na swobodnej grze sił popytu i podaży,

powinny

być wolne od ingerencji władz publicznych.

Stwierdzenia te, podejmowane później przez wielu

ekonomistów, stały się podwalinami nurtu nazywanego

neoklasycyzmem. Zgodnie z ogólnymi założeniami tego

nurtu, wszelkie zakłócenia, które się pojawiają w

gospodarce mają charakter egzogeniczny (zewnętrzny)

względem mechanizmu rynkowego i mają krótkookresowy

charakter. Zakłada się bowiem, że mechanizm rynkowy

działa sprawnie i jest w stanie te odchylenia zniwelować.

Na poglądach tych opiera się szkoła klasyczna, która

„posługuje się teorią makroekonomiczną zakładającą, że

gospodarka w długim okresie, o ile nie będzie się zakłócać

jej funkcjonowania, doprowadzi do równowagi i

neutralności

pieniądza”.

Podstawową receptą klasyków na występujące w

gospodarce stany nierównowagi jest zniesienie wszelkich

praw ograniczających swobodne kształtowanie się cen i

płac.

Zaprzeczeniem teorii neoklasycznych jest keynesizm czyli

nurt zapoczątkowany przez J.M. Keynesa, który poddał

krytyce założenia ekonomii klasycznej, a podstawą do tego

stał się kryzys lat trzydziestych XX wieku. Uznał on, że „w

obliczu poważnych załamań gospodarczych (…) wiara w

„niewidzialną rękę rynku” oznacza faktycznie bierność

wobec zastanej sytuacji, która prowadzi do coraz gorszej

kondycji gospodarki”.
Wedle teorii Keynes’a „gospodarka ma ze swej natury

niestabilny charakter i wymaga stosowania aktywnych,

doraźnych posunięć polityki gospodarczej rządu”.

Metodą na przezwyciężenie tego jest przejęcie przez

państwo części zadań, które dotychczas były przypisane

podmiotom prywatnym. Keynes uważał bowiem, że niektóre

negatywne zjawiska występujące w gospodarce nie mogą

być

zniwelowane

tylko dzięki działaniu mechanizmu rynkowego.

Ponadto twierdził, że istnieje możliwość określenia

przyczyny

kształtowania się poszczególnych zjawisk, a co za tym

idzie –

znalezienia antidotum. Jego zdaniem, zasadniczą barierą
niewystarczającego wzrostu wielkości gospodarczych, tj.
dochód narodowy czy zatrudnienie, jest zbyt niski

zagregowany

popyt. To również Keynes wskazał na brak prostej

zależności

między mikroekonomicznymi wielkościami a

makrowielkościami,

które jego zdaniem „nie są prostą sumą działań

podejmowanych

przez poszczególne jednostki”.

Teorie Keynesa po wdrożeniu w życie okazały się w
dłuższym okresie dotkliwe dla finansów publicznych. Było
to podstawą do ich zanegowania (m.in. przez M.
Friedmana) i powrotu do teorii liberalnych. Nurt ten został
nazwany monetaryzmem, ponieważ jego bazą stał się
pieniądz, a w szczególności jego podaż jako główna
determinanta zjawisk gospodarczych. Zgodnie z tą teorią
twierdzi się, że „gospodarka ma ze swej natury charakter
stabilny i zwykle powróci do swego naturalnego stanu po
każdym okresie przejściowej nierównowagi”.

Monetaryści wskazywali, że państwo powinno

koncentrować

się na przeciwdziałaniu inflacji, która jest zjawiskiem
pieniężnym, a walka z nią powinna być realizowana przede
wszystkim przy zastosowaniu instrumentów polityki
monetarnej.

Rola państwa w gospodarce

Naturalną konsekwencją rozważań dotyczących nurtów
teoretycznych w ekonomii jest ustalenie, jaką rolę powinno

w

tym zakresie odgrywać państwo. Na tak postawione pytanie
nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Liberałowie będą bowiem
stać na stanowisku, że najlepszym dla gospodarki jest jak
najmniejszy udział państwa, keynesiści natomiast będą
uzasadniać, że interwencja państwa w rynek jest konieczna.
Aby więc móc możliwie obiektywnie stwierdzić, czy państwo
powinno ingerować w gospodarkę, należy ustalić, jaka jest
rola państwa.

Państwo jest swoistym tworem, który ma charakter złożony,
jest zróżnicowany wewnętrznie, posiada wieloszczeblową
strukturę administracyjną dysponującą władzą

ustawodawczą,

wykonawczą i sądowniczą, który składa się z grupy osób
zamieszkujących określone terytorium.

Encyklopedyczna definicja państwa brzmi
następująco: „państwo to suwerenna
organizacja polityczna społeczeństwa
zamieszkującego terytorium o określonych
granicach, której głównym składnikiem
jest hierarchiczna władza publiczna
dysponująca aparatem przymusu i dążąca
do monopolu w jego stosowaniu”.

Działalność państwa może być rozpatrywana w dwóch aspektach:

realnym i regulacyjnym. Aspekt regulacyjny przejawia się w możliwości
oddziaływania przez państwo na działania innych podmiotów.
Podstawowym narzędziem, jakie posiada ono w tym zakresie, jest
uchwalanie odpowiednich norm prawnych oraz możliwość powoływania
instytucji, które w ramach swojej działalności będą stały na straży ich
przestrzegania. Realizacja aspektu regulacyjnego skutkuje
stworzeniem tzw. ładu instytucjonalno-prawnego. Aspekt realny polega
natomiast na podejmowaniu działalności gospodarczej przez podmioty
państwowe.

Funkcje, jakie państwo może pełnić, sprawiają, że jego działalność

nie ma wyłącznie wymiaru gospodarczego. W zależności bowiem od
przyjętych preferencji mogą dominować bądź funkcje polityczne, bądź
społeczne, czy też ekonomiczne. Przedmiotem zainteresowania
makroekonomii są przede wszystkim funkcje ekonomiczne, jednak nie
można w sposób jednoznaczny oddzielić ich od pozostałych funkcji.
Wpływają one bowiem na siebie wzajemnie.

Do funkcji ekonomicznych zalicza się:

• Funkcję alokacyjną

• Funkcję redystrybucyjną

• Funkcję stabilizacyjną

• Funkcja alokacyjna polega na podziale dóbr dostępnych na rynku

między sektorem publicznym a prywatnym.

To państwo poprzez przyjęte preferencje decyduje, które dobra i jakim
zakresie mogą być dobrami publicznymi. W tym celu może sterować
przepływami pieniężnymi pomiędzy sektorami, np. w celu zwiększenia
możliwości dostępu społeczeństwa do wybranych dóbr, tj. oświata, służba
zdrowia.
Funkcja redystrybucyjna polega na wtórnym podziale dochodów, jakie
wypracowują poszczególne podmioty w celu zniwelowania dysproporcji
między nimi, a w szczególności w celu zapobieżenia sytuacji, w której
część podmiotów jest całkowicie pozbawiona środków. Podstawowym
narzędziem redystrybucji są podatki. Funkcja stabilizacyjna polega z kolei
na łagodzeniu wahań makrowielkości, jakie mogą wystąpić w gospodarce
na skutek dokonujących się przemian.

Dla oceny zakresu potrzeby pełnienia przez państwo
określonych funkcji w gospodarce należy wskazać argumenty,
które za tym przemawiają, a także te, które są temu

przeciwne.

Do argumentów „za” ekonomiczną rolą państwa można

zaliczyć:

• Konieczność zapewnienia i sfinansowania zaplecza

instytucjonalno-prawnego

• Niedoskonałość w działaniu mechanizmu rynkowego która

zaburza wolną konkurencję i przyczynia się do powstawania

monopoli

• Niedoskonałą mobilność czynników produkcji, która

powoduje ich nieefektywne wykorzystanie i niemożność

osiągnięcia pożądanych wielkości gospodarczych, np.

bezrobocie

• Niedoskonały obieg informacji, który sprawia, że niektóre

podmioty działają w warunkach niepewności

• Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych (np.

zanieczyszczenie środowiska, dewastacja) i nie zawsze

możliwe ustalenie podmiotów za nie odpowiedzialnych

• Występowanie dóbr publicznych (np. chodniki, drogi,

oświetlenie ulic, działania służb ochrony, tj. policja, wojsko,

straż pożarna), za które nie ustala się bezpośrednich opłat,

a w związku z tym trudno byłoby je egzekwować

• Istnienie dóbr szczególnie korzystnych lub niekorzystnych

społecznie, których konsumpcja jest szczególnie pożądana

(np. pieniądz, leki, woda, energia) lub niepożądana (np.

różnego rodzaju używki), a w związku z tym powinna

podlegać limitowaniu i kontroli

• Występowanie zjawisk wywołujących szczególnie

negatywne skutki ekonomiczne, destabilizujących

gospodarkę i wprowadzających niepewność co do

dalszego jej funkcjonowania, np. inflacja

• Istnienie osób wymagających opieki ze względu na zły

stan zdrowia, wiek czy inne czynniki, które sprawiają, iż

nie są one w stanie w sposób samodzielny działać na

rynku

• Powstawanie zbyt dużych dysproporcji dochodowych i

majątkowych, które nie są akceptowalne społecznie i które

mogą demotywować podmioty do samodzielnego

działania

Jednocześnie z argumentami popierającymi udział

państwa

w gospodarce pojawiają się argumenty „przeciw”
ekonomicznej funkcji państwa, do których należą

m.in.:

• Pojawiające się stany nierównowagi wynikające z

nadmiernej ingerencji państwa, a w szczególności

wtedy, gdy dotyczy ona cen dóbr i usług

oferowanych na rynku

• Zniekształcanie informacji rynkowych, a co za tym

idzie – utrudniona orientacja podmiotów na rynku i

możliwość oceny stanu faktycznego

• Ryzyko pojawienia się biurokracji, kiedy struktura

administracyjna jest nazbyt rozbudowana. Sytuacja

taka skutkuje zmniejszeniem elastyczności

gospodarki ze względu na skomplikowanie procedur

i ograniczenie swobody podejmowania działalności

• Koszty interwencjonizmu, które choć wysokie nie

przyczyniają się do istotnego zwiększenia

skuteczności podejmowanych działań

• Osłabienie bodźców rynkowych
• Niereprezentatywność rządu, a w związku z tym

brak uprawnienia do podejmowania decyzji w

imieniu społeczeństwa

• Ograniczenie wolności jednostki i hamowanie

oddolnej inicjatywy

Działania podejmowane przez państwo powinny

mieć

swoje uzasadnienie i powinny wynikać z istniejących

w

danym zakresie potrzeb. Metody ingerencji państwa

w

gospodarce oraz przyczyny za nią przemawiające w
ramach poszczególnych funkcji pełnionych przez

państwo

można przedstawić następująco (tabela 1):

Przyczyny i metody ingerencji państwa w ramach

pełnionych funkcji

Funkcja

państwa

Przyczyny ingerencji

Charakter działań

Alokacyjna

Dobra publiczne

Koszty i korzyści

społeczne

Monopole i monopsony

Niedostateczna

konkurencja

Niedostateczna

informacja i

niepewność

Dobra społecznie

korzystne

lub szkodliwe

Prawo regulujące

zachowania

uczestników gry rynkowej

Podatki subsydia

Nacjonalizacja

Dostarczanie dodatkowej

informacji

Podnoszenie poziomu

konkurencji

Stabilizacyjna

Niedostateczna informacja i

niepewność

Polityka fiskalna

Polityka monetarna

Polityka społeczna

Redystrybucyjna

Niedoskonałość rynku

Poprawny rynek z

wadliwym

mechanizmem podziału

Niewłaściwy podział

rzeczywisty

Podatki i płatności

transferowe

Zmiana przepisów

prawnych

Zwiększenie konkurencji

rynkowej

Polityka redystrybucyjna

Podstawowe miary makroekonomiczne.

Dochód narodowy (produkt społeczny)

Najważniejszą kwestią makroekonomiczną jest stan
gospodarki. Dążeniem każdego państwa jest osiągnięcie
jak najlepszego poziomu w tym zakresie. Wobec tego
pojawia się problem miary, która pozwalałaby ocenić stan
gospodarki i dokonać ewentualnych porównań.
W tym zakresie stosowane są dwa systemy miar: SNA
(System of National Accounts) lub MPS (Material Product
System). System SNA jest oparty na założeniu, iż „każda
praca społecznie użyteczna jest pracą produkcyjną i tym
samym wytwarzającą bogactwo narodowe”

[1]

.

[1]

System ten jest oparty na koncepcji J. Saya.

System MPS bazuje z kolei na twierdzeniu, że „pracą
tworzącą bogactwo narodowe (jest) praca wydatkowana

na

wytwarzanie dóbr materialnych”

[2]

. Wielkości

uzyskiwane

przy zastosowaniu miar systemu MPS będą zawsze
mniejsze aniżeli przy wykorzystaniu SNA, ponieważ
niektóre grupy zawodowe i ich dochody nie będą
uwzględniane, np. nauczyciele, lekarze, pisarze, itd.
System ten, ze względu na swój czysto materialny
charakter nie ma współcześnie zastosowania, a
powszechnie przyjętym, na podstawie zaleceń ONZ, jest
system SNA.

[

2]

System ten jest oparty na koncepcjach A. Smitha i K.

Marksa

W jego ramach wyróżnia się kilka grup mierników, a
mianowicie:
• Mierniki mierzące poziom produkcji w kraju, tj. PNB, PKB, PNN,
• Mierniki obrazujące poziom dochodów i konsumpcji

społeczeństwa, tj. DN,

• Mierniki bezrobocia
• Mierniki inflacji.
Najczęściej stosowaną miarą jest Produkt Krajowy Brutto
(PKB, GDP Gross Domestic Product), który określa wartość
produkcji wytworzonej w gospodarce danego kraju w ciągu
roku. Brane są więc pod uwagę wszystkie efekty osiągnięte na
terenie danego kraju bez względu na kraj pochodzenia
podmiotu, który ten efekt osiągnął. Czynnik ten nabiera
znaczenia w przypadku innej miary – Produktu Narodowego
Brutto (PNB, GNP Gross National Product), który stanowi
miarę łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego
kraju, bez względu na miejsce świadczenia usług czynników

produkcji.

A więc, PNB jest równy PKB skorygowanemu o wartość
dochodów netto z tytułu własności za granicą.

Wielkość ta

stanowi różnicę między dochodami, jakie osiągają

krajowe

podmioty wykorzystujące czynniki produkcji za

granicą, a

dochodami, jakie są wypłacane w kraju zagranicznym
właścicielom czynników produkcji. Oznacza to, że w
przypadku przewagi migracji zarobkowych podmiotów
krajowych nad migracją podmiotów zagranicznych na

teren

danego kraju, PNB będzie wyższy niż PKB, natomiast w
odwrotnej sytuacji – PNB będzie niższy niż PKB, gdyż
dochody netto przyjmą wartość ujemną.

Kolejną miarą jest Produkt Narodowy Netto (PNN, NNP Net
National Product), nazywany częściej Dochodem
Narodowym (DN, Y), który jest ustalany jako różnica
między PNB a amortyzacją, odzwierciedlającą stopień
zużycia majątku w danym okresie.

PNN pomniejszony o podatki bezpośrednie płacone przez
przedsiębiorstwa i zyski przez nie niepodzielone
odzwierciedla wartość Dochodów Osobistych Ludności
(DOL, PI Personal Income), które z kolei po pomniejszeniu
o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa
domowe oraz powiększeniu o transfery z budżetu

państwa

pokazują wielkość Rozporządzalnych Dochodów
Osobistych (RDO, DPI Disposable Personal Income).

Miara ta pozwala określić potencjał wydatkowy

gospodarstw

domowych.

• Przedstawione mierniki pokazują nominalne wartości

realizowane przez gospodarkę, jednak nie uwzględniają

wielu

czynników, które mogą świadczyć o jej rzeczywistej

jakości, tj.:

• Liczba obywateli danego kraju, która wypracowuje

ustalony

dochód

• Czas, w jakim podmioty wypracowują ustalony dochód

• Poczucie stabilności obywateli, np. dotyczące

warunków

pracy, płacy, opodatkowania, ochrony praw

•

Dochód uzyskiwany w szarej strefie, tzw. gospodarka

podziemna, czarna lub przestępcza

• Produkcja wytwarzana na potrzeby własne

• Czas przeznaczany na dojazdy do pracy

• Poziom życia społeczeństwa wynikający z

wypracowanego w poprzednich okresach i

zakumulowanego bogactwa, który jest wyznaczany m.in.

przez stan wyposażenia podmiotów w dobra trwałego

użytku
• Dostęp do dóbr publicznych
• Stan środowiska naturalnego
• Występowanie efektów zewnętrznych dotyczących

konsumpcji

• Uwzględnianie wszystkich dóbr, które są wytwarzane w
gospodarce, nawet tych, które przyczyniają się do
pogorszenia warunków życia społeczeństwa czy też tych,
które nie przyczyniają się do zwiększenia dobrobytu
obywateli (np. wydatki na zbrojenia, wydatki na usuwanie
skutków klęsk żywiołowych), czyli tzw. antydóbr
• Proporcje w podziale dóbr i usług między podmioty

Miarą, która bierze pod uwagę liczbę obywateli,

jest dochód narodowy per capita, czyli dochód

ustalony na jednego mieszkańca. Natomiast

pozostałe czynniki są brane pod uwagę przy

ustalaniu wskaźnika dobrobytu ekonomicznego

(WDEN, NEW Net Economic Welfare), który

oblicza się jako PNN skorygowany o równowartość

czasu wolnego (+), produkcję nie rejestrowaną

(+), infrastrukturę publiczną (+), prywatne dobra

trwałego użytku (+), zanieczyszczenie środowiska

(-), wydatki na obronę narodową (-) i dojazdy do

pracy (-). Niestety, ustalenie WDEN w sensie

praktycznym jest bardzo trudne i dlatego też nie

jest to miara powszechnie stosowana.

Metody obliczania dochodu

narodowego

Przed omówieniem metod obliczania dochodu narodowego
należy wskazać elementy, które kształtują jego wielkość i
sposób ich oddziaływania. Determinanty dochodu
narodowego można zebrać w dwie grupy: dopływy i
odpływy. W zależności od przyjętego modelu gospodarki
różnie będzie się kształtował ich zakres.

Najprostszym modelem gospodarki jest gospodarka
zamknięta. Występują w niej tylko dwie grupy podmiotów:
gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Przyjmuje się
tutaj założenie, że całość dochodów, jaka jest
wypracowywana, jest następnie przeznaczana na
konsumpcję i produkcję, która w całości znajduje nabywców.
Wykorzystanie czynników produkcji jest pełne i optymalne.

Można więc stwierdzić, że w tym modelu

gospodarstwa

domowe mogą podjąć dwie decyzje o przeznaczeniu
swoich dochodów: o konsumpcji w całości lub

częściowej

konsumpcji i oszczędzaniu. Podobnie

przedsiębiorstwa

mogą zdecydować się na konsumpcję całości

dochodów

lub częściową konsumpcję oraz zainwestowanie

pozostałej

części.

Dochody

z pracy

Wykorzystanie

zasobów pracy

Dobra i

usługi

Gospodarstwa

domowe

Przedsiębiorstw

a

Wydatki na

zakup

dóbr i usług

Model obiegu dochodu narodowego w gospodarce
zamkniętej.

Bardziej rozbudowany jest model gospodarki zamkniętej

z

udziałem państwa (model gospodarki rozwiniętej). Oprócz
dwóch wcześniejszych podmiotów pojawia się tutaj

państwo,

które odbiera przedsiębiorstwom i gospodarstwom

domowym

część dochodów w postaci podatków, ale jednocześnie
dostarcza im różnego rodzaju transferów, np. w formie

rent,

emerytur, dotacji, subwencji, itp. Oznacza to, że podmioty
zostają pozbawione części osiąganych dochodów i

przekazują

je do budżetu państwa, za którego pośrednictwem
przekazywane są one do innych podmiotów w formie
transferów.

Państwo

Przedsiębiorst

wa

Gospodarstwa

domowe

G

T

G

T

Wykorzystanie

zasobów pracy

Dochody

z pracy

Dobra i usługi

Wydatki na

zakup dóbr i

usług

Model obiegu dochodu narodowego w
gospodarce zamkniętej z udziałem państwa.

Najpełniejszy jest model gospodarki otwartej, w której

pojawiają się banki oraz zagranica. Rolą banków jest
transformacja nadwyżek finansowych w postaci
oszczędności na inwestycje, natomiast zagranica generuje
przepływy związane z importem i eksportem dóbr. Pod
uwagę brane są środki finansowe, które zasilają (w
przypadku eksportu dóbr) bądź uszczuplają (w przypadku
importu dóbr) dochody podmiotów działających na rynku.

Model ten jest najbliższy rzeczywistości, ponieważ w
praktyce właściwie niemożliwe jest prawidłowe
funkcjonowanie gospodarki całkowicie zamkniętej na
relacje z zagranicą lub takiej, w której nie istnieje system
bankowy.

Wydatki na

zakup

dóbr i usług

Przedsiębior-

stwa

Państwo

Zagranica

Sektor

bankowy

Gospodarstwa

domowe

T

T

G

G

Im

Ex

I

S

S

I

Im

Ex

Dochody

z pracy

Model obiegu dochodu narodowego w gospodarce
otwartej.

Prawidłowa interpretacja kierunku obiegu dochodu w
gospodarce jest podstawą ustalenia dochodu

narodowego

według metody sumowania wydatków. Polega ona na
dodawaniu wszystkich wydatków ponoszonych przez
podmioty działające na rynku na zakup krajowych dóbr
finalnych.

Wydatki te obejmują:
• wydatki na krajowe dobra konsumpcyjne (CK),
• wydatki na krajowe dobra inwestycyjne (IK),
• wydatki rządowe na produkty krajowe (GK),
• wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowane

(ExK).

• PKB ustalony tą metodą wynosi:
• PKB = CK + IK + GK + ExK, a po uwzględnieniu

importu dóbr zagranicznych na rynek krajowy:

• PKBWK = C + I + G + Ex – Im = C + I + G + X.
• Druga metoda polega na sumowaniu produktów i

usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku.

Największym problemem występującym przy tej

metodzie jest ryzyko wielokrotnego wliczania tego

samego dobra, które może w różnym charakterze

występować w procesie produkcyjnym. Dlatego też

należy wybrać jedną z wersji obliczeniowych:

sumowanie dóbr i usług finalnych (PKBDF) lub

sumowanie wartości dodanej (PKBWD) .

• Dobra i usługi finalne to te dobra i usługi, „które są

nabywane przez ostatecznych użytkowników, tzn.

nie w celu ich dalszej obróbki czy odsprzedaży” i

wykorzystywane wyłącznie na zaspokojenie

własnych potrzeb. Wartość dodana to z kolei

przyrost wartości dobra lub usługi, który następuje

w kolejnych etapach jego produkcji.

• Ostatnia z metod, metoda sumowania dochodów

(PKBSD), polega na dodawaniu do siebie dochodów

osiąganych przez poszczególnych właścicieli

czynników produkcji i wynikających wyłącznie z

procesu wytwarzania produktów i usług. Nie bierze

się więc tutaj pod uwagę płatności transferowych, tj.

emerytury, zasiłki, stypendia, ponieważ nie wiążą

się one z koniecznością świadczenia w zamian

żadnej pracy czy innych usług.

• Wzajemne relacje między dochodem narodowym

obliczonym poszczególnymi metodami można

przedstawić następująco:

• PKBWD = PKBSD = PKBDF – podatki pośrednie +

subsydia = PKBWK - podatki pośrednie + subsydia.

Podczas obliczania dochodu narodowego mogą

pojawić

się także problemy związane z uwzględnianiem

różnych

cen, a w z związku z tym – z przedstawieniem

różnych

wartości końcowych. Jedną z możliwości jest

obliczanie

PKB w cenach rynkowych (PKBCR), tj. takich, po

jakich

dobra i usługi są sprzedawane na rynku ostatecznym
nabywcom. Drugą możliwością jest obliczanie PKB w
cenach czynników produkcji (PKBCCP), tj. w cenach
rynkowych pomniejszonych o wielkość podatków
pośrednich i powiększonych o subsydia, jakie

uzyskuje

podmiot od państwa.

Wzajemne zależności między tak ustalonymi
wielkościami dochodu narodowego można
przedstawić następująco:

• PKBCCP = PKBCR – podatki pośrednie + subsydia.
• Nawiązując do wcześniej przedstawionych relacji,

można stwierdzić, że

• PKBWD = PKBSD = PKBDF – podatki pośrednie +

subsydia = PKBWK - podatki pośrednie +
subsydia = PKBCCP = PKBCR - podatki pośrednie
+ subsydia.