Pytania egzaminacyjne na prawo finansowe:

I.

1. Podział dochodów budżetu państwa.

Termin dochody budżetowe określa wszelkie wpłaty dokonywane na rzecz budżetu pochodzące od przedsiębiorstw państwowych, sektora prywatnego, od ludności, a niekiedy także z zagranicy.

Rozróżniamy dochody rzeczywiste i rozliczeniowe. Dochody rzeczywiste pochodzą od jednostek spoza systemu budżetowego, tzn. m.in. od przedsiębiorstw i ludności. Cechą charakterystyczną dochodów rzeczywistych jest to, że kształtują one wielkość budżetu państwa. Dochody rozliczeniowe polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych między budżetem państwa a budżetami lokalnymi gmin (np. subwencja ogólna przyznana na rzecz budżetu gminy z budżetu państwa).

Klasyfikacja dochodów budżetowych - trzy kryteria klasyfikacji: ekonomiczne, prawne i organizacyjne.

Kryterium ekonomiczne oznacza grupowanie dochodów wg źródła pochodzenia. Zasadniczym źródłem wszelkich dochodów budżetowych jest dochód narodowy. Podstawowym podmiotem wytwarzającym dochód narodowy w gospodarce polskiej są przedsiębiorstwa. Głównym źródłem zasilania budżetu są zasoby pieniężne przedsiębiorstw i ludności.

Kryterium prawne dzieli dochody na bezzwrotne i zwrotne, odpłatne i nieodpłatne, przymusowe i dobrowolne, zasadnicze i uboczne.

Do dochodów o charakterze zwrotnym zaliczamy pożyczki wewnętrzne, lokaty budżetowe oraz pożyczki zagraniczne. Istotą pożyczki wewnętrznej jest to, że kredytobiorcą jest budżet państwa. W naszych warunkach polega ona na zaciągnięciu przez budżet państwa pożyczki u ludności.

Pożyczki zaciągane przez sektor publiczny można podzielić na: krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe.

Biorąc za podstawę klasyfikacji pożyczek ich rodzaj, to można wyróżnić pożyczki zaciągane w formie: kredytu bankowego i emisji papierów wartościowych.

Państwo może emitować papiery wartościowe krótkoterminowe, takie jak weksle skarbowe, średnioterminowe, takie jak bony skarbowe oraz długoterminowe - obligacje.

Weksle skarbowe są emitowane na okres od kilku tygodni do kilku miesięcy, zazwyczaj w dosyć wysokich nominałach, co znacznie ogranicza potencjalny krąg nabywców. Sprzedawane są na przetargach, zapewniają one płynność budżetowi państwa i w ten sposób uniezależniają budżet i pozwalają na dokonywanie wydatków bez względu na tempo gromadzenia dochodów.

Bony skarbowe są to papiery wartościowe zbliżone do obligacji. Różnią się one od obligacji okresem spłaty pożyczek oraz wysokością nominałów, w jakich są emitowane.

Obligacje są długoterminowym papierem wartościowym, niekiedy mogą być także obligacje średnioterminowe. Od weksli skarbowych różni je m.in. przeznaczenie gromadzonych w ten sposób środków. Emisja obligacji związana jest zazwyczaj z realizacją długofalowych zadań państwa, w Polsce głównie dla równoważenia budżetu, pokrycia deficytu budżetowego.

Drugą formą dochodów zwrotnych są pożyczki zagraniczne. Występują one jako pożyczki międzypaństwowe, udzielane przez rządy obcych państw, bądź jako pożyczki międzynarodowe, udzielane przez zagraniczne instytucje finansowe (międzynarodowe organizacje finansowe).

Podział na dochody o charakterze przymusowym i dobrowolnym. Przymus wynika ze zwierzchności władzy państwowej, która polega na nałożeniu na podmioty gospodarujące obowiązku dokonywania wpłat na rzecz budżetu (np. podatków) wg zasad ustalonych przez państwo za pomocą odpowiednich przepisów prawnych. Do dochodów dobrowolnych należą pożyczki od ludności, pożyczki uzyskane z zagranicy oraz niekiedy lokaty instytucji finansowych. Między tymi podziałami występuje ścisła zależność, dochody przymusowe są w zasadzie bezzwrotne, a dochody dobrowolne - zwrotne.

Większość dochodów budżetowych ma charakter nieodpłatny, tzn. że w zamian za wpłacone świadczenia pieniężne dokonane na rzecz budżetu państwa wpłacający nie otrzymuje żadnego świadczenia wzajemnego z jego strony. Charakter odpłatny mają takie świadczenia pieniężne dokonane na rzecz budżetu, za które w zamian wpłacający otrzymuje najczęściej jakąś czynność ze strony organu państwowego (np. opłaty o charakterze publicznym - opłata skarbowa).

Przy dochodach zasadniczych na pierwszy plan wysuwa się funkcja fiskalna budżetu, natomiast dochody uboczne stanowią środki uzyskane przy okazji realizacji innych zadań państwa, np. grzywny, cła.

Kryterium organizacyjne oznacza podział na dochody poszczególnych rodzajów budżetu. Szczególne znaczenie - podział dochodów budżetu na dochody budżetu państwa oraz budżetu gminy.

Z finansowego punktu widzenia podstawową rolę odgrywają dochody budżetowe pobierane w formie pieniężnej o charakterze zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym (podatki).

Opłaty jako źródło dochodów państwa mają niewielkie znaczenie. Opłata jest to jednostronnie określone bezzwrotne i odpłatne świadczenie pieniężne o charakterze ogólnym, pobierane od osób fizycznych i prawnych przez państwo lub instytucję świadczącą usługi na podstawie obowiązujących aktów prawnych. Opłata ma charakter odpłatny, w zamian za wniesioną opłatę wpłacający otrzymuje albo określoną czynność urzędnika albo określoną usługę.

Opłaty można podzielić na:

- opłaty publiczne za czynności urzędowe organów administracji państwowej - mają charakter fiskalny. Ich wysokość nie jest uzależniona od ponoszonych kosztów czynności urzędowych, np. opłata skarbowa, opłata miejscowa, opłata paszportowa, opłaty sądowe;

- opłaty za usługi zakładów użyteczności publicznej - upodabniają się do cen. Są ustalane na podstawie kosztów. Można wśród nich wyróżnić: opłaty gospodarcze (np. opłatę elektryfikacyjną, opłatę leśną); opłaty za usługi w zakresie ochrony zdrowia (np. za szczepienia); opłaty za usługi działalności socjalnej (np. opłaty za świadczenia udzielane przez przedszkola); opłaty za usługi kulturalne (np. opłaty za wstęp do muzeum).

Nakładanie opłat ma na celu odciążanie wydatków państwa poprzez przerzucenie kosztów czynności urzędowych lub kosztów czynności wykonywanych przez instytucje państwowe na osoby, które z nich korzystają.

Cło jest to przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów przez obszar celny danego kraju. Przedmiotem obciążenia przy cłach jest towar.

Biorąc pod uwagę kierunek ruchu towarów wyróżniamy: cła przywozowe (importowe), cła wywozowe (eksportowe) i cła przewozowe (tranzytowe).

Z punktu widzenia celu, któremu ma cło służyć, wyróżniamy: cła fiskalne (które są nakładane w celu zasilenia budżetu państwa odpowiednimi dochodami) i cła ekonomiczne (będące instrumentem polityki handlowej państwa, np. cło ochronne mające na celu ochronę rynku krajowego).

Cła prohibicyjne - mają na celu wstrzymanie importu określonych towarów, np. alkoholu, papierosów.

Ze względu na sposób obliczania należności celnych rozróżnia się: cła od wartości (gdy podstawą naliczania cła jest wartość celna towarów), cła specyficzne (obliczane od ilości lub wagi towarów celnych), cła mieszane (ustalane na podstawie stawek specyficznych korygowanych wielkością dopłaty określanej od wartości towaru) i cła alternatywne (ustalane albo na podstawie wartości towaru albo stawek specyficznych).

Polski kodeks celny stanowi, że przywóz towarów z zagranicy podlega cłu, z wyjątkami określonymi w przepisach prawa. wprowadza on powszechne cła importowe, natomiast nie przewiduje ceł eksportowych.

Cła określane są na podstawie taryfy celnej lub innych środków taryfowych. Taryfa celna określa stawki celne, sposób i warunki ich stosowania, a także obniżone stawki celne określone w umowach zawartych przez RP z niektórymi krajami lub grupami krajów oraz preferencyjne stawki celne przyjęte jednostronnie przez RP w odniesieniu do niektórych krajów, grup krajów lub regionów.

Kryterium trybu realizacji dochodów - poszczególne ogniwa systemu finansowego charakteryzują się specyficznymi sposobami działania, tzn. właściwym im trybem, metodą gromadzenia i dzielenia zasobów pieniężnych. W pewnych ogniwach systemu finansowego (w systemie budżetowym) zasoby pieniężne są gromadzone i następnie dzielone przez centralne ośrodki dyspozycyjne, które swoją działalnością obejmują całe państwo albo dany teren. Taki tryb realizacji dochodów nazywamy scentralizowanym, zgromadzone zaś i rozdzielane w tym trybie fundusze pieniężne nazywamy zasobami scentralizowanymi.

Podstawową metodą gromadzenia i rozdzielania zasobów pieniężnych scentralizowanych jest metoda bezzwrotna, polegająca na bezzwrotnym przejmowaniu środków pieniężnych z dyspozycji jednych podmiotów gospodarujących lub jednostek organizacyjnych oraz na również bezzwrotnym przekazywaniu ich do dyspozycji innych podmiotów. Metoda ta operuje więc transferami pieniężnymi, w których wyniku powstają wydatki i przychody redystrybucyjne. Nazywamy ją metodą budżetową.

Obligacje pojawiły się w polskim systemie budżetowym w 1989 roku jako forma zwrotnych wpływów budżetowych. W 1995 roku Minister Finansów uzyskał prawo do emitowania różnego typu obligacji: jednorocznej, dwuletniej, trzyletniej, czteroletniej, pięcioletniej i dziesięcioletniej. Szczegółowe warunki emisji obligacji zawiera zarządzenie Ministra Finansów. Ich wykup jest gwarantowany przez SP. Obligacje skarbowe są sprzedawane na przetargach lub oferowanie w sieci sprzedaży detalicznej. Są papierami wartościowymi na okaziciela. Mogą być emitowane jako obligacje o zmienne lub stałej stopie procentowej, indeksowane lub zerokupowne. Sprzedaż obligacji na przetargach prowadzi NBP. Minimalna wartość oferty przetargu wynosi 1 mln zł.

Struktura dochodów budżetu państwa to układ i wzajemne proporcje występujące miedzy poszczególnymi grupami dochodów. Zasady konstrukcji - zmiana modelu gospodarki spowodowała pojawienie się nowych, nieznanych form zasilania budżetu. W szczególności należy do nich zaliczyć:

- dochody z majątku, a w szczególności wpływy ze sprzedaży składników majątkowych SP oraz udziału w spółkach, dochody z najmu i dzierżawy;

- wpływy z emisji papierów wartościowych, w tym w szczególności z emisji weksli skarbowych, obligacji;

- odsetki z tytułu lokowania wolnych środków pieniężnych na rachunek bankowy.

Bony skarbowe są papierami wartościowymi, emitowanymi na okres od 1 do 52 tygodni. Wartość nominalna jednego bonu skarbowego wynosi 10 000 zł. Bony skarbowe są sprzedawane i odkupywane przez Ministra Finansów z dyskontem w drodze przetargów, organizowanych przez NBP zwykle co poniedziałek.

Bony skarbowe są, obok obligacji SP, narzędziem polityki finansowej państwa. MF dzięki emisji obligacji i bonów skarbowych uzyskuje środki na sfinansowanie deficytu budżetu państwa.

2. Rada Polityki Pieniężnej

Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, powołanym na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9 członków - powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat - oraz przewodniczący, którym jest Prezes NBP. Członkowie Rady powoływani są na 6 lat. Uchwały Rady zapadają większością głosów przy obecności co najmniej 5 członków, w tym Przewodniczącego Rady. W wypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos Przewodniczącego Rady.

Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:

- ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,

- składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,

- ustala wysokość stóp procentowych NBP,

- ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

- określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

- zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

- przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

- ustala zasady operacji otwartego rynku.

Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP. Skład Rady Polityki Pieniężnej.

3. Zasady działalności przedsiębiorstw

W świetle ustawy o działalności gospodarczej na podmioty prowadzące działalność gospodarczą nałożone zostały szczególne obowiązki, a mianowi­cie:

- przedsiębiorca jest obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunki wykonywania działalności gospodarczej, w szczególności dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska (odpowiednia lokalizacja) art. 9;

- przedsiębiorca jest obowiązany zapewnić, aby działalność gospodarcza była wykonywana bezpośrednio przez osobę legitymującą się posiadaniem uprawnień zawodowych (por. art. 10).

Mimo obowiązywania zasady wolności podejmowania działalności gos­podarczej przez każdego, to jednak na niektóre rodzaje działalności trzeba uzyskać koncesję lub zezwolenie.

Ponadto ustawodawca nakłada na prowadzących działalność gospodar­czą przedsiębiorców obowiązków o charakterze finansowo-księgowym i zo­bowiązań publicznoprawnych. Należą do nich m.in.:

- zgłoszenie obowiązku podatkowego z chwilą podjęcia działalności gospodarczej,

- obowiązek ewidencji i związane z tym otrzymanie numery identyfika­cyjnego identyfikacji podatkowej (NIP),

- prowadzenie rzetelnie i w sposób prawidłowy ksiąg podatkowych, rachunkowych, podatkowej księgi przycho­dów i rozchodów, ewidencji oraz rejestrów, do których prowadzenia podat­nik jest zobowiązany na podstawie odrębnych przepisów. Operacje gospodar­cze i fakt poniesienia wydatków powinny być dokumentowane prawidłowo sporządzonymi dokumentami księgowymi. Wpływa to na prawidłowe zali­czenie poniesionych wydatków do kosztów uzyskania przychodów, a także jest podstawą uznania rzetelności prowadzonych ksiąg,

- dokonywanie lub przyjmowanie płatności za pośrednictwem rachunku bankowego jego przedsiębiorcy, gdy stroną transakcji jest inny przedsiębior­ca. Dotyczy to sytuacji, gdy jednorazowa wartość należności lub zobowiązań przekracza równowartość 3000 EURO albo 1 000 EURO, gdy suma warto­ści należności i zobowiązań powstałych w ubiegłym miesiącu przekracza równowartość 10000 EURO,

- zawiadomienie urzędu skarbowego, właściwego ze względu na podatek dochodowy, o posiadaniu rachunku bankowego związanego z wykonywaną działalnością gospodarczą.

Ustawodawca w ustawie prawo działalności gospodarczej zawarł dodat­kowo bardziej ogólne (etyczne) zasady dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej. W myśl art. 8 tej ustawy przedsiębiorca ma obowiązek wyko­nywać działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszano­wania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów. Ustawa stawia również przedsiębiorcy wymóg stosowania zewnętrznego oznaczenia firmy. Ma to na celu identyfikację firmy (por. art. 11 ustawy).

4. Dług publiczny

Skumulowane zobowiązania finansowe sektora publicznego powstałe w przeszłości w stosunku do podmiotów krajowych i zagranicznych, wynikające z zaciągniętych pożyczek. Jeżeli państwo nie posiada innych zobowiązań oprócz deficytu budżetowego to wówczas dług publiczny jest sumą deficytów. Większość długu stanowi dług SP. Jeżeli w danym roku istnieje deficyt budżetowy to musi on zostać pokryty.

KLASYFIKACJA DŁUGU PUBLICZNEGO:

I a) aktywny- produktywny, w jego wyniku następuje przyrost aktywów, wiąże się z przepływem środków pieniężnych dla państwa;

b) pasywny- martwy- nie wiąże się z żadnymi wpływami do budżetu, skutkuje koniecznością spłaty wraz z odsetkami;

II a) brutto- zobowiązania władz publicznych względem podmiotów krajowych I zagranicznych znajdujących się poza sektorem publicznym;

b) netto- powstaje przez pomniejszenie wielkości brutto o należności od podmiotów z innych sektorów;

III z punktu widzenia kredytobiorcy:

centralny- dług SP;

lokalny- samorządowy;

IV z punktu widzenia kredytodawcy:

a) krajowy;

b) zagraniczny;

V z punktu rynku, na którym jest zaciągany:

a) zadłużenie krajowe- rynek krajowy;

b) zadłużenie zagraniczne- rynek zagraniczny;

VI ze względu na okres zapadalności składników długu:

a) zadłużenie krótkoterminowe- do 1 roku;

b) zadłużenie średnioterminowe- od 1- 5 lat;

c) dług długoterminowy- powyżej 5 lat.

VII ze względu na sposób oprocentowania składników długu:

a) oprocentowane na podstawie stopy stałej;

b) oprocentowane na podstawie stopy zmiennej uzależnionej od pewnych wskaźników ekonomicznych (stóp % oraz inflacji).

VIII ze względu na sposób obliczania długu:

a) wg wartości nominalnej- tzn. wartości wypłacanej w dniu wykupu instrumentu, od której nalicza się odsetki bądź odlicza dyskonta;

b) wg wartości kapitałowej- faktyczna kwota pożyczona na rynku;

c) wg wartości memoriałowej- aktualna wartość zobowiązań tzn. wraz z naliczonymi odsetkami i dyskontem;

d) odzwierciedla saldo przepływów kwot pożyczonych na rynku wg rzeczywistych zapisów na rachunku dłużnika czyli SP.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO:

1. Realizowana doktryna ekonomiczna, która świadomie zakłada utrzymywanie deficytu i długu publicznego - są wykorzystywane na interwencjonizm państwowy. Taką doktrynę utrzymuje Japonia.

2. Nawarstwianie się deficytów budżetowych- gdy istnieją wzmożone wydatki budżetowe- transformacja, wojny;

3. Konieczność obsługi istniejących już zobowiązań;

4. Realizacja pewnych celów- np. inwestycje, dokapitalizowanie podmiotów;

5. Publiczne poręczenia i gwarancje finansowe;

6. Nie wywiązywanie się państwa ze swoich zobowiązań względem ludności bądź podmiotów gospodarczych - odszkodowania, rekompensaty.

5. Ubezpieczenia obowiązkowe gospodarcze

Ubezpieczeniami obowiązkowymi są:

- ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów,

- ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,

- ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego,

- inne ubezpieczenia przewidziane na mocy obowiązujących ustaw lub ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych.

Minister Finansów - w drodze rozporządzenia - określa ogólne warunki ubezpieczeń obowiązkowych, które zawierają:

- datę powstania obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia,

- podstawowy zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń,

- minimalną sumę gwarancyjną ubezpieczenia,

- zakres praw i obowiązków ubezpieczającego i zakładu ubezpieczeń, wynikających z umowy ubezpieczenia,

- podstawowy system taryf, uzależniający stosowaną taryfę od długości okresu bezszkodowego i zapewniający porównywalność taryf różnych zakładów ubezpieczeń.

Zakłady ubezpieczeń mogą uwzględnić w systemie taryf również inne czynniki wpływające na szkodowość.

Zakład ubezpieczeń ustala - wysokość stawek ubezpieczeniowych. Nie może jednak ustalać stawek ubezpieczeniowych poniżej kosztów świadczenia ochrony ubezpieczeniowej w celu eliminacji konkurencji.

Zakład ubezpieczeń nie może odmówić zawarcia ubezpieczenia obowiązkowego.

II.

Działalność brutto budżetu państwa.

Jednostki budżetowe powiązane są z budżetem na zasadzie brutto, tzn. że wszystkie uzyskane przez te jednostki wpływy zasilają budżet, a wszystkie wydatki tych jednostek są pokrywane z budżetu. Zakres kontroli budżetowej przeprowadzanej w tych jednostkach jest znacznie szerszy, gdyż istnieje możliwość objęcia kontrolą całej działalności tych jednostek, a głównie wydatków pod kątem ich celowości. Jednostki te z reguły są pozbawione swobody dokonywania wydatków. Mogą one wydatkować środki otrzymane z budżetu tylko na cele i w wysokości określonej w budżecie. Większość tych wydatków jest określona normami, które znacznie ułatwiają przeprowadzenie kontroli. Jednostki te z tytułu prowadzonej przez siebie działalności z reguły nie uzyskują dochodów, jeśli jednak je mają, to są obowiązane odprowadzić je do budżetu.

2. Dochody obce gminy.

- obligacje komunalne (z przeznaczeniem na finansowanie inwestycji;

- kredyty;

- pożyczki;

- tzw. samo-opodatkowanie (najpierw musi być przeprowadzone referendum, środki z samo-opodatkowania są przeznaczone na określony cel);

- ze źródeł zagranicznych - charakter celowy, ściśle określone cele, przyznawane są na okresy wieloletnie.

3. Przemiana własnościowa w systemie bankowym.

Reforma polskiego systemu bankowego została oparta na sześciu założeniach:

1) między reformą całej gospodarki a reformą systemu bankowego zachodzi sprzężenie zwrotne dodatnie. Z jednej strony, postęp w dziedzinie rozwoju i umacniania stosunków pieniężno-rynkowych sprzyja rozwojowi bankowości. Z drugiej, odpowiednie przeobrażenia systemu bankowego stały się ważnym czynnikiem przywracania równowagi ekonomicznej, poprawy efektywności i unowocześniania struktury gospodarczej.

2) oddzielono funkcję banku centralnego od bezpośredniej działalności kredytowej. Nieuzasadniona ekspansja pieniądza i kredytu była bowiem jedną z istotnych przyczyn inflacji, rozprzężenia gospodarki oraz pogarszania pozycji złotego w stosunku do walut wymienialnych. Zaprzestanie przez NBP działalności kredytowej stało się instytucjonalną barierą chroniącą przed nadmiernym wypływem pieniądza z systemu bankowego do gospodarki.

3) podstawowym elementem nowego systemu miał być bank uniwersalny, działający w formie spółki akcyjnej, nieograniczony co do rodzaju świadczonych usług i mający swobodę działalności na rynkach pieniężnym i kapitałowym.

4) dalszym założeniem reformy było zorganizowanie sieci konkurujących ze sobą banków kredytowych i oparcie ich działalności na podstawach ekonomicznych, tj. na zasadach samodzielności i samofinansowania.

5) konkurencja między bankami (odejście od podziału terytorialnego i branżowego, swoboda wyboru banku) wymuszała proces stałego podwyższania aktywności banków i jakości usług bankowych.

6) NBP miał pełnić funkcję banku centralnego, koordynującego działalność i refinansowanie innych banków.

Reforma systemu bankowego była przeprowadzona etapami. W pierwszym etapie wydzielono ze struktury NBP Powszechną Kasę Oszczędności, która przejęła z NBP obsługę oszczędnościową i kredytową ludności, obsługę kredytową spółdzielni mieszkaniowych, a także obsługę kredytową niektórych podmiotów gospodarczych.

W drugim etapie, rozpoczętym w 1988 roku:

a) zapoczątkowano urealnienie stopy procentowej od depozytów i kredytów;

b) powołano do życia z dniem 1 maja 1988 roku na podstawie rozporządzenia RM z 11 kwietnia 1988 roku dziewięć banków kredytowych (spółek SP), tj. m.in. Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie, Bank Gdański w Gdańsku, Bank Śląski w Katowicach, Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu.

Trzeci etap reformy przypadł na 1989 rok; 31 stycznia 1989 roku Sejm uchwalił dwie ustawy, tj. Prawo bankowe i o NBP.

1. Na mocy tych ustaw banki stały się samodzielnymi, samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi, prowadzącymi działalność na podstawie statutu polegająca przede wszystkim na gromadzeniu środków pieniężnych oraz przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych oraz udzielaniu kredytów i pożyczek pieniężnych.

2. Banki otrzymały prawo tworzenia spółek prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielni, a także podejmowania działalności gospodarczej w innych formach.

3. Zniesione zostały podmiotowe i terytorialne ograniczenia działalności banków. Jednostki gospodarcze uzyskały pełną swobodę wyboru banku, a całość stosunków między klientami a bankami została oparta na umowach.

4. Stworzono warunki do konkurencyjności między bankami, co spowodowało odejście banków od specjalizacji branżowej (rolnictwo, handel zagraniczny).

Zmianie ulegały relacje między bankami komercyjnymi a bankiem centralnym. Nowy układ stosunków polegał na przejściu od metod administracyjnych, tzn. od szczegółowego limitowania działalności kredytowej oraz dyrektywnego kształtowania zasad udzielania kredytów, do oddziaływania na podaż pieniądza i wielkość akcji kredytowej banków przy użyciu narzędzi ekonomicznych (stopy procentowej, rezerw obowiązkowych, kursu walutowego).

W czwartym etapie (1992-1996) dziewięć banków państwowych, przekształconych w jednoosobowe spółki SP, poddano prywatyzacji. Ostateczny termin tego przekształcenia został określony na 31 XII 1996.

Banki sprywatyzowane od 1992 roku m.in.: Bank Rozwoju Eksportu S.A. - 1992 rok, Wielkopolski Bank Kredytowy S.A. - 1993 rok, Bank Śląski S.A. - 1993 rok, Bank Gdański S.A. - 1996 rok, Bank PKO S.A. - 1998.

Istotne zmiany w tym okresie objęły sektor banków spółdzielczych. Do końca lat osiemdziesiątych (do 1990) nadzór nad tymi bankami pełnił Bank Gospodarki Żywnościowej. W 1992 roku nadzór nad nimi powierzono oddziałom NBP.

Prywatyzacja banków - najogólniej polega na odsprzedaży przez państwo osobom prywatnym mienia uprzednio upaństwowionego albo wziętego przez państwo w zarząd. Jest ona na ogół traktowana jako element wprowadzony przez rząd dla poprawy efektywności gospodarczej. W praktyce występuje jednak wiele uwarunkowań, takich jak: chęć uzyskania pieniędzy ze sprzedaży prywatyzowanego przedsiębiorstwa, poprawa jakości wyrobów, wprowadzenie ich na rynki światowe czy zmniejszenie lub eliminacja subsydiów do nierentownej produkcji państwowych przedsiębiorstw. Do wyżej wymienionych należy dołączyć jeszcze: eliminacja nadwyżek zatrudnienia, zapewnienie pełnowartościowych miejsc pracy, przyspieszenie podnoszenia kwalifikacji pracowników, stworzenie nowoczesnej infrastruktury społecznej w lokalnym środowisku.

Przyczyny prywatyzacji. Do pierwszej z nich należała zwiększająca się, ale zbyt niska w stosunku do potrzeb, konkurencja ze strony innych banków, głównie zaś polskich banków prywatnych oraz banków zagranicznych. Zacofanie technologiczne i produktowe banków, co przejawiało się niskim poziomem informatyzacji i niedorozwojem wielu usług bankowych. Znaczne obciążenie podatkowe i quasi-podatkowe sektora bankowego oraz „złe kredyty” odziedziczone wraz z wydzieleniem banków ze struktury NBP, jak również nowe będące wynikiem błędnych decyzji kredytowych. Sektor bankowy nie był sprawnie funkcjonującą gałęzią gospodarki. Stąd potrzeba prywatyzacji. Do podstawowych celów prywatyzacji, wymienionych w uchwale Sejmu z 1992 roku należało:

- możliwość wejścia polskich banków na szerszą skalę na rynki zagraniczne;

- wzmocnienie konkurencji w sektorze usług finansowo-bankowych;

- przyspieszenie procesów restrukturyzacyjnych;

- wzmocnienie kapitałowe oraz ułatwiony dostęp do kapitału;

- uniezależnienie polityki banku od bieżących potrzeb polityki gospodarczej rządu.

4. Dotacje dla przedsiębiorców w świetle ustawy.

Dotacjami są wydatki budżetu państwa podlegające szczególnym zasadom rozliczania przeznaczone na:

I) finansowanie lub dofinansowanie:

i) zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami;

ii) ustawowo określonych zadań, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego;

iii) bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego;

iv) zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych, w tym fundacjom i stowarzyszeniom;

v) dotacji celowych (koszty realizacji inwestycji);

II) dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu, zwane dotacjami podmiotowymi;

III) dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowanych wg stawek jednostkowych - zwane dotacjami przedmiotowymi;

IV) dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie;

V) pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, zwane dotacjami na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

Uprawnionymi do otrzymania dotacji celowych na realizację zadań zleconych są również jednostki nie zaliczane do sektora finansów publicznych, z tym że muszą one zawrzeć umowę z dysponentem części budżetowej (umowa winna zawierać m.in. szczegółowy opis zadania i termin jego wykonania, tryb kontroli wykonywania zadania).

Z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje przedmiotowe kalkulowane wg stawek jednostkowych dla:

1) przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług, z uwzględnieniem ich równoprawności;

2) państwowych zakładów budżetowych;

3) gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

4) różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa.

Kwoty dotacji oraz ich przedmiot określa ustawa budżetowa. MF ustala w drodze rozporządzenia stawki dotacji przedmiotowych oraz określa szczegółowe zasady i tryb udzielania i rozliczania tych dotacji. Z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje podmiotowe w ustawowo określonym zakresie. W ustawie budżetowej zawarty jest wykaz jednostek, dla których zaplanowano dotacje podmiotowe.

Wydatki inwestycyjne - zgodnie z art. 74 ustawy o finansach publicznych, z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji:

1) państwowych zakładów budżetowych;

2) innych państwowych jednostek organizacyjnych, dla których zasady gospodarki finansowej określają odrębne ustawy;

3) jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych, na podstawie odrębnego upoważnienia zamieszczonego w ustawie budżetowej lub innej ustawie;

4) realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadania: własne, z zakresu administracji rządowej i inne zlecone ustawami;

5) związanych z badaniami naukowymi lub pracami badawczo-rozwojowymi.

Inwestycje państwowych jednostek budżetowych mogą być dofinansowane z:

1) części zysku gospodarstwa pomocniczego państwowej jednostki budżetowej;

2) środków specjalnych państwowej jednostki budżetowej.

Dotacje celowe dla przedsiębiorców mogą być udzielane na realizację inwestycji w zakresie infrastruktury technicznej oraz ochrony środowiska. Łączna kwota tych dotacji, przyznanych w kolejnych latach na dofinansowanie inwestycji realizowane przez przedsiębiorcę, nie może być wyższa niż 50% planowanej wartości kosztorysowej inwestycji, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej.

5. Zasady funkcjonowania ubezpieczeń na życie.

Ubezpieczenia na życie, w których skład wchodzą następujące rodzaje ubezpieczeń: l) ubezpieczenia rentowe na życie, 2) ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci, 3) ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z funduszem inwestycyjnym, 4) ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupeł­nieniem ubezpieczeń wymienionych w pkt 1-3. Tego typu ubezpieczenia prowadzone są na zasadzie wyłączności przez instytucje ubezpieczeniowe.

Charakterys­tyczną cechą ubezpieczeń osobowych jest to, że świadczenie ubezpieczeniowe jest płatne w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego (śmierci, utraty zdro­wia, zdolności do pracy, dożycia do oznaczonego wieku) niezależnie od tego, czy wypadek spowodował stratę majątkową. Podstawowym celem ubezpie­czenia osobowego jest zabezpieczenie materialne jednostki albo jej rodziny lub innych bliskich osób w wypadku dożycia do oznaczonego wieku, nie­szczęśliwego wypadku lub śmierci.

samoubezpieczenie, które polega na tym, że poszczególne jednostki przewidując ewentualność wystąpienia strat od­kładają część swoich bieżących dochodów, którą przeznaczają na zre­kompensowanie powstałego uszczerbku. Forma ta wykazuje jednak wiele wad. Jedną z nich jest niemożność utworzenia funduszu w wysokości od­powiedniej do potrzeb, co jest na ogół związane z brakiem możliwości właściwej oceny wysokości strat, mających wystąpić w przyszłości. Ponadto forma ta ma ograniczony zakres ze względu na szczupłość dochodów uzys­kiwanych przez ludność i jest dla wielu osób niedostępna.

III.

1. Wydatki budżetu państwa.

Pojęcie i rodzaje wydatków budżetu państwa

Wydatki publiczne rozumiane są jako wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i inne związki publicznoprawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych. Wydatki sektora publicznego obejmują:

- wydatki budżetu państwa;

- wydatki budżetów lokalnych;

- wydatki funduszy publicznych, zwłaszcza funduszy ubezpieczeniowych.

Wydatki budżetu państwa - przeznaczone są na:

a) realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały;

b) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

c) dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami;

d) dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego;

e) dotacje na zadania określone ustawami;

f) współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi.

Z budżetu państwa, w zakresie ustalonym w ustawie budżetowej, mogą być udzielane pożyczki:

- dla jednostek samorządu terytorialnego w ramach postępowania naprawczego;

- wynikające z umów międzynarodowych;

- wynikające z ustaw innych niż ustawa budżetowa.

Pożyczki udzielane z budżetu są oprocentowane; wysokość oprocentowania określa umowa.

Klasyfikacja wydatków budżetowych - zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy o finansach publicznych, wydatki budżetu państwa dzielą się na: wydatki bieżące, wydatki na obsługę długu SP i wydatki majątkowe.

Wydatki bieżące obejmują:

1) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

2) dotacje;

3) wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane;

4) inne świadczenia na rzecz osób fizycznych;

5) zakupy towarów i usług;

6) inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa (zadłużenia krajowego i zagranicznego) - obejmują wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez SP poręczeniami i gwarancjami. W Polsce wysokość długu publicznego oscyluje wokół 45% PKB (w tym roku jest to 50,8% PKB).

Specyfiką polskiego rynku finansowego jest gromadzenie głównych zasobów finansowych w systemie bankowym. Powoduje to, że w 1999 roku, podobnie jak w latach poprzednich, podstawowym źródłem finansowania niedoboru budżetu jest sektor bankowy. Do 1994 roku NBP odgrywał istotną rolę w pokrywaniu deficytu budżetowego poprzez zakup bonów skarbowych emitowanych przez Ministerstwo Finansów. Limit zakupu bonów skarbowych przez NBP określa parlament. Obecnie główny ciężar finansowania deficytu przesunięty został na banki komercyjne oraz obligacje krajowe.

Pozytywne znaczenie dla finansowania deficytu budżetowego miała emisja w 1995 roku przez SP pierwszej serii euroobligacji. Zgłoszenia zakupu polskich euroobligacji przekroczyły ustalony limit, co stanowi dobry punkt wyjścia dla następnych potencjalnych emisji. Istotne znaczenie w finansowaniu deficytu ma emisja obligacji złotowych zakupywanych przez ludność. W 1997 roku nastąpił częściowy spadek zainteresowania ludności zakupem obligacji ze względu na likwidację ulg podatkowych w podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu ich zakupu. Zwiększyło się natomiast zainteresowanie przedsiębiorstw i instytucji finansowych zakupem bonów skarbowych.

Wydatki majątkowe obejmują:

- wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

- wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Wydatki inwestycyjne - zgodnie z art. 74 ustawy o finansach publicznych, z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji:

1) państwowych zakładów budżetowych;

2) innych państwowych jednostek organizacyjnych, dla których zasady gospodarki finansowej określają odrębne ustawy;

3) jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych, na podstawie odrębnego upoważnienia zamieszczonego w ustawie budżetowej lub innej ustawie;

4) realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego jako zadania: własne, z zakresu administracji rządowej i inne zlecone ustawami;

5) związanych z badaniami naukowymi lub pracami badawczo-rozwojowymi.

2. Dochody własne gminy.

Zgodnie z treścią art. 3 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999-2001, dochodami gminy są:

1) wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od posiadania psów, od czynności cywilnoprawnych;

2) wpływy z opłat: skarbowej, eksploatacyjnej, lokalnych (targowe, miejscowe, administracyjne);

3) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, w wysokości: 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy; 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy, lub w przypadku oddziałów istniejących na terenie kilku gmin, proporcjonalnie do liczby osób w nich zatrudnionych na podstawie umowy o pracę;

4) subwencja ogólna;

5) dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy;

6) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz inne zadani zlecone ustawami;

7) odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych;

8) dochody z majątku gminy.

3. Dlaczego bank centralny jest niezależny.

NBP jest bankiem centralnym RP. NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym. NBP nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców. NBP działa na obszarze Polski, siedzibą jego jest Warszawa. NBP działa na podstawie ustawy o NBP, a w sprawach, które nie zostały nią uregulowane, na podstawie ustawy Prawo bankowe oraz innych ustaw. Nadrzędnym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu. W myśl ustawy o NBP, Zarząd NBP określa ogólne warunki otwierania i prowadzenia rachunków bankowych, określa formy i tryb przeprowadzania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków. Do zadań NBP należy także:

1) organizowanie rozliczeń pieniężnych;

2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi;

3) prowadzenie działalności dewizowej;

4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa;

5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie;

6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego;

7) opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa;

8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

NBP ogłasza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości dewizowych.

Funkcje NBP jako banku centralnego. Bank centralny jest to bank państwowy, który spełnia równocześnie funkcje: banku emisyjnego; banku gospodarki narodowej i banku państwa; banku banków - banku centralnego.

Jako bank emisyjny ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych RP w postaci banknotów i monet, które są prawnym środkiem płatniczym na obszarze Polski. Prezes NBP ustala wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop, próbę i wagę monet. Centralny bank na skutek, że dokonuje emisji pieniądza - jest zawsze wypłacalny.

Funkcja NBP jako banku gospodarki narodowej i banku państwa polega na współudziale w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa oraz sporządzaniu prognoz, analiz i ocen dotyczących przebiegu realizacji tej polityki oraz sygnalizowaniu ewentualnych zagrożeń w tym zakresie. Reasumując polega na:

- kształtowaniu polityki pieniężni-kredytowej;

- współdziałania w kształtowaniu i realizacji dewizowej;

- współdziałaniu w sporządzaniu bilansu płatniczego;

- reprezentowaniu interesów RP w Europejskim Banku Współpracy Gospodarczej, Międzynarodowym Banku Inwestycyjnym i Banku Światowym,

- zarządzaniu długiem publicznym.

Trzecią funkcją NBP jako banku centralnego jest funkcja banku banków. Bank centralny posiada kluczowe znaczenie dla realizacji polityki pieniężnej (monetarnej). Polityka monetarna określana jest jako działalność prowadzona przez władze monetarne w celu oddziaływania na gospodarkę za pomocą pieniądza.

Cele polityki monetarnej związane są:

- regulacją masy pieniądza w obiegu w celu przeciwdziałania inflacji i zatorom płatniczym;

- ustaleniem stopy procentowej na poziomie zapewniającym odpowiednią alokację zasobów oraz wyborem między oszczędnościami a inwestycjami;

- zapewnieniem odpowiedniego poziomu rezerw walutowych i kursu walutowego.

Funkcje banku centralnego (NBP)

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa kluczową rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:

Bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. NBP odgrywa ponadto coraz większą rolę w zakresie nadzoru nad systemami płatności w Polsce.

4. Zasady rozliczenia się z przedsiębiorcą.

Podmioty gospodarcze mają możliwość dwojakiego rodzaju finansowania swojej działalności: ze źródeł własnych (poprzez zasilanie wewnętrzne), ze źródeł obcych (zasilanie zewnętrzne).

Przedsiębiorstwa państwowe do czasu podjęcia przebudowy gospodarki mogły zasilać swoją działalność metodą dotacyjną, która obecnie zanika. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa metoda dotacyjna nie wymuszała efek­tywnego wykorzystania przyznanych środków.

Pomoc publiczna. Wejście w życie z dniem 1 stycznia 2001 r. ustawy z 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomo­cy publicznej dla przedsiębiorców spowodowało zbliżenie się prawa polskiego do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Ustawa jest realizacją wymagań stawianych prawodawstwu pań­stwa stowarzyszonego z Wspólnotami Europejskimi i ich państwami człon­kowskimi, oraz dostosowaniem prawa polskiego do prawa Unii Euro­pejskiej. W ustawie określono warunki dopuszczalności, zasady udzielania oraz nadzorowania pomocy publicznej dla przedsiębiorców.

W art. 4 ustawy zdefiniowano pojęcie pomocy publicznej dla przedsię­biorców, jako przysporzenie, bezpośrednio lub pośrednio, przez organy udzielające pomocy korzyści finansowych określonym przedsiębiorcom, w następstwie którego uprzywilejowuje się ich w stosunku do konkurentów, przede wszystkim w drodze dokonywania na rzecz lub za tych przedsiębior­ców wydatków ze środków publicznych lub pomniejszania świadczeń należnych

od nich na rzecz sektora finansów publicznych na podstawie odrębnych ustaw lub innego tytułu prawnego, w szczególności w formie:

- dotacji oraz ulg podatkowych,

- dokapitalizowania przedsiębiorców w sytuacjach lub na warunkach odbiegających od normalnych praktyk inwestycyjnych, jakie stosują prywatni inwestorzy w gospodarce rynkowej,

- pożyczek lub kredytów udzielanych przedsiębiorcom na warunkach korzystniejszych od oferowanych im na rynku,

- poręczeń lub gwarancji udzielanych za zobowiązania przedsiębiorców na warunkach korzystniejszych od oferowanych im na rynku,

- zaniechania ustalania zobowiązania podatkowego lub poboru podat­ku, odroczenia, rozłożenia na raty podatku lub zaległości podatkowej oraz umorzenia zaległości podatkowej oraz innych należności na rzecz podmiotów finansów publicznych (ubezpieczeń itp.).

Pomoc ta może mieć charakter tzw. pomocy eksportowej. Należy przez to rozumieć pomoc uzależnioną bezpośrednio od wielkości eksportu lub prze­znaczoną na tworzenie sieci dystrybucyjnych działających za granicą, ich funkcjonowanie lub na bieżące wydatki związane z działalnością eksportową. Pomoc ta może być udzielana wszelkim przedsiębiorcom na jednolitych warunkach. Tym samym może ona dotyczyć przedsiębiorców prywatnych oraz publicznych (przedsiębiorstw państwowych, jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, przedsiębiorstw komunalnych, spółek akcyjnych albo spó­łek z o.o., w których Skarb Państwa, względnie jednostka samorządu teryto­rialnego są podmiotami dominującymi, jak również małych i średnich przed­siębiorców).

Pomoc dla przedsiębiorców może być przyznana w ramach tzw. pomocy sektorowej, której podstawowym warunkiem jest przynależność sektorowa. Pomoc ta na cele badawczo-rozwojowe jest dopuszczalna przede wszystkim w celu przyśpieszenia rozwoju nowych dziedzin działalności gospodarczej, wzrostu poziomu nowoczesności, jakości lub obniżenia kosztów produkcji, sektorowa na pozostałe cele, m. in. przyspieszenie niezbędnych zmian lub rozwój określonych sektorów, ma łagodzić społeczne i gospodarcze koszty w określonych sektorach w oznaczonym okresie.

Przepisy tej ustawy dopuszczają również możliwość udzielenia pomocy publicznej dla przedsiębiorców w ramach tzw. pomocy horyzontalnej (ustawo­dawca rozumie tu pomoc, której warunki udzielenia nie są związane z pro­wadzeniem działalności ani na oznaczonym obszarze, ani w oznaczonym sektorze). Ustawa dopuszcza dla przedsiębiorców pomoc horyzontalną, która ma na celu: restrukturyzację przedsiębiorstw, prace badawczo-rozwojowe, utrzymanie poziomu zatrudnienia lub tworzenie nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwie, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, działanie przedsiębiorcy w zakresie ochrony środowiska, inwestycje energooszczędne w przedsiębiorstwach, rehabilitację i zatrudnianie osób niepełnosprawnych.

Łączna wielkość pomocy dla określonych przedsiębiorców nie może prze­kroczyć ogólnych limitów, tzn. 100 tys. EURO w ciągu trzech kolejnych lat.

Pomoc dla przedsiębiorców możliwa jest również w ramach tzw. pomocy regionalnej, mającej na celu pobudzenie długookresowego rozwoju obszarów charakteryzujących się poziomem produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca niższym niż 75% średniego poziomu produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca we Wspólnotach Europejskich jako całości, mierzone­go jako średnia za okres ostatnich trzech lat. Wysokość tej pomocy nie może przekraczać dopuszczalnych maksymalnych wielkości pomocy wyrażonych w kategoriach kosztów inwestycji lub utworzonych nowych miejsc pracy.

Obszary, na których dopuszczalna jest ta pomoc, określa Rada Mini­strów, a także określa maksymalne wielkości pomocy dla tych obszarów oraz szczegółowe warunki udzielenia pomocy, biorąc pod uwagę poziom bezrobo­cia, zmiany w jego skali i strukturze, poziom produktu krajowego, gęstość zaludnienia, uwarunkowania demograficzne, migrację, strukturę działalności gospodarczej, a w szczególności udział sektorów wymagających restruktury­zacji, stan infrastruktury oraz poziom inwestycji.

Organem nadzorującym pomoc jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Organ ten m. in. nadzoruje tę pomoc, monitoruje (tzn. zbiera, rejestruje oraz przetwarza informacje o udzielonej pomocy, a w szcze­gólności o jej rodzajach, formach oraz wielkości), przedstawia w tej sprawie sprawozdania Radzie Ministrów, jak również dokonuje oceny skuteczności oraz efektywności pomocy udzielanej przedsiębiorcom, a także w ramach nadzoru kontroluje zgodność udzielonej pomocy z ustawą oraz ratyfikowa­nymi umowami międzynarodowymi regulującymi udzielanie pomocy, których stroną jest Rzeczypospolita Polska, podejmuje również działania pokon­trolne.

Obecnie z dotacji budżetowych mogą korzystać wszelkie podmioty gospo­darcze. W zasadzie z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje przedmioto­we dla przedsiębiorstw i innych jednostek wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług, kalkulowane według stawek jednostkowych⁶. Kwoty i zakres dotacji przedmiotowych określa ustawa budżetowa i są one bardzo skromne. Natomiast Minister Finansów określa szczegółowe zasady i tryb udzielania dotacji z uwzględnieniem równoprawności podmiotów gospodarczych bez względu na ich przynależność sektorową .

Pomijając dotacje, działalność przedsiębiorstwa jest finansowana ze środ­ków własnych, np. metodą samofinansowania, względnie ze źródeł obcych, tj. kredytu, a także z nowych źródeł: m.in. faktoringu, leasingu, poprzez sprzedaż akcji.

Samofinansowanie oznacza dokonywanie wydatków na rozwój działalności przedsiębiorstwa poprzez finansowanie inwestycji oraz rozszerzenie produkcji z własnych wygospodarowanych przez przedsiębiorstwo środków finansowych.

Treść zasady samofinansowania nie jest sprecyzowana w aktach norma­tywnych. Przyjęto założenie, iż zasada samofinansowania jest powszechnie znanym pojęciem i jednakowo interpretowanym. W warunkach drogiego kredytu większość podmiotów gospodarczych stara się finansować swoje wydatki z zysków. Umiejętność wypracowania przez przedsiębiorstwo środ­ków na cele rozwojowe jest traktowana jako jeden z wyznaczników pozycji . ekonomicznej firmy oraz możliwości jej rozwoju. Sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa mierzona stopniem samofinansowania jego działalności sta­nowi często podstawowy warunek uruchomienia środków finansowych w układzie zasilania zewnętrznego, zwłaszcza w zakresie środków kredy­towych.

Podstawową wadą samofinansowania jest jego ograniczony zakres, które­go górny pułap wyznacza możliwość wypracowania przez firmę nadwyżki finansowej nad poniesionymi kosztami. Niekiedy uważa się, iż konieczność wykorzystania kredytów, obok środków własnych, do sfinansowania przedsię­wzięć rozwojowych dodatkowo wymusi odpowiednia gospodarka tak, aby osiągnąć maksymalne efekty ekonomiczne.

Przed wprowadzeniem mechanizmów rynkowych w odniesieniu do przed­siębiorstw państwowych stosowana była metoda automatycznego regulowa­nia zobowiązań przedsiębiorstwo — bank.

Przemiany w gospodarce powodują zmianę postaw przedsiębiorstw wo­bec problemu pozyskiwania środków pieniężnych. Przedsiębiorstwa zmuszo­ne są obserwować zmiany instrumentów finansowych, którymi będzie od­działywać centrum na wielkość oraz kierunek możliwych finansowych zasileń wewnętrznych, tj. zmiany:

- stopy procentowej kredytów;

- stopy procentowej związanej z wyceną papierów wartościowych przez rynek kapitałowy;

- kursu walutowego jako instrumentu rynku walutowego.

Parametry te mają wpływ m.in. na:

- normy efektywności gospodarowania;

- cenę pieniądza obcego;

- prawidłową alokację zasobów i selekcję planowanych przedsięwzięć gospodarczych;

- wymuszenie określonych zachowań;

- relację podaży i popytu na pieniądz.

Obecna sytuacja na rynku finansowym stwarza podmiotom gospodar­czym możliwość pozyskiwania zasobów pieniężnych z konkurencyjnych źró­deł. Niewątpliwie, z jednej strony pozwala to na rozszerzenie działalności firmy, z drugiej zaś, powoduje możliwość poniesienia straty, gdyż korzys­tanie z tych możliwości jest związane z pewnym ryzykiem.

Przedsiębiorstwo korzysta na ogół z kredytu w przypadku:

- gdy ma ograniczone możliwości samofinansowania;

- gdy pozwala to na polepszenie pozycji na rynku lub jej umocnienie;

- w sytuacji związanej ze zmianami otoczenia jako rozszerzenie swojej działalności, np. nowe perspektywy, możliwość uniezależnienia się od dotychczasowych powiązań z otoczeniem;

- w celu neutralizacji czasowych zakłóceń w sytuacji finansowej przed­siębiorstwa¹³.

Obecnie uzyskanie kredytu jest traktowane jako normalna transakcja gospodarcza. Przedsiębiorstwo może dokonać wyboru najlepszego kredyto­dawcy przez prowadzenie negocjacji dotyczących wysokości i okresu korzys­tania z kredytu, ceny

Powiązania między bankiem a przedsiębiorstwem. Na rynku gospodar­czym występują różnego rodzaju powiązania między działającymi na nim podmiotami. Jednym z najważniejszych jest współpraca na linii przedsiębiorstwo-bank. Związana jest ona z szerokim zakresem usług świadczonych przez bank na rzecz innych podmiotów gospodarczych.

Przedsiębiorstwa nawiązują stosunki z bankiem na kilku płaszczyznach i są one następujące:

- przyjmowanie lokat;

- udzielanie kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych, poręczeń;

- prowadzenie rachunków bankowych i rozliczeń pieniężnych;

- przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych.

Umowy te mają charakter cywilnoprawny i podlegają regulacji według przepisów kodeksu cywilnego i ustawy prawo bankowe.

Kredyt ma nadal decydujące znacze­nie. Jednakże obecnie obserwujemy sytuację paradoksalną: Polska jako ca­łość potrzebuje zasilenia finansowego, a jednocześnie banki niekiedy posiada­ją nie w pełni wykorzystane środki na akcję kredytową.

W zasadzie banki udzielają chętnie kredytów tylko dwóm typom pod­miotów gospodarczych:

- stosunkowo nielicznej grupie przedsiębiorstw państwowych, które dzięki osiągniętym zyskom na tyle powiększyły fundusze własne, iż mogą prowadzić samodzielną efektywną gospodarkę;

- firmom prywatnym istniejącym długo, zarządzanym fachowo, posia­dającym stosunkowo znaczny majątek.

Grupy te posiadają dużą wiarygodność i udzielane im kredyty wiążą się z małych ryzykiem. Niestety, kredyt dla firm jest zbyt drogi. Wobec czego występują one o jego przyznanie tylko w sytuacjach przymusowych.

Pozostałe podmioty często nie są brane pod uwagę jako potencjalni kredytobiorcy z powodu zbyt dużego ryzyka.

Factoring jest umową nienazwaną, polegającą na krótkotermino­wym finansowaniu dostaw towarów i usług przez podmiot, który po­średniczy w procesie rozliczeń finansowych pomiędzy dostawcą i odbiorcą. W praktyce factoringowej nierzadkie są przypadki, że sam factor (najczęściej bank) udziela kredytu na określoną działalność. W ten sposób factor może wpływać na działalność produkcyjną lub usługową przedsiębior­cy, kierując się potrzebą rynku. Przedsiębiorca zaś mając kredyt może daną działalność uruchomić lub kontynuować. Factor (bank, spółka factoringowa) zobowiązany jest przez umowę factoringową do stałego nabywania należności faktoranta z tytułu realizowa­nych przez niego dostaw. Faktor nabywa należności na zasadzie cesji. Przej­muje on na własność dokumenty finansowe i płaci faktorantowi około 80% wartości faktury, resztę pomniejszoną o prowizję po ściągnięciu zapłaty od odbiorcy. Faktorant zobowiązany jest zawiadomić swojego odbiorcę, aby regulował płatności na rachunek faktora. Factoring jest metodą pozwalającą zwiększyć płynność finansową dostawców (factorantów).

Oprócz otrzymywania gotówki za zrealizowane dostawy factorant pozby­wa się kłopotów związanych z nieuregulowanymi należnościami. Bank względ­nie firma factoringowa przejmuje na siebie obowiązek egzekwowania należ­ności od odbiorców. Dodatkową korzyścią dla dostawcy jest to, iż w sytua­cji, gdy odbiorca dostawy staje się niewypłacalny, to factor ma obowiązek uregulowania całej faktury

Warunki skuteczności factoringu to:

- dostawy towarów (usług) muszą obejmować pozycje zgodne z zawartą wcześniej umową z jednoczesnym potwierdzeniem zamówienia;

- kwoty wymienione na dokumentach finansowych muszą być zgodne z wcześniej ustalonymi;

- należności te nie mogą podlegać wzajemnym roszczeniom lub potrące­niom, które mógłby wykonać odbiorca.

Jeśli te wymogi nie będą spełnione, to nie jest możliwe podpisanie umo­wy faktoringowej, a w przypadku już podpisanej, spowoduje to wstrzymanie rozliczeń.

Istota factoringu polega na nabywaniu przez factora krajo­wych i zagranicznych należności bieżących nieprzeterminowanych, przypa­dających przedsiębiorcy od jego odbiorców z tytułu dostaw towarów lub usług z jednoczesnym prowadzeniem zarządzania wierzytelnościami (co obejmuje m.in. usługi inkasowe, księgowe, doradcze). Jest to definicja tzw. factoringu właściwego, standardowego lub pełnego, który obejmuje pełen zakres świadczeń, czyli finansowanie, przejmowanie ryzyka niewypłacalności odbiorców i zarządzanie wierzytelnościami (tj. księgowanie, rozliczanie, inkasowanie, weryfikowanie dłużników itp.). Wielokrotnie oferowane są takie warianty operacji factoringowych, które nie obejmują tych wszystkich świadczeń.

W polskich warunkach proponowany jest wariant, który nie obejmuje gwarantowania wypłacalności odbiorców, określany jako factoring niepełny lub niewłaściwy, przy czym coraz częściej używa się nazwy factoring z regresem. Zarządzanie wierzytelnościami oferowane jest z reguły w ograniczonym zakresie.

Zakres factoringu wykracza poza zwykły wykup wierzytelności, zwłaszcza pojedynczych. Instytucje factoringowe na bazie umowy terminowej lub bez­terminowej nabywają wszystkie albo określone grupy czy rodzaje wierzytel­ności przysługujących firmie.

Leasing. Innym sposobem załagodzenia problemu, jakim może być brak kapitału własnego na inwestycje, może być leasing. Leasing zaliczany jest do umów cywilnoprawnych nazwanych. Został on wprowadzony do kodeksu cywilnego ustawą z 26 lipca 2000 r. Regulacja umowy leasingu nawiązuje w zasadniczych kwestiach do stan­dardu międzynarodowego, jakim jest konwencja UNIDROIT o międzynaro­dowym leasingu finansowym, sporządzona w Ottawie 28 maja 1988 r. U podstaw kodeksowej regulacji znalazły się następujące założenia:

1) stworzenie ogólnych przepisów o charakterze dyspozytywnym,

2) zapewnienie sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron umowy leasingu, których treść jest często uzgadniana w praktyce na korzyść finansującego.

Zgodnie z art. 709: Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzys­tającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgod­nionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wyna­grodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.

W ustawie zrezygnowano z posługiwania się rozpowszechnionymi nazwa­mi „leasingodawca” i „leasingobiorca”. Użyta nazwa „finansujący” ma pod­kreślać funkcję kredytową świadczenia strony nabywającej rzecz, a następnie oddającej ją do korzystania. Umowa leasingu w tym ujęciu odznacza się następującymi cechami charakterystycznymi:

a) konstytutywnymi obowiązkami stron umowy leasingu są: po stronie finansującego nabycie rzeczy od zbywcy i oddanie jej do używania korzys­tającemu przez czas oznaczony, a po stronie korzystającego zwrot w częś­ciach przynajmniej ceny lub wynagrodzenia z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego,

b) leasing pełni szczególną funkcję kredytową, ponieważ korzystający spełnia swe świadczenie znacznie później niż zostaje spełniona główna część wzajemnego świadczenia finansującego,

c) umowa leasingu, dotycząca oddania rzeczy przez finansującego do używania, jest powiązana w taki sposób z dotyczącą tej samej rzeczy umową, przez którą finansujący nabywa rzecz od zbywcy, że finansujący zobowiązuje się w umowie leasingu do zawarcia umowy ze zbywcą,

d) zawierając umowę leasingu korzystający wyraża zgodę na osobę zbyw­cy oraz na treść umowy dotyczącej rzeczy, którą finansujący ma zawrzeć ze zbywcą,

e) świadczenie korzystającego jest jednym świadczeniem spłacanym w czę­ściach, nie zaś świadczeniem okresowym, jak np. czynsz najmu lub dzierżawy,

f) tak zwana opcja zakupu rzeczy przez korzystającego, oraz przyznawa­ne mu niekiedy prawo przedłużenia umowy, nie stanowią istotnych elemen­tów leasingu i powinny być traktowane jako dodatkowe zastrzeżenia umow­ne (accidentalia negotii).

W myśl art. 709², umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności, ze względu na zabezpieczenie pewności obrotu i jawno­ści umów. Korzystający jest zobowiązany do zapłaty rat leasingowych w uzgodnio­nych w terminach. Jeżeli rzecz nie zostanie wydana korzystającemu w ustalo­nym terminie na skutek okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność, umówione terminy płatności rat pozostają bez zmian. Finansujący ma obo­wiązek wydania korzystającemu dokumentacji dotyczącej umowy ze zbywcą. Obowiązek ten ma duże znaczenie, gdyż korzystający nabywa z mocy prawa uprawnienie.

Jeżeli po wydaniu korzystającemu rzecz została utracona z powodu oko­liczności, za które finansujący nie ponosi odpowiedzialności, umowa leasingu wygasa. Korzystający powinien niezwłocznie zawiadomić finansującego o utracie rzeczy.

Jeżeli umowa leasingu wygasła, finansujący może żądać od korzystające­go natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie a nie zapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści, jakie finansujący uzyskał wsku­tek ich zapłaty przed umówionym terminem i wygaśnięcia umowy leasingu oraz z tytułu ubezpieczenia rzeczy, a także naprawienia szkody.

Ryzyko przypadkowej utraty rzeczy ponosi korzystający. Ryzyko zostało ograniczone do przyczyn, za które finansujący nie ponosi odpowiedzialności. Korzystający ponosi to ryzyko od chwili wydania mu rzeczy.

Na korzystającym ciąży obowiązek utrzymania rzeczy w należytym sta­nie, dokonywanie konserwacji i naprawy. Ponadto finansujący może spraw­dzać stan rzeczy. Ten przepis ma na celu ochronę uzasadnionego interesu finansującego.

Świadczenie korzystającego jest świadczeniem spłacanym w ratach. Dla­tego też roszczenia z umowy leasingu przedawniają się po upływie 10 lat, a nie jak w przypadku umów najmu i dzierżawy po upływie lat 3.

Zasadą jest, że w razie upływu terminu, na jaki umowa została zawarta, przedmiot leasingu wraca do właściciela. Strony umowy leasingu mogą za­wrzeć w umowie zastrzeżenie, że na żądanie korzystającego, finansujący będzie miał obowiązek, po upływie okresu umowy, przenieść na korzystającego własność rzeczy będącej przedmiotem umowy. Jeżeli strony nie określą w umo­wie terminu, w którym korzystający może wystąpić ze stosownym żądaniem, wówczas wiąże je ustawowy, miesięczny termin (por. art. 598 ~ 2 k.c.).

Praktyka międzynarodowa wykształciła kilkanaście rodzajów leasingu, wśród których wyróżnić można:

- leasing finansowy (kapitałowy, inwestycyjny) oraz

- leasing operacyjny (bieżący).

Leasing finansowy polega na przekazaniu przez leasingodawcę użytkow­nikowi (leasingobiorcy) dobra inwestycyjnego do użytkowania na czas zbliżo­ny do okresu jego gospodarczej używalności, z jednoczesnym zagwarantowa­niem mu prawa zakupu tego dobra po okresie trwania umowy (tzw. opcja kupna). Leasingobiorca może dokonać wykupu rzeczy oddanej mu do użyt­kowania. Klauzula ta ma charakter wiążący leasingodawcę, który nie może sprzedać przedmiotu leasingu innej osobie.

Umowa leasingu finansowego zawierana jest na czas zbliżony do okresu gospodarczej używalności przedmiotu leasingu. Płatności leasingowe ustalane są z góry na cały czas trwania leasingu i obejmują: a) wartość środka trwałego (raty kapitałowe), b) oprocentowanie udzielonego kredytu, czyli pokrycie kosztów i zysku leasingodawcy.

Leasing operacyjny polega na przekazaniu przez leasingodawcę leasingo­biorcy do użytkowania rzeczy (środka trwałego) na czas oznaczony (znacznie krótszy niż przy leasingu finansowym) bez udzielenia gwarancji zakupu tego środka po upływie okresu leasingu²⁰.

Przy leasingu operacyjnym leasingodawca pozostaje nadal właścicielem przedmiotu leasingu oraz amortyzuje wydzierżawiony środek trwały, a po­nadto nie ciąży na nim obowiązek sprzedaży przedmiotu leasingu.

Akcje i obligacje. Innym sposobem uzupełnienia kapitału firmy jest zaciąganie pożyczek na rynku papierów wartościowych. Polega on na emitowaniu obligacji, a następ­nie na udostępnieniu ich na giełdzie lub rynku pozagiełdowym.

Obligacje mogą emito­wać: Skarb Państwa, banki, podmioty gospodarcze posiadające osobowość prawną, gminy fundacje. Innym sposobem pozyskiwania kapitału jest emisja akcji. Ich sprzedaż na rynku pierwotnym oznacza powiększenie kapitału.

Akcja jest najbardziej typowym papierem wartościowym . Reprezentuje ona część kapitału zakładowego podmiotu gospodarczego, jest tytułem włas­ności, daje prawo głosu na walnym zebraniu akcjonariuszy.

Akcja nie tylko pełni funkcję lokacyjną, również przynosi dywidendę od dochodu czystego spółki akcyjnej. Akcja jest narzędziem pozwalającym fi­nansować powstanie oraz rozwój podmiotu gospodarczego.

W literaturze podkreśla się, że akcja jest instrumentem finansowania włas­nościowego, jej wartość giełdowa jest zależna od aktywów rzeczowych emitenta oraz zmian tej wartości, obarczona jest ryzykiem związanym z możliwością upadłości emitenta akcji.

Istotne znaczenie posiada prywatyzacja w drodze publicznej sprzedaży akcji. Polega ona na udostępnianiu akcji przedsiębiorstwa różnym grupom inwestorów prywatnych. Charakterystyczną cechą tej metody sprzedaży jest powszechna dostępność aktów własności w danym przedsiębiorstwie dla wszystkich obywateli.

Nabywcami akcji emisji publicznej są zazwyczaj cztery grupy inwes­torów: inwestorzy instytucjonalni; krajowi inwestorzy prywatni (publiczność); pracownicy przedsiębiorstwa; inwestorzy zagraniczni.

Niezbędnym zabiegiem prawnym w procesie prywatyzacji polskich przed­siębiorstw państwowych w drodze publicznej oferty jest przekształcenie w spółkę akcyjną, początkowo o 100% udziale Skarbu Państwa, który na­stępnie sprzedaje posiadane przez siebie akcje w ręce prywatne. Cena akcji ustalana jest na podstawie wyceny wartości przedsiębiorstwa, dokonanej przez ekspertów. Skarb Państwa może sprzedać wszystkie swoje akcje, co prowadzi do powstania przedsiębiorstwa czysto prywatnego. Może także zaoferować publicznie tylko ich część, gdy np. chłonność rynku jest zbyt mała, by sprzedać od razu przedsiębiorstwo w całości lub gdy zachowanie pewnego pakietu akcji przez państwo jest wskazane ze względów strategicz­nych. Jeżeli Skarb Państwa pozostawi sobie część akcji, efektem prywatyzacji jest przedsiębiorstwo prywatno-państwowe.

5. Zasady ostrożności ubezpieczenia.

Zabezpieczenia nowego systemu emerytalnego. Na strukturę Funduszu Ubezpieczeń Społecznych składają się następujące fundusze:

- emerytalny z którego będą finansowane emerytury (z I filaru),

- rentowy, z którego będą finansowane wypłaty: rent z tytułu niezdol­ności do pracy, rent szkoleniowych, rent rodzinnych, dodatków do rent rodzinnych dla sierot zupełnych, dodatków pielęgnacyjnych i zasiłków po­grzebowych,

- chorobowy, z którego będą finansowane wypłaty zasiłków chorobo­wych (w przypadku pracowników począwszy od 36 dnia niezdolności do pracy), zasiłki opiekuńcze, zasiłki porodowe, świadczenia rehabilitacyjne, za­siłki wyrównawcze,

- wypadkowy, z którego będą finansowane wypłaty rent z tytułu nie­zdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawo­dową, zasiłki chorobowe, renty rodzinne,

- rezerwowy: dla ubezpieczeń rentowych, chorobowych i wypadkowych, będzie on tworzony z nadwyżek tych funduszy i inwestowany głównie w pa­piery dłużne Skarbu Państwa (wykorzystywany jedynie na uzupełnianie nie­doborów wymienionych funduszy).

Fundusz Rezerwy Demograficznej. Fundusz ten tworzy się dla ubezpieczeń emerytalnych. Będzie on wykorzystywany jedynie na uzupełnianie, wynikają­ce z przyczyn demograficznych, niedoboru funduszu emerytalnego. Fundusz ten, tworzony w celu zapewnienia długotrwałej samowystarczalności fundu­szu emerytalnego, będzie zasilany z kilku źródeł:

- z części składki na ubezpieczenie emerytalne, wynoszącej 1 % podsta­wy wymiaru składki,

- z środków z prywatyzacji mienia Skarbu Państwa,

- z przychodów od środków FRD ulokowanych, zgodnie z art. 63 ust. 2 i art. 65 ust. 2 i 4 ustawy, wyłącznie w bonach i obligacjach skarbowych,

- z odsetek uzyskanych z lokat FRD lokowanych w papierach dłużnych Skarbu Państwa, w papierach wartościowych emitowanych przez gminy i związki gmin.

Jego uruchomienie jest przewidziane dopiero w 2009 roku.

Reforma emerytalna ominęła wieś. Rolnicy będą musieli poprzestać jak na razie na jednym tylko filarze - jest nim Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, istniejąca od 1990 r. Ponad 90% przychodów KRUS to dota­cja budżetowa. W ostatnich latach pochłania ona ponad 70% łącznych nakładów państwa na rolnictwo.

Dotacje budżetowe udzielane KRUS to wydatki bardzo nieefektywne. Gdyby tylko część pieniędzy, jakie pochłania KRUS, przeznaczyć na pomoc w restrukturyzacji rolnictwa, byłyby to wydatki znacznie efektywniejsze z punktu widzenia przyszłości obszarów i ludności wiejskiej. Zasady, na jakich oparto system, przyczyniają się w dużym stopniu do zachowania na wsi obecnego stanu również dlatego, że nie dają osobom, które chcą rozwijać swoje gospodarstwa, lepszych perspektyw na starość. System emerytalny niepowiązany z dochodami nieuchronnie dryfuje w kierunku opieki społecznej. Konieczne byłoby stworzenie rolniczych funduszy emerytalnych, do których mogliby wpłacać składki dobrowolnie rolnicy osiągający wyższe dochody. Nowe przepisy ubezpieczeniowe przewidują, że osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które przed 1999 r. opłacały składki na Fundusz Ubez­pieczeń Społecznych, otrzymają „posag” w postaci kapitału początkowego. Ma on być ekwiwalentem za dotychczas wniesione składki. W celu okreś­lenia wysokości tego kapitału dla każdego ubezpieczonego wylicza się hipo­tetyczną emeryturę na dzień wejścia w życie reformy (1 stycznia 1999 r.) wg zasad ZUS przed reformą, czyli związaną z częścią — 24% kwoty bazowej i częścią związaną z indywidualnymi zarobkami osoby ubezpieczonej (może ona wybrać 10 kolejnych najkorzystniejszych pod względem wyna­grodzenia lat następujących po 1980 r.).

---