Koncepcje filozofii:
1. Klasyczna - filozofia jest autonomiczną dziedziną wiedzy, ma własny odrębny przedmiot i własne metodę, zajmuje się tylko tym co konieczne, istotne. Filozofia jest niezależna od nauk, stanowi odrębną dziedzinę wiedzy, odwołuje się do metod racjonalnych.
2. Pozytywistyczna - A. Comte - reprezentowana przez neopozytywistów. Wg Comte'a nauki szczegółowe badają rzeczywistość. Filozofia nie ma odrębnego przedmiotu badań, nie stanowi odrębnej dziedziny wiedzy. Filozofia zajmuje się metodami badań naukowych; jest utożsamiana z metodologią.
3. Lingwistyczna - podobna do pozytywistycznej. Formułuje ją Russell, Moore i inni. Poprawność poznania zależy od poprawności języka. Filozofia powinna się zająć analizą i strukturą języka, do jej zadań należy także uściślenie go.
4. Synteza nauk - charakterystyczna dla oświecenia. Dyscyplina encyklopedyczna. Filozofia ma scalać wyniki nauk, odpowiada na najbardziej ogólne pytania.
5. Pragmatyczna - ma zadania praktyczne, ad ex. ma uczyć jak mamy żyć.
6. Inne koncepcje - Filozofia zagospodarowuje nieużytki. Filozofia pionier, traper, podejmuje tematy nieznane opuszczane przez nauki szczegółowe.
Działy filozofii:
1. Ontologia - inaczej metafizyka; teoria bytu, nauka o bycie, zajmuje się problemem bytu, czyli tym co istnieje, rzeczywistością.
2. Epistemologia - gnoseologia, teoria poznania, nauka o poznaniu, zajmuje się problemem poznania, w jaki sposób można poznać świat.
Czasem wymienia się także inne działy filozofii, jak aksjologia - nauka o wartościach, czy filozofia człowieka, ale działy te zawierają się w dwóch poprzednich, nie ma więc potrzeby wymieniać dodatkowych działów.
Wymienia się jeszcze działy szczegółowe; historia filozofii jest dość problematyczna, bo nie do końca pewna jest czy należy do historii czy do filozofii.
ONTOLOGIA
Termin powstał w XVII/XVIII w. Etymologia: gr. on logos - byt, słowo, myśl, nauka; nauka o bycie
Metafizyka - pojawia się w I w n.e. - od gr. ta meta ta fizyka, następna po fizyce; dot. układania ksiąg przez uczniów Arystotelesa i zaklasyfikowania pierwszej filozofii po fizyce.
Roman Ingarden wprowadził rozróżnienie pomiędzy ontologia i metafizyką: metafizyka zajmuje się tym co możliwe, ontologia tym co istnieje. Częściej jednak stosuje się te terminy wymiennie. Czasami dział ten nazywano także pierwszą filozofią.
BYT
Termin ten wprowadził Parmenidas z Elei (VI - V w. p.n.e.)
Termin ściśle filozoficzny, nie występuje w języku potocznym, analogiczny do gr. to on, łacińskiego ens, niemieckiego das Sein, określa wszystko co istnieje w jakikolwiek sposób istnieje. Przeciwstawia mu się słowo niebyt - nicość, brak istnienia.
Byt może mieć znaczenie kolektywne - oznacza wszystko co istnieje, może mieć też znaczenie dystrybutywne - oznacza każdy poszczególny przedmiot.
Poza tym nie można tego słowa definiować z powodu jego ogólności.
Byt to jest coś co istnieje.
ISTNIENIE
Istnieć - być, podobnie jak byt jest to pojęcie niedefiniowalne. Istnienie uważa się jako własność (cechę) przedmiotu. Istnienie jest fundamentalną własnością.
SPOSOBY ISTNIENIA
1. Byt realny - ens reale - realizm, wszystko co nas otacza istnieje /starożytność/
istnieje w czasie i przestrzeni - istnieje w pewnym okresie czasu, ma pewne wymiary i zajmuje pewne miejsce w przestrzeni, jest w pewnym miejscu, nie może być w tym samym czasie w innej przestrzeni
jednostkowy, indywidualny
poznajemy je poprzez kontakt poznawczy, doświadczamy ich
może być zmienny
2. Byt idealny - ens ideale - idealizm /starożytność/
byt istniejący poza czasem, poza przestrzenią
wieczny
niezmienny
3. byt intencjonalny - ens intentionale /średniowicze/
istnieje w świadomości
poza przestrzenią, ale w czasie
ma swój początek
ad ex. dzieło literackie
RODZAJE ISTNIENIA wg Edmunda Husserla
1. byty realne:
materialne - w czasie i przestrzeni
psychiczne - w czasie, niezależnie od przestrzeni
2. byty idealne (prawa logiczne, matematyczne)Arystoteles
Wyróżnił 10 kategorii (początkowo orzekania dot. języka, później jako kat. ontologiczne)
1. Substancja - gr. usja - konkretne jednostkowe rzeczy, u Arystotelesa jest to substancja pierwsza. Tę kategorię wyjaśnił w sposób szczegółowy, pozostałe mówiły o substancji, dotyczyły jej. Substancja to to o czym coś innego może być orzekane, ale co samo nie może być orzekane o niczym; wszystko to, czemu przysługują jakieś cechy, ale samo nie jest cechą.
2. ilość
3. jakość (własność)
4. miejsce
5. czas
6. relacje
7. posiadanie
8. działanie
9. podleganie działaniu
10. ułożenie
Od 2 do 10 - przypadłości.
Substancja - jest to byt sam w sobie - ens in se. Pozostałe kategorie nie są „same w sobie”, a więc są przypadłościami substancji, istnieją one wewnątrz substancji, jest to byt w czymś - ens in alio.
Substancja jest bytem autonomicznym, przypadłości nie są bytami autonomicznymi.
SPOSOBY ISTNIENIA
Średniowiecze wprowadziło rozróżnienie w przypadłościach. Wprowadzono 4 sposoby istnienia związane z gradacją (stopniowaniem)
1. byt sam w sobie i przez siebie - ens in se et per se - najmocniejszy sposób istnienia. Byt mający tylko pewną podmiotowość istnienia. Istnieje tylko przez siebie, nie ma przyczyny, nie został stworzony. Tego rodzaju bytem mógłby być bóg.
2. byt w sobie - ens in se
3. byt w czymś - ens in alio - w ten sposób istnieją własności
4. bycie do czegoś lub bycie w czymś - ens ad aliud - najsłabszy sposób istnienia, w ten sposób istnieją relacje, jak większy - mniejszy, wcześniejszy - późniejszy.
Problem istnienia przedmiotów fikcyjnych: niektórzy twierdzą, że przedmioty fikcyjne istnieją gdyż można o nich wypowiadać zdania prawdziwe, jednak nie są to prawdy dotyczące stricte tych przedmiotów, a czegoś innego w czym przedmiot fikcyjny istnieje.
TEORIE O BYCIE:
1. Zasada identyczności - każdy byt jest taki jaki jest, tożsamy ze sobą; p ↔ p
2. Zasada niesprzeczności - nieprawda, że przedmiot jest taki i nie jest taki; ¬ (p ∧ ¬p)
3. Zasada wyłączonego środka - każdy przedmiot jest taki lub nie taki; p ∨ ¬p
KLASYFIKACJA BYTU
1. Byty rzeczywiste - aktualnie istniejące
fizyczne lub psychiczne (podział Kartezjusza)
empiryczne poza empiryczne
2. byty pomyślane
INTERAKCJONALIZM
Zakłada, że między ciałem a duszą istnieją wzajemne oddziaływania
PARALEIZM PSYCHOFIZYCZNY
Zakłada, że nie ma oddziaływania między ciałem a duszą, są to dwa równoległe procesy.
SPÓR O UNIWERSALIA
Universalis - powszechny.
Spór o powszechniki, o to czy istnieją byty ogólne. Korzenie sporu tkwią w starożytności choć toczył się on w średniowieczu. Boecjusz (filozof rzymski, V-VI w.) pisząc komentarze do pism Arystotelesa pozostawił w nich pytanie, którym „rozpętał wojnę”.
Spór nie przypadkowo trwał w średniowieczu, gdyż wiązał się z pewnymi rozstrzygnięciami ważnymi dla teologii. Wiązał się z rozważaniami Platona.
SKRAJNY REALIZM POJĘCIOWY
PLATON - dualista, zakładał 2 rodzaje bytów.
Idee - istnieją inaczej niż rzeczy; są wieczne, niezmienne, realne.
Rzeczy - w czasie, jednostkowe, zmienne.
Rzeczy wg Platona są odbiciem idej, idee zaś są wzorem dla rzeczy.
Platon zakładał, że istnieją 3 wiecznie rzeczy:
1. Idee
2. Materia (prote hyle - czysta materia)
3. Demiurg (twórca)
Świat stworzył Demiurg, tworzywem była wieczna materia, za wzór służyły idee.
IDEE A BYTY OGÓLNE
W umyśle dysponujemy pojęciami, które są czymś realnym, więc czemuś odpowiadać muszą. Nie mogą odpowiadać rzeczom bo te są jednostkowe, więc odpowiadają ideom.
SKRAJNY REALIZM POJĘCIOWY
Byty ogólne istnieją rzeczywiście, są to idee, istnieją przed rzeczami (ante res).
UMIARKOWANY REALIZM POJĘCIOWY
ARYSTOTELES
Uczeń Platona, odrzucił idee sądząc, że nie istnieją a nawet istnieć by nie mogły, przez zawieranie w sobie sprzeczności; drzewo musiałoby być jednocześnie iglaste i liściaste.
UMIARKOWANY REALIZM POJĘCIOWY
Istnieją tylko rzeczy jednostkowe, nie istnieją idee, ale istnieją rzeczy ogólne, uniwersalia; są to własności rzeczy (in rebus).
Stanowisko Platona jak i Arystotelesa było w średniowieczu powtarzane, częściej jednak przyjmowano pogląd Platona, gdyż dzięki niemu tłumaczono fenomen trójcy św., poglądy Arystotelesa były natomiast zabronione. Od XII wieku zaakceptowano poglądy Arystotelesa, dzięki Tomaszowi z Akwinu, którzy przystosował je do myśli chrześcijańskiej.
NOMINALIZM - Roselin (od nomen - imię)
W XII w. działał we Francji Roscelin, który był prześladowany za tryteizm (wiarę w trzech bogów), żaden z jego tekstów się nie zachował. Znamy jego stanowisko z relacji jego ucznia - Abelarda.
NOMINALIZM
Istnieją tylko konkretne jednostkowe rzeczy, nie istnieją idee. Rzeczy posiadają pewne własności - te własności też są jednostkowe. Bytami ogólnymi - uniwersaliami - są nazwy.
Abelard, to zły człowiek był; kłótliwy i pyszny, mało miał szacunku dla ludzi, również dla swojego nauczyciela, Roscelina. Odrzucił on poglądy mistrza i sporze o uniwersalia zajął zgoła inne stanowisko. Twierdził bowiem, że nazwy są także bytami jednostkowymi - występują w różnych miejscach i w różnym czasie, wspólne jest natomiast ich znaczenie - uniwersalia są to znaczenia nazw.
SERMONIZM (sermo - znaczenie)
Istnieją jednostkowe rzeczy, nie ma idej, nazwy są bytami jednostkowymi, bytami ogólnymi są tylko znaczenia nazw.
KONCEPTUALIZM (conceptus - pojęcie)
Bytami ogólnymi są istniejące w umyśle pojęcia. Są więc to tylko byty umysłowe, istnieją jedynie w umyśle. Istnieją więc po rzeczach (post res).
Autorem tego stanowiska był W. Ockham. Bytami ogólnymi są tylko pojęcia istniejące w umyśle. Pojęcia są tworzone w wyniku pewnej pracy umysłowej. Widzimy dane, konkretne, jednostkowe rzeczy. Zauważamy jednak pewne podobieństwa, z tych podobieństw tworzymy pojęcia ogólne ad ex. człowiek, biedronka. Są to jedynie byty umysłowe.
Spór o uniwersalia nie zakończył się w średniowieczu, trwa po części do dziś, jednak w zmodyfikowanej formie, z zagadnień ontologicznych przeniósł się na epistemologiczne i dotyczy granic teorii poznania oraz wiedzy, nauki, języka.
WSPÓŁCZESNE STANOWISKA W SPORZE O UNIWERSALIA
K. Popper
Obok świata fizycznego i psychicznego uznaje świat bytów ogólnych - język, nazwy o charakterze ogólnym, prawa nauki, pojęcia, systemy dedukcyjne.
B. Russell
traktuje język jako odpowiednik rzeczywistości; w języku wg Russella zawiera się odzwierciedlona struktura świata. Obok nazw własnych w języku występują także nazwy ogólne - ergo: obok rzeczy jednostkowych w strukturze świata występują także uniwersalia.
T. Kotarbiński
Twórca reizmu - od res - rzecz. Istnieją tylko rzeczy, reszta to nazwy. Nie istnieją relacje, zdarzenia, procesy.
SPÓR O WIELOŚĆ BYTÓW
(SUBSTANCJI)
Z ilu i jakich oddzielnych rodzajów bytów (substancji) zbudowany jest świat?
1. Monizm
2. Dualizm
3. Pluralizm
MONIZM - od słowa monos (jeden)
Zakłada, że istnienie tylko jeden rodzaj bytu, świat zbudowany jest tylko z jednej substancji.
MONIZM NAIWNY
Reprezentanci: pierwszy filozofowie greccy; szukali jednego pierwszego pierwiastka - arche.
Tales - woda
Anaksymenes - powietrze
Heraklit - Ogień
Ksenofanes - ziemia
Anaksymander - apeiron
Pierwsi filozofowie uprawiali materializm naiwny.
istnieje tylko materia
jedynym rodzajem bytu jest materia
wszystko zbudowane jest z materii, poza nią nie istnieje nic
MONIZM MATERIALISTYCZNY
Demokryt z Abdery, teoria atomistyczna: poza elementarnymi cząstkami materii nie istnieje nic.
Inni materialiści:
Hobbes (nie ma nic wspólnego z piosenką, którą radośnie śpiewam ;-))
Julien Offray de la Mettrie (autor książki „Człowiek maszyna” - psychika zależna od ciała, a więc człowiek jest jedynie maszyną)
Paul d'Holbach
Karol Marks
MONIZM SPIRYTUALISTYCZNY
Od słowa spirytus - duch. Zakłada, że istnieją tylko byty duchowe, tylko rzeczywistość duchowa. Jedyną substancją świata jest duch. Świat materialny nie jest światem rzeczywistym.
1. IMMATERIALIZM
Przedstawiciele: Berkeley
2. MONIZM WŁAŚCIWY
Bytem par excellence może być tylko to co nie ma przyczyny i istnieje w sobie i przez siebie - ens in se at per se. Tego rodzaju bytem jest jedynie bóg, a wszystko co istnieje zawiera się w bogu. Nic prócz boga nie istnieje samoistnie, a bóg utożsamia się z całą rzeczywistością (panteizm; pan - wszystko, theos - bóg).
Przedstawiciele: Spinoza
3. MONIZM EMANACYJNY
Źródłem wszelkiego istnienia jest byt absolutny. Z jedni emanuje cała rzeczywistość.
Fazy emanacji (hipostazy):
1. świat ducha - m.in. idee
2. świat duszy - psychiczny
3. materia
Inni moniści: Hegel, Jan Szkot Eurigena
DUALIZM
Od słowa duo (dwa); zakłada, że istnieją dwa rodzaje substancji.
Obie formy dualizmu wywodzą się od Platona.
DUALIZM PLATONA
zakładał istnienie idej i rzeczy; rzeczy istnieją w czasie, są zmienne, jednostkowe; idee są wieczne, niezmienne, ogólne.
DUALIZM DUSZY I CIAŁA
istnieją byty duchowe i materialne
Kartezjusz: starał się określić atrybuty (fundamentalne właściwości) materii i ducha.
Atrybutem materii jest rozciągłość, jest więc res extensa (rzecz ciągła), atrybutem tego co duchowe - świadomość jest więc res cogito (rzecz myśląca).
Przykładem tego co duchowe i materialne jest człowiek.
PLURALIZM (plures - mnogi)
Zakłada, że istnieje wiele rodzajów bytów, więcej niż 2.
Empedokles: wszystko pochodzi od 4 żywiołów, a więc jest zbudowane z 4 pierwiastków, które na początku istniały niezależnie od siebie
Leibniz: istnieje nieskończenie wiele bytów, pojedyncza substancja to monada, która jest odrębnym bytem, każda z monad jest autonomicznym światem, nie mogą one oddziaływać na siebie. Monady są bytami duchowymi, ale postrzegają siebie jako obiekty fizyczne (pozory). Monady jako byty duchowe posiadają świadomość (są różne poziomy świadomości). Jeśli na siebie jakoś oddziałują, to za pośrednictwem boga.
ISTNIENIE ŚWIATA MATERIALNEGO
KARTEZJUSZ - ojciec filozofii nowożytnej. Wyszedł od sceptycyzmu i założenia uzyskania wiedzy absolutnie pewnej. Cogito ergo sum - pozbawione wątpliwości twierdzenie. Gdyby istniał zwodziciel, demon, podsuwający fałszywy obraz świata, wszystko mogłaby się okazać złudzeniem, snem, prócz tego, że wątpię (myślę) -> a więc jestem.
„Ja” Kartezjusza to „ja” świadome.
Metodologiczne powątpiewanie Kartezjusza sprawiło, że filozofowie zaczęli się zastanawiać czy świat realny istnieje.
IMMATERIALIZM - Berkeley - angielski filozof - istnieją tylko byty duchowe, sfera materialna nie istnieje, jest dana w postaci wrażeń w umyśle człowieka.
„Doprawdy, dziwne rozpowszechnione jest w ludziach przekonanie, jakoby wszelkie przedmioty istniały realnie”. Realne są jedynie wrażenia, nie można domniemywać, że istnieją poza nami jakieś przedmioty realne.
2 stanowiska w sporze o istnienie świata materialnego:
1. Realizm metafizyczny
2. Idealizm metafizyczny
REALIZM METAFIZYCZNY
Świat realny istnieje; dany we wrażeniach zmysłowych, świat zewnętrzny istnieje niezależnie od podmiotu poznającego. Przedmioty naszego doświadczenia istnieją, odbieramy je niezależnie od naszej świadomości.
1. Naiwny - naturalny pogląd na świat, nie związany z refleksją ontologiczną, potoczny, typowy dla ludzi.
2. Krytyczny - uwzględnia argumenty ontologiczne czy też epistemologiczne, to że rzeczy istnieją może nie być zupełnie oczywiste.
IDEALIZM METAFIZYCZNT
Neguje istnienie świata materialnego. Przedmioty doświadczenia nie istnieją obiektywnie, niezależnie od naszej świadomości.
Ad ex: sen; widzimy przedmioty gdy oczy mamy zamknięte, jest to kreacja naszej świadomości. Widzimy przedmioty nieistniejące i w naszym śnie bierzemy je za realne.
Przedstawiciele: Berkeley, Fitch, Adenalius.
1. SUBIEKTYWNY - reprezentowany przez Berkeleya, Fichtego, sprowadza wszystko do podmiotu; świat to jego przeżycia, konstrukcja - wyobrażenia. Układ/zespół wrażeń lub konstrukcja umysłu (Kant).
Berkeley uważał, że nie wszystko da się sprowadzić do podmiotu, istnieją inne byty duchowe, podobne do podmiotu. To domniemanie było dla niektórych myślicieli niedopuszczalne, stąd dość radykalne twierdzenie, że żyję tylko ja sam: SOLIPSYZM - Schuber Solizer
2. OBIEKTYWNY - zakłada istnienie pewnej sfery idealnej, jednej, obiektywnej rzeczywistości. Świat realny jest korelatem sfery idealnej.
Przedstawiciel: Platon - zakłada istnienie sfery idealnej w której partycypują rzeczy. Hegel - zakłada, że świat jest odpowiednikiem idei obiektywnej, absolutnej.
PODSUMOWANIE
Z założenia, że jaźń jest bezpośrednia, a świat transcendentalny wynika, że świat jest zawsze dany w aktach świadomości poprzez wrażenia, poprzez dane zmysłowe. Stąd wątpliwość czy świat istnieje.
KRYTYKA SUBSTANCJI ARYSTOTELESA (ens in se)
Substancja jest podłożem rzeczy, własnością która istnieje w rzeczach. Nie istnieje samoistnie. Substancja jest substratem własności.
Jest niezbędnym warunkiem własności, zdarzeń.
Reprezentanci empiryzmu odrzucali pojęcie substancji jako metafizyczne i zbędne bo w doświadczeniu są nam dane jedynie własności; ergo - rzeczy to coś domniemanego.
Przedstawiciele: John Lock, David Hume
Substancja jest niczym jak tylko domniemanym, lecz nieznanym, podłożem własności. Doświadczenie dot. jedynie własności, to umysł dodaje pojęcie substancji jako podłoża.
ANALIZA PROCESU POZNAWCZEGO (Berkeley)
Istnieje tylko to co jest bezpośrednio postrzegane. Tylko wrażenia są bezpośrednio dane, rzeczy dane są poprzez wrażenia.
FILOZOFIA PRZYRODY
Dot. tego co nas otacza, czyli przyrody, problematyka obejmuje wiele szczegółowych kwestii.
Z czego składa się przyroda - problem materii. Rozważany przez filozofów, jednak obecnie nie czują się oni kompetentni by zajmować się tym zagadnieniem.
POSZUKIWANIA PIERWOTNEGO TWORZYWA MATERII
Tales - woda
Anaksymenes - powietrze
Heraklit - ogień
Ksenofanes - ziemia
Anaksymander - powietrze
PRÓBA SFORMUŁOWANIA DEFINICJI MATERII (próba nieudana, materia jest niedefiniowalna)
1. materia to to, co istnieje, wszystko jest materialne (co z bogiem?)
2. materia to to, co pobudza nasze zmysły
3. ATRYBUTOWISTYCZNA KONCEPCJA MATERII (Newton) - próba określenia, wskazania, atrybutów materii (atrybut - stała wartość)
rozciągłość
nieprzenikalność
bezwładność
4. Poszukiwanie elementów cząstek materii (Demokryt: atomy i próżnia)
PROBLEM MATERII, ŚWIADOMOŚCI, ŻYCIA, CZASU, PRZESTRZENI, ZMIENNOŚCI W ŚWIECIE, PRAWIDŁOWOŚCI
ENERGETYZM (Ostwald)
Tłumaczy wszystkie zjawiska przyrody jako przemiany energii pozbawionej właściwości materialnych, następnie zaś (pod wpływem atomizmu) jako przemiany materii w energię i na odwrót.
MATERIA A ŚWIADOMOŚĆ
1. REDUKCJONIZM
Nauką, która tłumaczy procesy świadome jest psychologia. Redukcjonizm traktuje procesy świadome jako identyczne z procesami neurofizjologicznymi; psychologia jest redukowana do biologii, biologia do chemii, chemia do fizyki. Psychologia jest sprowadzana do prostej sumy elementów mniej skomplikowanych nauk, a te kolejno do następnych - w ten sposób zjawiska myślowe stają się zjawiskami fizycznymi; można je zrozumieć badając je przy pomocy metodologii fizyki.
2. EMERGENTYZM
Problemów świadomości nie da się zredukować do zjawisk fizycznych; są to zjawiska swoiste, emergentne. Emergencja oznacza pojawienie się nowych cech i właściwości na wyższych poziomach organizacji.
Gradacja nauk:
najniższy poziom - fizyka
chemia
biologia
psychologia
Im wyżej tym bardziej wzrasta skomplikowanie.
PROBLEM ŻYCIA
1. WITALIZM
Nośnikiem procesów życiowych jest czynnik niematerialny, nie podlegający badaniu metodami nauk przyrodniczych.
vis vitalis - siła życiowa
elen vital - H. Bergson
entelechia - H. Driesch
2. MECHANICYZM (redukcjonizm)
Procesy życiowe sprowadzają się do zjawisk fizyko-chemicznych, a zatem dają się wytłumaczyć za pomocą praw fizyki i chemii.
3. HOLIZM (holos - całość)
Praw biologii nie da się wydedukować z praw fizyki czy chemii, nie da się wyjaśnić procesów życiowych redukując ich do fizyki czy chemii.
Życie to funkcja organizmu żywego, jako pewnej zorganizowanej i uporządkowanej całości, nie sprowadzalnej do prostej sumy elementów.
PRZESTRZEŃ I CZAS
1. KONCEPCJA ABSOLUTYSTYCZNA (substancjalna)
Czas i przestrzeń to byty realne, niezależne od świata realnego, nie są własnościami świata materialnego. Czas i przestrzeń mają takie same wymiary wszędzie, w każdym miejscu czas upływa tak samo (fizyka klasyczna).
2. RELATYWISTYCZNA KONCEPCJA CZASU I PRZESTRZENI
Czas i przestrzeń to własności świata materialnego. W różnych układach czas i przestrzeń się zmieniają. Czas to relacja między zdarzeniami.
3. SUBIEKTYWISTYCZNA KONCEPCJA
Czas i przestrzeń jest w nas, są to podmiotowe warunki poznania (Kant).
Czas to zbiór momentów uporządkowanych wcześniej - później. Relacja ta jest asymetryczna i przechodnia.
Metryka czasu:
- ruch ciał niebieskich
ZMIENNOŚĆ I PRAWIDŁOWOŚĆ
Heraklit z Efezu - wszystko się zmienia, niezmienna jest jedynie zmienność.
Parmenides - szkoła eleacka - byt jest niezmienny.
Zenon z Elei - 4 argumenty przeciwko ruchowi.
DETERMINIZM =/= INDETERMINIZM
DETERMINIZM
Wszelkie zdarzenia są ściśle wyznaczone w swym istnieniu i przebiegu. Wszystko jest konieczne, nie ma zdarzeń przygodnych.
INDETERMINIZM
Dopuszcza zdarzenia przygodne.
DETERMINIZM STATYSTYCZNY
Określa prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia, nie ścisłą konieczność. W świecie zachodzą pewne prawidłowości, można przewidywać przyszłe wydarzenia.
Wszelkie zdarzenia są wyznaczone - kto/co je wyznacza?
1. Bóg
2. zasada kauzalizmu - (łac. causa - przyczyna) - wszelkie zdarzenia są powiązane związkami przyczynowo skutkowymi: nihil sine causa - nic bez przyczyny, podobna przyczyna wywołuje podobny skutek.
PROBLEM WOLNOŚCI CZŁOWIEKA
Gdyby świat był zdeterminowany nasze działanie nie nosiłoby znamion wolności, znikłaby wtedy odpowiedzialność za czyny; znikłaby etyka.
EPISTEMOLOGIA
Epistemologia - episteme (wiedza), gnozeologia (gnozis - poznanie) - teoria poznania.
RÓŻNICE POMIĘDZY PSYCHOLOGIĄ A EPISTEMOLOGIĄ
Psychologia - opis czynności poznawczych.
Epistemologia - zajmuje się wynikami, rezultatami poznania.
Epistemologia rozwinęła się dopiero w filozofii nowożytnej, przyczynił się do tego John Lock, który powiedział, że: „jeżeli mamy zamiar cokolwiek poznać, to musimy wiedzieć na czym polega poznanie”.
W poznaniu rozróżniamy podmiot poznający (subiekt) i przedmiot poznania:
Podmiot - to on poznaje
Przedmiot - metafizyczny - obiekt zewnętrzny istniejący poza nami; psychologiczny - obraz w nas rzeczy zewnętrznych.
ROZRÓŻNIENIE AKTU OD TERŚCI
Akt - to pewna czynność, np. rozumowanie, widzenie, jest własnością podmiotu poznającego, trwa tak długo jak trwa, nie można go przekazywać, wytwarza pewien skutek; wynikiem rozumowania jest treść, która może być przekazana, istnieje ona niezależnie od podmiotu.
PROBLEM GENEZY WIEDZY
Czy istnieje jakaś wiedza wrodzona?
1. Realizm genetyczny - natywizm (łac. natus - urodzony) - posiadamy pewną wiedzę wrodzoną. Platon, Kartezjusz
2. Empiryzm genetyczny - przeciwstawia się racjonalizmowi, wyklucza istnienie wiedzy wrodzonej. Arystoteles, John Lock (tabula rasa, pusta izba)
PROBLEM POZNANIA
W jaki sposób poznajemy?
1. Racjonalizm metodologiczny (aprioryzm, aposterioryzm) - poznanie aprioryczne; niezależne od doświadczenia
Aprioryzm skrajny - Platon, Parmenides - tylko rozum, a nie doświadczenie, zaznajamia nas z rzeczywistością. Skrajny aprioryzm posiada zwolenników jedynie wśród myślicieli st.
Aprioryzm umiarkowany (Kant) - istnieją uprawnione twierdzenia a priori nie będące twierdzeniami analitycznymi, ergo: istnieją uprawnione twierdzenia syntetyczne a priori
2. Empiryzm metodologiczny - przyznaje doświadczeniu dominującą role w poznaniu
Empiryzm skrajny - Mill - wszelkie uzasadnione twierdzenie musi się opierać pośrednio lub bezpośrednio na doświadczeniu
Empiryzm umiarkowany - uprawnionymi twierdzeniami a priori są jedynie twierdzenia analityczne.
3. Irracjonalizm (św. Augustyn) - przeciwstawia się aprioryzmowi jak i empiryzmowi, dopuszcza pozaracjonalne zdolności poznawcze: czucie, oświecenie, objawienie, intuicja; via iluminativa - św. Augustyn uważał, że możemy poznać świat za pomocą doświadczenia, jednak są pewne prawdy wyższe i głębsze, które poznajemy na drodze oświecenia
H. Bergson - wg niego intelekt prowadzi do deformacji obrazu, prawdziwe poznanie zapewnia jedynie intuicja (u Bergsona te dwie zdolności poznawcze się wykluczają)
Umiarkowany empiryzm jak i aprioryzm sprzeciwiają się skrajnym formą empiryzmu jak i aprioryzmu mówiąc, że istnieją twierdzenia prawdziwe, które nie opierają się na doświadczeniu. Różnią się jednak w poglądzie na doniosłość, którą przypisują twierdzeniom a priori.
Twierdzenia analityczne - twierdzenia, które wyłuszczają jedynie znaczenie zawartych w nim terminów, wyjaśniają termin zawarty w twierdzeniu
Twierdzenia syntetyczne - to wszystkie twierdzenia, które nie są analityczne.
GRANICE POZNANIA
Czy podmiot poznający może w poznaniu wykroczyć poza własną świadomość?
1. Epistemologiczny idealizm immanentny (in manere - pozostaje wewnątrz) - Berkeley, f. analityczna - podmiot nie może wykroczyć poza sferę immanentną, poza zakres własnej świadomości, tym co poznajemy są jedynie dane zmysłowe (to co widzę jest kreacją mojego umysłu, nie mogę poznać tego co poza świadomością).
2. Epistemologiczny idealizm transcendentalny (transcendere - przekraczać) - Kant, Augustyn - rzeczy naprawdę istniejące nie mogą być poznane, bo obraz świata jest konstrukcją naszego umysłu. Możemy wykraczać poza świadomość, jest kontakt poznawczy pomiędzy mną a rzeczami.
3. Epistemologiczny realizm - możemy wykraczać poza świadomość, świat zewnętrzny jest poznawalny, obraz świata jaki mamy w umyśle jest odbiciem rzeczywistości.
Nurty: potoczny, krytyczny.
2 rozumienia przedmiotu transcendentnego:
1. każdy przedmiot którym nie jest własne przeżycie psychiczne - czy mogę wykroczyć poza sferę immanentną:
Epistemologiczny idealizm immanentny - NIE
Epistemologiczny realizm immanentny - TAK
2. każdy przedmiot który istnieje realnie, w przeciwieństwie do przedmiotów jedynie pomyślanych ale naprawdę nieistniejących: czy mogę poznawać przedmioty naprawdę istniejące (czyli takie które nie są konstrukcją umysłu)?
-> epistemologiczny idealizm transcendentalny - NIE
-> epistemologiczny realizm transcendentalny - TAK
KONCEPCJA PRAWDY
1. Klasyczna koncepcja prawdy:
Prawda myśli polega na jej zgodności z rzeczywistością (scholastyczna definicja: veritas est adequato rei et intellectus). Problem stanowi zgodność (adequato) gdyż myśl nie może być tożsama z rzeczywistością; pierwsze jest bytem psychicznym, drugie - fizycznym.
2. Nieklasyczne koncepcje prawdy:
Prawda polega na zgodności sądów, myśli, twierdzeń z pewnymi kryteriami:
KOHERENCYJNA koncepcja prawdy (kohereie - pozostawać w związku) - Leibniz - zgodność myśli między sobą (zgodność sądów między sobą, zgodność twierdzeń między sobą) - myśli nie popadają ze sobą w sprzeczność, dają się włączyć w system, który tworzą.
OCZYWISTOŚĆ - Kartezjusz, Rickert - prawdziwość myśli polega na oczywistości ten myśli. Każdy kto dane twierdzenie rozumiem, musi je uznać za prawdziwe. Oczywistość u Kartezjusza polega na jasnym i wyraźnym przedstawieniu sobie stanu rzeczy, którego sąd dotyczy. U Rickerta polega na zgodności z normą transcendentalną (powinność)
POWSZECHNA ZGODA - prawdziwe twierdzenie polega na powszechnej na nie zgodzie.
KONWENCJONALIZM (conventia - umowa) - Ajdukiewicz (pionier) - prawda ma charakter umowny
PRAGMATYZM - Pierce (twórca, XIX w.), James -instrumentalny charakter wiedzy/nauki - prawda, podobnie jak nauka ma charakter instrumentalny, służy działaniu; prawdziwe są twierdzenia, które pozwalają skutecznie działać, prawdziwość [nauki] jest zależna od konsekwencji, prawda ma być użyteczna
PSYCHOLOGIZM - Mill, Kant (umysł konstruuje obraz świata) - prawda zależy od własności psychiki, polega na zgodności twierdzeń z własnościami naszego umysłu.
SCEPTYCYZM - nie znamy całkowicie pewnego kryterium prawdy, nie możemy niczego twierdzić, gdyż żadne twierdzenia nie są uzasadnione, należy wobec tego powstrzymać się od sądów - ci, którzy je wypowiadają posługują się dogmatami
19