POLSKIE KONSTYTUCJE 1918 – 1976

1. Mała Konstytucja – 20 lutego 1919 roku – tymczasowe zasady

funkcjonowania państwa. Władza ustawodawcza w rękach sejmu

ustawodawczego; wykonawcza – rząd i Naczelnik Państwa.

2. Konstytucja Marcowa – 17 marca 1921 roku – siedem rozdziałów.

Władza ustawodawcza w rękach Sejmu i Senatu, wybieranych co 5 lat w

wyborach powszechnych, równych, bezpośrdnich, tajnych,

proporcjonalnych, wybieranych przez obywateli od 21 lat (Sejm) i 30 lat

(Senat). Na posła – powyżej 25 lat (Sejm) i 40 lat (Senat). Rząd także

prawo inicjatywy ustawodawczej. Sejm kontrola nad NIK. Władza

wykonawcza w rękach prezydenta i rządu. Prezydent obierany przez

Zgromadzenie Narodowe na 7 lat – reprezentował kraj na zewnątrz;

prawo rozwiązywania Sejmu za zgodą 3/5 senatorów. Rząd

odpowiedzialny przed Sejmem, votum nieufności wobec jednego ministra

nie oznaczał upadku gabinetu. Władza sądownicza – niezawisłe sądy i

Najwyższy Trybunał Administracyjny. Obowiązki obywateli – wierność

państwu, służba wojskowa, świadczenia publiczne; w zamian – ochrona

życia, wolności, nietykalności i mienia dla obywateli bez względu na płeć

rasę i wyznanie. Nie uznawano tytułów rodowych. Kościół katolicki ma

stanowisko naczelne wśród równouprawnionych wyznań.

3. Nowela Sierpniowa – 2 sierpnia 1926 roku – prezydent ma prawo

rozwiązywania Sejmu i Senatu, wydawać dekrety w czasie przerwy

między sesjami, a także normalnie na mocy pełnomocnictw sejmowych.

Prezydent upoważniony też do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy

do 1927 roku.

4. Konstytucja Kwietniowa – 23 kwietnia 1935 roku – Deklaracja

konstytucyjna zajmowała pierwszych dziesięć artykułów i mówiła o

nadrzędnej roli państwa w życiu społecznym (zamiast dotychczasowej

suwerenności). Prezydent sprawował jednolitą i niepodzielną władzę

państwową, wybierany co 7 lat, w głosowaniu powszechnym spośród

dwóch kandydatów: jeden – zgłaszany przez specjalne Zgromadzenie

Elektorów (wysocy urzędnicy i przestawiciele parlamentu); drugi –

wyznaczany przez ustępującego prezydenta. Prezydent mianowywał szefa

rządu, jego ministrów i innych wyższych urzędników, zwoływać,

odwoływać i rozwiązywać izby parlamentu. Był zwierzchnikiem sił

zbrojnych, stanowił o wojnie i pokoju, zawierał i ratyfikował umowy

międzynarodowe, reprezentował państwo na zewnątrz. Sejm wybierany w

powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich wyborów, a czynne

prawo wyborcze ograniczone od 24 lat, a bierne powyżej 30.

Rozszerzenie uprawnień Senatu – marszałek przejął funkcję zastępowania

prezydenta od marszałka Sejmu; 1/3 Senatu mianował prezydent.

5. Mała Konstytucja – 19 lutego 1947 roku. Najwyższy organ

ustawodawczy – Sejm; władza wykonawcza – prezydent, Rada Państwa i

rząd; władza sądownicza – niezawisłe sądy. Parlament jednoizbowy, 444

posłów wybieranych na 5 lat. Prezydent głową państwa, wybierany na 7

lat. Reprezentował państwo, zwoływał, odraczał i zamykał sesje Sejmu;

mianował i odwoływał członków rządu; zwierzchnik sił zbrojnych. Pełnił

jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Państwa (miała

koordynować działalność rad narodowych różnych szczebli i wydawać

dekrety z mocą ustawy, podejmować uchwały o stanie wojennym i

wyjątkowym oraz sprawować nadzór nad NIK). Szefa rządu mianował i

odwoływał prezydent; rząd miał prowadzić bierzącą działalność

wykonawczą.

6. Konstytucja PRL – 22 lipca 1952 roku – Polska Rzeczpospolita Ludowa

krajem demokracji ludowej, w którym władza nalęzy do ludu pracującego

miast i wsi. PRL stoi na straży przed wrogami ludu i zabezpiecza jego

władzę i wolność, a także ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne,

żyjące z wyzysku robotników i chłopów. System gospodarczy opiera się

na uspołecznionych środkach produkcji i monopolu handlu

zagranicznego. Zamiast trójpodziału władzy – organy władzy państwowej

– Sejm, Rada Państwa i rady narodowe, oraz organy administracji

państwowej – rząd i ministerstwa. Najwyższy organem władzy

państwowej był Sejm, wybierany co 4 lata w wyborach powszechnych,

tajnych, równych i bezpośrednich. Prawo wyborcze do Sejmu i rad

narodowych od 18 lat, zaś prawo bierne – powyżej 18 do rad i 21 do

Sejmu. Rada Państwa (organ zwierzchni rad narodowych) zarządzała

wybory do Sejmu, zwoływała jego sesje i ustalała powszechnie

obowiązującą wykładnię ustaw, wydawała dekrety z mocą ustawy,

mianowała i odwoływała ambasadorów, ratyfikowała i wymawiała

umowy międzynarodowe, wprowadzała stan wojenny. RP podlegała

Sejmowy jednak w przerwach między sesjami przejmowała jego

kompetencje. Organami władzy państwowej na szczeblu lokalnym były

rady narodowe wybierane na 3 lata. Naczelny organ administracyjny,

czyli rząd, powoływał i odwoływał Sejm (bez sprecyzowania sposobu).

Prokuratury podległe RP, naczelny cel: ściganie przestępstw godzących w

ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość PRL. Swobody obywatelskie

pozbawione gwarancji i obwarowane „socjalistyczną dyscypliną pracy”,

„strzeżeniem tajemnicy państwowej i czujnością wobec wrogów narodu.

7. Zmiana konstytucji – 10 lutego 1976 roku – PRL jest państwem

socjalistycznym; PZPR przewodniś siłą polityczną społeczeństwa w

budowie socjalizmu, której współdziałanie z ZSL i SD stanowiło

podstawę Frontu Jedności Narodowej. PRL ma umacniać nierozerwalne

więzi przyjaźni z ZSRR.