TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY - to organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także ustrojom innych państw. Jego głównym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu, a głównie z Konstytucją. HISTORIA W Polsce Trybunał Konstytucyjny ustanowiono nowelą konstytucyjną z 1982 r., a powołano do życia ustawą z 29 kwietnia 1985 r. Jego pozycja i kompetencje były ograniczone. Tylko niektóre orzeczenia Trybunału były ostateczne: orzeczenia o niekonstytucyjności ustawy mogły zostać odrzucone uchwałą Sejmu podjętą większością 2/3 głosów. Dalej idące zmiany stały się możliwe dopiero po 1989 roku. Pomimo wspomnianych ograniczeń Trybunałowi udało się wypracować niezależność, dzięki której jego orzecznictwo zdefiniował na nowo ustrój Polski przełomu lat 90-tych łatając szereg luk w legislacji. Rozwiązania wzmacniające pozycję Trybunału wprowadziła Konstytucja RP w 1997 r. oraz ustawa z 1 sierpnia 1997 r. roku o Trybunale Konstytucyjnym. POZYCJA USTROJOWA Trybunał Konstytucyjny jest odrębnym od sądów, samodzielnym organem konstytucyjnym państwa. Składa się z 15 sędziów, z których każdy jest wybierany przez Sejm na 9-letnią kadencję. Niezawisłość Trybunału zapewnia przede wszystkim zakaz wybierania sędziego na kolejną kadencję oraz nieusuwalność ze stanowiska w trakcie kadencji. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału mianuje Prezydent RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału. Trybunał uchwala regulamin określający wewnętrzny tok postępowania oraz uchwala statut określający wewnętrzną organizację Biura Trybunału. Nie wszystkie orzeczenia są wydawane w pełnym składzie. Trybunał najczęściej działa w mniejszych składach, według ściśle określonych reguł zależnych np. od rodzaju rozstrzygnięcia. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są, ostateczne. Wchodzą one w życie w z dniem ogłoszenia, chyba że Trybunał w orzeczeniu rozstrzygnie inaczej.
KOMPETENCJE TRYBUNAŁU Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy: - badanie zgodności ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją. - badanie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. - badanie zgodności umów międzynarodowych z ustawami. - rozpatrywanie skarg konstytucyjnych. - rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. - orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. - uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej i powierzanie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta. - rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy. KONTROLA NORM Podstawowym zadaniem Trybunału jest kontrola normatywnych aktów prawnych: ustaw, umów międzynarodowych oraz innych przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe. Kontrolę norm dzieli się na kontrolę prewencyjną i kontrolę następczą. Pierwsza, wprowadzona w 1989 roku, ogranicza się do kontroli na podstawie wniosku Prezydenta RP i może się odnosić tylko do ustaw już uchwalonych przez Sejm i Senat i przedstawionych Prezydentowi do podpisu oraz do umów międzynarodowych przedstawionych Prezydentowi do ratyfikacji. Większe znaczenie ma kontrola następcza. Konstytucyjność aktu normatywnego może zakwestionować niemal każdy organ konstytucyjny państwa - jest to tzw. inicjatywa powszechna. Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko takich aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. W tym przypadku wnioskodawcą może być określona liczba podmiotów: np. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych czy Krajowa Rada Sądownictwa. Kontrola normy prawnej może też być zainicjowana skargą konstytucyjną. Istnieje też możliwość formułowania tzw. pytań prawnych. Z wnioskiem o rozstrzygnięcie kwestii, czy dany przepis prawny jest zgodny z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami, może zwrócić się każdy sąd jeżeli zależy od tego rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed tym sądem. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje w art. 42 trzy kryteria kontroli. Są to: - treściowa zgodność kontrolowanego aktu normatywnego (jego przepisów) z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. - badanie dochowania trybu wymaganego przepisami prawa dla wydania kontrolowanego aktu normatywnego. - ustalenie, czy organ, który wydał akt normatywny, ma kompetencję do jego wydania. SKŁAD Prezes (obecnie Marek Safian), Wiceprezes (obecnie Andrzej Mączyński), 15 sędziów.
TRYBUNAŁ STANU w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania. DZIAŁALNOŚĆ Przed Trybunałem Stanu mogą być postawieni: 1. Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe. 2. Premier i ministrowie - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe związane z pełnioną przez nich funkcją, 3. prezes NBP - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, 4. prezes NIK - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, 5. członkowie KRRiT - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, 6. kierownicy ministerstw - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, 7. Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, 8. posłowie i senatorowie - w razie złamania zakazu działalności gospodarczej i czerpania korzyści z majątku Skarbu Państwa.
O postawieniu przed Trybunałem Stanu decyduje Sejm, nie dotyczy to jednak Prezydenta, gdyż o postawieniu w stan oskarżenia jego osoby decyduje Zgromadzenie Narodowe. Trybunał składa się z szesnastu członków, dwóch zastępców Przewodniczącego (wybierani przez Sejm) oraz z Przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Obaj zastępcy Przewodniczącego i co najmniej połowa członków Trybunału musi mieć kwalifikacje sędziowskie. Trybunał Stanu może orzekać kary: - utraty czynnego i biernego prawa wyborczego. - utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych. - zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych. - pozbawienia mandatu poselskiego. - utraty zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu. - za przestępstwa i przestępstwa skarbowe - kary przewidziane w ustawach.