Indicativus - tryb oznajmujący

Imperativus - tryb rozkazujący

Infinitivus - bezokolicznik

Praesens - czas teraźniejszy

Imprefectum - czas przeszły niedokonany

Futurum I - czas przyszły niedokonany

Activum - strona czynna

Passivum - strona bierna

Singularis - liczba pojedyncza

Pluralis - liczba mnoga

Zakończenia Tematów Koniugacji

	I	II	III	IV
1 os. Sg. Ind.Prae.Acc.	-o	-eo	-o	-io
Bezokolicznik	-are	-ere	-ere	-ire
Temat	-a	-e	spółgłoska	-i

Indicatiuvus Praesentis Activi

Czas Teraźniejszy Strona Czynna Tryb Oznajmujący

	I	II	III	IV	esse
1.Sg.	-o	-o	-o	-o	sum
2.	-s	-s	-is	-s	es
3.	-t	-t	-it	-t	est
1.Pl.	-mus	-mus	-imus	-mus	sumus
2.	-tis	-tis	-itis	-tis	estis
3.	-nt	-nt	-unt	-unt	sunt

Imperativus Praesentis Activi

Czas Teraźniejszy Strona Czynna Tryb Rozkazujący

Sg.	-a	-e	-e	-i	es
Pl.	-ate	-ete	-ite	-ite	este

Formy Podstawowe Czasownika

cogito	cogitare	cogitavi	cogitatum
myślę	myśleć	pomyślałem	aby myśleć
	t.praesentis	t.perfecti	t.supini

-1-

Pronomina Personalia

Zaimki osobowe

	Sg.		Pl.
N.	ego-ja	tu-ty	nos-my	vos-wy
G.	mei-mnie	tui-ciebie	nostri-nas	vestri-was
D.	mihi-mnie	tibi-tobie	nobis-nam	vobis-wam
Acc.	me-mnie	te-ciebie	nos-nas	vos-was
Abl.	me-mną	te-tobą	nobis-nami	vobis-wami

Pronomen Reflexivum

Zaimek Zwrotny

	Sg./Pl.
N.	-
G.	sui-siebie
D.	sibi-sobie
Acc.	se-siebie
Abl.	se-sobą

Deklinacja I

Odmiana rzeczowników i przymiotników rodzaju żeńskiego

Singularis
Nominativus	Kto?co?	-a
Genetivus	Kogo?czego?	-ae
Dativus	Komu?czemu?	-ae
Accusativus	Kogo?co?	-am
Ablativus	Kim?czym?	-a
Vocativus	O!	-a
Pluralis
Nominativus	Kto?co?	-ae
Genetivus	Kogo?czego?	-arum
Dativus	Komu?czemu?	-is
Accusativus	Kogo?co?	-as
Ablativus	Komu?czemu?	-is
Vocativus	O!	-ae

-2-

Deklinacja II

Odmiana rzeczowników i przymiotników rodzaju męskiego i nijakiego

Sg.
	M	n
N.	-us/-er	-um
G.	-i	-i
D.	-o	-o
Acc.	-um	-um
Abl.	-o	-o
V.	-e/-er	-um
Pl.
	m	n
N.	-i	-a
G.	-orum	-orum
D.	-is	-is
Acc.	-os	-a
Abl.	-is	-is
V.	-i	-a

Accusativus Cum Infinitivo

Konstrukcja ACI

W łacinie występuje po czasownikach, np.: widzieć, słyszeć, czuć, myśleć, kochać. Na język polski tłumaczymy ją zdaniem dopełnieniowym rozpoczynającym się od spójnika „że”.

Puer legit (Chłopiec czyta)

Video puerum legere (Widzę, że chłopiec czyta)

Magister est severus (Nauczyciec jest surowy)

Scio magistrum severum esse (Wiem, że nauczyciel jest

surowy).

Indicativus Imperfecti Activi

Czas Przeszły Niedokonany

temat praesentis + cecha czasowa -ba + końcówka osobowa

	I-II	III-IV	esse
1.Sg.	bam	ebam	eram
2.	bas	ebas	eras
3.	bat	ebat	erat
1.Pl.	bamus	ebamus	eramus
2.	batis	ebatis	eratis
3.	bant	ebant	erant

-3-

Indicativus Futuri I Activi

Czas Przyszły

I-II

temat praesentis + cecha czasowa -b + spójka -i/-u + końcówka osobowa

III-IV

temat praesentis + cecha czasowa -a/-e + końcówka osobowa

	I-II	III-IV	esse
1.Sg.	bo	am	ero
2.	bis	es	eris
3.	bit	et	erit
1.Pl.	bimus	emus	erimus
2.	bitis	etis	eritis
3.	bunt	ent	erunt

Passivum

Strona bierna

W stronie biernej dopełnienie bliższe staje się podmiotem.

Indicativus Praesentis Passivi

Strona Bierna Czasu Teraźniejszego

Infinitivus Praesentis Passivi

Bezokolicznik Czasu Teraźniejszego

I	II	III	IV
-ri	-ri	-i	-ri

Indicativus Imperfecti Passivi

Storna Bierna Czasu Przeszłego

	I-II	III-IV
1.Sg.	-bar	-ebar
2.	-baris	-ebaris
3.	-batur	-ebatur
1.Pl.	-bamur	-ebamur
2.	-bamini	-ebamini
3.	-bantur	-ebantur

-4-

Indicativus Futuri I Passivi

Strona Bierna Czasu Przyszłego

	I-II	III-IV
1.Sg.	-bor	-ar
2.	-beris	-eris
3.	-bitur	-etur
1.Pl.	-bimur	-emur
2.	-bimini	-emini
3.	-buntur	-entur

Nominativus Cum Infinitivo

Konstrukcja NCI

Puellam recitare audio (Słyszę, że dziewczyna czyta)

Puella recitare auditur (Słyszy się, że dziewczyna czyta)

Memoria tene! Czasownik „video” (widzę) w stronie biernej zmienia znaczenie na „videor” (wydaje się).

Accusativus Duplex et Nominatiwus Duplex

Podwójny Biernik i Podwójny Mianownik

Po czasownikach: uważać, nazywać, wybierać, czynić występuje podwójny biernik. Jeśli zdanie jest w stornie biernej będzie to podwójny mianownik.

Marcum amicum memu puto (Uważam Marka za przyjaciela)  AD

Marcus amicus meus putatur (Marek jest uważany za mojego przyjaciela)  ND

Participium Perfecti Passivi

Imiesłów Bierny Czasu Przeszłego

p.p.p pełni w zdaniu funkcję przydawki!

temat supini + m. -us

ż. -a

n. -um

np.: amatus/a/um - kochany/a/e

- pokochawszy/a/e

Celownik posiadacza

W łacinie stan posiadania można wyrazić na 2 sposoby:

- przy użyciu czasownika „habere” np.: Dominus (N) villam (Acc) habet (3 Sg).

- z użyciem „esse” np.: Domino (D) villa (N) est (3 Sg).

-5-

Czasy niedokonane to Praesentis, Imperfectum i Futurum. Łączy je jednakowy sposób tworzenia, tzn. ich strona bierna i strona czynna jest tworzona od tematu praesentis.

Czasy dokonane to Perfectum (przeszły dokonany); Plusquamperfectum (zaprzeszły); Futurum II (secundum). Strona czynna tworzona jest od tematu perfecti, zaś strona bierna od tematu supini.

Perfectum wyraża czynność dokonaną lub jednorazową.

Activi (strona czynna)

temat perfecti + końcówki Sg Pl

1. -i 1. -imus

2. -isti 2. -istis

3. -it 3. -erunt

Passivi (strona bierna)

temat supini + końcówki -us + Sg Pl

-a -sum -sumus

-um -es -estis

-est -sunt

Deklinacja III

Odmiana rzeczowników i przymiotników wszystkich 3 rodzajów. Rodzaj trudno poznać, ponieważ występuje tu wiele końcówek m.in. -os, -or, -e, -er, -us, -n, -is.

	Sg			Pl
	m	f	n	m	f	n
N.	różne			-es		-a
G.	-is			-um
D.	-i			-ibus
Acc.	-em		-różne	-es		-a
Abl.	-e			-ibus
V.	-różne			-es		-a

W III deklinacji ważny jest Genetivus Singularis, bo w nim jest prawdziwy temat! Np.: N. tempus (n) inter (n)

G. temporis inteneris

Przymiotniki III deklinacji

Dzielą się one na trzy grupy:

1. Przymiotniki z trzema odrębnymi końcówkami rodzajowymi:

	m	f	n
N.Sg.	-er	-is	-e

Np.: celer/is/e - szybki

-6-

2. Przymiotniki ze wspólną końcówka dla rodzaju męskiego męskiego żeńskiego, a odrębną dla nijakiego:

Np.: nobilis/e - szlachetny

3. Przymiotniki z jednakową końcówką dla wszystkich trzech rodzajów:

	m	f	n
N.Sg.	-x/-ns

Przymiotniki III deklinacji odmieniaja się w tzw. typie samogłoskowym: Abl.Sg. -i

G.Pl. -ium

neutrum: (Pl.)N.

Acc. -ia

V.

Słowotwórstwo

•Przyrostek -itas/-tas oznacza rzeczownik abstrakcyjny,

•Przyrostek -or to osoba działająca,

•Przyrostek -alis/-aris oznacza pochodzenie lub przynależność,

•Przyrostek -bilis oznacza zdolność, skłonność.

Pronomen Relativum

Zaimek Względny

qui, quae, quo = który, która, które

	Sg.			Pl.
N.	qui	quae	quod	qui	quae	quae
G.	cuius			quorum	quarum	quorum
D.	cui			quibus
Acc.	quem	quam	quo	quos	quas	quae
Abl.	quo	qua	quo	quibus

Pronomina Demonstrativa

Zaimki Wskazujące

is, ea, id = ten, ta, to; on, ona, ono

	Sg.			Pl.
N.	is	ea	id	ei(ii)	eae	Ea
G.	eius			eorum	earum	eorum
D.	ei			eis(iis)
Acc.	eum	eam	id	eos	eas	Ea
Abl.	eo	ea	eo	eis(iis)

-7-

idem, eadem, idem = ten sam, ta sama, to samo

	Sg.			Pl.
N.	idem	eadem	idem	eidem(iidem)	eaedem	eadem
G.	eiusdem			eorundem	earundem	eorundem
D.	eidem			eisdem(iisdem)
Acc.	eundem	eandem	idem	eosdem	easdem	eadem
Abl.	eodem	eadem	eodem	eisdem(iisdem)

CONUINCTIVUS

Jest to tryb łączący; tworzą go następujące czasy: Praesens, Imperfectum, Perfektum, Plusquamperfectum. Tryb łączący często występuje w zdaniach podrzędnych i sygnalizuje, że zależy ono od innego zdania. Coniunctivus może również występować w zdaniach głównych i wtedy wyraża możliwość, przypuszczenie, wahanie, niepewność, życzenie, zachętę, rozkaz, zakaz bądź przyzwolenie.

Con.	Activum		Passivum
Praes.	(II,III,IV) Sg Pl -am -amus -as -atis -at -ant	(I) Sg Pl -em -emus -es -etis -et -ent	(II,III,IV) Sg Pl -ar -amur -aris -amini -atur -antur	(I) Sg Pl -er -emur -eris -emini -etur -entur
ImPf.	(I,II,IV) Sg Pl -rem -remus -res -retis -ret -rent	(III) Sg Pl -erem -eremus -eres -eretis -eret -erent	(I,II,IV) Sg Pl -rer -remur -reris -remini -retur -rentur	(III) Sg Pl -erer -eremur -ereris -eremini -eretur -erentur
Pf.	t. perfecti Sg Pl -erim -erimus -eris -eritis -erit -erunt		t.supini Sg Pl -us/a/um sim -i/ae/a simus sis sitis sit sint
PlPf.	t.perfecti Sg Pl -issem -issemus -isses -issetis -isset -issent		t.supini Sg Pl -us/a/um essem -i/ae/a essemus esses essetis esset essent

	esse
		Sg.	Pl.
Con.Prae.Act.	-sim -sis -sit	-simus -sitis -sint
Co.ImPf.Act.	-essem -esses -esset	-essemus -essetis -essent

W łacinie nakaz i rozkaz dla wszystkich osób można wyrazić coniunctivem 2 os. Sg. (dormi!) lub 2 os. Pl. (dormite!)

Dla wyrażenia zakazku przed conuinctivem używamy: ne.

-8-

Tryb Łączący

Sg.	Pl.
1. (ne) dormiam!	1. (ne) dormiamus!
2. (ne) dormias!	2. (ne) dormiatis!
3. (ne) dormiat!	3. (ne) dormiant!

Zdania Warunkowe

Są to zdania podrzędne odpowiadające na pytanie: pod jakim warunkiem? Rozpoczynają się od spójnika si = jeśli, jeżeli, jeśliby, gdyby; nisi (=ni), sin on, si minus = jeśli nie, jeśliby nie, gdyby nie; sin = jeśli zaś; quodsi = a jeśli.

Zdanie podrzędne warunkowe to POPRZEDNIK.

Zdanie nadrzędne to NASTĘPNIK.

Np.: Si me visitas, gaudeo (laetus sum). = Ciesze się, jeśli mnie odwiedzasz.

I Okres Warunkowy rzeczywisty (modus realia) wyraża czynność rzeczywistą, w obu zdaniach występuje indicativus: Si reus innocens est, absolvitur (Jeśli oskarżony jest niewinny, zostanie uwolniony) lub imperativus: Si vis pacem, para bellum (Jeśli chcesz pokoju, przygotowuj wojnę).

II Okres Warunkowy możliwy (modus potentialis) wyraża czynność możliwą do spełnienia, w obu zdaniach występuje con. praesentis dla czynności teraźniejszej, con. perfecti dla przeszłej: Si reus innocens sit (fuerit), absolvatur (absolutu sit), Jeśliby oskarżony był niewinny zostałby uwolniony.

III Okres Warunkowy nierzeczywisty (modus irrealis) wyraza czynność niemożliwa do spełnienia, w obu zdaniach występuje con. imprefecti dla czynności teraźniejszej, con. plusquamperfecti dla przeszłej: Si reus esset (fuisset), absolveretur (absolutu esset). Gdyby oskarżony był niewinny, zostałby uwolniony.

Zadania Celowe i Dopełnieniowe

Rozpoczynają się od spójników ut=uti=aby, ne=nere=aby nie, neve=neu=i, ażeby nie.

np.: Venio (przychodzę-po co? w jakim celu?), ut te visitem(aby cie odwiedzić).

Vobis suadeo(radzę wam-[pytania przypadków]co?), ut laboretis(abyście pracowali).

Memoria Tene! Orzeczenie zawsze jest w coniunctivie! Zasada następstwa czasu!

Czas coniunctiwu zdania podrzędnego (celowego, dopełnieniowego) zależy od czasu orzeczenia zdania nadrzędnego:

zdanie nadrzędne	zdanie podrzędne
czasy główne
praesens, futurum I,II	coniunctivus praesentis
czasy historyczne
ImPf., Pf., PlPf.	coniunctivus imperfecti

-9-

	I-II	III	IV
1.Sg.	-or	-or	-or
2.	-ris	-eris	-ris
3.	-tur	-itur	-tur
1.Pl.	-mur	-imur	-mur
2.	-mini	-imini	-mini
3.	-ntur	-untur	-untur

	m	f	n
N.Sg.	-is		-e

---