ŻWYNOŚĆ SPECJALNA

W 1 żywność prozdrowotna 04.10.2011

Żywność specjalna np. :

Dla niemowląt Dla cukrzyków Dla sportowców Specjalnego przeznaczenia

Żywność wygodna ŻMP Żywność ekologiczna Żywność upiększająca

Żywność etniczna Żywność HoReCa Żywność tradycyjna Żywność prozdrowotna Żywność nowa

Główny trend XXI wieku ponieważ :

• Starzenie się społeczeństwa

• Złe odżywianie dzieci i leniwy tryb życia

Trendy w produkcji żywności (wg KK)

• Prozdrowotna / funkcjonalna Pl. Świat +++ (na pewno)

• Ekologiczna +,+++ (wady , cena, brak stosowanych dodatków , PL- kiepska jakość, niska sprzedaż

• Najtańsza +++,+++ zawsze i kryzys sprzyja

• Wygodna (on the go ) +++,+++ będzie wszędzie

• All natural bez chemii +++,+++ antidotum na dodatki

• Green libar - unikanie modyfikacji aby nie było trzeba pisać modyfikowane

• ŻMP +++, +++

• Regionalna tradycyjna +/- ,++ dewaluacja w Polsce zbyt dużo produktów

• Etniczna +++, +++ (turecka, chińska,

• Wegetariańska ++,+++

• Slow food (italia) wolna produkcja np. szynkapeklowana przez 12 tyg a nie 3 h przeciw fast food +/- ,++

Trend globalny Prozdrowotna :

1. ekwiwalentny wpływ na bardzo wiele chorób

2. ogromne pieniądza

3. starzenie się społeczeństwa

4. PL „ lecz się sam „

5. wzrost świadomości o roli składników prozdrowotnych i diety

Adt 1 : Ekwiwalentny wpływ na bardzo wiele chorób

Wpływ diety Kanada :

• choroby uk. krążenia 40-55%

• cukrzyca 35-50%

• nowotwory 35-50%

przewodu pokarmowego 70%

• otyłość 50%

• osteoporoza 20%

Czynniki ryzyka powstawania nowotworów :

• substancje rakotwórcze w żywności (naturalne, zanieczyszczenia tworzące się podczas produkcji.

• Spożywanie nadmiaru kalorii i otyłość

• Niskie spożycie owoców i warzyw

• Wysokie spożycie NNKT (n-6)

• Niskie spożycie błonnika

• Wysokie spożycie alkoholu

• Niezbilansowana fermentacja w przewodzie pokarmowym

Choroby uk. krążenia polypill a polymeal :

Dieta zamiast leków

Polypill:	Polymeal
Aspiryna Kwas foliowy Obniżenie ciśnienia Obniżenie cholesterolu	4x tydzień ryby wino 150 ml/d gorzka czekolada 100g/d warzywa i owoce 400g/d czosnek 1ząmbek migdały/o. Włoskie 40 g/d (n-3 przeciwutleniacze)
Mogą obniżyć ryzyko zawału 0 80%	obniżenie ryzyka o 78% przedłużenie życia u mężczyzn o 7 lat u kobiet o 5 lat

Choroby uk. krążenia zmniejszenie ryzyka NCEP :

Czynnik	ilość	Spadek LDL
nadwaga nas. Kw. Tłuszczowe cholesterol błonnik rozp. Sterole/stanole	-5 kg < 7 % <200 mg/d 5-10 g/d 2g/d	5-8 % 8-10% 3-5% 3-5% 5-15%
				24-43% ryzoko spadek 50-80%

Dieta wegetariańska równie skuteczna w obniżaniu zwartości cholesterolu jak leki :

• KK- miesiąc na diecie wegańskiej obniżenie zawartości cholesterolu (LDL) ok. 30%

• Obniżenie masy ciała o 2 kg

Ile kosztuje nieodpowiednia dieta?

• wadliwe odżywianie to 1/3 kosztów leczenia

• gdy dodatkowo niezdrowy tryb życia (papierosy) a przede wszystkim brak aktywności fizycznej

Koszty leczenia:

• PKB 1034mld zł

• koszty służby zdrowia 5% PKB -> 52mld zł

• 1/3 kosztów to wadliwe odżywianie -> 16mld zł (sama dieta) + aktywność fizyczna=26mld zł

• praktycznie min. 10mld zł rocznie

• USA - koszty otyłości -> 117mld $/rok

• USA - 306mln ludności

• otyłość w Europie/Polsce - 50-70% USA

• koszty otyłości w Polsce ok. 7mld$

Dlaczego żywność prozdrowotna?

1. Ewidentny wpływ na bardzo wiele chorób

2. ogromne pieniądze

3. starzenie się społeczeństw

4. Polska: „lecz się sam”

5. wzrost świadomości o roli skł. prozdrowotnych diety

Wykład 2 11.10.2011

Grupy żywności funkcjonalnej : naturalna- herbata, czosnek, warzywa ryby z dodatkiem składników prozdrowotnych - błonnik stanole/sterole n-3 z usuniętymi składnikami niekorzystnymi zdrowotnie- cholesterol, sól , nasycone kwasy tłuszczowe i trans ( USA mleko odtłuszczone) wspomagające działanie innych składników- np. inulina zwiększa dostępność Ca Prozdrowotna wg ADA FDA Herbata zielona i czarna 4-6 filiżanek/d Nowotwory przewodu pokarmowego Warzywa, owoce 500 g/d Nowotwory, CVD, czosnek 1 ząbek/d nadciśnienie Ryby 3/tydzień CVD mózg oczy Wino 180 ml/d CVD nowotwory soja 25 g białka/d CVD

CVD-Cardiovascular disease

ADA-American Diabetes Association

FDA- Food and Drug Administration

Żywność prozdrowotna USA- udział w zakupach :

• sok pomarańczowy z wapnem 61

• woda stołowa z przeciwutleniaczami 46

• chleb z witaminą E

• chleb z kwasem foliowym 36

• zupa z jeżówką (echipacea) 19

• frytki z dziurawcem i żeńszeniem 12

• hamburger z izoflawonami 10

Żywność funkcjonalna - Świat :

• RPA- dla dzieci ciastka wzbogacane w β-karoten (ślepota)

• Chiny- wzbogacanie w Fe (anemia) mięso psiegniazda jaskółek (ślina bogate w cenne składniki odżywcze), nalewka na mrówkach lub gąsienicach

Żywność prozdrowotna 2005- Świat 210 MLD $:

• BFY (lepsza dla Ciebie) 32%

• Wzbogacona/funkcjonalna 19%

• Naturalna prozdrowotna 18%

• Ekologiczna 7%

Zdrowotna dlaczego Cd. ??

• Niezdrowy tryb życia dzieci i młodzieży

• brak ruchu (komputery)

• alkohol narkotyki

• złe nawyki żywieniowe a szczególnie brak w diecie warzyw i owoców USA-z tego powodu możliwy wzrost ryzyka nowotworów o 40% ( K.K)

• PL- niedobór nnkt n-3 (CZD, IMID)

• sukcesy rynkowe żywności prozdrowotnej

• Europan Japanase and USA digestive health mortals are 6,5 bilions $

• PL- słabp strach marketingowców polepszenie wizerunku instant bez konserwantów

10podstawowych trendów w żywności prozdrowotnej (USA 2008):

1. Diegestive health - probiotyki i prebiotyki inulina, najwiekszy segment zywności funkcjonalnej

2. Fruit i superfruit - egzotyczne owoce gr. o dużej sile antyoksydacyjnej

3. Naturaly health- naturalnie prozdrowotna

4. Beatu Foods-

5. Weight nanogenent- utrzymanie odpowiedniej masy ciała

6. Mood Food- żywność na dobry nastrój

7. Premiunisation- żywność z premią żywność BFY

8. Snacks- prozdrowotne

9. kieds nutritions -żywność dla dzieci np. bogata w o-3

10. antioxidants- nowotwory objawy nasłonecznienia

Żywność prozdrowotna marketingowa :

• w USA 99% health clains

• PL zdrowa zywność

• All natural

• Clean label (bez sztucznych dodatków i chemii w produkcji)

• Ekologicznej

• Suplementy diety

Top 10 funktional Foods :

• Owies, psylium - beta-glukan ; serce

• soja -białko/ izoflawony ; serce

• Ryby morskie n-3 serce, mózg oczy

• Żurawina- uk moczowy

• Produkty pomidorowe- lipoken nowotwory (prostaty)

• Czerwone wino -polifenole, serce nowotwory

• Jogurt probiotyczny

• Warzywa i owoce -zaparcia, funkcjonowanie wątroby ciśnienie, cholesterol, otyłośc nadwaga

• Żywność o obniżonej zawartości tłuszczu - mało nasyconych, nowotwory, choroby układu krążenia

New York State Dietetic Association - top 5 funktional food :

1. Łosoś- wysoka zawartość n-3 , choroby układu krążenia , praca mózgu , osoby z chorobami układu krążenia spożywały 1 g kwasów n-3/ d

2. Owies- wysoka zawartość błonnika, beta-glukan może zmniejszać ryzyko chorób układu krążenia i nowotworów

3. Borówki/jagody- chronią przed rodnikami oraz chorobami związanymi z nasłonecznieniem

4. Mleko niskotłuszczowe- Ca regulacja pracy serca, obniżanie nadciśnienia, mocne kości,

5. Niskotłuszczowy jogurt- probiotyczny

Światowy i Polski trend walki z otyłością :

• Paryż listopad 2008 konferencja dodatki prozdrowotne specjalna

• Unijny program diogens -pierwsze wnioski pesymistyczne

• Konferencje Sydney Bangkok, j.w

• Wiele programów europejskich, narodowych, lokalnych . diogenes 20 milionów E

• Programy edukacyjne - konwencje o CVD, zawały udary, cukrzyca choroby nerek

• Mnóstwo diet odchudzających

• Coraz więcej produktów przeciw otyłości- żywność niskoenergetyczna i typu light

• Żywność długosycąca

• żywność blokująca odczucie apetytu i działania enzymów trawiennych

Brak efektów !!!!!!!!!!!

• apel do producentów o zmniejszenie kaloryczności swoich produktów

• żywność BFY

Wykład 3 18.10.2011

Heart Smart living of Canada :

• nie zdrowy poziom cholesterolu we krwii , wysokie ciśnienie , cukier, są podstawową przyczyną zwałów serca.

Risk Factors for you:

Can control	Cannot control
Physical inaactivity High blood preassure High blood cholersterol Being overweight Diabets Excessive alcohol consumption stress	age gender family history ethnicity

Cholesterol :

• in Canada 45% men and 43% women have unhealthy cholesterol level

• lovering cholesterol byt even one procentage point a midleage is linked to a 25 decrease in risk of DVD

Blood preassure:

• 20-25% heigh blood pressure

• destroys the blood vessels

Diabets :

• diabets type II

Physical activity:

• physiac activity control level of chplesterol, sugar in blood

Food top 10 (eat more fruit and wegetabless ):

1. Broccoli (for vit. C, beta-caroten, folic acid) najcenniejszy przedstawiciel warzywa

2. Almonds ( fibre, calcium, vit. E, healthy fat ) K.K inne orzechy też

3. whole grains and whole grain breads (fibre and vitamins B) K.K (brazowy ryż, kasze

zwłaszcza gryczane)

4. Beans or legumes ( for iron, folic acid and fibre)

5. sweet potatoes (vit. A, C, beta-carotene, photas , fibre) K.K (non starchy vegetables )

6. Salmon, tuna, rainbow trout (n-3 acid,) K>K wszystkie ryby szczególnie morsie

(uwaga na pasze).

7. Spinach , kale, botwin (for vit. A,C, beta-carotene , Ca, folic acid, fibre)

8. oranges (vit, C , folic acid, nad fibre )

9. tomatoes (lycopene ) K.K przetwory

10. soybeans and soysproducts ( B, isoflavons, fibre, plants sterols )

Stress Busters :

• krótkie spacery na zebranie myśli

• robienie przerw na humor

• zarządzanie czasem

• weź głęboki oddech

• uważaj na dietę

• nadmierne spożycie powoduje stres ( alkohol, kawa, cukier, tłuszcz)

• dziel się swoimi uczuciami

Komu co
Dzieci w wieku szkolnym	A,B,C,D, Ca, Fe
Dziewczęta w okresie dojrzewania	B6, Fe, Ca
Kobiety w ciąży i karmiące	B6, B12, kwas foliowy, Fe, DHA
Osoby aktywne zawodowo	B,C,E
Kobiety w okresie menopauzy	A,B6,D,Ca,Fe, soja
Osoby w podeszłym wieku	B,C,D,Fe,n-3,luteina
Osoby palące	B,C
Pijące dużo alkoholu	B,C,Zn
Przebywające w zanieczyszczonym środowisku	C,B,karotenoidy
Wegetarianie	B12,Fe,Ca
Osoby przeziębione	C,Ca

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14.12.2008 w sprawie substancji wzbogacających dodawanych do żywności wzbogacanej.

• Wykaz witamin i składników mineralnych mogą być wykorzystane do wzbogacania

• Wykaz środków spożywczych do których mogą być dodawane witaminy lub i składniki mineralne

• Wykaz form chemicznych witamin i składników mineralnych

Wzbogacanie obowiązkowe:

• Margaryny i masło o obniżonej zawartości tłuszczu i miksy Ai D

• Sól do spożycia wzbogacana w jodek potasu, jodan potasu

Znakowanie deklaracja :

• Deklaracja na opakowaniu stanowi sumę zawartość witamin i skałdników mineralnych w produkcie + dodane

1. Wykaz środków spożywczych do których mogą być dodawane witaminy lub i składniki

mineralne :

• Mleko, produkty mleczne, soki owocowe, warzywne, mąka, przetworu zbożowe, nektary , oleje roslinne ( E) koncentraty napojów, deserów, z udziałem proszku owocowego zaprawy z soku owocowego

• Wykaz witamin i składników mineralnych mogą być wykorzystane do wzbogacania

• Witaminy: A,D,E,K,B(1,2,6,12),C, niacyna, kwas foliowy, pantotenowy,biotyna i inne

• Minerały: Ca, Fe, J, i inne

3. Wykaz form chemicznych witamin i składników mineralnych:

• Witamina A: retinol, octan retinolu, plamitynian retinolu, beta-karoten

• Ca- mleczan, węglan, chlorek, cytrynian, , glukonian, wodorotlenek, tlenek, glicerofosforan(UE), sole wapniowe, sole kwasu ortfosforowego(UE)

• EU dopuszczone w unii europejskiej ale w Polsce.

Nie daj się nabić w butelkę

Czasem wzbogacanie produktów witaminami na niewiele się zdaje. Tak jest np. w wypadku niektórych soków (w przezroczystych butelkach) wzbogacanych witaminą A. Cóż z tego, że ją dodano, skoro i tak jej większość zaniknie pod wpływem światła, zanim jeszcze włożymy sok do sklepowego koszyka...

Niektórzy producenci celowo wykorzystują niedoinformowanie konsumentów i proponują produkty „udające" żywność funkcjonalną. Skrajnym przykładem jest obniżanie zawartości tłuszczu w niektórych deserach i zamiast niego dodawanie większej ilości cukru. Zamienił stryjek...

Dzięki nowym technologiom możliwe jest wytwarzanie artykułów żywnościowych o konkretnych cechach. W ten sposób powstają produkty:

• wzbogacane - gdy dodawane są np. witaminy lub mikro- i makroskładniki, które w naturalnych warunkach w produktach tych nie występują w ogóle lub występują w ilościach śladowych;

• niskoenergetyczne - gdy zostaje obniżona wartość kaloryczna produktu przy zachowaniu jego wartości odżywczej;

• wysokobłonnikowe - gdy do produktu dodaje się frakcje rozpuszczalne lub nierozpuszczalne błonnika pokarmowego;

• o obniżonej zawartości - np. sodu, cholesterolu, glukozy i innych substancji;

• probiotyczne - czyli zawierające żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej;

• dietetyczne (dietozależne) - czyli specjalnego przeznaczenia dla osób z zaburzeniami metabolizmu i trawienia, czego przykładem jest żywność bezglutenowa lub niezawierająca fenyloalaniny;

• energetyzujące i przeznaczone dla sportowców.

Alergeny:

EU 4% dorosłych, i 6% dzieci ma alergię odpowiednio 15 i 23 miliony

• GMO

• All alergies will be gone i a decade

Składniki powodujące alergię :

1. zboża (zawierające gluten, pszenica, jęczmień, owies, orkisz, oraz produkty wytworzone

z nich , z wyj. : maltodekstryn, syropów glukozowych i do produkcji alkoholu

2. skorupiaki i produkty wytworzone z nich

3. jaja i produkty wytworzone z nich

4. ryby i produkty wytworzone z nich z wyj. Żelatyny, noski witami i tej stosowanej do

klarowani piwa i wina

5. orzechy arachidowe i produkty wytworzone z nich

6. soja i produkty wytworzone z niej z wyj. Rafinowanego oleju (brak białka)(,

naturalnych tokoferoli, stanoli i steroli z oleju sojowego)

7. mleko i produkty wytworzone z nich łącznie z laktozą, z wyj serwatki do alkoholu i

laktikolu

8. orzechy , migdały , orzechy laskowe, włoskie, nerkowce, brazylijskie, pistacje,

makadama i produkty wytworzone z nich z wyj, odprowadzanych do produkcji

destylatów.

9. seler i produkty wytworzone z nich

10. gorczyca i produkty wytworzone z niej w tym musztarda

11. sezam i produkty wytworzone z niego

12. SO₂ i siarczyny , pozostałości dopuszczalne w produkcie 10 mg/kg i 10ml/l

13. łubin i produkty wytworzone z niego

14. mięczaki i produkty wytworzone z nich

Obowiązek oznakowywania odpowiedzialne za 90% reakcji alergicznych !!!

Żywność etniczna -regionalna (chińska, meksykańska, włoska, lub religijna koszerna (żydowska), halal (islamska)

Żywność koszerna zgodna z prawami religii żydowskiej :

• zwierzęta rytualnie czyste , przystokopne (cielęta, woły, sarny jelenie owce, bawoły świnie nie są rytualne

• bez krwi- dokładne wykrwawienie przy uboju, krojenie na kawałki i dokładne usuwanie naczyń krwionośnych prze specjalnie przeszkolonego człowieka , solenie opalanie (np. wątroba) nad ogniem z węgla drzewnego (bez krwistych plamek)

• zakaz spożywania razem mięsa i mleka (nie będziesz gotował koźlęcia w mleku matki jego. Pojecie bardzo szerokie dotyczy wszystkich produktów i dodatków pochodzących z mięsa/ mleka To co styka się z mlekiem/mięsem , blaty, noże stoły itd. Tez jest lekiem lub mięsem więc nóź bez dokładnego umycia po krojeniu nie może być wykorzystany np. do sera białego.

• Brak mleka w mięsnych sosach, pastach , pizza z serem bez mięsa

• Po spożyciu jednego przed drugim 6 h przerwy lub co najmniej opłukanie ust i przegryzienie chlebem

• Materiały w które może wsiąknąć krew nie są koszerne

Halal - (zgodnie z prawem islamu a przeciwieństwo haran ):

• Je się aby żyć , a nie żyje by jeść

• Nie spożywać produktów z trzody chlewnej i produktów ze zwierząt padlinożernych

• Bez alkoholu i substancji odurzających

Zasady uboju :

• Zwierze powinno być skierowane głową na N-E

• Podczas uboju trzeba wypowiadać słowa „ Allah jest wileki)

• Ubój prowadzi i nadzoruje osoba wyznania muzułmańskiego

• Zwierze przed ubojem powinno być żywe

• Narzędzie do uboju powinny być ostre (nóż lub kosa)

• Zwierze zarżnięte jednym cięciem

• Krew maksymalnie usunięta

Żywność halal- olbrzymi rynek

• 603 mld $ , w Europie rynek rośnie wraz z rozwojem demograficznym społeczności muzułmańskiej

• populacja 38 mln , najwięcej w Europie środkowej i wschodniej Europie (niewiadomo na podstawie czego takie dane) ¼ populacja świata

• na zyskach cierpią zwierzęta zabijane w sposób nie humanitarny

• zakazane w Norwegii, Szwecja, Szwajcaria

• biznes nie w rękach muzułmanów np. 80% kurczaków w Brazylii, nowa zelandia 95% owiec

• w europie w Tesco i Carefour tworzy się działy halal

• we Francji lokal KFC maj dania halal

ŻMP- Prod zachowujące cechy świeżości. Mogą być poddane oczyszczaniu, pozbawieniu części nie jadalnych, ewentualne rozdrobnienie, ewentualne  lekkie przetrzymanie np. przeciery, soki w zasadzie bez obróbki cieplnej.

• Dłuższy okres przydatności do spożycia (kilka dni)

• Zachowuje cechy świeżości.( soki jednonodniowe się nie zaliczają)

• Bardzo wiele produktów czerwone mięso, drób, ryby, warzywa, owoce, produkty piekarskie , główne poważne problemy mikrobiologiczne

• Nowe technologie głownie nietermiczne , napromieniowanie czy atmosfery modyfikowane, moczenie w roztworach utrwalających.

Wykład 4 08.11.2011

WEGETARIANIZM

Cechy ogólne:

• Ograniczenie konsumpcji produktów pochodzenia zwierzęcego

• Spożywanie produktów pełnych nie oczyszczonych

Odmiany wegetarianizmu :

• Semiwegetarianizm- ograniczenie spożycia produktów zwierzęcych w pewnym

stopniu (np. raz dwa razy w tygodniu ).

• Lactowegetarianizm- dopuszcza tylko jaja i produkty mleczne ze zwierzęcych

• Pestawegetarianizm- zwierzęce tylko ryby

• Weganizm- brak produktów zwierzęcych w diecie

• Witarianizm- tylko świeże warzywa i owoce

• Frutarianizm- tylko owoce !!

• Bretarianizm- „żyjemy przez oddychanie” !!!

• Pochodzenie z Indii , filozoficznego pkt widzenie zwierzęta to bracia i siostry , nie wolno zjadać braci i sióstr.

• Pochodzenie etyczne zabijanie zwierząt w męczarniach np. Hallal

• Ekonomiczne produkcja zwierzęca jest wyższa w kosztach niż roślinna

• produkcyjna większe zużycie wody na produkcję zwierzęcą.

Skutki bycia wegetarianinem :

• dieta uważana za zdrową

• dzieci nie mogą być w Polsce (Ca, B12) do rozwoju

• problem niedoboru (Ca, Fe, B12, Zn) w diecie wegetariańskiej i wzbogacanie

produktów celu uzupełnienia niedoborów (wysokie spożycie strączkowych,

pełnoziarnistych. )

HAMBURGERY IN POLAND

TURJEY HAMBURGER- skład mom (51%) I ine składniki

Ilość tłuszczu :

Hamburger MC	17%
Kurczak Mcnuggles	16%
Sery	30%
Parówki	35%
salami	70%
Czekolada	35%
Chipsy	35%
orzechy	50%

Cechy mięsa z badań :

Ca- wysoka zawartość w mom , wykrywanie dodawania mięsa odkostnionego mechanicznie

Cu- najwięcej w sojowym i wysokiej zawartość transów dawane w celu utrzymania struktury przez produkt sojowy.

Zn- dużo mięso wołowe ( wysoka zawartość nasyconych, mało transów , mało

wielonienasyconych ale są jednonienasycone )

Jedyne wspólne dla hamburgerów w Polsce wartość energetyczna i zawartość tłuszczu ale inny skład chemiczny.

Jedynie MC serwuje prawdziwe hamburgery w Polsce.

GMO

1. Cechy rolnicze- wzrost odporności na szkodniki czy herbicydy , wzrost plonów

2. technologiczne- polepszenie składu , rzepak kokosowy kolorowa bawełna

3. zdrowotne- polepszenie składu : golden rice , więcej błonnika zbożowego

4. cechy farmaceutyczne- sałata ze szczepionką wirusa zapalenia wątroby

W europie na rynku jest GMO wymuszenie otwarcia rynku przez WTO.

Mimo to pozostały regiony wolne od GMO , a takze kraje traktowane jako regiony Europy np. Polska.

Pasze w 80% to GMO wysoko białkowa soja ( ponieważ) :

• zakaz dodawania mączek mięsnokostnych ( problem BSE)

• brak niemodyfikowanej soi

• nie ma innych pasz wysokobiałkowych wzrost cen 0 40% mięsa przy paszach z nie modyfikowanej soi.

Za GMO : WHO, FAO, WTO, nauka w USA

Przeciw:

• Greenpeace -tylko europejski , rolnicy (bez sensu bo w nich uderzy),

• Ekolodzy( bez sensu bo nie dla GMO to dla nich plus zainteresowanie konsumentów produktami ekologicznymi),

• Konsumenci ( mają droższą żywność a są chronieni znakowaniem )

KK- wg prof. Krzystofa Krygiera

7

---