Trybunał Stanu („sąd nad prawem”)
Władzę sądowniczą wykonują sądy i trybunały, ale wymiarem sprawiedliwości zajmują się tylko sądy, uzasadnieniem włączeniem trybunałów, oprócz sądów, do grupy organów orzekających są postanowienia Konstytucji RP, która w art. 10 ust. 1 wyraźnie zalicza trybunały do władzy sądowniczej, na mocy art. 174 upoważnia trybunały do wydawania wyroków w imieniu RP, a ponadto postanowieniem art. 190 ust. 1 nadaje orzeczeniom trybunału konstytucyjnego moc powszechnie obowiązującą.
Trybunał Stanu jest organem władzy sądowniczej, ponadto (zgodnie z art. 173 K RP) jest organem odrębnym i niezależnym od innych władz. Jego ustrój reguluje Konstytucja w art. 173-174 i art. 198-201 oraz ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu.
Jest to sąd szczególnego rodzaju, orzekającym o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe.
Podmiotowy i przedmiotowy zakres kognicji jest określony prawem. Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących stanowiska państwowe określone w ustawie za naruszenie Konstytucji i ustaw. Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą osoby wymienione w art. 198 Konstytucji RP i w art. 1 ustawy o Trybunale Stanu. Prezydent ponosi przed trybunałem Stanu odpowiedzialność konstytucyjną oraz odpowiedzialność karną za przestępstwo. Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby wymienione w art. 198 Konstytucji i art. 1 ustawy o Trybunale Stanu w zakresie swego urzędowania lub
w związku z zajmowanym stanowiskiem w sposób zawiniony naruszały Konstytucję lub ustawę.
Osoba postawiona przed Trybunałem Stanu sądzona jest za delikt konstytucyjny. Delikt konstytucyjny w ujęciu ustawy o Trybunale Stanu polega na zawinionym naruszeniu Konstytucji lub ustawy, bez względu na skutki, które mogą być zarówno ujemne, jak
i dodatnie dla interesów państwa.
Ustawa o Trybunale Stanu przewiduje dwie procedury pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej: jedną - odnosząca się do prezydenta RP, grudą - odnoszącą się do pozostałych osób podlegających kognicji trybunału stanu.
Prawo postawienia prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu. Prawo do pociągnięcia pozostałych osób do odpowiedzialności konstytucyjnej przysługuje wyłącznie sejmowi.
Wstępny wniosek o postawienie prezydenta w stan oskarżenia może być złożony do marszałka Sejmu przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności pozostałych osób może być złożony do Marszałka Sejmu przez prezydenta lub posłów w licznie co najmniej 115.
Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej osób wymienionych w art. 1 ust. 1 pkt. 3-7 ustawy o Trybunale Stanu może być złożony do marszałka Sejmu również przez komisje śledczą powołaną na podstawie art. 111 Konstytucji RP.
Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej posła może być złożony do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej przez Marszałka Sejmu.
Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która wszczyna postępowanie. Przewodniczący Komisji przesyła niezwłocznie osobie objętej wnioskiem odpis wstępnego wniosku, informując ją o prawie do złożenia pisemnych wyjaśnień i wniosków dowodowych w wyznaczonym terminie.
Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu sprawozdanie z przeprowadzonego postępowania wraz z wnioskiem.
Podejmując uchwałę o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia, Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród członków Zgromadzenia dwóch oskarżyciela, z których każdy powinien odpowiadać warunkom wymaganym do powołania na stanowiska sędziego. Po podjęciu uchwały przez Zgromadzenie narodowe uchwały o postawienie prezydenta w stan oskarżenia Marszałek Sejmu przesyła ją przewodniczącemu Trybunału Stanu. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Sejmowi sprawozdanie z prac nad każdą przekazaną jej sprawą z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej lub o umorzenie postępowania w sprawie.
Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy. Jeżeli uchwała obejmuje także pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osoby, która jest posłem lub senatorem, stanowi ona równocześnie wniosek o uchylenie immunitetu poselskiego lub senatorskiego.
Rodzaje odpowiedzialności:
- odpowiedzialność parlamentarna
przed parlamentem, za obrany kierunek działania, za podjęte decyzje
- odpowiedzialność konstytucyjna
ponoszona za naruszenie Konstytucji
Kto ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu?
Prezydent RP
Prezes Ray Ministrów
Członkowie Rady Ministrów
Prezes NBP
Prezes NIK
Członkowie KRRiT
Poszczególni ministrowie
Naczelny Dowódca SZ
Posłowie i senatorowie
Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu sejmu, na okres jego kadencji, przy czym że zachowuje on swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu Trybunału Stanu.
Skład Trybunału Stanu:
- przewodniczący (I Prezes Sądu Najwyższego)
- 2 zastępców
- 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na okres kadencji Sejmu
W skład Trybunału Stanu mogą być wybrani obywatele polscy, korzystający w pełni praw publicznych, niekarani sądownie, niezatrudnieni w organach administracji rządowej.
Zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków TS powinna posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.
Osoby wybrane składają przed marszałkiem Sejmu przyrzeczenie sędziowskie.
Członkowie TS w sprawowaniu funkcji sędziego są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji
i ustawom.
Sędziowie Trybunału Stanu sprawują swe funkcje nieodpłatnie, przy czym zachowują prawo do diet zwrotu poniesionych kosztów podróży.
Trybunał Stanu to sąd I instancji (przewodniczący + 4 członków) i II instancji (przewodniczący + 6 członków, z wyłączeniem sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w I instancji)
Od wyroku TS wydanego w II instancji kasacja nie przysługuje.
W sprawach pytań prawnych orzeka cały skład trybunału Stanu, z wyłączeniem sędziów, którzy w danej sprawie uczestniczyli w orzekaniu w pierwszej instancji. Poza rozprawą główną Trybunał Stanu orzeka w składzie: przewodniczący i 2 członków.
Wyłączenie jawności rozprawy przed Trybunałem Stanu może uzasadnić wyłącznie wzgląd na bezpieczeństwo Państwa lub tajemnicę państwową.
Termin wniesienia apelacji wynosi 30 dni, termin do wniesienia zażalenia wynosi 14 dni.
Za czyny, określone w art. 3 ustawy o Trybunale Stanu, nie wypełniające znamion przestępstwa, Trybunał Stanu wymierza łącznie lub osobno następujące kary:
- utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta oraz do sejmu, Senatu oraz do organów stanowiących samorząd terytorialny
- zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych
- utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania
Za naruszenie zakazów określonych w art. 107 ust 1 Konstytucji RP TS orzeka pozbawienie mandatu poselskiego. Kary dotyczące utraty praw i zakazów mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat.
Trybunał Stanu z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu lub szczególne okoliczności sprawy poprzestać na uznaniu winy oskarżonego. W razie uznania przez TS, chociażby nieumyślnego popełnienia czynów określonych w art. 2 ust. 1 i art. 3 ustawy o TS, Trybunał orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta - złożenie go z urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób - utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność konstytucyjna. Za czyny wypełniające znamiona przestępstwa TS wymierza kary przewidziane w ustawach karnych.
Strona 4 z 4