Transport jako dział gospodarki narodowej

Transport w gospodarce jako dawca:

• Instrument wymiany dóbr i usług- transport realizuje przemieszczanie się surowców, materiałów niezbędnych do produkcji w innych działach gospodarki oraz wyrobów gotowych do ostatecznych konsumentów

• Wytwarzanie produktu krajowego brutto- uczestniczy w tworzeniu wartości dodanej przez inne działy gospodarki

• Czynnik lokalizacji produkcji i osadnictwa- rozpatrując nową lokalizację dla działalności gospodarczej zawsze przeprowadza się rachunek opłacalności inwestycji, w którym koszty transportu odgrywają ważną rolę; stopień rozwoju transportu, kształt sieci transportowej oraz jego możliwości mają znaczny wpływ na rozmieszczenie osadnictwa.

• Cele o znaczeniu społecznym:

  • Zaspokajanie potrzeb komunikacyjnych

  • Aktywizacja życia społeczno-gospodarczego

  • Umożliwianie rozwoju turystyki i rekreacji

  • Zwiększanie dostępu do oświaty, kultury, służby zdrowia

• Inne cele o dużym znaczeniu dla państwa

• Element obronności kraju

• Umożliwianie rozwoju nauki i techniki oraz ich wyrównywanie (w skali kraju i świata)

• Utrzymywanie politycznej i administracyjnej zwartości państwa i sprawne kierowanie nim

Trzy główne funkcje transportu w gospodarowaniu:

• Konsumpcyjna- zaspokajanie potrzeb przewozowych poprzez świadczone usługi transportowe

• Produkcyjna- zaspokajanie potrzeb produkcyjnych poprzez świadczenie usług transportowych (tworzenie warunków działalności gospodarczej, jej stymulacje oraz wpływ na funkcjonowanie rynku)

• Integracyjna- integrowanie państwa i społeczeństwa poprzez świadczone usługi transportowe

Transport w gospodarce jako biorca:

• Konsument taboru przewozowego i trakcyjnego

• Konsument maszyn, sprzętu i materiałów użytych do budowy infrastruktury transportowej

• Konsument paliw i energii

• Konsument pracy ludzkiej

Transportochłonność –

wielkość zaangażowania transportu w działalność innych działów gospodarki

Transportochłonność gospodarki narodowej

Czynniki wpływające na wielkość TRANSPORTOCHŁONNOŚCI:

• Wielkość i struktura produkcji rzeczowej

• Lokalizacja bogactw naturalnych i poszczególnych rodzajów działalności gospodarczej

• Stopień kooperacji i specjalizacji w produkcji, handlu, rolnictwie

• Ruchliwość społeczeństwa

• Optymalna transportochłonność = osiągnięcie możliwie najniższej sumy kosztów transportu, produkcji dóbr i usług oraz obrotu towarowego

• Transportochłonność = stosunek nakładów na działalność transportową do efektów osiąganych przez gospodarkę narodową

  • Przykłady mierników transportochłonności:

    • Tony przewiezionych ładunków / PKB lub DN

    • Praca przewozowa (tkm) / PKB lub DN

    • Inne…

Kapitałochłonność, majątkochłonność i pracochłonność –

syntetyczne wskaźniki charakteryzujące transport jako biorcę w gospodarce narodowej

Kapitałochłonność transportu

• Relacja pomiędzy ilością kapitału zainwestowanego w środki pracy niezbędne do uzyskania efektu gospodarczego, a wielkością tego efektu

• Kapitałochłonność transportu jest wysoka, a jej wielkość zależy od poziomu rozwoju gospodarczego kraju

• W Polsce kapitałochłonność transportu jest 3-krotnie wyższa niż ogółem w gospodarce

Majątkochłonność transportu

• Relacja wielkości zasobów majątkowych (środków trwałych brutto) do wielkości produkcji wytworzonej za ich pomocą

• Majątkochłonność transportu jest bardzo wysoka, w krajach rozwiniętych udział majątku transportowego w majątku ogółem wynosi ok. 20%

• Na spadek wartości udziału transportu w wartości majątku ogółem wpływ ma często wysoki stopień zużycia majątku

Pracochłonność transportu

• Wielkość nakładów pracy zużytej do wytworzenia danego dobra lub usługi

• Jest to odwrotność wydajności pracy

• Miarą jest czas pracy lub koszt robocizny

• Wysoka pracochłonność transportu generuje dużą liczbę miejsc pracy (w Polsce w 2004 roku w transporcie zatrudnionych było 4,7% ogółu zatrudnionych w gospodarce)

Powiązania transportu z budżetem państwa

• Powiązania transportu z budżetem państwa są bardzo silne:

  • Transport to znaczące źródło dochodów budżetowych

  • Jednocześnie transport silnie wykorzystuje wydatki budżetowe

Transport jako obciążenie dla budżetu państwa

• Wydatki bieżące na utrzymanie działalności eksploatacyjnej

• Subwencje do nierentownych przewozów pasażerskich

• Wydatki inwestycyjne:

  • Związane z wydatkami przedsiębiorstw

  • Bezpośrednie inwestycje infrastrukturalne państwa

Wpływ transportu na bilans płatniczy kraju

Eksport usług transportowych

• Przewozy eksportowe i importowe wykonywane przez krajowego przewoźnika własnym taborem

• Przewozy cross trade- przewoźnik krajowy wykonuje przewóz ładunków obcych między dwoma obcymi portami lub między dwoma krajami

• Kabotaż- przewoźnik krajowy wykonuje przewóz ładunków na terytorium obcego kraju na rzecz jego obrotu wewnętrznego

• Tranzyt międzynarodowy- obcy przewoźnik przejeżdża tranzytem przez dany kraj lub przez narodowe porty morskie

Import usług transportowych

• Transport wykonywany przez przewoźnika narodowego zagranicznego partnera handlowego

• Przez przewoźników państw trzecich

• Gdy przewoźnik korzysta z tranzytu przez terytorium obcego państwa

• Lub przewozy wewnętrzne w danym kraju wykonuje obcy przewoźnik (obcy kabotaż)

Wpływ transportu na bilans płatniczy kraju

• Gestia transportowa – obowiązek zorganizowania przewozu ładunku eksportowego lub importowego, który spoczywa na jednej ze stron kontraktu handlowego

• Incoterms – zasady regulujące obowiązki kupującego i sprzedającego w zakresie ponoszenia kosztów transportu i ryzyka (uzgadniane za zgodą obu partnerów handlowych w handlu międzynarodowym)

Incoterms 2010

Bilans płatniczy- zestawienie płatności jakie zostały dokonane pomiędzy krajem i zagranicą z tytułu wszelkich możliwych zobowiązań i należności w pewnym okresie, najczęściej w ciągu roku

Transport jako element gospodarki przestrzennej

• Transport to jeden z najważniejszych elementów gospodarki przestrzennej – łączy gospodarkę narodową w „całość”

• Zależności pomiędzy rozmieszczeniem transportu i osadnictwa / transportu i produkcji są obustronne

Czynniki lokalizacji produkcji

• Czynniki kosztów transportu

• Koszty przewozu

• Orientacja surowcowa- oznacza lokalizację zakładu produkcyjnego w pobliżu miejsca pochodzenia surowca

• Orientacja rynkowa- oznacza zasadność lokalizacji w pobliżu rynków zbytu produktów gotowych (czynnik ten wpływa decydująco na lokalizację produkcji w przypadku: surowców nietracących swej masy w trakcie przetwarzania, wyrobów gotowych, które są bardziej przestrzenne niż zużywane do ich produkcji materiały, importowanych artykułów spożywczych jak cytrusy, surowców łatwo dostępnych)

• Koszty przeładunku- lokalizacja zakładu produkcyjnego w miejscu zaopatrzenia, zbytu lub przeładunku tych surowców zmniejsza liczbę operacji przeładunkowych, a tym samym wpływa na zmniejszenie kosztów produkcji

Czynniki kosztów pozostałych sił wytwórczych

• Koszty pracy- wpływają na wybór lokalizacji gdy oszczędności uzyskane dzięki tańszej pracy są większe niż dodatkowe koszty związane z wydłużeniem drogi transportu

• Koszty ziemi- zeny ziemi są wyższe: w dłuższych miastach, bliżej centrum, przy autostradach, wzdłuż ważnych szlaków komunikacyjnych, w portach morskich i rzecznych, w strefach wolnocłowych

• Koszty wody- przy produkcji wodochłonnej może stanowić dużą barierę mimo tego, iż jest surowcem łatwo dostępnym

• Koszty energii- koszty przesyłania energii wiążą się z odległością i ubytkami części energii po drodze

Czynniki społeczno-polityczne

• Koszty aglomeracji- generalnie skupianie większej ilości przedsiębiorstw w jednym miejscu, na jednym obszarze wiąże się z oszczędnościami wynikającymi z korzystania z jednej sieci infrastrukturalnej jednakże tylko do momentu wykorzystania pełnej możliwości infrastruktury; po przekroczeniu tej granicy czynnik kosztów aglomeracji staje się niekorzystny dla lokalizacji

• Aktywizacja regionalna- stosowana zazwyczaj w stosunku do obszarów słabo rozwiniętych; odpowiednia polityka państwa może doprowadzić do korzystnych lokalizacji poprzez udzielanie ulg podatkowych, politykę kredytową, koncesje

• Bariera graniczna- wiąże się z lokalizacją produkcji w punktach granicznych lub w strefach wolnocłowych

• Ochrona środowiska- lokalizuje produkcję z daleka od terenów chronionych

Czynniki lokalizacji osadnictwa

• Istnienie warunków sprzyjających egzystencji człowieka

• Istnienie warunków do budowy mieszkań

• Gwarancja bezpieczeństwa

• Możliwości rozwoju produkcji i zatrudnienia

• Sprzyjające warunki transportowe

• Obecność instytucji zapewniających usługi w zakresie:

  • Administracji

  • Bankowości

  • Nauki

  • Oświaty

  • Służby zdrowia

Osadnictwo pierwotne-> rozmieszczenie osadnictwa w wiekach średnich-> zmiany w rozmieszczeniu osadnictwa spowodowane lokalizacja transportu