Trybunał Konstytucyjny

Organ ten uregulowany został w Konstytucji z 2. 04. 1997 r. przede wszystkim w specjalnym podrozdziale zatytułowanym „Trybunał Konsty­tucyjny" (art. 188-197). Rozwinięcia i konkretyzacji przepisów Ustawy Zasadniczej dokonała ustawa z l. 08.1997 r. o Trybunale Konstytucyj­nym.⁴⁰ Trybunał Konstytucyjny jest przede wszystkim organem sprawu­jącym kontrolę zgodności prawa z Konstytucją.

W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi piętnastu sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na dziewięcioletnią kaden­cję (każdy sędzia jest wybierany na dziewięć lat). Prawo powoływania Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego posiada Prezy­dent.

Pozycję prawnoustrojową Trybunału Konstytucyjnego charakteryzuje zasada niezależności. Jest on w orzekaniu niezależny od organów władzy ustawodawczej i wykonawczej. Także w ramach władzy sądowniczej zaj­muje pozycję odrębną wobec Trybunału Stanu, jak również sądów, z Są­dem Najwyższym i Naczelnym Sądem Administracyjnym na czele; nie ist­nieją też żadne związki między Trybunałem Konstytucyjnym a Krajową Radą Sądownictwa. Dla pozycji i sposobu funkcjonowania Trybunału za­sadnicze znaczenie ma przy tym fakt, że w jego skład wchodzą- podobnie jak w przypadku innych organów władzy sądowniczej - niezawiśli sędzio­wie.

Na podstawie przepisów Konstytucji RP (art. 188, art. 189 i art. 131 ust. l) można sformułować następujące zasadnicze funkcje Trybunału Kon­stytucyjnego: a) orzekanie o zgodności aktów normatywnych (zawartych w nim norm) z aktami (normami) wyższego rzędu, określone w litera­turze naukowej jako „kontrola norm",

b) orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych,

c) orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub dzia­łań partii politycznych,

d) rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

e) rozstrzyganie w sprawie zaistnienia przeszkody w sprawo­waniu urzędu przez Prezydenta RP.

Podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego, jak to wynika z treści art. 188 Ustawy Zasadniczej, w wykonywaniu którego Trybunał posiada wyłączność (monopol), jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych, a więc rozstrzyganie o tym, czy normy prawne niższego rzędu są zgodne z normami wyższego rzędu, zwłaszcza zaś z normami Konstytucji, a w miarę potrzeby eliminowanie norm niezgodnych z sys­temu obowiązującego prawa.

Przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego mogą się stać wszyst­kie - poza zawartymi w aktach prawa miejscowego - normy prawa obo­wiązującego w RP. Punktem odniesienia (podstawą) kontroli jest przede wszystkim Konstytucja z 2.04.1997 r., ale także może to być ratyfikowa­na umowa międzynarodowa lub ustawa.

Skutki prawne orzeczeń Trybunatu dotyczą przede wszystkim dalsze­go losu skontrolowanego aktu normatywnego lub zawartej w nim nor­my (skutki makro). Sformułowanie Konstytucji, że orzeczenia Trybu­nału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są osta­teczne oznacza, że nie istnieje żadna droga odwołania się od orzeczeń Trybunału, a orzeczenie jest wiążące (czyli rodzi obowiązek wykonywa­nia) dla wszystkich adresatów. Jeżeli treścią orzeczenia jest uznanie zgod­ności badanego aktu czy normy z przepisami wyższego rzędu, to nie ma ono wpływu na dalsze obowiązywanie tego aktu. Jeżeli natomiast tre­ścią orzeczenia jest uznanie niezgodności danego aktu lub normy z prze­pisami wyższego rzędu, to powoduje ono utratę mocy prawnej (uchy­lenie) takiego aktu (Trybunał działa wtedy jako „negatywny prawodawca").

---