2074

Jak założyć spółdzielnię socjalną ?

Kto może założyć spółdzielnię socjalną?

Osoby bezrobotne w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, czyli:
osoby niezatrudnione i nie wykonujące innej pracy zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej, albo jeżeli to osoby niepełnosprawne, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy, nie uczące się w szkole, z wyjątkiem tych, którzy uczą się w szkole dla dorosłych lub przystępują do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły, albo też uczą się w szkole wyższej w systemie wieczorowym, zaocznym lub eksternistycznym, są zarejestrowane we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, to np. bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; uzależnieni od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego; uzależnieni od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego; zwalniani z zakładów karnych, mający trudności w integracji ze środowiskiem, w rozumieniu przepisów pomocy społecznej; uchodźcy realizujący indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, podlegający wykluczeniu społecznemu i ze względu na swoją sytuację życiową nie będący w stanie własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdujący się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym. Osoby niepełnosprawne. W rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych za niepełnosprawną uważa się osobę, której niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem o:

1) zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (lekki, umiarkowany, znaczny) lub

2) całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów lub

3) niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia.

Spółdzielnię socjalną może założyć co najmniej pięć osób spełniających wymienione wyżej warunki, nie więcej jednak niż pięćdziesiąt osób. Ustawa dopuszcza jednak wyjątek - w odniesieniu do spółdzielni socjalnych, które powstaną w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych liczba członków może wynosić więcej niż 50.

Decyzja o podjęciu działalności Osoby mogące założyć spółdzielnię socjalną należą do specyficznej kategorii osób wykluczonych społecznie. Zatem zanim podejmą decyzję o wspólnym prowadzeniu przedsiębiorstwa powinny się zastanowić co chcą robić? Jaka jest konkurencja na rynku? Ile będą musiały zainwestować w zorganizowanie spółdzielni i skąd wziąć na to środki? Czy jest ktoś kto może im pomóc, służyć radą, wskazówką? Jeżeli członkowie- założyciele spółdzielni socjalnej nie są uczestnikami Centrum Integracji Społecznej wydaje się, że najrozsądniej będzie jeżeli nawiążą na początku działalności współpracę z organizacją pozarządową, która ma już pewne doświadczenia w zakresie prowadzenia działalności lub wspierania spółdzielczości socjalnej. Tworząc spółdzielnię wspieraną przez organizację pozarządową lub inną instytucję należy w formie pisemnej określić wzajemne prawa i zobowiązania, zakres wsparcia i współpracy, zapewnić z jednej strony ochronę i bezpieczeństwo a z drugiej samodzielność i autonomię tworzonej spółdzielni.
Mając już pomysł na działalność, zapewnione wsparcie właściwego urzędu pracy oraz organizacji pozarządowej lub CIS, opracowany program działania i biznesplan możemy przystąpić do kolejnego kroku jakim jest przygotowanie statutu spółdzielni socjalnej.

Statut spółdzielni socjalnej to najważniejszy dokument określający zakres działalności spółdzielni, jej organy, strukturę, tryb podejmowania decyzji oraz inne kwestie związane powinien jej funkcjonowaniem.

Statut powinien określać przede wszystkim:

a) nazwę podmiotu z dodatkiem „spółdzielnia socjalna” i podaniem jej siedziby ;
b) przedmiot działalności spółdzielni oraz czas trwania, o ile założono ją na czas określony;
c) wysokość wpisowego oraz wysokość i ilość udziałów, które członek obowiązany jest zadeklarować, terminy wnoszenia i zwrotu oraz skutki nie wniesienia udziału w terminie; jeżeli statut przewiduje wnoszenie więcej niż jednego udziału, może określać ich górną granicę;
d) prawa i obowiązki członków; zasady i tryb przyjmowania członków, wypowiadania członkostwa, wykreślania i wykluczania członków; zasady zwoływania walnych zgromadzeń, obradowania i podejmowania uchwał;
e) zasady i tryb wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni; zasady podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywania strat spółdzielni (Art. 5 ustawy z 16 września 1982 r Prawo spółdzielcze).
Ustawa Prawo spółdzielcze stwierdza również, że „warunkiem przyjęcia na członka jest złożenie deklaracji w formie pisemnej. Deklaracja powinna zawierać imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania członka, (…) ilość zadeklarowanych udziałów, dane dotyczące wkładów, jeżeli statut ich wnoszenie przewiduje, a także inne dane przewidziane w statucie”.„W formie pisemnej deklaruje się także dalsze udziały, jak i wszelkie zmiany danych zawartych w deklaracji”. Na uwagę zasługuje też fakt, że członek może w deklaracji lub w odrębnym pisemnym oświadczeniu złożonym spółdzielni wskazać osobę, której spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wypłacić udziały. W sytuacji takiej nie mają zastosowania przepisy prawa spadkowego.
Przygotowując statut spółdzielni socjalnej założyciele mogą skorzystać z usług prawnika (już na tym etapie zaczynają pojawiać się pierwsze koszty) lub oprzeć się na już istniejących wzorach statutów, dostępnych na stronach internetowych (np. www.spoldzielnie.org) Do statutu należy dołączyć zaświadczenia potwierdzające uprawnienia do bycia członkiem spółdzielni socjalnej oraz listę obecności założycieli wraz z adresami i oryginalnymi podpisami.

Walne zgromadzenie założycielskie

Walne zgromadzenie jest najwyższym organem spółdzielni. Zasada, zgodnie z którą jednemu członkowi przysługuje tylko jeden głos, uniemożliwia zdominowanie procesu podejmowania decyzji przez jednego współwłaściciela. Gwarantuje ona wszystkim członkom jednakowy wpływ na decyzje.
W walnym zebraniu założycielskim uczestniczą wszyscy członkowie - założyciele. Walne zebranie jest protokołowane, a w trakcie jego trwania podejmowane są uchwały o:
a) powołaniu spółdzielni socjalnej,
b) przyjęciu statutu,
c) powołaniu organów spółdzielni: zarządu oraz rady nadzorczej (w przypadku spółdzielni liczącej więcej niż 15 członków)
Zarząd spółdzielni, który kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz (Art. 48 ustawy Prawo spółdzielcze z 16 września 1982 r. ze zm.) W przypadku zarządu jednoosobowego oświadczenia woli w imieniu spółdzielni może składać także dwóch pełnomocników. Jeśli zarząd spółdzielni jest wieloosobowy, prawo reprezentacji przysługuje łącznie dwóm członkom zarządu lub członkowi zarządu z pełnomocnikiem. Rada nadzorcza, która sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. W spółdzielniach socjalnych, w których liczba członków spółdzielni jest mniejsza niż 15 nie powołuje się Rady nadzorczej, a prawo kontroli działalności spółdzielni przysługuje każdemu członkowi (art. 7 ust. 2. ustawy z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych).

Rejestracja
Spółdzielnie socjalne rejestrują się w Krajowym Rejestrze Sądowym w oparciu o ustawowe procedury obowiązujące dla wszystkich spółdzielni. Informacje dotyczące tych procedur, wymagane druki można znaleźć między innymi na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości. Tu znajduje się także lista Wydziałów Gospodarczych Krajowego Rejestru Sądowego zawierająca adresy, numery telefonów oraz wykaz właściwości dla każdego wydziału. Sprawę o wpisanie spółdzielni do rejestru rozpoznaje wyłącznie sąd rejonowy (sąd gospodarczy) właściwy dla siedziby spółdzielni, której wpis dotyczy. Spółdzielnie socjalne są zwolnione z opłaty za rejestrację w KRS oraz za ogłoszenie wpisu do KRS w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (Art 6 ust 3 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 o spółdzielniach socjalnych).
Dokumenty, które należy złożyć, aby poprawnie zarejestrować spółdzielnię socjalną:

1. Wniosek o rejestrację spółdzielni. Jest to „Wniosek o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębiorców SPÓŁDZIELNIA” o numerze KRS-W5. Do wniosku należy dołączyć druk KRS-WK, który odnosi się do organów podmiotu uprawnionych do reprezentowania organizacji. Kolejny załącznik do wniosku to druk KRS-WM, określający przedmiot działalności, który musi być zgodny z przedmiotem działalności określonym w przyjętym w trakcie walnego zgromadzenia statucie. Załącznik KRS-WH dotyczy sposobu powstania podmiotu i wypełnia się go, gdy spółdzielnia powstaje w wyniku podziału, połączenia lub przekształcenia innych podmiotów np. spółdzielni inwalidów.

2. Do wniosku dołącza się również dokumenty poświadczające, iż każdy z członków założycieli jest uprawniony do zakładania spółdzielni socjalnej. Na dzień dzisiejszy jeszcze obowiązuje rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 26 października 2004 r. w sprawie wzorów dokumentów niezbędnych do założenia spółdzielni socjalnej. Rozporządzenie to ma jedną zasadniczą wadę - prócz tego, że wymaga od chętnych do założenia takiej spółdzielni potwierdzenia zarejestrowania jako osoba bezrobotna (potwierdzenie wydawane jest przez Powiatowy Urząd Pracy) lub jako osoba niepełnosprawna (z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie), co nie sprawia większych kłopotów, odsyła osoby, które spełniają pozostałe warunki, czyli o których mowa w art. 1 ust.2 pkt 1-4, 6 i 7 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (chodzi np. o bezdomnych, uzależnionych, uchodźców) do Centrum Integracji Społecznej. W praktyce bowiem warunki określone w tej ustawie spełniają jedynie osoby, które uczestniczyły w zajęciach CIS.
Ustawa z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych określa, jakie dokumenty potwierdzają uprawnienia do zakładania spółdzielni socjalnej. Potwierdzenie dla osób bezrobotnych nadal wydaje Powiatowy Urząd Pracy. Osoby niepełnosprawne mają obowiązek przedstawienia orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, natomiast osoby, o których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym, mają obowiązek przedstawić zaświadczenie potwierdzające spełnienie przez nie wymaganych warunków. Pozostaje mieć nadzieję, iż nowe rozporządzenie w sprawie wzorów dokumentów w tym ostatnim przypadku pozostawi margines pewnej dowolności wyboru instytucji uprawnionych do wydawania tego rodzaju zaświadczeń. Dopóki nowe rozporządzenie się jednak nie ukaże, a musi to nastąpić najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od dnia wejścia w życie tej ustawy, moc obowiązującą posiadają dotychczasowe przepisy wykonawcze.
3. Dokumentacja założycielskiego walnego zgromadzenia spółdzielni socjalnej:

a) statut spółdzielni socjalnej, przyjęty przez członków spółdzielni w trakcie walnego zgromadzenia, poświadczony oryginalnymi podpisami członków założycieli spółdzielni;
b) uchwała walnego zgromadzenia o przyjęciu statutu;
c) lista obecności wraz z adresami członków-założycieli oraz oryginałami podpisów; d) uchwała walnego zgromadzenia o powołaniu spółdzielni;
e) uchwała walnego zgromadzenia o powołaniu organów spółdzielni - Prawo spółdzielcze umożliwia wybór w trakcie walnego zgromadzenia zarówno rady nadzorczej, jak i zarządu. Zarząd może być jednak wybrany już przez radę nadzorczą. Wybór jednej z opcji zależy od członków spółdzielni, jednak musi on być określony w przyjętym statucie.
f) protokół założycielskiego walnego zgromadzenia spółdzielni socjalnej.

Procedury rejestracyjne spółdzielni socjalnej nie są skomplikowane. Istnieje bowiem stały zestaw wzorów dokumentów, które należy złożyć, aby spółdzielnię socjalną zarejestrować. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż grupa osób chcących założyć spółdzielnię socjalną jest na tyle specyficzna, że nawet najprostsze procedury mogą stanowić problem. Sąd przy rejestracji spółdzielni: bada zgodność statutu z obowiązującym prawem, sprawdza, czy wniosek o wpisanie spółdzielni do rejestru odpowiada wymaganiom ustawowym, a więc czy został zgłoszony we właściwym terminie, czy został podpisany przez właściwe osoby i czy jest kompletny (czy zostały dołączone wszystkie wymagane dokumenty). Stwierdzenie braków lub wad nie daje podstawy do natychmiastowej odmowy wpisu. Sąd w takim wypadku powinien żądać uzupełnienia braków lub zmiany zgłoszenia, wyznaczając stosowny termin. Dopiero po upływie tego terminu sąd odmawia wpisu. W świetle tego, co zostało wyżej powiedziane, oczekiwanie na zarejestrowanie spółdzielni jest związane także z prawidłowym przygotowaniem wniosku. Istnieją wzory dokumentów, które można zastosować podczas każdego właściwie założycielskiego walnego zgromadzenia, łącznie z projektami uchwał, protokołu, regulaminów i statutu. Są one dostępne na wielu stronach internetowych spółdzielni czy instytucji wspierających rozwój tej formy przedsiębiorczości (zakładka „Wzory dokumentów). Rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym nie jest jednoznaczna z rozpoczęciem działalności gospodarczej. Spółdzielnia nie musi określić we wniosku do KRS terminu, w którym zamierza rozpocząć działalność, ale art. 115 ustawy z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze stwierdza się, że „Jeżeli spółdzielnia nie rozpoczęła działalności gospodarczej w ciągu roku od dnia jej zarejestrowania i nie posiada majątku, może ulec wykreśleniu z rejestru na wniosek związku rewizyjnego”. Oznacza to, że spółdzielnia ma rok na podjęcie działalności, a po roku zostaje wykreślona z KRS bez wszczęcia wobec niej postępowania likwidacyjnego.

Zagadnienia związane z działalnością gospodarczą spółdzielni socjalnej W rozumieniu prawa cywilnego spółdzielnia jest osobą prawną, ma więc zdolność do czynności prawnych, a zatem może być podmiotem praw i obowiązków oraz może za pomocą własnych działań nabywać prawa i obowiązki. Spółdzielnie socjalne, tak jak inne spółdzielnie działające w Polsce, funkcjonują jako przedsiębiorstwa. Podlegają więc tym samym przepisom, które dotyczą przedsiębiorstw.

Wojewódzki Urząd Statystyczny. Po zarejestrowaniu, a przed rozpoczęciem działalności gospodarczej, spółdzielnia socjalna musi uzyskać statystyczny numer identyfikacyjny w systemie identyfikacji podmiotów gospodarki narodowej - REGON, który uzyskuje we właściwym terytorialnie wojewódzkim urzędzie statystycznym. Aby uzyskać REGON należy mieć przy sobie oryginał i kopię zaświadczenia o wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego oraz wypełnić wniosek RG-1.

Urząd Skarbowy. Przedstawiciele spółdzielni socjalnej muszą również złożyć wniosek o rejestrację w urzędzie skarbowym właściwym dla adresu siedziby spółdzielni w celu uzyskania numeru identyfikacji podatkowej - NIP. Spółdzielnia socjalna rozpoczynając działalność musi też rozstrzygnąć, czy opłaca jej się być płatnikiem podatku VAT. Jeżeli uzna, że tak to musi wypełnić i złożyć zgłoszenie rejestracyjne w zakresie podatku od towarów i usług VAT-R. Zgłoszenie to należy złożyć przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu. Nie być „vatowcem” opłaca się tylko wówczas, gdy zarówno dostawca, jak i odbiorca produktów, usług spółdzielni są zwolnieni z VAT, spółdzielnia jest detalistą, a jej odbiorcy nie płacą VAT, spółdzielnia produkuje z materiałów zwolnionych z podatku VAT, a w wyrobach firmy liczy się tylko myśl i praca, a nie wartość zużytego surowca. W pozostałych przypadkach opłaca się być „vatowcem”.

Wykonanie pieczęci firmowej i oznaczenie siedziby firmy. Następnie należy pomyśleć o wykonaniu pieczęci firmowej. Pieczęć powinna zawierać pełną nazwę spółdzielni socjalnej oraz adres jej siedziby. Wskazane jest, aby na pieczęci umieścić również numery NIP i REGON.

Rachunek bankowy. Przed rozpoczęciem działalności gospodarczej należy również wybrać bank, poprzez który spółdzielnia zamierza prowadzić swoje operacje finansowe, oraz przeprowadzić wszystkie czynności niezbędne do uruchomienia konta bankowego. Założenie konta w banku jest niezbędne przy procedurze załatwiania formalności rejestracyjnych w urzędach. Założenie rachunku bankowego jest bowiem dla przedsiębiorców obowiązkowe. Przy wyborze banku należy zwrócić uwagę na wysokość opłat za prowadzenie rachunków, przelewy, renomę banku, odległość od siedziby firmy czy też ilość bankomatów, możliwości uzyskania kredytu oraz inne dodatkowe usługi, jakie banki oferują swoim klientom np. obsługi konta przez Internet, ubezpieczenie.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Państwowa Inspekcja Pracy, Sanepid. Każdy podmiot gospodarczy zatrudniający pracowników, a więc i spółdzielnia, zobowiązany jest do zarejestrowania się w oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwym dla adresu swojej siedziby w ciągu 7 dni od dnia zatrudnienia pracowników, a także powinien być zgłoszony w Państwowej Inspekcji Pracy oraz Terenowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej (Sanepid) - przy prowadzeniu niektórych form działalności uzyskanie pozwoleń z sanepidu jest konieczne - np. przed uruchomieniem placówki gastronomicznej.

Koncesje, pozwolenia. W przypadku prowadzenia niektórych rodzajów działalności (np. handel alkoholem, sprzedaż usług turystycznych, usługi detektywistyczne)wymagane jest posiadanie stosownych pozwoleń lub koncesji, których brak powoduje konieczność zamknięcia działalności.

Jak założyć i prowadzić spółdzielnię

Spółdzielnia socjalna dla bezrobotnych

Chcemy założyć spółdzielnię socjalną. Jak powinniśmy się do tego zabrać?

Są dwa tryby zakładania spółdzielni socjalnej:

• indywidualny - gdy założycielami są m.in. bezrobotni czy niepełnosprawni,

• zinstytucjonalizowany - jeśli spółdzielnia powstaje za pośrednictwem i przy pomocy Centrum Integracji Społecznej oraz przez przekształcenie spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych.

Założycielami spółdzielni socjalnej musi być co najmniej pięć osób, ale nie więcej niż 50. Moim zdaniem optymalna liczba członków-założycieli powinna się wahać od 6 do 10. Powyżej 15 osób musi powstać rada nadzorcza. Członkowie-założyciele muszą uchwalić statut i wybrać organy.

Spółdzielnię socjalną rejestruje się tak jak inne - w KRS. Formularze potrzebne do rejestracji spółdzielni socjalnej można wziąć ze strony internetowej Krajowego Związku Spółdzielni Socjalnej www.kzrss.nazwa.pl.

Do wniosku do KRS dołącza się m.in.:

• zaświadczenie powiatowego urzędu pracy potwierdzające status bezrobotnego;

• orzeczenie o stopniu niepełnosprawności osoby zamierzającej założyć spółdzielnię socjalną.

Spółdzielnia socjalna nie uiszcza opłaty sądowej od wniosku o wpis do KRS ani opłaty za ogłoszenie wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Kolejny krok to przyjęcie regulaminu pracy zarządu i regulaminu zatrudnienia.

Spółdzielnie socjalne nawiązują ze swymi członkami spółdzielcze umowy o pracę.

Spółdzielnia socjalna musi oczywiście mieć konto bankowe, na które będą wpłacane środki z funduszu założycielskiego, a także wpisowe i udziały poszczególnych członków spółdzielni.

Może ona otrzymać również dotacje z powiatowego urzędu pracy, ale wcześniej musi sporządzić biznesplan, a także uchwalić statut, w którym będzie określony przedmiot działalności gospodarczej. Otrzymaną dotację należy wydać przed uprawomocnieniem się wpisu do KRS. Dotacje należy rozliczyć w PUP w terminie 30 dni od uprawomocnienia się wpisu.

W Gorlicach członkowie-założyciele spółdzielni socjalnej dostali duże wsparcie z gminy miejskiej (zapewnienie frontu robót, poręczenia otrzymanych dotacji) i starostwa powiatowego w pozyskaniu dotacji z powiatowego urzędu pracy na zakup niezbędnych narzędzi, wyposażenia biura, samochodu.

Po uzyskaniu wpisu w KRS Spółdzielnia Socjalna Gorliczanin oczekuje na zarejestrowanie w rejestrze instytucji szkoleniowych. Prowadzi też starania o uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego. Jest to niezbędne, by spółdzielnia mogła podjąć starania o pozyskanie środków finansowych z UE. Dla organizacji pożytku publicznego udział środków własnych wynosi dziś 1 proc.

Spółdzielnia socjalna ma zalety i wady. Plusem jest możliwość pozyskania środków z Funduszu Pracy, zwolnienie z opłat sądowych przy wpisach do KRS, ze składek ubezpieczeniowych, możliwość uczestniczenia w konkursie ofert na realizację zadań na rzecz administracji publicznej. Minusem spółdzielni socjalnej jest to, że musi prowadzić pełną księgowość i ma ograniczenia w dysponowaniu nadwyżką finansową.

Jak założyć i prowadzić spółdzielnię

Spółdzielnia dogodną formą działalności

Spółdzielnia jest przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Jest wpisywana do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Z chwilą wpisu do KRS uzyskuje osobowość prawną. Dzięki temu może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania (wolno jej nabyć nieruchomość czy zaciągnąć kredyt).

Członkowie założyciele

Właścicielami spółdzielni i jej majątku są członkowie spółdzielni. Wybierają oni organy (zarząd i radę nadzorczą), które odpowiadają przed nimi. Każdy członek spółdzielni - bez względu na wielkość udziału posiada tylko jeden głos. Decyzje podejmuje większość. Według danych GUS z 30 czerwca 2006 r. działa ponad 18 tys. spółdzielni. Są to m.in.: rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie mleczarskie, rzemieślnicze, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz spółdzielnie pracy i usług czy spółdzielnie budowlane. Powstają również nowe, głównie spółdzielnie socjalne, które działają na podstawie odrębnej ustawy. Ich celem jest zapewnienie pracy osobom dotkniętym bezrobociem, dlatego też korzystają z pewnych preferencji.

Liczba członków spółdzielni - co do zasady - nie jest ograniczana. Może w trakcie jej funkcjonowania się powiększać. Wyjątkiem są nowo zakładane spółdzielnie socjalne. Zostały przewidziane dla nie więcej niż 50 osób. Ograniczenia związane z członkostwem w spółdzielni mogą wynikać również ze statutu, który może uczestnikom stawiać określone wymagania. Ograniczenie liczby członków może być uzasadnione przyczynami gospodarczymi, np. niemożnością zawarcia z kandydatem spółdzielczej umowy o pracę.

Członków spółdzielni (także założycieli) nie powinno być mniej niż 10, a spółdzielni produkcji rolnej i socjalnych 5. Kiedy członkami spółdzielni są osoby prawne, musi ich być co najmniej 3. Statut spółdzielni może zwiększyć minimalną liczbę członków w stosunku do wymagań ustawowych. Gdyby liczba członków się zmniejszyła poniżej tego pułapu, zarząd spółdzielni musi zgłosić do KRS otwarcie likwidacji i zawiadomić właściwy związek rewizyjny.

Podstawowym dokumentem koniecznym do założenia spółdzielni jest statut. To szczególny rodzaj umowy określającej ustrój wewnętrzny spółdzielni. Założyciele uchwalają go na zebraniu założycielskim i podpisują. Powinni też wówczas złożyć deklaracje członkowskie.

Statut spółdzielni określa skład rady nadzorczej (minimum trzy osoby) i zarządu oraz organy właściwe do ich wyboru. Wybory dokonywane są w głosowaniu tajnym, w trybie i na zasadach przyjętych przez założycieli.

Radę nadzorczą na zebraniu założycieli wybierają założyciele. W zależności od tego, co przewiduje statut, mogą też wybrać zarząd, ale może to zrobić i rada nadzorcza. Zarząd jest umocowany do prowadzenia spraw związanych z założeniem spółdzielni, m.in. do wystąpienia z wnioskiem o rejestrację w KRS.

Do zarejestrowania spółdzielni są konieczne następujące dokumenty:

• protokół z zebrania założycielskiego,

• lista obecności z adresami członków-założycieli i ich podpisami,

• uchwała zebrania założycielskiego o powołaniu spółdzielni zawierająca adres siedziby spółdzielni, skład zarządu i rady nadzorczej,

• statut spółdzielni.

Za czynności dokonane w interesie spółdzielni przed zarejestrowaniem, osoby działające na jej rzecz odpowiadają wobec osób trzecich solidarnie. Za zobowiązania wynikające z tych czynności spółdzielnia odpowiada po zarejestrowaniu tak jak za zaciągnięte przez siebie. Osoby działające przed zarejestrowaniem spółdzielni odpowiadają wobec niej na podstawie przepisów prawa cywilnego. Po to, żeby uzyskać dla spółdzielni REGON, należy złożyć wniosek albo jednocześnie z tym o rejestrację w KRS, albo już po dokonaniu wpisu do rejestru. Trzeba w tej sprawie zgłosić się do właściwego ze względu na siedzibę spółdzielni wojewódzkiego urzędu statystycznego i wypełnić formularz RG-1.

Spółdzielnia musi też założyć rachunek bankowy, za pomocą którego będzie się rozliczała w związku z prowadzoną działalnością.

Kolejnym krokiem jest uzyskanie numeru identyfikacji podatkowej (NIP). Wniosek o rejestrację na formularzu NIP-2 składa się w urzędzie skarbowym, właściwym terytorialnie dla siedziby spółdzielni. Do zgłoszenia identyfikacyjnego należy dołączyć uwierzytelnione lub urzędowo poświadczone kopie dokumentów potwierdzających informacje objęte zgłoszeniem, czyli wypis z KRS, statut, dokument potwierdzający uprawnienie do korzystania z lokalu lub nieruchomości, w którym znajduje się siedziba (może to być akt własności, umowa najmu, użyczenia), zaświadczenie o nadaniu REGON, umowę rachunku bankowego.

NIP należy podać sądowi rejestrowemu. Spółdzielnia powinna się też zarejestrować jako podatnik VAT. W tym celu trzeba wypełnić formularz VAT-R, a jeśli spółdzielnia ma zamiar prowadzić zagraniczne transakcje wewnątrzwspólnotowe, powinna złożyć formularz VAT-R/UE. Opłata za rejestrację VAT wynosi 152 zł.

Każdy podmiot zatrudniający pracowników - w tym także spółdzielnia, zobowiązany jest do zgłoszenia się jako płatnik składek w Oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwym ze względu na miejsce swojej siedziby, wypełniając formularz ZUS ZPA.

Jako płatnik składek spółdzielnia ma także obowiązek zgłoszenia imiennego każdej osoby objętej obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Musi to nastąpić najpóźniej w terminie 7 dni od zatrudnienia pracowników. Dodatkowo spółdzielnia podlega zgłoszeniu w Państwowej Inspekcji Pracy oraz Terenowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.

Zawartość statutu

Statut spółdzielni musi określać:

• oznaczenie nazwy z dodatkiem "spółdzielnia" lub "spółdzielczy" i podaniem jej siedziby;

• przedmiot działalności spółdzielni oraz czas jej trwania, o ile założono ją na czas określony;

• wysokość wpisowego oraz wysokość i liczbę udziałów, które członek obowiązany jest zadeklarować, terminy wnoszenia i zwrotu oraz skutki niewniesienia udziału w terminie; jeżeli statut przewiduje wnoszenie więcej niż jednego udziału, może określać ich górną granicę;

• prawa i obowiązki członków;

• zasady i tryb przyjmowania członków, wypowiadania członkostwa, wykreślania i wykluczania członków;

• zasady zwoływania walnych zgromadzeń, obradowania na nich i podejmowania uchwał;

• zasady i tryb wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni;

• zasady podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywania strat spółdzielni.

Statut spółdzielni powinien określać:

• do czyich kompetencji należy wybór organów spółdzielni - walnego zgromadzenia czy komisji organizacyjnej w składzie co najmniej trzech osób,

• prawa i obowiązki członków wynikające ze stosunków prawnych pochodnych w stosunku do członkostwa w spółdzielni.

• zasady podziału nadwyżki bilansowej między członków spółdzielni,

• tryb zwoływania posiedzeń rady nadzorczej i zarządu oraz sposób i warunki podejmowania uchwał przez te organy lub regulaminy tych organów,

• sposób i termin zwrotu wpłat dokonanych na udziały,

• przyczyny wykreślenia członka,

• przyczyny wykluczenia członka,

• skład i liczbę członków zarządu,

• kadencję rady nadzorczej,

• organ spółdzielni właściwy do przyjmowania członków,

• termin i okres wypowiedzenia członkostwa.

Statut może określać:

• wypadki, w których dopuszczalne jest członkostwo osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub niemających tej zdolności,

• wnoszenie przez członków wkładów na własność spółdzielni lub do korzystania przez spółdzielnię na podstawie innego stosunku prawnego; w takim wypadku statut powinien określać charakter i zakres przysługującego spółdzielni prawa do wkładów, wysokość wkładów oraz ich rodzaj, jeżeli są to wkłady niepieniężne, terminy ich wnoszenia, zasady wyceny i zwrotu w wypadku likwidacji spółdzielni, wystąpienia członka lub ustania członkostwa z innych przyczyn, a także w innych wypadkach przewidzianych w statucie,

• w razie gdy liczba członków przekroczy tę, która została określona w statucie, że walne zgromadzenie członków zostaje zastąpione przez zebranie przedstawicieli; wówczas statut powinien zawierać zasady ustalania liczby przedstawicieli i ich wyboru oraz czas trwania przedstawicielstwa,

• że w sprawach określonych w statucie, między członkiem a spółdzielnią, członkowi przysługuje prawo odwołania się od uchwały organu spółdzielni do innego, wskazanego w statucie organu spółdzielni (w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym); w tym wypadku statut powinien określać zasady i tryb postępowania wewnątrzspółdzielczego, a w szczególności terminy wniesienia i rozpatrzenia odwołania,

• możliwość powołania także innych organów niż walne zgromadzenie, rada nadzorcza i zarząd, składających się z członków spółdzielni; w takim wypadku statut określa zakres uprawnień tych organów oraz zasady wyboru i odwoływania ich członków,

• konkretne uprawnienia przysługujące radzie,

• przekazanie do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia podejmowania uchwał we wszystkich lub niektórych sprawach (w takich wypadkach statut może przyjąć dla rady nazwę komisji rewizyjnej),

• że rada wybiera swoje prezydium, mające organizować pracę rady,

• że zarząd udziela pełnomocnictw po uzyskaniu uprzedniej zgody rady,

• że zarząd będzie jednoosobowy (będzie się składał z prezesa),

• zasadę obliczania zwykłej większości.

Złożenie deklaracji

Członkiem spółdzielni może zostać osoba, która złożyła na piśmie (pod rygorem nieważności) deklarację i podpisała ją. Deklaracja powinna ponadto zawierać: imię i nazwisko oraz miejsce zamieszkania przystępującego, a jeśli jest on osobą prawną, to nazwę i siedzibę, liczbę zadeklarowanych udziałów, dane dotyczące wkładów, jeżeli statut przewiduje ich wnoszenie, i ewentualnie inne dane. Wszelkie zmiany danych w deklaracji też muszą mieć formę pisemną.

Członek może w deklaracji lub w odrębnym pisemnym oświadczeniu wskazać osobę, której spółdzielnia ma po jego śmierci wypłacić udziały. Prawo z tego tytułu nie należy do spadku.

Założyciele, którzy podpisali statut, stają się członkami spółdzielni z chwilą jej zarejestrowania. Inna jest sytuacja przystępujących później. Stają się oni członkami z chwilą przyjęcia ich przez spółdzielnię. Takie przyjęcie powinno być stwierdzone na deklaracji podpisem dwóch członków zarządu lub osób do tego przez zarząd upoważnionych, z podaniem daty uchwały o przyjęciu.

Jeżeli statut nie stanowi inaczej, uchwała w sprawie przyjęcia powinna być podjęta w ciągu miesiąca od złożenia deklaracji. O uchwale o przyjęciu w poczet członków lub o uchwale odmawiającej przyjęcia zainteresowany powinien być zawiadomiony pisemnie, w ciągu dwóch tygodni od jej powzięcia. Zawiadomienie o odmowie przyjęcia powinno zawierać uzasadnienie.

Statut spółdzielni powinien wskazywać organ spółdzielni właściwy do przyjmowania członków. Jeżeli nie jest nim walne zgromadzenie, statut powinien wskazywać także organ, do którego służy odwołanie od decyzji odmawiającej przyjęcia, oraz określać terminy wniesienia i rozpatrzenia tego odwołania.

Prawa i obowiązki członka

Prawo spółdzielcze określa prawa i obowiązki członków spółdzielni. Osoba należąca do spółdzielni ma prawo do:

• uczestniczenia w walnym zgromadzeniu lub zebraniu grupy członkowskiej;

• wybierania i bycia wybieranym do organów spółdzielni;

• otrzymania odpisu statutu i regulaminów, zaznajamiania się z uchwałami organów spółdzielni, protokołami ich obrad, lustracji, rocznymi sprawozdaniami finansowymi, umowami zawieranymi przez spółdzielnię z osobami trzecimi;

• żądania rozpatrzenia przez właściwe organy spółdzielni wniosków dotyczących jej działalności;

• udziału w nadwyżce bilansowej;

• do świadczeń spółdzielni w zakresie jej statutowej działalności.

Członek spółdzielni ma obowiązek:

• zadeklarować jeden udział (jeśli statut nie zobowiązuje do deklarowania większej liczby udziałów);

• wnieść wpisowe oraz zadeklarowane udziały;

• uczestniczyć w pokrywaniu strat spółdzielni do wysokości zadeklarowanych udziałów.

Nie można natomiast przed ustaniem członkostwa żądać zwrotu wpłat dokonanych na udziały. Trzeba poczekać do zatwierdzenia sprawozdania finansowego za rok, w którym opuszczający spółdzielnię członek wystąpił z żądaniem.

Członek spółdzielni może wystąpić z niej za wypowiedzeniem. Powinien je złożyć w formie pisemnej, pod rygorem nieważności. Spółdzielnia może rozwiązać stosunek członkostwa tylko przez wykluczenie albo wykreślenie członka. Może to nastąpić, jeśli z winy umyślnej członka lub z powodu rażącego jego niedbalstwa dalsze pozostawanie w spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniami statutu lub dobrymi obyczajami. Wykluczenia albo wykreślenia może dokonać rada nadzorcza albo walne zgromadzenie.

Wybory do organów spółdzielni dokonywane są w głosowaniu tajnym, spośród nieograniczonej liczby kandydatów. W głosowaniu tajnym następuje też odwołanie członka. Jeżeli statut nie stanowi inaczej, przy obliczaniu większości głosów wymaganej dla podjęcia uchwały przez organ spółdzielni uwzględnia się tylko głosy oddane za i przeciw uchwale.

Walne zgromadzenie

Walne zgromadzenie jest najwyższym organem spółdzielni. Członek może brać udział w walnym zgromadzeniu tylko osobiście (chyba że ustawa stanowi inaczej). Jeśli członkiem jest osoba prawna, bierze udział w walnym zgromadzeniu przez pełnomocnika. Członek ma prawo korzystania na własny koszt z pomocy prawnej lub pomocy eksperta. Osoba ta nie jest jednak uprawniona do zabierania głosu. Każdy członek ma jeden głos, bez względu na liczbę posiadanych udziałów. Statut spółdzielni, której członkami mogą być wyłącznie osoby prawne, może określać inną zasadę ustalania liczby głosów przysługujących członkom.

Do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy:

1) uchwalanie kierunków rozwoju działalności gospodarczej oraz aktywności społecznej i kulturalnej;

2) rozpatrywanie sprawozdań rady, zatwierdzanie sprawozdań rocznych i sprawozdań finansowych oraz podejmowanie uchwał co do wniosków członków spółdzielni, rady lub zarządu w tych sprawach i udzielanie absolutorium członkom zarządu;

3) rozpatrywanie wniosków wynikających z przedstawionego protokołu polustracyjnego z działalności spółdzielni oraz podejmowanie uchwał w tym zakresie;

4) podejmowanie uchwał w sprawie podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) lub sposobu pokrycia strat;

5) podejmowanie uchwał w sprawie zbycia nieruchomości, zbycia zakładu lub innej wyodrębnionej jednostki organizacyjnej;

6) podejmowanie uchwał w sprawie przystępowania do innych organizacji gospodarczych oraz występowania z nich;

7) oznaczanie najwyższej sumy zobowiązań, jaką spółdzielnia może zaciągnąć;

8) podejmowanie uchwał w sprawie połączenia się spółdzielni, podziału spółdzielni oraz likwidacji spółdzielni;

9) rozpatrywanie w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym odwołań od uchwał rady;

10) uchwalanie zmian statutu;

11) podejmowanie uchwał w sprawie przystąpienia lub wystąpienia spółdzielni ze związku oraz upoważnienie zarządu do podejmowania działań w tym zakresie;

12) wybór delegatów na zjazd związku, w którym spółdzielnia jest zrzeszona.

Statut może zastrzec do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia podejmowanie uchwał również w innych sprawach.

Walne zgromadzenie zwołuje zarząd co najmniej raz w roku, w ciągu sześciu miesięcy po upływie roku obrachunkowego. Zarząd zwołuje walne zgromadzenie także na żądanie:

1) rady nadzorczej;

2) przynajmniej jednej dziesiątej członków, ale nie może to być grupa licząca mniej niż trzech członków, o ile uprawnienia tego nie zastrzeżono w statucie dla większej liczby członków.

W spółdzielniach, w których walne zgromadzenie jest zastąpione przez zebranie przedstawicieli, zarząd zwołuje je także na żądanie:

1) 1/3 przedstawicieli wytypowanych na zebranie;

2) zebrań grup członkowskich obejmujących co najmniej 1/5 ogólnej liczby członków spółdzielni.

Żądanie zwołania walnego zgromadzenia powinno być złożone pisemnie, z podaniem celu jego zwołania. Uprawnieni mogą również żądać zamieszczenia oznaczonych spraw w porządku obrad.

O czasie, miejscu i porządku obrad walnego zgromadzenia zawiadamia się członków, związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona oraz Krajową Radę Spółdzielczą. Należy to uczynić w sposób i w terminach określonych w statucie.

Walne zgromadzenie może podejmować uchwały jedynie w sprawach objętych porządkiem obrad podanych do wiadomości członków w terminach i w sposób określonych w statucie. Uchwały podejmowane są zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy uprawnionych do głosowania, chyba że ustawa lub statut stanowią inaczej.

Z obrad walnego zgromadzenia należy sporządzić protokół podpisany przez przewodniczącego walnego zgromadzenia oraz przez inne osoby wskazane w statucie. Takie protokoły są jawne dla członków spółdzielni oraz dla przedstawicieli związku rewizyjnego, w którym spółdzielnia jest zrzeszona i dla Krajowej Rady Spółdzielczej. Protokoły zarząd spółdzielni przechowuje przez co najmniej dziesięć lat (chyba że przepisy w sprawie przechowywania akt przewidują dłuższy termin).

Uchwały walnego zgromadzenia obowiązują wszystkich członków oraz wszystkie organy, chyba że uchwała jest sprzeczna z ustawą. Wówczas nie jest ważna. Uchwała sprzeczna z postanowieniami statutu bądź dobrymi obyczajami lub godząca w interesy spółdzielni czy też mająca na celu pokrzywdzenie jej członka może być zaskarżona do sądu. Każdy członek spółdzielni lub zarząd może wytoczyć powództwo o uchylenie takiej uchwały (poza uchwałą w sprawie wykluczenia albo wykreślenia członka prawo to przysługuje wyłącznie zainteresowanemu).

Jeżeli zarząd wytacza powództwo, spółdzielnię reprezentuje pełnomocnik ustanowiony przez radę nadzorczą, a spółdzielnię, w której nie powołuje się rady nadzorczej - pełnomocnik ustanowiony przez walne zgromadzenie. W razie nieustanowienia pełnomocnika sąd właściwy do rozpoznania sprawy ustanawia kuratora dla spółdzielni.

Powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia powinno być wniesione w ciągu sześciu tygodni od odbycia walnego zgromadzenia. Jeżeli natomiast powództwo wnosi członek nieobecny na walnym zgromadzeniu na skutek jego wadliwego zwołania, to w ciągu sześciu tygodni od powzięcia wiadomości przez tego członka o uchwale, nie później jednak niż przed upływem roku od odbycia walnego zgromadzenia. Jeżeli ustawa lub statut wymagają zawiadomienia członka o uchwale, termin sześciotygodniowy biegnie od dnia tego zawiadomienia dokonanego w sposób wskazany w statucie.

Zebranie grup członkowskich

W spółdzielniach, w których walne zgromadzenie zostaje zastąpione przez zebranie przedstawicieli, organami tych spółdzielni są także zebrania grup członkowskich. Zasady podziału członków na grupy członkowskie i zasady działania tych zebrań określa statut.

Do uprawnień zebrań grup członkowskich należy

1) wybieranie i odwoływanie przedstawicieli na zebranie przedstawicieli;

2) wybieranie i odwoływanie członków rady spółdzielni, jeśli statut tak stanowi;

3) rozpatrywanie spraw, które mają być przedmiotem obrad najbliższego zebrania przedstawicieli i zgłaszanie wniosków w tych sprawach;

4) rozpatrywanie okresowych sprawozdań rady i zarządu;

5) wyrażanie opinii i zgłaszanie do właściwych organów spółdzielni wniosków w sprawach spółdzielni, zwłaszcza we wspólnych sprawach członków wchodzących w skład zebrania grupy.

Statut może określać również inne zadania i uprawnienia zebrań grup członkowskich.

Rada nadzorcza

Rada nadzorcza sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. W tym celu może domagać się od zarządu, członków i pracowników spółdzielni wszelkich sprawozdań i wyjaśnień, jej członkom wolno przeglądać księgi i dokumenty oraz sprawdzać bezpośrednio stan majątku spółdzielni.

W skład rady nadzorczej wchodzi co najmniej z trzech członków wybranych przez walne zgromadzenie, zebranie przedstawicieli lub zebrania grup członkowskich. Do rady mogą być wybierani wyłącznie członkowie spółdzielni. Jeżeli są to osoby prawne, do rady może być wybrana osoba niebędąca członkiem spółdzielni, wskazana przez osobę prawną.

Przed upływem kadencji członek rady nadzorczej może być odwołany większością 2/3 głosów przez organ, który go wybrał. Umowę o pracę albo warunki pracy lub płacy można mu jednak wypowiedzieć tylko w wypadkach, w których kodeks pracy to dopuszcza w stosunku do członka zakładowego organu związku zawodowego.

Do zakresu działania rady należy:

• uchwalanie planów gospodarczych i programów działalności społecznej i kulturalnej;

• nadzór i kontrola działalności spółdzielni przez badanie okresowych sprawozdań oraz sprawozdań finansowych,

• okresowa ocena wykonania przez spółdzielnię jej zadań gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem przestrzegania praw członków,

• przeprowadzanie kontroli nad sposobem załatwiania przez zarząd wniosków organów spółdzielni i jej członków,

• podejmowanie uchwał w sprawie nabycia i obciążenia nieruchomości oraz nabycia zakładu lub innej jednostki organizacyjnej,

• podejmowanie uchwał w sprawie przystępowania do organizacji społecznych oraz występowania z nich,

• zatwierdzanie struktury organizacyjnej spółdzielni;

• rozpatrywanie skarg na działalność zarządu,

• składanie walnemu zgromadzeniu sprawozdań zawierających w szczególności wyniki kontroli i ocenę sprawozdań finansowych,

• podejmowanie uchwał w sprawach czynności prawnych dokonywanych między spółdzielnią a członkiem zarządu lub dokonywanych przez spółdzielnię w interesie członka zarządu oraz reprezentowanie spółdzielni przy tych czynnościach.

Zarząd

Zarząd kieruje działalnością spółdzielni i reprezentuje ją na zewnątrz. Podejmuje też decyzje, które nie są w ustawie lub statucie zastrzeżone dla innych organów. Spółdzielnie, których członkami są wyłącznie osoby prawne, wybierają zarząd spośród kandydatów będących osobami fizycznymi wskazanymi przez te korporacje. W spółdzielniach, w których członkami są osoby fizyczne i osoby prawne, członków zarządu wybiera się również spośród kandydatów wskazanych przez osoby prawne.

Walne zgromadzenie może odwołać tych członków zarządu, którym nie udzieliło absolutorium, niezależnie od tego, który organ zgodnie ze statutem wybiera członków zarządu. Jeżeli statut tak stanowi, członek wybierany przez walne zgromadzenie może być zawieszony w czynnościach przez radę, gdy jego działalność jest sprzeczna z przepisami prawa lub statutu. Powinien być o tym niezwłocznie zawiadomiony na piśmie wraz z podaniem przyczyn zawieszenia.

Z członkami zarządu zatrudnianymi w spółdzielni rada spółdzielni nawiązuje stosunek pracy - w zależności od powierzonego stanowiska - na podstawie umowy o pracę albo powołania. Nie dotyczy to spółdzielni pracy, w których zatrudnienie członków następuje bez względu na stanowisko na podstawie spółdzielczej umowy o pracę ani tych spółdzielni produkcji rolnej, w których podstawą świadczenia pracy przez członków jest stosunek członkostwa.

Odwołanie członka zarządu lub zawieszenie go w czynnościach nie narusza jego uprawnień wynikających ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, którego przedmiotem jest świadczenie pracy. W razie odwołania członka zarządu zatrudnionego w spółdzielni na podstawie powołania, prawo odwołania go ze stanowiska pracy przysługuje zarządowi spółdzielni.

Oświadczenia woli składają za spółdzielnię dwaj członkowie zarządu lub jeden z nich i pełnomocnik. W spółdzielniach o zarządzie jednoosobowym oświadczenie woli mogą składać również dwaj pełnomocnicy. Oświadczenia składa się w ten sposób, że pod nazwą spółdzielni osoby upoważnione zamieszczają swoje podpisy.

Zarząd może udzielić jednemu z członków zarządu lub innej osobie pełnomocnictwa do dokonywania czynności prawnych związanych z kierowaniem bieżącą działalnością gospodarczą spółdzielni lub jej wyodrębnionej organizacyjnie i gospodarczo jednostki, a także pełnomocnictwa do dokonywania czynności określonego rodzaju lub czynności szczególnych.

Obowiązkiem zarządu jest wydanie każdemu członkowi - na jego żądanie - odpisu obowiązującego statutu oraz umożliwienie poznania regulaminu wydanego na podstawie statutu.

Zakaz konkurencji

Nie można być jednocześnie członkiem zarządu i przedstawicielem na zebranie przedstawicieli tej samej spółdzielni. Nie wchodzi też w rachubę jednoczesne bycie członkiem rady nadzorczej i zarządu tej samej spółdzielni. Poza tym członkowie zarządu i rady nie mogą brać udziału w głosowaniu, które ich dotyczy.

Prawo spółdzielcze zakazuje również członkom rady i zarządu zajmowanie się interesami konkurencyjnymi wobec spółdzielni. Oznacza to niemożność uczestniczenia w roli wspólnika lub członka władz w firmie prowadzącej działalność konkurencyjną wobec spółdzielni. Naruszenie tego zakazu stanowi podstawę odwołania członka rady lub zarządu.

W skład rady nie mogą wchodzić osoby będące kierownikami bieżącej działalności gospodarczej spółdzielni lub pełnomocnikami zarządu ani osoby pozostające z członkami zarządu lub kierownikami bieżącej działalności gospodarczej spółdzielni w związku małżeńskim albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej i w drugim stopniu linii bocznej.

Członek zarządu, rady oraz likwidator odpowiada wobec spółdzielni za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółdzielni, chyba że nie ponosi winy.

Gospodarka spółdzielni

Zasadniczym celem spółdzielni jest prowadzenie działalności gospodarczej i zaspokajanie w ten sposób potrzeb jej członków. Prowadzenie działalności gospodarczej przez spółdzielnię jest obowiązkowe. Jeśli nie rozpocznie ona prowadzenia przedsiębiorstwa w ciągu roku od zarejestrowania i nie ma majątku, może ulec wykreśleniu z KRS na wniosek związku rewizyjnego. Także zaniechanie działalności gospodarczej przez co najmniej rok stanowi jedną z przyczyn postawienia spółdzielni w stan likwidacji przez związek rewizyjny.

Spółdzielnia, jak każdy przedsiębiorca, działa na zasadach rachunku ekonomicznego. Ponieważ ma osobowość prawną, to może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, za które odpowiada całym swoim majątkiem. Spółdzielnia może też zbyć swój majątek (nieruchomości, część przedsiębiorstwa). Nie może jednak wyzbyć się przedsiębiorstwa, które stanowi cały jej majątek niezbędny do prowadzenia działalności gospodarczej. Podważałoby to bowiem sens jej istnienia. Na takim stanowisku stanął Sąd Najwyższy w uchwale z 12 stycznia 2000 r. SN uznał, że niedopuszczalne jest wniesienie przez spółdzielnię do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wkładu niepieniężnego w postaci przedsiębiorstwa, jeśli wyłącza to prowadzenie przez spółdzielnię statutowej działalności gospodarczej (III CZP 44/00 OSNC 2001/5/69).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie niedopuszczalne jest także zbycie przez spółdzielnię jej członkom całego przedsiębiorstwa, a następnie wniesienie tego przedsiębiorstwa przez członków spółdzielni jako aportu do spółki z o.o. (wyrok z 12 lutego 2004 r., VI ACa 207/03 Apel.-W-wa 2005/1/3). Jeśli jednak uchwała dotycząca wniesienia całego przedsiębiorstwa podjęta zostanie już w trakcie likwidacji spółdzielni, można przyjąć, że nie ma przeszkód prawnych, by wnieść przedsiębiorstwo spółdzielni do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (glosa do uchwały SN z 13 grudnia 2000 r., III CZP 43/00).

Finanse spółdzielni

Zasadniczymi funduszami własnymi tworzonymi w spółdzielni są:

• fundusz udziałowy, powstający z wpłat udziałów członkowskich, odpisów na udziały członkowskie z podziału nadwyżki bilansowej lub innych źródeł; fundusz ten może się zmieniać.

• fundusz zasobowy, powstający z wpłat przez członków wpisowego, części nadwyżki bilansowej lub innych źródeł.

Spółdzielnia może też utworzyć inne fundusze.

Zysk spółdzielni, po pomniejszeniu o podatek dochodowy i inne obciążenia obowiązkowe stanowi nadwyżkę bilansową. Podlega ona podziałowi na podstawie uchwały podejmowanej na dorocznym walnym zgromadzeniu spółdzielni lub zgromadzeniu przedstawicieli członków po zamknięciu roku obrachunkowego. Musi się ono odbyć do końca czerwca każdego roku.

Co najmniej 5 proc. nadwyżki bilansowej należy przeznaczyć na zwiększenie funduszu zasobowego, jeżeli nie osiąga on wysokości wniesionych udziałów obowiązkowych. Pozostałą jej część można przeznaczyć na inne określone w uchwale cele (np. fundusz dodatkowy) oraz podzielić między członków spółdzielni.

W spółdzielniach pracy udział w nadwyżce bilansowej jest składnikiem wynagrodzenia za pracę. Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 23 lutego 1999 r. uznał, że skoro wynagrodzenie powinno mieć związek zarówno z jakością, jak i ilością świadczonej pracy lub długością stażu pracy członka spółdzielni, to podział nadwyżki bilansowej w spółdzielniach pracy winien przede wszystkim uwzględniać te właśnie kryteria (I ACa 795/98 OSA 1999/6/29).

Członek, który nie wniósł w pełni zadeklarowanych udziałów, nie może liczyć na udział w nadwyżce bilansowej. W pierwszej kolejności kwoty, które przypadają mu z tytułu podziału nadwyżki bilansowej, będą zaliczone na poczet jego niepełnych udziałów.

Badanie rocznych sprawozdań

Spółdzielnie, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

• średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,

• suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2 500 000 euro,

• przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro

- są obowiązane poddać roczne sprawozdania finansowe badaniu pod względem rzetelności i prawidłowości. Uchwałę w tym zakresie podejmuje rada nadzorcza.

SN w wyroku z 3 lutego 2000 r. (I CKN 648/99 OSNC 2000/7-8/145) uznał, że przepis art. 88a § 1 prawa spółdzielczego, który dotyczy badania rocznych sprawozdań finansowych spółdzielni pod względem rzetelności oraz prawidłowości i upoważnia radę nadzorczą do podejmowania w tym zakresie uchwały - nie upoważnia jej do wyboru biegłego rewidenta, który miałby przeprowadzić badanie sprawozdania finansowego spółdzielni.

Zdaniem sądu według art. 38 par. 1 pkt 2 prawa spółdzielczego do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy rozpatrywanie sprawozdań rady, zatwierdzanie sprawozdań rocznych i sprawozdań finansowych oraz podejmowanie uchwał co do wniosków członków spółdzielni, rady lub zarządu w tych sprawach i udzielanie absolutorium członkom zarządu. Roczne sprawozdanie finansowe podlega badaniu w trybie i według zasad określonych w ustawie z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. nr 121, poz. 591 ze zm.) oraz w ustawie z 13 października 1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie (Dz.U. nr 121, poz. 592). Wybór biegłego rewidenta przeprowadzającego badanie sprawozdania finansowego powinien być dokonany przez organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe jednostki, chyba że statut, umowa lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa stanowią inaczej (art. 66 ust. 3 ustawy o rachunkowości). Jeżeli ani statut, ani inne akty nie stanowiły w pozwanej spółdzielni o wyborze biegłego rewidenta, to jego wybór powinien być dokonany przez organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe spółdzielni, czyli przez walne zgromadzenie, a w danym wypadku przez walne zebranie przedstawicieli (art. 38 par. 1 pkt 2 prawa spółdzielczego), a nie przez radę nadzorczą spółdzielni.

Roczne sprawozdanie z działalności spółdzielni, łącznie ze sprawozdaniem finansowym i opinią biegłego rewidenta, jeżeli podlega ono obowiązkowemu badaniu, wykłada się w lokalu spółdzielni co najmniej na 14 dni przed terminem walnego zgromadzenia, w celu umożliwienia członkom zapoznania się z nim.

Straty bilansowe spółdzielni pokrywa się z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej go - z funduszu udziałowego i innych funduszów własnych spółdzielni, według kolejności ustalonej przez statut. Straty pierwszego roku obrachunkowego po założeniu spółdzielni mogą być pokryte w następnym roku. Gdyby fundusze własne nie wystarczyły na pokrycie strat, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów niż to przewiduje statut.

Teresa Siudem

Gazeta Prawna Nr 207/2006 [Dodatek: Tygodnik Prawa Gospodarczego] z dnia 2006-10-24

Jak założyć i prowadzić spółdzielnię

Spółdzielnia socjalna dla bezrobotnych