Finanse publiczne

Plan wykładu:

1. Zagadnienia ogólne

2. Finanse publiczne

3. Prawo podatkowe

4. Prawo bankowe

5. Prawo dewizowe

6. Ogólne reguły dotyczące gospodarki finansowej przedsiębiorstw

Proponuje sięgnąć do ustawy o finansach publicznych co do szczegółowego trybu wykonania budżetu, bo w skrypcie jest bardzo ogólnie 

Brakuje też omówienia podatku dochodowego od osób fizycznych oraz od osób prawnych (to mam zrobione na osobnych kartkach, nie chce mi się przepisywać, ale dam Wam do skserowania, notatki są bardzo czytelne).

Jeżeli chodzi o niektóre uregulowania co do dochodów j.s.t. i co do RIO, to uwzględniłam obecny stan prawny (kierując się przepisami wprowadzającymi ustawę o fin. pub.), ale od stycznia 2011r. wchodzą nowe przepisy np. zmieniające termin, po którym RIO opracowuje budżet, jeśli nie zrobi tego j.s.t. (31 stycznia zamiast 31 marca).

• Zagadnienia ogólne finansów publicznych

Klasyfikacja finansów (wg prof. Komara):

Najczęściej finanse publiczne przybierają postać gromadzenia i wydatkowania pieniędzy, tworzy się zasoby, które można klasyfikować według kryteriów przedmiotowych i podmiotowych:

a) kryterium przedmiotowe - istotą jest związek między ruchem pieniądza a wywołanym przez ten ruch skutkiem materialnym, zaliczamy tutaj:

- zasoby materialne (charakteryzują się ścisłą więzią między ruchem a skutkiem - np. kupno czegoś - płacąc otrzymujemy usługę)

- zasoby redystrybucyjne/transferowe (powodują ruchy transferowe, ale nie idzie za tym skutek materialny, mają charakter bezzwrotny, np. zasiłek, opłaty, podatki, cła)

- zasoby kredytowe (tutaj także nie mamy substratów materialnych, ale takie zasoby mają charakter zwrotny, zaciągnięcie zobowiązania powoduje, że będzie je trzeba w określonym okresie spełnić, np. pożyczka, kredyt, emisja papierów wartościowych)

b) kryterium podmiotowe - łączy się z podziałem systemu finansowego państwa na ogniwa systemu finansowego (pojęcie ogniw nie jest znane ustawie, na gruncie doktryny wykształciła się definicja ogniw systemu finansowego - zróżnicowanych rodzajowo jednostek uczestniczących w systemie finansów państwa). Istnieją grupy tych jednostek:

- grupa podmiotów reprezentujących administrację państwową (ogniwo systemu budżetowego)

- grupa ogniw prowadząca działalność gospodarczą (przedsiębiorcy)

- instytucje o charakterze ubezpieczeniowym

- instytucje bankowe

- podmioty zaliczane do szeroko pojmowanej ludności

Definicje finansów:

1) prof. Stefan Ballard (def. ekonomiczna): finanse to procesy i zjawiska pieniężne, do procesów i zjawisk zaliczamy zarówno zdarzenia faktyczne i prawne, istotnym jest to, że wiążą się one z pieniądzem (pieniądz jest niezbędnym elementem dla realizowania finansów)

2) prof. Wanda Wójtowicz: finanse to pieniężny mechanizm wymiany materialnej

3) prof. Karol Ostrowski: pisał głównie o finansach państwa socjalistycznego, według niego finanse to pojęcie, które cechuje przejawy i treści działalności finansowej

4) prof. Jerzy Harasimowicz: finanse to stosunki społeczne, które powstają w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy (definicja ta znalazła wyraz w ustawie o finansach publicznych). Definicja ta eksponuje dwustronność procesów zachodzących: z jednej strony aktywa, z drugiej pasywa  przychody i rozchody (w budżecie państwa) lub dochody i wydatki.

5) prof. Jaśkiewicz: finanse to zjawisko ekonomiczno-społeczne, którego treścią jest gromadzenie pieniędzy i ich rozdzielanie, według tej definicji finanse i pieniądze nie są synonimami. Finanse to ruch, transfer pieniędzy.

6) prof. Brzeziński, prof. Kalinowski: finanse to pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnych. Działalność finansowa to czerpanie środków pieniężnych i ich przeznaczanie na realizację potrzeb.

6) prof. Borodo: finanse to kategoria ekonomiczna, obejmuje procesy społeczne, które powstają w wyniku gromadzenia i wydatkowania pieniędzy

7) prof. Kosikowski i Ruśkowski (nowsza definicja): finanse, to zasoby pieniężne, operacje na tych zasobach oparte i normy prawne dotyczące zasobów i operacji

Finanse publiczne.

Prof. Jaśkiewicz  finanse publiczne to gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych dokonywane przez państwo lub inny związek publicznoprawny.

Prof. Brzeziński  finanse publiczne to procesy ekonomiczne wiążące się z podziałem dochodu narodowego przez podmioty prawa publicznego.

Kosikowski i Ruśkowski  Finanse publiczne, to publiczne zasoby pieniężne, operacje na tych zasobach oparte i normy prawne dotyczące zasobów i operacji.

Wg niektórych przedstawicieli doktryny istnienie finansów publicznych jest niezależne od woli ludzkiej i ma charakter obiektywny.

Prof. Kurowski  nie można mówić o finansach, lecz o gospodarce finansowej, rozumianej jako posługiwanie się pieniądzem (pogląd odosobniony).

W obecnej ustawie definicję finansów publicznych znajdujemy w art. 3. Według niej: Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, w szczególności:

1)  gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

2)  wydatkowanie środków publicznych;

3)  finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

4)  zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

5)  zarządzanie środkami publicznymi;

6)  zarządzanie długiem publicznym;

7)  rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

W doktrynie dokonuje się podziału finansów na:

- publiczne

- prywatne (finanse osób fizycznych)

Doktryna stara się nakreślić jasne różnice między tymi rodzajami finansów.

1) Gandemait  różnica dotyczy zapewnienia równowagi w ramach finansów: finanse prywatne opierają się na gospodarce rynkowej, natomiast realizacja określonych zadań utrudnia w zakresie finansów publicznych funkcjonowanie gospodarki rynkowej, ale istnieje szereg przejawów gospodarki rynkowej  np. wybór wykonawcy

2) w ramach finansów publicznych dysponujemy przymusem w pozyskiwaniu dochodów na realizację określonych zadań  np. egzekucja podatkowa

3) celem finansów publicznych jest zabezpieczenie interesu publicznego, celem finansów prywatnych jest zabezpieczenie interesów osób fizycznych

4) finanse publiczne - gestorem jest związek publicznoprawny

5) skala środków - dochody i wydatki prywatne przewyższają publiczne

6) w finansach publicznych stosowane są instrumenty administracyjnoprawne, w obrocie prywatnym podmioty są równorzędne

7) scentralizowane zarządzanie w finansach publicznych

8) w finansach publicznych koncentracja ogromnych funduszy następuje w rękach stosunkowo niewielkiej liczby podmiotów

9) finanse publiczne zostały poddane specyficznym regułom i procedurom

Ogólnie doktryna nie wypracowała jednolitej definicji finansów prywatnych, definiuje się je raczej na podstawie różnic.

Inny podział:

Finanse publiczne:

1. finanse państwa

2. finanse zakładów publicznych

3. operacje banku centralnego

4. finanse jednostek samorządu terytorialnego

Finanse niepubliczne:

1. finanse prywatne sensu stricto (np. finanse osób fizycznych, gospodarstw domowych, przedsiębiorców prywatnych)

2. finanse zrównane z prywatnymi (np. finanse przedsiębiorstw i banków państwowych - z wyjątkiem centralnego banku państwa)

3. finanse grupowe (np. finanse partii politycznych, fundacji, stowarzyszeń, kościołów)

System finansowy:

A) Wanda Wójtowicz: całokształt funkcjonujących w państwie uporządkowanych instytucji, które regulują gospodarkę finansową. Pojęcie systemu finansowego państwa jest szersze niż `finanse publiczne'. System finansów publicznych jest trzonem systemu finansowego. Do systemu nie wchodzą jednostki nienależące do sektora finansów publicznych. Podsektory: rządowy, samorządowy, ubezpieczeń społecznych.

B) Komar, Łączkowski: organizacja finansów, w skład jej wchodzi zespół urządzeń i form umożliwiający gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych

C) Harasimowicz: ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez obowiązujące prawo w danym państwie i w danym czasie. Dwa rodzaje elementów:

- element materialny (instytucje) - konstrukcje prawne funkcjonujące w celu realizacji zasad

- element niematerialny - zasady systemu, regulacje wyznaczające sposób postępowania

Te dwa elementy powinny być komplementarne.

D) Borodo: złożona konstrukcja prawna, działająca w określonym celu - publicznej działalności finansowej państwa

E) Brzeziński: zespół urządzeń i instytucji prawnych o charakterze publicznym. Postuluje się by system ten opierał się na rozwiązaniach celowych i logicznych. Celem konstruowania tego systemu jest zapewnienie gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych.

F) Jaśkiewicz: ogół rozwiązań, instytucji, form ściśle powiązanych ze sobą, celem których jest gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych.

G) Ostrowski: elementy te muszą być powiązane funkcjonalnie

Schemat powiązań pomiędzy ogniwami systemu finansowego państwa:

Ogniwo systemu finansowego - elementy systemu finansowego związane z funkcjonowaniem różnego rodzaju podmiotów realizujących tą samą działalność. Tradycyjnie wyróżnia się 5 takich ogniw.

system bankowo-kredytowy system ubezpieczeń





system budżetowy

system finansowy przedsiębiorców finanse ludności

Po roku 90 stopień udziału państwa w gospodarce uległ zmianie ilościowej i jakościowej. Więzi między podmiotami uległy zmianie, lecz ciągle są ze sobą powiązane i tworzą zorganizowaną całość.

System budżetowy  finanse ludności: przede wszystkim świadczenie bezzwrotne i nieodpłatne (np. świadczenia stypendialne, zasiłki), ale i wypłata wynagrodzeń w sferze budżetowej

Finanse ludności  system budżetowy: przede wszystkim świadczenia o charakterze daninowym (np. podatkowe)

System budżetowy  system finansowy przedsiębiorców: obecnie liczba przedsiębiorstw państwowych jest niewielka (ok. 1200). Pojawiły się nowe kategorie przedsiębiorstw. Mamy tutaj rozmaite świadczenia nieodpłatne, pomoc publiczna, np. dofinansowanie odsetek kredytów, zwolnienie z długu podatkowego, dotacje itp.

System finansowy przedsiębiorców  system budżetowy: rozliczenia z tytułów podatkowych, dług celny, opłata, wpłata z zysku do budżetu (przedsiębiorstwa państwowe), opłata za korzystanie ze środków otrzymanych przy założeniu, świadczenie dywidendy od jednoosobowych spółek skarbu państwa

System bankowo-kredytowy  system budżetowy: podatki i inne obciążenia

System budżetowy  system bankowo-kredytowy (oparty na bankach komercyjnych): dotacje

Kasowa obsługa budżetu państwa - generalnie NBP, pewne wyjątki BGK

Jeżeli wejdziemy do strefy euro, NBP straci te uprawnienia (na rzecz Europejskiego Banku Centralnego i Banku Gospodarstwa Krajowego)

System ubezpieczeń  system budżetowy: podatki, opłaty

System budżetowy  system ubezpieczeń: dotacje celowe

Instytucja lokat budżetowych - w PRL istniała zasada, że instytucje ubezpieczeniowe osiągały większe dochody niż wydatki. Nadwyżki te lokowano w budżecie państwa, co nie miało wiele wspólnego z lokatą, gdyż nie wracały do przedsiębiorstw, były konsumowane (traktowane jako źródło wydatków budżetowych). Obecnie lokat budżetowych już nie ma. Zakłady ubezpieczeń powinny swoje nadwyżki lokować w bezpiecznych papierach wartościowych.

Do lat 90 funkcje ubezpieczeń skupiało państwo (PZU, Warta). Do monopolistów dołączyła wtedy „Westa”. W tej chwili do obrotu dopuszczono spółki akcyjne i towarzystwa ubezpieczeniowe. Ustawodawca potraktował ich jak przedsiębiorców.

Finanse ludności  system ubezpieczeń: oparte na umowach cywilnoprawnych: z jednej strony składki, z drugiej odszkodowanie

System finansowy przedsiębiorców   finanse ludności: wynagrodzenia pracownicze, zapłata ceny za towary/usługi

Finanse ludności  system bankowo-kredytowy: opłata za korzystanie z udostępnianych środków, wynagrodzenia za obsługę i dokonywanie czynności cywilnoprawnych oraz kredyty z drugiej strony

System finansowy przedsiębiorców   system ubezpieczeń: składka i odszkodowanie (normalne relacje klient - kontrahent oparte na umowach cywilnoprawnych)

System finansowy przedsiębiorców   system bankowo-kredytowy: z jednej strony świadczenia związane z obsługą rachunków przedsiębiorstw, z drugiej strony działalność kredytowa.

System bankowy   system ubezpieczeń: opłaty bankowe i opłaty z tytułu ubezpieczenia osób fizycznych (pracowników banków), odszkodowania z drugiej strony.

Pewne podmioty mogą prowadzić zarówno działalność bankową, jak i ubezpieczeniową, np. ING

Funkcje finansów publicznych

Funkcją finansów publicznych nazywamy sposób oddziaływania, bądź osiągania zamierzonych efektów w systemie finansów publicznych.

W doktrynie wyróżnia się następujące funkcje:

1) funkcja fiskalna - termin `fiskalizm' pochodzi ze Starożytnego Rzymu i związany jest z fiskusem ściągającym daniny. Termin ten obrastał cechami negatywnymi, zwłaszcza, gdy pobierane przez państwo środki nie są racjonalnie wykorzystywane. W okresie PRLu podnoszono, że w warunkach gospodarki opartej na uspołecznionych środkach produkcji nie ma ona racji bytu. Obecnie uważa się ją za funkcję podstawową, nieodzowną, niewymagającą nawet szerszego uzasadniania. Funkcja ta zmierza do pobrania i zgromadzenia środków pieniężnych, które pozwolą na zaspokojenie świadczeń publicznych (redystrybucja). Fiskalizm obejmuje nie tylko podatki, ale także cła, akcyzy

2) funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) - ujmowana jest jako celowe, świadome wykorzystywanie instytucji prawno-finansowych do powtórnego podziału tworzonego w państwie produktu krajowego brutto. Można mówić nawet o redystrybucji terytorialnej, przeznaczaniem środków budżetowych zgodnie z polityką państwa na określone terytoria. Realizuje się ją za pomocą - z jednej strony np. systemu podatkowego, z drugiej przez system dotacji, subwencji, zasiłków dla określonych podmiotów.

3) funkcja stymulacyjna (bodźcowa) - najczęściej utożsamiana z oddziaływaniem na poszczególne podmioty (ludność, przedsiębiorców, banki) za pomocą obietnic korzyści finansowych (np. ulg i zwolnień podatkowych) lub zagrożeń dolegliwościami finansowymi (np. pozbawienie premii w przedsiębiorstwie państwowym za niewykonanie planu produkcji). Ma ona element wspierający (np. zwiększenie produkcji, ochrona środowiska naturalnego) oraz zmiękczający (np. odsetki za nieterminową realizację zobowiązań publicznoprawnych) 4) funkcja ewidencyjno-kontrolna - niektórzy autorzy mówią o niej, jako o funkcji ubocznej (W. Wójtowicz). W warunkach gospodarki sterowanej centralnie funkcja ta miała wyraźnie kontrolny charakter (poprzez instytucję pieniądza można kontrolować sytuację gospodarczą), w warunkach demokratycznych i wolnego rynku - funkcja ta ma bardziej charakter informacyjno-ewidencyjny. Nie dotyczy bowiem sprawowania kontroli, ale polega na sygnalizowaniu pozytywnych lub negatywnych wyników procesów gospodarczych.

Prawo finansowe

Można wyodrębnić trzy sposoby definiowania prawa finansowego:

1) sensu largo - gałąź prawa, która reguluje wszystkie zagadnienia związane z funkcjonowaniem systemu finansowego;

- ustrojowe

- materialnoprawne (np. rozwiązania prawnopodatkowe)

- formalnoprawne (np. przepisy prawa podatkowego - prawa i obowiązki stron stosunku prawnopodatkowego)

2) sensu stricto - prawo finansowe narodziło się z prawa skarbowego w okresie międzywojennym. Od `51 r. nie ma ministra skarbu i od tego czasu powstaje prawo finansowe. Normy, które bezpośrednio dotyczą budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraz sposobu ich funkcjonowania.

3) prawo finansowe to odrębna gałąź prawa charakteryzująca się odrębnym przedmiotem regulacji, jakim jest stosunek prawno-finansowy.

Istniał też pogląd negujący pojęcie „prawa finansowego” jako jednej gałęzi prawa. Autorzy tych poglądów wypowiadają się za odrębnym traktowaniem poszczególnych dziedzin prawa, uznawanych w warunkach gospodarki centralnie sterowanej za elementy składowe prawa finansowego (prawo budżetowe, podatkowe, celne, dewizowe i bankowe). R. Sobczak uważał, że prawo finansowe to w połowie prawo cywilne i prawo administracyjne, gdyż jako podstawę przyjmował rodzaj normy prawnej.

Definicje:

1) prof. Ostrowski - normy składające się na instytucje prawne przeznaczone wyłącznie do regulacji całokształtu operacji finansowych państwa

2) prof. Harasimowicz - ogół norm regulujących działalność finansową, struktura prawa finansowego odpowiada rodzajowi stosunków finansowych

3) prof. Wójtowicz - gałąź prawa publicznego, która reguluje prowadzenie przez podmioty prawa publicznego działalności finansowej. Prawo ma charakter publiczny, gdyż oparte jest na władztwie finansowym podmiotów prawa publicznego

4) Jaśkiewicz - regulacja stosunków wynikających z działalności finansowej

4) Brzeziński - zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie  w ten sposób pozwala odróżnić finanse publiczne od prywatnych

5) Szyrocki - pomiędzy pojęciami prawa finansowego i finansów publicznych jest więź przedmiotowa (wydatkowanie i gromadzenie środków)  prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z gromadzeniem, wydatkowaniem i rozdzielaniem środków pieniężnych

Wydaje się też, że można mówić o prawie finansowym finansów prywatnych (Kosikowski - w prawie bankowym są regulacje zarówno publiczno- jak i prywatnoprawne).

Źródła prawa finansowego:

- znaczenie szerokie  wszystkie normy, które w jakikolwiek sposób dotykają zagadnień związanych ze stosunkami prawno-finansowymi

- znaczenie wąskie  normy, które regulują przede wszystkim zagadnienia finansowe (np. ustawy podatkowe, ordynacja podatkowa - wątpliwości co do prawa bankowego)

Konstrukcja normy prawnej prawa finansowego:

Profesor Sobczak wyróżniał wśród norm prawa finansowego normy:

- odwołujące się do typowego sposobu regulacji stosunku administracyjnego (charakteryzujące się władztwem organów administracyjnych)

- mające charakter cywilistyczny

Podnosi się także, iż istnieją normy o charakterze karnym, np. ustawa karna skarbowa, regulacje związane ze stosowaniem rygorów prawa celnego, dewizowego i podatkowego. Przepisy te nie mają charakteru finansowego - charakter taki ma ich zakres regulacji opisywany dyspozycją. Przeważa jednak charakter karny, nie jest to szczególny typ norm prawa finansowego.

Norma administracyjna charakteryzuje się nierównorzędnością. Normy podatkowe oparte są właśnie na tym sposobie regulacji. Podmiot nie ma właściwie wpływu na kształtowanie decyzji podatkowej, może dążyć do jej rewizji, wzruszenia tylko poprzez określone procedury. Podmiot ma tylko teoretyczny wpływ poprzez przedstawienie organowi dokumentów, które może organ wziąć pod uwagę. Organ ma możność władczego wkraczania w sferę prawną adresata decyzji.

Normy o charakterze cywilnym zawarte są przede wszystkim w prawie bankowym, ubezpieczeniowym, regulują stosunki między przedsiębiorcami  tam wszędzie gdzie mamy stosunek równorzędności. Dowolność stosowania stosunku cywilnoprawnego ma jednak często ograniczony charakter  np. umowy adhezyjne. Ograniczenia wynikają z rodzaju produktu, zasad i mogą mieć też charakter natury obiektywnej.

Polityka finansowa i planowanie finansowe

Planowanie finansowe:

Ruśkowski, Kosikowski, Harasimowicz  zespół działań polegający na ustalaniu na przyszłość kształtowania wydatków, dochodów i nadawaniu im mocy wiążącej (plany dyrektywne). Planowanie finansowe wyróżnia element dochodów i wydatków. Ta definicja powinna być uzupełniona, gdyż obecnie ustawa o finansach publicznych określa budżet jako wydatki i dochody, przychody i rozchody. W socjalizmie plany miały charakter taki, że rozliczano z efektów, plany takie miały charakter rzeczowy i były realizowane w pewnym czasokresie  najczęściej 5 lat. W obecnej praktyce można spotkać się z programami finansowymi (o szerokim charakterze, w dłuższym przedziale czasowym, niedyrektywne), projektami (pewne założenia bez mocy wiążącej, programy przed autoryzacją) i prognozami (przewidywania co do kształtowania się gospodarki w przyszłości).

Klasyfikacja:

* ze względu na czasokres obowiązywania:

- krótkoterminowy

- średnioterminowy (3-5 lat)

- długoterminowe (> 5 lat)

* ze względu na moc wiążącą:

- dyrektywne (posiadające moc wiążącą)

- analityczne (brak mocy wiążącej)

* ze względu na zakres podmiotowy bądź przedmiotowy:

- jednostkowe (dotyczące określonych grup podmiotów)

- analityczne (dotyczące określonego przedmiotu, bądź terytorium)

Polityka finansowa:

Obejmuje procesy związane ze świadomym, racjonalnym działaniem określonych podmiotów zmierzających do osiągnięcia określonych celów za pomocą instrumentów finansowych. Z natury jest zmienna, dynamiczna. Polityka finansowa wchodzi często w skład polityki innego rodzaju (gospodarczej, społecznej). Celem polityki finansowej jest skłonienie adresatów do podjęcia lub ograniczenia, zaniechania pewnych działań. Instrumentami są np. dotacje lub podatki.

Finanse publiczne

Uregulowania konstytucyjne:

• zastrzeżenie drogi ustawowej dla najważniejszych spraw wchodzących w zakres finansów publicznych

• zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto

• uregulowanie procedury budżetowej

• możliwość uchwalenia prowizorium budżetowego

• sprawozdanie z wykonania budżetu (RM składa je Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego)

• pozycja, organizacja i kompetencje NBP w państwie

• założenia polityki pieniężnej: corocznie ustala je RPP i przedkłada do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej

Nowa regulacja z 27 sierpnia 2009 roku. Ustawa obejmuje sześć działów:

1) Zasady finansów publicznych

2) Państwowy dług publiczny

3) Wieloletni Plan Finansowy Państwa i ustawa budżetowa

4) Środki europejskie i inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi

5) Budżet, wieloletnia prognoza finansowa i uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego

6) Audyt wewnętrzny oraz koordynacja audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych

Środki publiczne

Obecna ustawa reguluje to zagadnienie w art. 5. Wymienione tym przepisem elementy to źródła wpływów budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Klasyfikację tę można przedstawić w następujący sposób:

Środki publiczne

środki ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi

dochody publiczne

przychody publiczne środki pochodzące z budżetu UE oraz niepodlegające

zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa

członkowskie EFTA

Dochody publiczne

Przychody publiczne

Przychód jest pojęciem szerszym od dochodu, dochód to wynik operacji na przychodzie.

Przychody publiczne

• 
  
  Środki pochodzące z budżetu UE

Środki ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi to przede wszystkim świadczenia pieniężne o charakterze pomocowym.

• Doktrynalna klasyfikacja dochodów

* kryteria podmiotowe (od kogo)

- pochodzące od osób fizycznych

- pochodzące od osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej (mające zdolność do nabywania praw lub zaciągania zobowiązań)

* ze względu na rodzaj budżetu:

- zasilające budżet państwa

- zasilające budżety samorządowe

* ze względu na funkcje:

- o charakterze zasadniczym (przede wszystkim o celu fiskalnym  podatki, opłaty, cła

- o charakterze ubocznym (realizacja innych funkcji niż fiskalne, np. prewencję bądź represję  kary, mandaty, grzywny)

* ze względu na charakter ostateczny:

- bezzwrotne - raz wpłacony nie podlega zwrotowi (np. cło, opłaty  wyjątki: opłata skarbowa, podatek od czynności cywilnoprawnych)

- zwrotne - najczęściej są to świadczenia odpłatne (pożyczki i kredyty)

* kryterium odpłatności

- świadczenie o charakterze nieodpłatnym  nie pociągają obowiązku świadczenia wzajemnego

- o charakterze odpłatnym (np. opłaty)

Nie należy mylić tego podziału z ekwiwalentnością lub nieekwiwalentnością, choć według niektórych autorów jest to to samo. Wartość świadczenia nie zawsze jednak odpowiada np. opłacie.

* kryterium możliwości egzekwowania dochodu

- przymusowe

- dobrowolne

* ze względu na źródło występowania

- obligatoryjne (np. daninowe)

- fakultatywne (dochody związane z majątkiem gminy  wynajem nieruchomości, samoopodatkowanie się, opłata od posiadania psa)

* ze względu na okoliczności pobierania dochodów

- zwyczajne (wiążą się z występowaniem normalnych, powtarzających się zdarzeń)

- nadzwyczajne (np. po II wojnie  podatek od nadzwyczajnego wzbogacenia wojennego)

* ze względu na częstotliwość pobierania

- dochody zwyczajne

- dochody sporadyczne

* ze względu na pochodzenie

- dochody własne (podstawowe)

- dochody zasilające (zewnętrzne)

* ze względu na położenie źródła

- pochodzące z kraju (najczęściej chodzi o miejsce zamieszkania lub siedzibę podmiotu)

- pochodzące z zagranicy (kredyty udzielane przez banki zagraniczne, pożyczki od innych państw)

Przeznaczenie środków publicznych  zgodnie z art. 6 ustawy środki publiczne przeznaczone mogą być na:

- wydatki publiczne (budżetowe)  powszechnie przyjmowana kategoria w doktrynie

- rozchody publiczne, w tym rozchody budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego

Pojęcie rozchodów było krytykowane w doktrynie. Zwraca się uwagę na to, iż rozchody to nie to samo co wydatki. Rozchody mają charakter zwrotny, podczas gdy wydatki charakteryzują się bezwzględnością i ostatecznością. Rozchodami publicznymi są:

1)  spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2)  wykup papierów wartościowych;

3)  udzielone pożyczki i kredyty;

4)  płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością

6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych

Nadwyżka i deficyt sektora finansów publicznych

Pojęcia nadwyżki i deficytu sektora finansów publicznych są dwoma stronami tego samego „mechanizmu”. Generalnie dąży się do nadwyżki, jednakże w obecnych warunkach osiągnięcie nadwyżki nie jest w Polsce możliwe.

Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora.

W momencie pojawienia się deficytu pojawia się także potrzeba jego pokrycia.

Przez potrzeby pożyczkowe budżetu państwa rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:

1. deficytu:

- budżetu państwa

- budżetu środków europejskich

2) rozchodów budżetu państwa

Państwowy dług publiczny i dług Skarbu Państwa

Państwowy dług publiczny jest pojęciem szerszym niż dług Skarbu Państwa.

Państwowy dług publiczny oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

- wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne

- zaciągniętych kredytów i pożyczek

- przyjętych depozytów

- wymagalnych zobowiązań

a) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą dłużnikiem

b) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych

Sektor finansów publicznych

Obecnie częściowo zarzucono dawny podział na sektor rządowy i samorządowy  ustawodawca wprowadził inną regułę klasyfikacyjną. Niezależnie od podziału podmiotów na rządowe i samorządowe ustawodawca zaliczył szereg innych podmiotów do sektora finansów publicznych. Na gruncie art. 9 ustawy możemy wyróżnić:

1) podsektor rządowy, do którego zaliczamy: organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej, Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne, państwowe jednostki budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, państwowe fundusze celowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, państwowe instytucje kultury oraz filmowe, Narodowy Fundusz Zdrowia oraz inne państwowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych (z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo - rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego)

2) podsektor samorządowy, do którego zaliczamy jednostki samorządu terytorialnego, ich związki, samorządowe jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, samorządowe instytucje kultury oraz filmowe, samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych (z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo - rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego)

3) podsektor ubezpieczeń społecznych, do którego zaliczamy: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze.

Podstawy kwalifikacji do sektora finansów publicznych:

1. cel działania - wykonywanie zadań publicznych

2. zasoby do dyspozycji - środki publiczne do realizacji w/w zadań

Zasady rządzące finansami publicznymi

Na gruncie obecnie obowiązującej ustawy o finansach publicznych możemy wyróżnić dwie podstawowe zasady odnoszone do gospodarki środkami publicznymi. Ponadto wyróżniamy też zasady budżetowe, które wyrosły na drodze funkcjonowania budżetu, rządzące sposobem jego wykonania.

Zasada budżetowa to postulat kierowany pod adresem racjonalnego ustawodawcy w zakresie warunków i cech, jakie powinien posiadać prawidłowo przygotowany, uchwalony i wykonywany budżet.

Zasada jawności - głównie art. 33

Zasada ta dotyczy przede wszystkim budżetu, w mniejszym stopniu innych elementów finansów publicznych. Ustawodawca postanawia, iż gospodarka środkami publicznymi jest jawna. Wyjątki wynikają z racji stanu i zobowiązań międzynarodowych. W art. 34 ust 1 ustawodawca przedstawia aspekty jawności finansów publicznych:

1) jawność debat budżetowych zarówno na etapie projektowania, jak i kontroli (debata nad wykonaniem budżetu), odnosi się do budżetu państwa jak i budżetu jednostek samorządu terytorialnego

2) podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji z budżetu i funduszy celowych, zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych, informacji o wykonaniu budżetu państwa w okresach miesięcznych; podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących zadań i usług wykonywanych przez tą jednostkę oraz wysokości środków publicznych przekazanych na ich realizację, a także zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych i zasad odpłatności za świadczone usługi

3) jawność debaty nad projektem uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego

4) zapewnienie radnym dostępu do dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych, informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli gospodarki finansowej, sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni

5) udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia zdrowotne, z którymi ten Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym tych umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia

6) udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych, które w jakiś sposób otrzymały środki publiczne (dotacja, dofinansowanie, pożyczka)

7) udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych

8) podejmowanie, w głosowaniu jawnym i imiennym, uchwał dotyczących gospodarowania środkami publicznymi

9) podawanie do publicznej wiadomości treści planów działalności, sprawozdań z wykonania planów działalności oraz oświadczeń o stanie kontroli zarządczej

Zasada przejrzystości (szczegółowości) art. 39

Jej treścią jest postulat by budżety były publikowane w odpowiedni i szczegółowy sposób oraz miały jasną systematykę. Jest to ważna sprawa z punktu widzenia struktury ekonomicznej budżetu. Zasada ta jest starsza niż jawność. Początków można się dopatrywać w 1215 kiedy król angielski Jan bez Ziemi musiał usystematyzować budżet, gdyż nie mógł nakładać podatków bez zgody baronów. Zasada ta stwarza warunki do wykonywania kontroli.

Podziałki klasyfikacyjne:

- działy i rozdziały (określające rodzaj działalności np. rolnictwo, szkolnictwo)

- paragrafy (określające rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku oraz środków zagranicznych)

Mamy jeszcze do czynienia z częściami, ale dotyczy to wyłącznie budżetu państwa. Części odpowiadają temu, co jest elementem definicji budżetu  podmioty: organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli i ochrony prawa, sądy i trybunały  każdy z tych podmiotów ma „część”.

Z punktu widzenia podmiotowego najogólniejszą jednostką redakcyjną jest część, z punktu widzenia przedmiotowego jest to dział. Po uchwaleniu ustawy budżetowej należy przygotować układ wykonawczy budżetu. Każdy departament przekazuje taki układ Ministrowi Finansów. Co do budżetu jednostek samorządu terytorialnego to mamy tutaj rozwiązania analogiczne, z tym że nie występują tutaj „części”.

Zasada polityczności budżetu

Zasada zupełności (powszechności) budżetu

Nazwa ujęcia klasycznego odnosi się do rozumienia tej zasady w XIX w. Ujęcie współczesne to pojmowanie tej zasady obecnie. W klasycznym ujęciu zupełność jest realizowana przez to, że państwowe jednostki organizacyjne są związane z budżetem państwa, ogółem dochodów i wydatków, które ponoszą. Po wystąpieniu specjalizacji zadań, pojawiły się wątpliwości, czy można mówić o tej zasadzie, gdy jednostki dysponowały mieniem państwowym, ale budżetowały się samodzielnie.

W rozumieniu współczesnym zasada zupełności polega na tym, że wiążemy podmioty z budżetem dochodami i wydatkami, a nie ogółem dochodów i wydatków. W ramach tej zasady wyróżniamy dwa rodzaje jednostek

- per brutto (przekazywanie wszelkich uzyskiwanych dochodów do budżetu oraz pokrywanie wszystkich wydatków z budżetu)

- per netto (rozliczanie się z budżetem saldem swoich zysków)

Postulat zupełności budżetu jest podyktowany potrzebą zapewnienia szerokiej kontroli parlamentu nad finansami publicznymi, dysponowanie środkami poza budżetem rodzi niebezpieczeństwo wymknięcia się części publicznych środków spod takiej kontroli.

Zasada równowagi budżetowej

Zmierza do tego, aby zachować równowagę pomiędzy stroną dochodów i wydatków. Teoretycznie więc nadwyżka bądź deficyt budżetowy łamie tą zasadę. Uchwalenie budżetu z nadwyżką nie jest z reguły negatywnym zjawiskiem ekonomicznym, ale rodzi to problem w tym znaczeniu, że rządzący mogliby zmierzać do zagarnięcia tej części środków publicznych. Początkowo w państwach totalitarnych zmierzano do uchwalenia budżetów z nadwyżką, co miało świadczyć o sile państwa i jego dobrej kondycji. Zasada równowagi budżetowej obowiązywała w państwach socjalistycznych, na początku na Węgrzech (lata 70.). W gospodarkach rynkowych (Keynes) udowodniono, że budżet może być niezrównoważony  nie powoduje to automatycznie kryzysu finansów publicznych. Obecnie zasadę pojmujemy tak, że dopuszczamy istnienie deficytu, który winien być ustalany w sposób racjonalny, bezpieczny dla gospodarki, może być on nawet elementem pobudzenia gospodarki poprzez podejmowanie inwestycji. Zasada ta jest dążeniem do zbilansowania dochodów i wydatków. Refleksem tej zasady w ustawodawstwie jest dopuszczenie „potrzeb pożyczkowych” (co oznacza, że ustawodawca dopuszcza deficyt)  pośrednio ustawodawca dopuszcza deficyt w Konstytucji RP stanowiąc zakaz zmiany założonego w projekcie ustawy budżetowej deficytu przez Sejm oraz ustalając maksymalną wielkość państwowego długu publicznego na poziomie 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.

W doktrynie (Ciałkowski) postuluje by równowagę rozumieć kompleksowo, nie tylko opierać się na wynikach budżetu, ale także zbierać informacje z wszystkich możliwych źródeł.

Zasada jedności budżetu

Zasada ta rozumiana jest dwojaka:

- formalna jedność

- materialna jedność (merytoryczna, niefunduszowania)

Formalna jedność pojawiła się w XIX wieku. Rozumienie tej zasady od strony formalnej polega na tym, że ogół wydatków i dochodów państwa powinien być objęty jednym aktem prawnym  np. jednej ustawie budżetowej. Zasada ta obowiązywała ściśle w PRLu, na system budżetowy składały się budżety jednostkowe poszczególnych rad narodowych, jak i budżet centralny. Po przywróceniu w RP samorządu terytorialnego zasada jedności formalnej nie ma już zastosowania. Na gruncie światowym zasada ta ma zastosowanie w państwach małych bądź o nieskomplikowanej strukturze terytorialnej. Jednolitość w federacji może przejawiać się w tym, że jedność formalna istnieje pomiędzy poszczególnymi szczeblami - te budżety są spójne.

Czy można realizować zasadę jedności, jeżeli nie ma jedności formalnej? Doktryna przyjmuje, że tak.

Gdy chodzi o rozumienie jedności materialnej, zwane zasadą „wspólnego kotła”, bądź „jednego worka” to mamy na myśli rozwiązanie prawne polegające na tym, że środki publiczne wpływające do budżetu stanowią w nim jeden wspólny fundusz przeznaczony na różne wydatki publiczne  chodzi o to, że konkretnym źródłom dochodów nie odpowiadają konkretne kierunki wydatków. Nie ma np. tak, że VAT finansuje konkretny cel  np. promocję przedsiębiorczości. Nie ma więzi - to istota jedności materialnej.

Budżet

Źródła Wydatki

Art. 42 ust. 2 uznawany za normatywne ujęcie zasady jedności materialnej budżetu. Od zasady tej przewidziane są wyjątki.

Zasada roczności

Wyraża się tym, że:

1) akty prawne określają roczny termin budżetu

2) zasada ta oznacza, że środki publiczne będące rozchodami lub wydatkami nie mogą być wydatkowane dłużej niż do 31.12.  z upływem roku budżetowego nie ma możliwości dysponowania środkami finansowymi z tego roku. Ustawa dopuszcza pewne wyjątki (środki pochodzenia zagranicznego niepodlegające zwrotowi, wyjęcie wydatku z zasady roczności na mocy decyzji RM => decyzja taka musi zostać podjęta do 15 grudnia, a ostateczny termin dokonania wydatków to 31 marca).

Odstępstwem od tej zasady są próby wydłużenia budżetu powyżej jednego roku.

Zasada uprzedniości budżetu

W przeszłości od niej odstępowano. Zasada ta oznacza, że budżet powinien być uchwalany (jako akt prawny) przed datą jego wdrożenia. To jest teoria, gdyż w praktyce nie zawsze się tak udaje. Ustawodawca wskazuje jednak pewne granice, kiedy bez uchwalenia budżetu można wydatkować. W ciągu 4 miesięcy od wniesienia projektu prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu, jeżeli Sejm nie uchwali budżetu. Jest to przymus o charakterze konstytucyjno - politycznym. Przymusu finansowego nie ma.

Inaczej jest w jednostkach samorządu terytorialnego - tutaj nakłada się pewne obowiązki na radnych:

- budżet powinien być uchwalony do końca roku

- ostatecznie do 31 marca, jeśli nie jest możliwe uchwalenie wcześniej

- jeśli nie uda się uchwalić budżetu do 31 marca to Regionalna Izba Obrachunkowa ustala budżet dla danej jednostki w ramach jej obowiązkowych zadań własnych i zleconych

RIO ma podobny obowiązek, gdy uchwała budżetowa dotknięta jest nieważnością. Różnica w procedurze dla budżetu państwa i budżetu jednostki samorządu terytorialnego wynika z większej potrzeby natychmiastowych wydatków w jednostkach samorządu terytorialnego.

Formy organizacyjno - prawne jednostek sektora finansów publicznych

Do sektora finansów publicznych art. 9 obowiązującej ustawy zalicza między innymi:

1) jednostki budżetowe

2) samorządowe zakłady budżetowe

3) państwowe fundusze celowe

4) agencje wykonawcze

5) instytucje gospodarki budżetowej

Ad 1)

Jest to dominująca forma organizacyjno-prawna. Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności. Podstawą gospodarki finansowej jest plan finansowy jednostki budżetowej. Rozliczają się z budżetem metodą per brutto.

Jednostki budżetowe (z zastrzeżeniem odrębnych ustaw) tworzą, łączą, i likwidują:

1)  ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów - państwowe jednostki budżetowe;

2)  organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

Likwidując jednostkę budżetową w/w organy mogą postanowić o utworzeniu jednostki o innej formie organizacyjno-prawnej, która przejmie należności i zobowiązania likwidowanej jednostki.

Prezes RM może utworzyć jednostkę budżetową realizującą zadania na rzecz administracji rządowej, jednocześnie określając zakres tych zadań. Jednostka taka podlega Prezesowi RM albo wskazanemu przez niego ministrowi lub kierownikowi urzędu centralnego.

Jednostki takie charakteryzują się:

- brakiem niedoborów i deficytów

- zwolnieniem ze świadczeń publicznoprawnych (daniny)

- brakiem wolnych środków finansowych

- nie tworzą funduszy celowych

- brak środków na finansowanie swoich wydatków w sposób zwrotny

- jeśli osiągają dochody to trudno związać je z ich działalnością

Ad 2)

Zlikwidowano zakłady państwowe, pozostawiając wyłącznie samorządowe. Powoływane są one dla realizacji zadań własnych j.s.t. ściśle określonych w ustawie. Zadania te są wykonywane odpłatnie. Koszty działalności zakład budżetowy pokrywa z przychodów własnych (metoda budżetowania netto). Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu j.s.t., koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem j.s.t.

Zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu:

1. dotacje przedmiotowe

2. dotacje celowe na zadania bieżące finansowane z udziałem środków pochodzących ze źródeł zagranicznych

3. dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji

4. dotację podmiotową, w zakresie określonym w odrębnych przepisach

5. dla nowo tworzonego zakładu - jednorazowa dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe

Dotacje dla zakładu budżetowego (za wyjątkiem dotacji celowych) nie mogą przekroczyć 50 % kosztów jego działalności.

Zakład budżetowy wpłaca do budżetu j.s.t. nadwyżkę środków obrotowych, ustaloną na koniec okresu sprawozdawczego, chyba że organ stanowiący j.s.t. postanowi inaczej.

Zakłady budżetowe tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego.

W planie finansowym zakładu budżetowego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i kosztów, pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu.

Ad 3)

Zlikwidowano fundusze samorządowe, ich zadania przejęły j.s.t. Państwowe pozostały bez zmian, ale mają obecnie inny status prawny - tylko i wyłącznie postać wyodrębnionego rachunku bankowego, którym dysponują ministrowie, centralne org. adm. itp. (przedtem dopuszczalna była też forma osoby prawnej). Nastąpiły zmiany w planie gospodarowania funduszami (podobnie jak w agencjach wykonawczych).

Tworzone są na podstawie odrębnych ustaw. Ich przychody pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych.

Do państwowych funduszy celowych nie zaliczamy tych, których jedynym źródłem przychodów (z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego i darowizn) są dotacje z budżetu państwa.

Minusem funduszy celowych jest fakt absorpcji środków publicznych i zmniejszania przez to wpływów budżetu. Fundusze celowe osłabiają zasadę jedności materialnej budżetu.

Ad. 4)

Zastąpiły zlikwidowane fundusze motywacyjne. Są państwowymi osobami prawnymi. Tworzone są w celu realizacji zadań państwa. Część z nich powstała z przekształcenia agencji państwowych. Zasady działania agencji wykonawczych określa odrębna ustawa oraz ich statut.

Podmioty zarządzające agencjami wykonawczymi będą dysponowały zasobami wg ustalonych rocznych planów finansowych. O wszelkich zmianach w planie, należy informować Ministra Finansów (analogiczne rozwiązania przewidziane są dla funduszy celowych).

Agencja może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, w zakresie określonym odrębną ustawą.

Agencja jest zobowiązana corocznie wpłacać do budżetu państwa, na rachunek bieżący dochodów państwowej jednostki budżetowej obsługującej ministra sprawującego nadzór nad tą agencją, nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku, pozostającą po uregulowaniu zobowiązań podatkowych. W szczególnych przypadkach RM, na wniosek ministra nadzorującego, może wyrazić zgodę na niewpłacanie nadwyżki.

Ad. 5)

Nowa forma, zastąpiły gospodarstwa pomocnicze. Tworzone są w celu realizacji zadań publicznych. Nabywają osobowość prawną z chwilą wpisu do KRS. Działają na podstawie statutu nadanego przez organ wykonujący funkcje organu założycielskiego. Organizację wewnętrzną instytucji określa regulamin nadawany przez dyrektora tej jednostki. Dyrektora powołuje i odwołuje organ wykonujący funkcje organu założycielskiego.

Koszty działalności pokrywają z osiąganych przychodów (odpłatnie wykonują swoje zadania). Rozliczają się z budżetem metodą per netto. Podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy. Instytucje samodzielnie gospodarują mieniem, kierując się zasadą efektywności jego wykorzystania.

Na mienie instytucji mogą składać się:

1. przeniesione na własność nieruchomości

2. mienie stanowiące wyposażenie przekazane przez organ wykonujący funkcje organu założycielskiego

3. mienie nabyte z własnych środków

Instytucja może zbywać środki trwałe. Wartość majątku odzwierciedla fundusz instytucji.

Są tworzone przez:

1. ministra lub Szefa Kancelarii Prezesa RM, za zgodą RM

2. organ lub kierownika jednostki, o której mowa w art. 139 ust. 2 jako organu wykonującego funkcje organu założycielskiego => o utworzeniu należy wówczas poinformować Prezesa RM

Mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych, jeżeli tak stanowią odrębne ustawy.

Nowo tworzonej instytucji może być przyznana jednorazowa dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

Zasady gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych

1. Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Podstawową zasadą gospodarki finansowej jest więc zasada niefunduszowania. Wyjątki (np.): wydatki finansowane ze środków europejskich, wydatki finansowane z kredytów udzielonych przez międz. instytucje finansowe

2. Prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej  ustawodawca nie określa tych zadań  chodzi o zadania państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, które mogą być realizowane przez np. przedsiębiorstwa.

3. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy.

4. Sposób rozumienia dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów w budżecie:

- dochody oraz przychody - stanowią prognozy ich wielkości

- wydatki oraz łączne rozchody - stanowią nieprzekraczalny limit

5. Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa  wiąże się to z prognostycznym charakterem.

Wyjątek: nie stosuje się tej zasady do wydatków budżetu państwa na subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego oraz dla zlecenia zadań przez organ administracji.

6. Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów zasada celowości i zasada efektywności

7. Wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób umożliwiający terminową realizację zadań  zasada terminowości.

8. Jednostki sektora finansów publicznych zawierają umowy, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane, na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych.

9. Ze środków publicznych nie można tworzyć fundacji

10. Zaciąganie zobowiązań:

• ograniczenia przez dysponentów pierwszego stopnia nakładane na jednostki im podległe

11. 2 formy realizacji elastyczności budżetu (przenoszenie wydatków budżetowych, blokowanie wydatków budżetowych)

12. Dysponowanie prawami/papierami wartościowymi:

• nie mogą nabywać udziałów, akcji w spółkach za wyjątkiem papierów wartościowych emitowanych przez SP (obligacje, bony skarbowe)

13. Odpowiedzialność kierownika za całość gospodarki finansowej. Możliwość przekazania uprawnień pracownikowi - za naruszenie dyscypliny finansów publicznych odpowiada wtedy on i kierownik.

14. Kontrola - nie należy tego mylić z instytucją audytu.

Procedury oszczędnościowe i sanacyjne

Obowiązki nałożone głównie na Radę Ministrów ze względu na niekorzystną relację kwoty państwowego długu publicznego w stosunku do PKB:

• I próg - 50 - 55%, - procedura ostrożnościowa  uchwalenie budżetu na następny rok, w którym relacja deficytu budżetu do dochodów budżetu nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego.

• II próg - 55 - 60% - to nie jest już w zasadzie procedura oszczędnościowa, tylko konieczność ustalenia przez Radę Ministrów „programu sanacyjnego”, określającego przyczyny tego stanu, program przedsięwzięć działających długofalowo, a nie doraźnie rozwiązujących problem i trzyletniej prognozy (czy da się nie tylko usunąć zagrożenie, ale i ustabilizować stan właściwy); dotychczas te procedury nie były stosowane, uchwalana ustawa budżetowa musi spełnić szereg wymagań (np. nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej)

• III próg - 60% i więcej  jedn. sekt. fin. pub. mają zakaz udzielania poręczeń i gwarancji, przedstawienie programu sanacyjnego, w projekcie ustawy budżetowej jednostek samorządu terytorialnego kwota wydatków jest równa lub niższa od kwoty dochodów

Przepisów o procedurach ostrożnościowych i sanacyjnych nie stosuje się w przypadku wprowadzenia:

  1)  stanu wojennego

  2)  stanu wyjątkowego na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

3) stanu klęski żywiołowej na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

• Budżet

Gdy chodzi o definicje na gruncie polskim to zmieniały się one w czasie:

PRL - budżet był planem, istniało podporządkowanie, wszystkie budżety lokalne musiały odpowiadać wydatkom i dochodom budżetu centralnego.

Po roku '90.  mamy tylko budżety jednostkowe państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

Budżetem w rozumieniu prawa budżetowego z 1991 r. był roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa, uchwalany w formie ustawy na okres 1 roku przez parlament. Od tego momentu budżet nie służy bezpośredniej realizacji celów i zadań państwa.

3 elementy budżetu:

- pozwala dysponować zasobami pieniężnymi

- oznacza sporządzenie planu dochodów i wydatków

- określona forma prawna

Definicja ekonomiczna: zcentralizowany zasób finansowy przeznaczony na realizację określonych zadań

Definicje funkcjonujące w nauce:

1) prof. Komar  rdzeń finansów publicznych i nerw państwa, w którego strukturze dochodów i wydatków zawiera się program rządzenia państwa

2) Gaj  plan powiązany z innymi planami zatwierdzany przez parlament, najwyższej rangi, obejmujący w ujęciu klasyfikacyjnym dochody i wydatki państwa na roczny okres czasu

3) prof. Misiog  plan finansów sektora publicznego i wyodrębnionej jego części stanowiący podstawę gospodarki państwa i gmin uchwalony przez organy przedstawicielskie na okres jednego roku

4) prof. Guzowska  zasób pieniężny państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, roczny plan gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych gospodarki państwa lub samorządu terytorialnego, jest to akt normatywny zobowiązujący egzekutywę do gromadzenia środków zgodnie z ustaleniami. Zawiera także elementy prawne i organizacyjne.  trojakie spojrzenie na budżet

Na temat budżetu nie wypowiada się judykatura.

Budżet jest to publiczny plan finansowy, uchwalany i wykonywany w ustalonej procedurze w interesie publicznym, na podstawie którego prowadzi się gospodarkę finansową.

Pojęcia budżet i ustawa budżetowa nie są tożsame. Podstawowy plan finansowy, jakim jest budżet państwa, z racji istotnego znaczenia dla całej gospodarki finansowej otrzymuje corocznie formę ustawy. Jest to w pewnym sensie ustawa szczególna, w doktrynie dominuje pogląd, iż ustawę należy uznać za akt normatywny, ale szczególnego rodzaju. Moc wiążąca ustawy nie jest pełna. Zamieszczenie w budżecie dochodów z określonych źródeł oraz wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń bądź zobowiązań państwa wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec państwa. Wyjątek: Jeżeli poziom subwencji zaplanowany w ustawie budżetowej nie zostanie zrealizowany, jednostce samorządu terytorialnego przysługuje roszczenie. W innych przypadkach umieszczenie jakiejś pozycji po stronie wydatków lub dochodów nie stwarza roszczenia.

Plan finansowy w formie załącznika do ustawy budżetowej to budżet. Jest on częścią ustawy budżetowej, przepisy poza załącznikiem są powszechnie obowiązujące. Ustawa budżetowa nie może zmieniać przepisów innych ustaw, ustawa ta obowiązuje tylko rok  mimo to ustawodawca w przeszłości wprowadzał przepisy zmieniające ustawy bezterminowe. Wyjątkiem są wydatki niewygasające z upływem roku budżetowego.

Publiczny charakter planu - budżet jest planem związanym z własnością publiczną. Cele planu są związane z realizacją interesów publicznych. Plan ten jest publicznie dostępny.

Budżet ma charakter dyrektywny  po wykonaniu organy składają sprawozdanie z jego wykonania. Odpowiedzialność za niewykonanie bądź nieprawidłowe wykonanie budżetu ma charakter wyłącznie polityczny. Budżet kierowany jest do konkretnych podmiotów, ale są też wyjątki np. subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego o charakterze przedmiotowym. Powinien być rozumiany z prawnego punktu widzenia inaczej, jeśli chodzi o stronę dochodów i przychodów a wydatków i rozchodów. Dochody - przewidywana prognoza, wydatki - nieprzekraczalny limit.

Plan budżetowy jest zatwierdzany przez organy państwa.

Obecnie w budżecie oddzielone zostały środki unijne i środki krajowe. Nastąpiło to przez wyodrębnienie tzw. budżetu środków europejskich (rocznego planu przychodów i rozchodów środków UE, o charakterze refundacyjnym), tworzonego na wzór budżetu państwa. Budżet ten nastawiony jest na finansowanie programów finansowych (zadania rzeczowe, inwestycyjne). Specyficzną cechą jest oddzielenie obu budżetów: jeżeli powstanie nadwyżka/deficyt w budżecie UE, to nie ma to przełożenia na gospodarkę finansową państwa (nie wchodzi w skład nadwyżki/deficytu budżetu państwa). Ale deficyt budżetu UE jest finansowany w ramach potrzeb pożyczkowych budżetu państwa.

Funkcje budżetu

Kiedy mowa o funkcjach budżetu trzeba mieć na myśli funkcje finansów publicznych:

1) fiskalna
2) redystrybucyjna
3) stymulująca
4) kontrolna
5) polityczna

Procedura budżetowa

Definicje:

1) Brzeziński, Wójtowicz  ogół prawnie określonych zasad, którymi kierują się organy państwowe i samorządowe oraz podległe im jednostki organizacyjne w trakcie planowania i realizacji zadań finansowych objętych budżetem

2) Ruśkowski, Kosikowski  zasady postępowania organów państwowych bądź samorządowych oraz jednostek realizujących budżet w trakcie opracowywania projektu, jego uchwalania i wykonywania budżetu.

Ogólnie mamy więc zespół działań zmierzających do:

1) przygotowania

2) uchwalenia

3) realizacji

4) kontroli wykonania i sprawozdawczości budżetu

Ad 1) Przygotowanie (opracowanie) projektu budżetu

Zgodnie z nową ustawą o finansach publicznych planowanie budżetowe zostało wzbogacone o prognozowanie. Opracowanie projektu budżetu poprzedzone jest wydaniem Wieloletniego Planu Finansowego Państwa. Ten 4-letni plan, uchwalany przez RM, stanowi podstawę do uchwalenia kolejnych ustaw budżetowych. Ustawy budżetowe są więc w pewnym sensie aktami wykonawczymi do wieloletniego planu budżetowego.

Plan ma charakter wiążący dla org. adm. przy tworzeniu projektu ustawy budżetowej (poziom deficytu nie może być większy niż w WPFP, chyba że podyktowane jest to szczególnie uzasadnionym przypadkiem). Uwzględnia cele średniookresowej strategii rozwoju kraju oraz kierunki polityki społeczno-gospodarczej RM. Podlega corocznej aktualizacji.

Budżet państwa:

Regulacje ustawy o finansach publicznych i zwyczajowe: Pracę nad budżetem rozpoczyna się już na przełomie lutego i marca. Opracowuje się wtedy projekt założeń budżetu. W kwietniu wydaje się notę budżetową  rozporządzenie Ministra Finansów określające tryb, terminy i sposób sporządzenia projektu. Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowywane i przedstawiane Ministrowi Finansów przez dysponentów części budżetowych. Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. Wraz z projektem przedkłada się projekt założeń polityki pieniężnej. Do projektu ustawy budżetowej dołącza się uzasadnienie zawierające m.in. główne cele polityki społecznej i gospodarczej, założenia makroekonomiczne, przewidywane wykonanie budżetu, kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz szereg zestawień i omówień dotyczących aktywów i pasywów budżetu. W wyjątkowych wypadkach dochody i wydatki państwa na okres krótszy niż rok mogą być określone ustawą o prowizorium budżetowym.

Konstytucja RP: Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego:

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami, a także inicjatywa w sprawie zmian tej uchwały, należą do wyłącznej kompetencji zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Zarząd jednostki samorządu terytorialnego opracowuje prognozę łącznej kwoty długu na koniec roku budżetowego i lata następne oraz informację o stanie mienia komunalnego. Projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami oraz prognozę i informację zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia:

- regionalnej izbie obrachunkowej - celem zaopiniowania

- organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Opinię regionalnej izby obrachunkowej o projekcie uchwały budżetowej zarząd jednostki samorządu terytorialnego jest obowiązany przedstawić, przed uchwaleniem budżetu, organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego  opinia ta jest niewiążąca.

Ad 2) Uchwalenie

Budżet państwa:

Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi, Senat nie może odrzucić ustawy. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się prawa veta. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego:

Uchwałę budżetową organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach - nie później niż do dnia 31 marca roku budżetowego. W przypadku nieuchwalenia budżetu przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do dnia 31 marca roku budżetowego, Regionalna Izba Obrachunkowa ustala budżet tej jednostki w terminie do końca kwietnia roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań z zakresu administracji rządowej, wykonywanych przez te jednostki na podstawie ustaw lub porozumień. W ciągu 7 dni od podjęcia uchwały kieruje się ją do Regionalnej Izby Obrachunkowej. RIO bada czy uchwała budżetowa jest zgodna z prawem:

- uchwała może być zgodna z prawem

- w przypadku nieistotnego naruszenia prawa w uchwale lub zarządzeniu izba nie stwierdza nieważności uchwały, lecz ogranicza się do wskazania, że wydano je z naruszeniem prawa

- izba, prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego za nieważną w całości lub w części, wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia.

Jeżeli organ właściwy w wyznaczonym terminie nie usunie nieprawidłowości, kolegium izby orzeka o nieważności uchwał w całości lub w części. W przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej w całości lub w części budżet lub jego część dotknięte nieważnością ustala kolegium izby.

Ad 3) Wykonanie i kontrola wykonania budżetu

Wykonanie budżetu

W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej dysponenci części budżetowych przedstawiają jednostkom podległym informacje o dochodach i wydatkach w danej części budżetowej. Jednostki te sporządzają na tej podstawie ostateczne plany finansowe. Minister Finansów w porozumieniu z dysponentami opracowuje harmonogram realizacji budżetu. Tak naprawdę beneficjenci realizują nie budżet, a układ wykonawczy.

Strukturę podmiotów wykonujących budżet można ująć w tzw. siatkę (strukturę pionowo - poziomą). Jeżeli spojrzymy na podmioty od strony posiadanych uprawnień to mamy Radę Ministrów  dysponentów części budżetowych  jednostki im podległe (struktura pionowa)

Struktura pozioma: Rada Ministrów (jeden organ), ale już dysponentów mamy kilkadziesiąt, a jednostek im podległych setki.

Dysponenci wydatków budżetowych: części są w dyspozycji dysponentów części  należą do nich np. organy centralne, kancelarie urzędów i organów centralnych, w nauce przyjmuje się trzyczłonowy podział:

- dysponenci I-ego stopnia - dysponenci części budżetowych, mogą nie tylko wydatkować, ale też przekazywać dalej

- dysponenci II-ego stopnia - także mogą nie tylko wydatkować, ale przekazywać dalej, o ile istnieją jednostki im podległe

- dysponenci III-ego stopnia - mogą wyłącznie wykorzystywać, a nie przekazywać

Przykład: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (I stopień)  Komenda Główna Policji (II stopień)  szkoły policyjne (III stopień).

Na ogół występują wszystkie trzy stopnie.

Ta sama reguła dotyczy samorządu. W terminie 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej zarząd jednostki samorządu terytorialnego:

  1)  opracowuje układ wykonawczy budżetu jednostki samorządu terytorialnego;

  2)  przekazuje podległym jednostkom informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków tych jednostek oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu;

  3)  opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostce samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami, przyjmując jako podstawę dla tego planu kwotę dotacji przyznanych na ten cel w danym roku budżetowym oraz wielkość dochodów związanych z realizacją tych zadań, które podlegają przekazaniu do budżetu państwa.

Jednostki organizacyjne jednostki samorządu terytorialnego dostosowują projekty planów do uchwały budżetowej.), najczęściej jednak występują tam dwa stopnie  I wójt  II - kierownik zakładu budżetowego.

Układu wykonawczego nie można wiązać z podziałem administracyjnym kraju.

Wykonawcy budżetu:

Rada Ministrów kieruje wykonywaniem budżetu państwa i w tym celu może, w drodze rozporządzenia, wydawać odpowiednie wytyczne, określające m.in. podmioty, sposób dokonywania wydatków, terminy oraz sposób udzielania informacji o wydatkach oraz jednostki w których przeprowadza się audyt zewnętrzny; dysponuje rezerwą ogólną.

Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę:

1) realizacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa;

2) wykorzystania środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej;

3) poziomu deficytu.

Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę:

  1)  nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych oraz przestrzegania przez te jednostki realizacji procedury kontroli oraz zasady wstępnej oceny celowości poniesionych wydatków;

  2)  wykorzystania dotacji udzielonych z budżetu państwa;

  3)  realizacji zadań finansowanych z budżetu państwa;

  4)  przestrzegania realizacji procedur kontroli finansowej w toku wykonywania budżetu.

Tak naprawdę budżet wykonują dysponenci II i III stopnia, podlegają nadzorowi i kontroli dysponentów stopnia I-ego.

Skarbowe papiery wartościowe

• Def. => papiery wartościowe, w których SP stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia pieniężnego/niepieniężnego

• mogą być emitowane/wystawiane w granicach limitów określonych w ustawie budżetowej

• emitowane przez:

- Ministra Finansów (jeżeli opiewają na świadczenia pieniężne)

- Ministra SP w porozumieniu z MF (jeżeli opiewają na świadczenie niepieniężne)

• SP odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych/wystawionych skarbowych papierów wartościowych

• pierwotny termin wykupu:

1. nie dłuższy niż rok - krótkoterminowe (np. bon skarbowy)

2. dłuższy niż rok - długoterminowe (np. obligacje skarbowe)

• zbywane na rynku pierwotnym odpłatnie

Bon skarbowy

- oferowany do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem

- wykupywany wg wartości nominalnej

Obligacja skarbowa

- oferowana w kraju lub za granicą

- oprocentowana w postaci dyskonta lub odsetek

Skarbowy papier oszczędnościowy

- oferowany os. fiz., stowarzyszeniom, innym org. społecznym i zawodowym, fundacjom

- może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym

Audyt wewnętrzny

• próba usprawnienia działalności sektora finansów publicznych

• powiększony zakres w stosunku do poprzedniej ustawy

• działalność niezależna i obiektywna

• polega na systematycznej kontroli zarządczej oraz czynnościach doradczych - dotyczy w szczególności adekwatności, skuteczności i efektywności kontroli

• jego standardy określa MF w formie komunikatu

• prowadzi się go m.in. w Kancelarii Prezesa RM, ministerstwach, urz. woj., izbach celnych i skarbowych, ZUS, NFZ, KRUS, poza tym w niektórych jednostkach sekt. fin. pub, w których przychody lub koszty przekroczyły w planie finansowym 40 tys. zł oraz w tych jednostkach, których kierownicy podjęli decyzję o przeprowadzeniu audytu

• prowadzony przez:

1. audytora wewnętrznego zatrudnionego w jednostce, lub

2. usługodawcę niezatrudnionego w jednostce (w określonych ustawą przypadkach)

• audytor wewnętrzny musi posiadać szereg kwalifikacji wyznaczonych ustawą (m.in. pełną zdolność do czynności prawnych, pełnię praw publicznych, wyższe wykształcenie, określone certyfikaty)

• przeprowadzany jest na podstawie rocznego planu audytu, w uzasadnionych przypadkach także poza planem (plan ten jest przygotowywany przez kierownika komórki audytu w porozumieniu z kierownikiem jednostki, sprawozdanie z jego wykonania przedstawiane jest do końca stycznia każdego roku)

Zasady finansowania jednostek samorządu terytorialnego

Art. 167.  Konstytucji RP

1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.

2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.  jest to reguła ogólna, która ulega uszczegółowieniu w przepisach niższego rzędu, zwłaszcza w odniesieniu do dochodów własnych.

Mamy tutaj dwie grupy aktów:

1) regulujące tradycyjnie zasady finansowania samorządów:

2003 - ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

2) przepisy aktów ustrojowych

1990 - ustawa o samorządzie gminnym

1998 - ustawa o samorządzie powiatowym

1998 - ustawa o samorządzie województw

W zamyśle prawodawcy ustawa o dochodach jest lex specialis wobec ustaw ustrojowych. Zarzuca się tej ustawie, że jest niekompletna. Doktryna twierdzi, że nie odpowiada wielu wymaganiom Karty Samorządu Terytorialnego z 1995 r.

Ustawa o finansach publicznych nie wypowiada się o dochodach (Art. 216. 1. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego określa odrębna ustawa.), reguluje generalnie kwestie związane z budżetem i jego wykonaniem, kwestie dochodów pozostawiając ustawom szczególnym. Ustawa o dochodach ma za zadanie wskazać źródła dochodów oraz sposób przyznawania subwencji, co jest problemem węzłowym, gdyż są to środki publiczne niezbędne do wykonywania zadań publicznych.

UoDJST

Art. 3.

Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są:

  1)  dochody własne  także wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych, w których jednostki sam. ter. partycypują

  2)  subwencja ogólna;

  3)  dotacje celowe z budżetu państwa.

Dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być:

  1)  środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi;

  2)  środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;

3) inne środki określone w odrębnych przepisach.

GMINA

USG

Art. 54.

Dochody gminy są określone w odrębnych ustawach.

Dochodami gminy mogą być także wpływy z samo opodatkowania mieszkańców.

UoDJST

Art. 4.

Źródłami dochodów własnych gminy są:

  1)  wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, dochodowego od osób fizycznych opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych;

  2)  wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, od posiadania psów, eksploatacyjnej - w części określonej w prawie geologicznym i górniczym, innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów;

  3)  dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe gminy oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych gminnych jednostek budżetowych;

4) dochody z majątku gminy

  5)  spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy;

  6)  dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach;

  7)  5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  8)  różnego rodzaju odsetki - od pożyczek, od niezapłaconego podatku, od rachunku bankowego

  11) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego;

  12) inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.

Udział gminy w PIT: 39,34 %, CIT: 6,71 %.

POWIAT

USP

Art. 56.

Dochodami powiatu są:

  1)  udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,

  2)  subwencje z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiat,

  3)  dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiatowe służby, inspekcje i straże,

  4)  dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz wpłaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych,

  5)  dochody z majątku powiatu,

  6)  odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, dotacji i subwencji, o których mowa w pkt 1-3.

Dochodami powiatu mogą być:

  1)  subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,

  2)  dotacje celowe z budżetu państwa przekazywane na wykonanie określonych czynności

  3)  dotacje z państwowych funduszów celowych,

  4)  dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej,

  5)  dotacje celowe z budżetu województwa na zadania z zakresu samorządu województwa wykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z województwem,

  6)  spadki, zapisy i darowizny,

  7)  odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych,

  8)  odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,

  9)  inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

Przekazywanie powiatowi, w drodze ustawy, nowych zadań wymaga zapewnienia środków finansowych koniecznych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów.

UoDJST

Art. 5.

Źródłami dochodów własnych powiatu są:

  1)  wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów;

  2)  dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe powiatu oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych;

  3)  dochody z majątku powiatu;

  4)  spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu;

  5)  dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach;

  6)  5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  7)  odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  8)  odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu;

  9)  odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych powiatu, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

  10) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego;

  11) inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów.

Partycypacja powiatu w PIT: 10,25 %, CIT: 1,40 %.

WOJEWÓDZTWO

USW

Zasadą jest, że dochody własne są podstawą finansowania zadań województwa.

Art. 67.

Dochodami własnymi województwa są:

  1)  udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej odrębną ustawą,

  2)  dochody z majątku województwa,

  3)  spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa,

  4)  dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty innych wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych,

  5)  odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, o których mowa w pkt 1,

  6)  inne dochody własne uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

Przekazanie województwu, w drodze ustawy, nowych zadań wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów, o których mowa w ust. 2 pkt 1 i 6.

Dochodami województwa mogą być:

  1)  subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,

  2)  dotacje celowe z budżetu państwa i państwowych funduszy celowych na zadania wykonywane przez województwo,

  3)  dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organami administracji rządowej,

  4)  dotacje celowe z budżetów gmin lub powiatów na zadania z zakresu tych jednostek samorządu terytorialnego wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organem gminy lub powiatu

5) inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

Art. 6 UoDJST w zasadzie powtarza te dochody + 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

Partycypacja województwa w PIT: 1,60 %., CIT: 14,75 %.

Subwencja

Nie ma definicji pojęcia „subwencja”.

W ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego wszystkie dotacje to dotacje celowe. Nie ma jednak analogicznego przepisu, jeśli chodzi o subwencje. W subwencjach nie trzeba określać przeznaczenia, nie jest rozliczana pod tym kątem. O przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Subwencja jest świadczeniem jednostronnym, bezzwrotnym, pieniężnym, jest udzielana po spełnieniu przez subwencjonowanego określonych kryteriów. Cechami wspólnymi dotacji i subwencji jest ich jednostronność, bezzwrotność, przymusowość (gdy podmiot nie otrzyma w terminie to przysługują mu odsetki za zwłokę). Subwencje dzielą się na trzy rodzaje, które składają się na pojęcie „subwencja ogólna”.

Podział subwencji ogólnej (art. 7 UoDJST):

	gmina	powiat	województwo
					subwencja oświatowa	subwencja oświatowa	subwencja oświatowa
				Część podstawowa + część uzupełniająca	wyrównawcza	wyrównawcza	wyrównawcza
					równoważąca	równoważąca	regionalna

Przeciwieństwem subwencji jest wpłata: art. 7 ust 2. - jednostki samorządu terytorialnego dokonują, na zasadach określonych w ustawie, wpłat do budżetu państwa.

Jednostki samorządowe zobowiązane są do wpłat do budżetu państwa, gdy wysokość dochodów tych jednostek jest wyższa od średniej krajowej  konkretnie chodzi o sytuację, w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w danej jednostce samorządowej (odpowiednio określany G, P, W) jest odpowiednim procentem wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich jednostek danego typu (Gg, Pp, Ww). Ustawa bardzo szczegółowo reguluje te kwestie w art. 29-31.

W budżecie państwa tworzy się rezerwę subwencji ogólnej z przeznaczeniem na dofinansowanie:

1. inwestycji na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na drogach powiatowych, wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu

2. utrzymania rzecznych przepraw promowych o średnim natężeniu ruchu w skali roku powyżej 2000 pojazdów na dobę, wskazanych przez ministra właściwego do spraw transportu

3. remontu, utrzymania, ochrony i zarządzania drogami krajowymi i wojewódzkimi w granicach miast na prawach powiatu

Wysokość rezerwy ustala się w kwocie nie mniejszej niż kwota rezerwy przyjęta w ustawie budżetowej na rok bazowy na dofinansowanie zadań, w których mowa powyżej, skorygowana w przypadku zmiany zakresu realizowanych zadań.

Subwencja oświatowa

Wielkość części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa.

Zasady i tryb przekazywania części subwencji ogólnej

1) Obowiązkiem Ministra Finansów jest powiadomienie właściwych jednostek samorządu terytorialnego:

- o planowanych kwotach części subwencji ogólnej jak i o planowanych wpłatach do 15 października roku bazowego

- o rocznych kwotach części subwencji ogólnej, wynikających z ustawy budżetowej, oraz o rocznych wpłatach, wynikających z ustawy budżetowej - w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej

- o zmianach wynikłych z podziału rezerwy.

2) Minister Finansów przekazuje właściwym jednostkom samorządu terytorialnego:

- część oświatową subwencji ogólnej, w dwunastu ratach miesięcznych - w terminie do 25 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty wynagrodzeń, z tym że rata za marzec wynosi 2/13 ogólnej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej;

-  część wyrównawczą subwencji ogólnej, w dwunastu ratach miesięcznych - w terminie do 15 dnia każdego miesiąca;

- część równoważącą i regionalną subwencji ogólnej, w dwunastu ratach miesięcznych - w terminie do 25 dnia każdego miesiąca.

Jednostkom samorządu terytorialnego przysługują odsetki ustalone jak dla zaległości podatkowych od kwoty subwencji nieprzekazanej w terminach.

3) Jednostki samorządu terytorialnego dokonują wpłat na rachunek budżetu państwa w dwunastu równych ratach w terminie do 15 dnia każdego miesiąca. Od kwot niewpłaconych w tym terminie nalicza się odsetki ustalone jak dla zaległości podatkowych. W skrajnych przypadkach organ państwa może wszcząć egzekucję. Nie można płatności rozkładać na raty, umarzać, potrącać.

Gdyby subwencja została obliczona nieprawidłowo (wyższa) - podlega zwrotowi z odsetkami, ale Minister Finansów może potrącić tą kwotę z następnej raty.

Dotacje

Rodzaje dotacji celowych:

1) na zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami;

2) na zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej;

3)  na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych;

4) na  finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych;

5)  na realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.

6)  na realizację zadań straży i inspekcji powiatowych

Jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim.

Oprócz tych dotacji, jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie szeregu zadań własnych (głównie o charakterze wspierającym rozwój i inwestycyjnym).

Jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje na zadania objęte mecenatem państwa w dziedzinie kultury, w szczególności na dofinansowanie programów realizowanych przez instytucje filmowe i instytucje kultury, przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego w dniu 1 stycznia 1999 r.

Jednostka samorządu terytorialnego realizująca zadania z zakresu administracji rządowej, na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej, otrzymuje od tych organów dotacje celowe w kwocie wynikającej z zawartego porozumienia.

Jednostka samorządu terytorialnego realizująca zadania z zakresu działania innych jednostek samorządu terytorialnego, na mocy porozumień zawartych z tymi jednostkami, otrzymuje od tych jednostek dotacje celowe w kwocie wynikającej z zawartego porozumienia, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

Jednostka samorządu terytorialnego może udzielać dotacji innym jednostkom samorządu terytorialnego na dofinansowanie realizowanych przez nie zadań. Wysokość dofinansowania określa, w drodze uchwały, organ stanowiący tej jednostki samorządu terytorialnego, która udziela dotacji.

Jednostka samorządu terytorialnego wykonująca zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami otrzymuje z budżetu państwa dotacje celowe w wysokości zapewniającej realizację tych zadań. Dotacje te są przekazywane przez wojewodów, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Powinny być przekazywane w sposób umożliwiający pełne i terminowe wykonanie zlecanych zadań. W przypadku niedotrzymania tego warunku jednostce samorządu terytorialnego przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia wraz z odsetkami w wysokości ustalonej jak dla zaległości podatkowych, w postępowaniu sądowym.

Prawo podatkowe

Zasady podatkowe wg Adama Smith'a  4 klasyczne, obecnie zmieniły trochę swój charakter:

1) zasada dogodności

2) zasada taniości

3) zasada pewności

4) zasada równości

ad 1) zasada dogodności podatku jest adresowana do organów, jej treścią jest postulat, aby pobór podatku następował w najbardziej dogodnym dla podatnika momencie. Chodzi tu o stronę techniczną poboru. Smith mówił „płać, kiedy jest to dogodne”  najdogodniej jest płacić podatek wtedy, kiedy podatnik ma środki pieniężne. U nas jest to zasadą w przypadku podatku dochodowego, szczególnie u osób fizycznych  który jest podatkiem rocznym, ale zapłata jest rozciągnięta w formie zaliczek. Pozwala to na zmniejszenie ciężaru (jego rozłożenie). Podatek ten przewiduje też instytucję płatnika. Z tego pośrednictwa korzystają pracownicy, renciści, emeryci itp. Płatnik pobiera podatek u źródła w momencie, gdy posiada środki pieniężne. Nie można zwolnić się z pośrednictwa płatnika. Jest to z korzyścią dla państwa:

- permanentne, comiesięczne wpływy środków pieniężnych do budżetu

- mniejsze ryzyko niezapłacenia podatku

ad 2) zasada taniości opodatkowania:

- na funkcjonowanie administracji podatkowej powinna być przeznaczona jak najmniejsza kwota

- wpływy ze świadczeń powinny przewyższać koszty poboru

ad 3) Pewność to gwarancja co do sposobu i terminu zapłaty. Teraz rozumiemy to szerzej  także jako pewność, że państwo nie nałoży nowych podatków bez zgody organu przedstawicielskiego.

art. 217 Konstytucji RP: Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

Wiedząc wcześniej jakie podatki będą go obowiązywały, podatnik może dostosować do tego swoje działania.

ad 4) Smith postrzega w zasadzie równości dwie płaszczyzny:

- zasadę zdolności płatniczej (proporcjonalne obciążenie podatkiem w zależności od zdolności płatniczej)

- zasadę korzyści (skoro podatnik płacąc podatek przyczynia się do utrzymywania państwa, to im większy podatek płaci, tym lepszych świadczeń ze strony państwa ma prawo oczekiwać)

Dużo wyjątków od opodatkowania, liczne zwolnienia. Zasada ta była deklarowana, ale w zasadzie nie obowiązywała ze względu na możliwe konflikty społeczne.

W drugiej połowie XIX wieku pojawiły się poglądy, które przypisywały podatkom rolę nie tylko fiskalną, ale także stymulującą rozwój gospodarczy. Wyrazicielem takich poglądów był Adolf Wagner, który podzielił wszystkie zasady podatkowe na cztery grupy:

a) fiskalne

- prymat funkcji fiskalnej

- państwo gromadzi środki dla realizacji swoich zadań

- daniny to podstawowy zrąb budżetu państwa

- podatki powinny być elastyczne, dostosowane do sytuacji gospodarczej

b) sprawiedliwości

- mają doprowadzić do równości opodatkowania (w sensie subiektywnym - uwzględnienie możliwości płatniczych podatnika, stąd postulat wprowadzenia stawki progresywnej)

- w interesie państwa jest tworzenie obciążeń podatkowych o jak najszerszym spektrum podmiotowym (powszechność)

- realizacja obowiązku podatkowego jest obowiązkiem podmiotów zobowiązanych, które znajdą się w określonej przepisami sytuacji

- preferencja interesu państwa

c) gospodarcze

- podatki powinny łagodzić przerzucalność (postulat ograniczania podatków pośrednich) oraz zmierzać do nienaruszalności majątku podatnika (państwu zależy na dochodach regularnych, nie można pozbawić podatnika majątku, bo przestanie płacić)

d) techniki podatkowej

- zasady Smith'a: dogodność, pewność, taniość

Zasady postępowania podatkowego (art. 120-129 Ord.Pod.)

Ordynacja podatkowa w niewielkim zakresie odwołuje się do KPA.

Są to zasady o charakterze normatywnym (obowiązujące w ramach procedury), więc naruszenie tych zasad przez organ lub stronę powoduje negatywne skutki związane z naruszeniem przepisów prawa.

1. praworządności (art. 120)

- organy działają na podstawie przepisów prawa i tylko na tej podstawie wydają rozstrzygnięcia

- najważniejszą wykładnią jest literalno-logiczna - w przypadku braku możliwości rozstrzygnięcia wątpliwości stosuje się w. celowościową i systemową

2. budzenia zaufania do organu podatkowego (art. 121§1)

- organy orzekające nie mogą doprowadzić rozstrzygnięciami do zachwiania tego zaufania (np. poprzez różne rozstrzyganie takiego samego stanu faktycznego i prawnego)

- Minister Finansów odpowiedzialny za jednolite stosowanie przepisów podatkowych

3. udzielania informacji (art. 121§2)

- organy w toku postępowania powinny udzielać stronom informacji i wyjaśnień (w praktyce w minimalnym zakresie)

- wyjaśnienia te są niezbędne w toku toczącego się postępowania

- nie jest sprzeczna z zasadą z art. 124 => tu już decyzja zapadła i trzeba ją uzasadnić

- podatnik mający wątpliwości powinien zwrócić się w odpowiednim terminie i trybie o interpretację (odpłatna, osoba zainteresowana jej wydaniem musi dokładnie przedstawić stan faktyczny i prawny oraz własne stanowisko => regulacja ta nie jest często stosowana)

4. prawdy obiektywnej (art. 122)

- dotyczy też procedury

- organy podejmują wszystkie działania mające na celu wyjaśnienie stanu faktycznego

- inicjatywa należy zasadniczo do strony, ale organ również nie może być bierny, jest zobowiązany do działania w razie braków w materiale dowodowym i braku aktywności strony

5. czynnego udziału strony (art. 123)

- organy są zobowiązane zapewnić stronie czynny udział w postępowaniu (w każdym jego stadium)

- obowiązek poinformowania, ale nie zmuszania (wyjątek w dowodach - zeznania świadków)

- przed wydaniem decyzji strona powinna mieć możliwość wypowiedzenia się

- gdy strona działa przez przedstawiciela, pełnomocnika => obowiązek zawiadomienia go

- strona ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu

- odstępstwo od zasady przewidziane w §2

6. uzasadniania przesłanek decyzji (art. 124)

- w momencie rozstrzygnięcia organy wskazują przesłanki oraz cel, aby przekonać stronę, że rozstrzygnięcie jest prawidłowe

- strona powinna dobrowolnie zastosować się do rozstrzygnięcia - by uniknąć postępowania egzekucyjnego

7. szybkości (art. 125)

- związana z ekonomiką procesową

- sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów powinny być załatwione niezwłocznie

8. pisemności (art. 126)

- w sprawach podatkowych należy stosować formę pisemną

- zasad ustności bardzo rzadko na mocy przepisów szczególnych

9. dwuinstancyjności (art. 127)

10. trwałości decyzji (art. 128)

- decyzje, od których nie służy odwołanie są ostateczne

- wyjątek: nadzwyczajne sposoby wzruszenia decyzji

11. jawności (art. 129)

- postępowanie jest jawne dla stron (organ, strony oraz osoby umocowane)

- prawo wglądu do zebranego materiału, żądania odpisów, kserokopii

- ujawnienie materiałów postępowania nie może godzić w interes organu i stron

Daniny publiczne

Cechy charakterystyczne:

Publicznoprawny charakter - stosunek podatkowy jest zbudowany na konstrukcji stosunku administracyjnoprawnego. Ustanawiany jest przez Parlament w formie ustawy podatkowej - brak konsensusu z podatnikiem (wyjątek: samo opodatkowanie). Mamy podmiot uprawniony (może żądać) i zobowiązany (musi spełnić). Są to świadczenia na rzecz podmiotów publicznoprawnych  Państwa reprezentowanego przez Skarb Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (dochody podatkowe własne posiada tylko gmina)

Nieodpłatność - jest to świadczenie nieekwiwalentne, oznacza to, że podatnik w zamian za zapłacony podatek nie ma roszczenia o świadczenie wzajemne do podmiotu publicznoprawnego. Zasada ta rozumiana jako nieekwiwalentność w stosunku zindywidualizowanym, a zasada korzyści dotyczy ogółu podmiotów  ekwiwalentność ogólna. Wiele opłat wiąże się jednak z odpłatnością.

Przymusowość - co do zasady podatnik powinien sam regulować zapłatę podatku, jeżeli tego nie zrobi państwo stosuje przymus celem realizacji tego obowiązku. Państwo posiada aparat skarbowy zdolny do realizacji  organy podatkowe i egzekucyjne. Jest to konieczne, gdyż podatek jest podstawowym dochodem państwa przeznaczonym na realizację jego zadań.

Bezzwrotność - raz zapłacony podatek nie wraca już do podatnika w tej samej postaci. Istnieją jednak odstępstwa:

- nadpłata

- zwrot podatku

Kiedy mamy do czynienia ze świadczeniem nienależnym (nie było zobowiązania lub zapłacono za dużo)  to w określonych sytuacjach może dojść do zwrotu tych świadczeń.

Forma pieniężna świadczenia - dawniej forma naturalna, inwentarz żywy, płody. Trzeba odróżnić formę pieniężną od sposobu wygasania (np. przeniesienie prawa własności na pokrycie zaległości podatkowych).

Oprócz podatku mamy też inne daniny: opłaty, cła i dopłaty.

Opłata - posiada te same cechy co podatek, z jedną różnicą  powinna być ekwiwalentna. Np. opłata skarbowa za wydanie duplikatu dokumentu. Nie zawsze tak jest  opłata targowa, miejscowa to ukryte formy podatku

Cło - część uważa za podatek, a część za opłatę  ekwiwalentnością miałoby być dopuszczenie do obrotu. Nie zdefiniowano nigdzie. Chyba raczej formalnie trzeba by mówić o długu celnym; pobierane są w ściśle określonej sytuacji - przy przekroczeniu granicy

Dopłaty - najczęściej ukryte pod nazwą opłaty (np. opłata za wzrost wartości gruntu w przypadku inwestycji jednostki samorządu terytorialnego)

Cena - świadczenie cywilnoprawne - nie jest świadczeniem publicznoprawnym, nie ustala jej państwo (szczątkowe pozostałości cen urzędowych). Nie jest świadczeniem przymusowym, może pojawić się dopiero, gdy ktoś nie spełnia warunków umowy, jest to przymus w innym kontekście. Nie ma bezzwrotności  pod pewnymi warunkami można zwrócić towar i zapłaconą cenę. O nieodpłatności też nie może być mowy, ewentualnie czasem o nieekwiwalentności. Ogólność: dyskusyjne - mamy ofertę, która wiąże w chwili wystawienia, ale sprzedawca może dla jakiegoś indywidualnego podmiotu zrezygnować z części ceny.

Podatek

Spełnia funkcję fiskalną - pozyskiwanie środków na realizację zadań państwa. Definicja legalna podatku zawarta jest w ordynacji podatkowej (art. 6 - Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej). Należy brać pod uwagę także uregulowania art. 3, które z podatkiem zrównują zaliczki na podatek, raty, opłaty oraz nieopodatkowane należności budżetowe. W art. 6 określone są cechy stałe świadczenia podatkowego. W definicji tej brakuje cechy generalności. Ponadto, zgodnie z poglądami doktryny, należy jeszcze uwzględnić cechę przewłaszczenia (Brzeziński - szkoła toruńska).

Publicznoprawny charakter - podatek wynika z ustawy podatkowej, nie może to być żaden inny akt prawny ani porozumienia międzynarodowe. Od pojęcia ustawy podatkowej należy odróżnić pojęcie przepisów prawa podatkowego, które ma charakter szerszy i zawiera też np. uregulowania aktów wykonawczych.

Nieodpłatność ma przy podatkach charakter bezwzględny. Niektórzy autorzy wyróżniają tzw. odpłatność ogólną - wpływy podatkowe są dochodami państwa, służą realizacji zadań publicznych.

Przymusowość ma charakter akcesoryjny. Dominującą zasadą przy realizacji obowiązku podatkowego jest samoobliczanie, oparte na dobrowolności. Dopiero, gdy obowiązek nie zostanie zrealizowany, pojawia się przymus egzekucyjny.

Bezzwrotność - za wyjątkiem wpłacenia należności nienależnej lub zbyt wysokiej. Charakterystyczną instytucją jest zwrot w podatku od czynności cywilnoprawnych w przypadku, gdy czynność nie doszła do skutku. Jeżeli nastąpi nadpłata, a dany podmiot ma zaległość podatkową, to nadpłata ta zostanie zarachowana z urzędu na poczet zaległości. Jeśli podatek nie jest jeszcze wymagalny, to takie zarachowanie może nastąpić na wniosek.

Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz SP, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, terminie oraz miejscu określonych przepisami prawa podatkowymi.  następuje w tym miejscu konkretyzacja obowiązku podatkowego, obowiązek podatkowy to termin szerszy, przepisy prawa podatkowego to także przepisy podustawowe.

Elementy zmienne (konstrukcyjne) świadczenia podatkowego

Zmienia się treść tych elementów, ale założenie jest niezmienne. Należą do nich podmiot, przedmiot, podstawa opodatkowania, stawka podatku. Niektórzy autorzy wymieniają także miejsce, termin i sposób świadczenia.

ULGI:

Należy od nich odróżnić ulgi w płatności podatków, związane z realizacją zobowiązania podatkowego, do których należą:

• zaniechanie

• umorzenie zobowiązania

• odroczenie terminu płatności

• rozłożenie płatności na raty

PODMIOT:

Ten element odpowiada nam na pytanie - kto jest zobowiązany do świadczenia?

W starszej literaturze do podmiotów zalicza się: podatnika, płatnika i inkasenta. Należy też zwrócić uwagę na następców prawnych i osoby trzecie zobowiązane do spełnienia świadczenia obok podatnika. Regulacja tych kategorii podmiotów znajduje się w ordynacji podatkowej z 1997 r.

Podatnik:

Definicja legalna: podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca z mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

Definicja ta wykorzystuje elementy prawne:

- określając status podmiotu (osoba fizyczna, prawna, jednostka)

- wiążąc fakt bycia podatnikiem z realizacją obowiązku podatkowego płynącego z ustawy podatkowej

W literaturze definiuje się podatnika za pomocą elementów charakterystycznych  jest to podmiot, który ponosi ekonomiczny ciężar świadczenia. Na podstawie tego kryterium wyróżniamy podatki: pośrednie (kto inny jest podatnikiem, a kto inny ponosi faktyczny ciężar  VAT, akcyza) i bezpośrednie (np. dochodowy).

Płatnik:

Ustawa określa płatnika: osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Istotą bycia płatnikiem jest właściwie zastąpienie podatnika, ratio legis takiego rozwiązania:

- ustawodawca nie ma zaufania „czy wszyscy sobie poradzą”

- sprzyja powszechności opodatkowania

- ważne jest, aby podatki były stałym świadczeniem  osiąga się to przez zaliczki, w tym celu powołuje się płatnika.

Płatnik to instytucja związana głównie z podatkiem dochodowym, występuje także w podatku od spadków i darowizn  notariusz. Także w podatku od czynności cywilnoprawnych. Płatnicy są zobowiązani ustawowo, ale otrzymują za swoje obowiązki zryczałtowane wynagrodzenie. Ponoszą jednak osobistą odpowiedzialność całym swoim majątkiem za wykonanie obowiązków obliczenia, pobrania i wpłacenia podatku.

Inkasent:

Definicja: osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu (może to zrobić dzień później niż płatnik).

Inkasentami są sołtysowie, urzędnicy w wydziałach finansowych, pracownicy spółdzielni itd. Również odpowiadają osobiście, ale za to, że odbierze i odprowadzi należność na rzecz organu podatkowego.

Pozostałe kategorie

1. Następcy prawni - rozumienie dość szerokie. Definicją tą obejmujemy te podmioty, które wchodzą w miejsce lub powstają po przekształceniu innych podmiotów.

Przykłady:

- połączenie się osób prawnych, spółek handlowych

- przekształcenia osoby prawnej i spółki

- połączenie lub przekształcenie komunalnych zakładów budżetowych

Podmiot, który powstał wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki podatkowe dawnego podmiotu (podmiotów)

2. Spadkobiercy - przejmują ogół majątkowych praw i obowiązków spadkodawcy. Prawa niemajątkowe przechodzą pod warunkiem dalszego prowadzenia określonej działalności gospodarczej związanej z tymi prawami. Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe stosuje się przepisy o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

3. Osoby trzecie - polska ordynacja nie wprowadza ogólnej reguły dotyczącej osób trzecich, gdyż byłoby to trudne w praktyce. Ustawa wymienia konkretne stany uzasadniające odpowiedzialność tak jak podatnik, płatnik i inkasent  całym majątkiem podmiotu. Mamy tutaj zróżnicowany krąg podmiotów:

- odpowiedzialność małżonka rozwiedzionego za zobowiązania współmałżonka sprzed rozwodu

- odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa

- odpowiedzialność dzierżawcy, użytkownika

- odpowiedzialność właściciela, samoistnego posiadacza i użytkownika wieczystego rzeczy

- odpowiedzialność wspólników spółek osobowych

- odpowiedzialność członków zarządu

- odpowiedzialność gwaranta i poręczyciela

- odpowiedzialność firmującego

Jedyne, co łączy te stany to to, że odpowiedzialność osoby trzeciej musi wynikać z decyzji organu podatkowego. Można kierować egzekucję zobowiązań podatkowych przeciwko osobie trzeciej tylko wtedy, gdy egzekucja wobec podatnika, płatnika i inkasenta okazała się bezskuteczna.

Organy podatkowe

1. naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt/burmistrz/prezydent miasta, starosta, marszałek województwa => organy pierwszej instancji

2. dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej => organy odwoławcze od decyzji naczelników, organy pierwszej instancji na podstawie odrębnych przepisów

3. samorządowe kolegia odwoławcze => organ odwoławczy od decyzji wójta/burmistrza/prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa

PRZEDMIOT:

Według niektórych: dlaczego płacimy? Inni: od czego płacimy? Zdebel: dlaczego płacimy?

Definicja. Zdarzenie, stan faktyczny, z którym ustawodawca wiąże obowiązek podatkowy. W PRL było wiele świadczeń nienazwanych podatkiem, które w rzeczywistości nimi były.

Wyodrębnia się 4 główne grupy:

1) dochodowe

2) przychodowe

3) majątkowe

4) konsumpcyjne

ad 1) Podatek dochodowy to taki podatek, w którym opodatkowanie następuje wówczas, gdy znana jest już ostateczna wielkość uzyskanego dochodu (podatek drugiego stopnia) - czyli nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Może w takiej sytuacji zdarzyć się obciążenie wcześniej podatkiem przychodowym, możliwa też jest konstrukcja podatku przychodowo-dochodowego. Klasycznymi podatkami dochodowymi są PIT i CIT.

ad 2) Podatek przychodowy to taki podatek, który obciąża osobę zobowiązaną w momencie pojawienia się przychodu (pierwsze sięgają do kieszeni podatnika - podatki pierwszego stopnia). Nie ma znaczenia koszt uzyskania przychodu, nie oblicza się nadwyżki. Jest to tak zwany podatek wstępny, gdyż nie znamy jeszcze wielkości dochodu.

ad 3) Podatki majątkowe to takie, które sięgają do majątku podatnika, mogą dotyczyć albo samego posiadania majątku albo jego przyrostu. Mogą być także nadzwyczajne - podatek od wzbogacenia wojennego w latach 40. Istnieją dwie podkategorie: realne i nominalne (w zależności od tego czy realizacja zobowiązania pociąga za sobą konieczność uszczuplenia przedmiotu majątkowego). Przykładem podatku nominalnego jest podatek od nieruchomości, a realnego - od spadków i darowizn.

ad 4) Podatki konsumpcyjne  przedmiotem takiego podatku jest dokonanie określonego wydatku związanego z zakupem dobra, usługi. Np. podatek akcyzowy. Przybierają one czasami postać podatków od towarów luksusowych, a ich wysokość jest wówczas uwzględniana w cenie takich towarów. W okresie 20-lecia były także obciążenia akcyzowe  tzw. monopole. Państwo posiadało monopol na przemysł zapałczarski, solny i naftowy. Do każdego towaru doliczano niewielką kwotę, która była tym obciążeniem (monopol produkcji i sprzedaży)

W literaturze czasami wprowadza się dodatkowy podział związany z częstotliwością występowania zdarzenia podlegającego opodatkowaniu:

- jednorazowe (np. podatek od spadków i darowizn, od wzbogacenia wojennego)

- powtarzające się, okresowe (podatek dochodowy od osób prawnych)

- stałe (przedmiot w dłuższym czasie związany z jedną osobą  np. podatek od nieruchomości)

Inne podziały podatków:

* z punktu widzenia tożsamości podatnika formalnego i rzeczywistego:

- pośrednie (przerzucane), np. VAT, akcyza

- bezpośrednie (brak możliwości przerzucenia ciężaru podatkowego, podmiot zobowiązany ponosi ciężar ekonomiczny), np. podatek dochodowy

* z punktu widzenia okoliczności wprowadzenia podatków:

- zwyczajne

- nadzwyczajne (w sytuacjach szczególnych)

* ze względu na sposób wprowadzenia podatku:

- obligatoryjne (większość, muszą być pobierane, nie ma możliwości odstąpienia od ich realizacji, chyba, że przewidują to przepisy)

- fakultatywne (np. samoopodatkowanie się mieszkańców gmin - forma fakultatywna, ale w innym znaczeniu!) => istnieje podstawa prawna poboru, ale decyzja co do poboru należy do podmiotu mającego władztwo podatkowe (np. opłata od posiadania psa)

* ze względu na podmiot czynny:

- lokalne (do budżetu j.s.t.), np. karta podatkowa, od nieruchomości, od środków transportowych, od czynności prawnych, rolny, od spadków i darowizn

- państwowe (centralne), np. VAT, akcyza, tonażowy, od gier

* ze względu na charakter podatków:

- rzeczowe (najważniejszy przedmiot, związane z faktem posiadania pewnych składników majątkowych), np. od nieruchomości, od środków transportowych, rolny

- osobiste (najważniejszy podmiot, związane z faktem osiągania dochodów lub przychodów przez konkretną osobę), np. PIT, CIT

* ze względu na cel podatków:

- uniwersalne/ogólne (związane z zasadą jedności budżetu): wpływy nie są związane z konkretnym wydatkiem

- celowe: obecnie nie ma takich

PODSTAWA OPODATKOWANIA (podstawa wymiaru świadczenia podatkowego):

Według większości autorów jest to to, od czego pobiera się podatek. Nie ma definicji legalnej. Definicja doktryny: Wartościowe lub ilościowe określenie przedmiotu opodatkowania (w podatku od osób fizycznych podstawą opodatkowania jest roczny dochód  po pomniejszeniu o dozwolone kwoty otrzymamy podstawę wymiaru, a nie podstawę opodatkowania). Najczęściej podstawa wymiaru jest określona za pomocą wartości pieniężnej, ale występują wyjątki  ilość psów, samochodów, powierzchnia gruntu. Mogą występować obok siebie  podatek od nieruchomości: powierzchnia, a przy budowlach: wartość amortyzacyjna.

Gdy organy mają wątpliwości co do wielkości podstawy opodatkowania, należy powołać rzeczoznawcę do wyceny.

Uzupełnienie - art. 23, czyli tzw. oszacowanie podstawy. Jest to nadzwyczajna metoda wymiaru zobowiązania podatkowego. Jest ona dopuszczalne tylko w ściśle określonych wypadkach:

• brak ksiąg podatkowych lub innych danych

• dane wynikające z ksiąg nie pozwalają na ustalenie podstawy

• podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania

STAWKA PODATKOWA

Nie ma definicji legalnej. Doktryna: Jest to liczba określająca wysokość podatku przy danej podstawie podatkowej.

Klasyfikacja stawek:

a) forma stawki:

- procentowa/ułamkowa (VAT)

- kwotowa (transportowy, od nieruchomości, od posiadania psa)

Czasem ustawodawca nie wskazuje kwoty, ale sposób jej obliczenia  podatek rolny

- mieszana - składa się z procentów i kwoty. (PDOF, spadki i darowizny)

b) rodzaje stawek (określenie sposobu zachowania się stawki w stosunku do zmiany podstawy opodatkowania):

- proporcjonalna/stała/liniowa - niezależnie od zmiany podstawy opodatkowania stawka pozostanie na tym samym poziomie (kwota podatku rośnie lub maleje wprost proporcjonalnie do podstawy opodatkowania), np. w podatku akcyzowym, VAT, od nieruchomości

- zmienna  zmieniają się wraz ze zmianą wysokości podstawy opodatkowania; zmienność może przybierać różny charakter:

* progresywna (wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania rośnie stawka. Każda stawka progresywna musi zawierać maksymalny poziom, w przeciwnym razie w pewnym momencie połknęłaby całą podstawę opodatkowania (tzw. krzywa Lefera). Uważa się, że stawka progresywna w pewnym momencie przekształci się w degresywną, ponieważ staje się stawką stałą. Progresja może mieć dwa rodzaje: globalny lub szczeblowy (łamany). Szczeblowa oddaje wzrost podstawy opodatkowania.

Przykład:

podstawa opodatkowania	stawka globalna	stawka szczeblowa
			Do 100 jednostek 101-200 j.	2% 5%	1 zł 1 zł + 5% ponad 100 j

* regresywna  odwrotność progresywnej  rzadko  w początku lat 50 tych - im wyższe wynagrodzenia tym mniejsza stawka (walka z pracodawcami, którzy zaniżają wynagrodzenie - powody polityczne)

* degresywna - łączy stawkę progresywną i stałą. Polega na tym, iż w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa, gdy podstawa opodatkowania zmniejszy się do pewnej ustalonej kwoty (minimum)  wówczas stawka jest już stała, a opodatkowanie staje się proporcjonalnie. W gruncie rzeczy podobnie jak progresja (z dołu do góry), degresja to spojrzenie z góry na dół  rzadko stosowane.

Termin powstania zobowiązań podatkowych  istnieją dwie możliwości (art. 21 ordynacji):

- zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania ex lege(w polskim systemie dominują zobowiązania podatkowe powstające z mocy samego prawa bez konieczności prowadzenia postępowania podatkowego)  mamy tutaj do czynienia z zasadą samoobliczenia podatku

- doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania (druga kategoria to takie podatki, które płaci się po otrzymaniu decyzji organu podatkowego, a więc z momentem dokonania pewnych czynności proceduralnych)  podatek od spadków i darowizn  przekazuje się oświadczenie, co weszło w skład masy spadkowej i jaka jest jej wartość, a organ ustala wtedy czy i w jakiej wysokości powstaje podatek. Momentem powstania zobowiązania jest moment doręczenia decyzji, a nie wydania jej. Ordynacja podatkowa wyróżnia dwa rodzaje decyzji wydawanych w przedmiocie obliczenia wysokości zobowiązania podatkowego: decyzje ustalające, konstytutywne  np. nakaz płatniczy i decyzje określające, które mają charakter deklaratoryjny a doręczenia takiej decyzji nie powoduje powstania nowych praw i obowiązków podatkowych.

ZWOLNIENIA I ULGI PODATKOWE

Zwolnienie ze zobowiązania podatkowego - podmiot spełnia wymogi podatkowe, ale obowiązek podatkowy nie przekształca się w zobowiązanie z różnych przyczyn.

Zwolnienia i ulgi można podzielić na podmiotowe i przedmiotowe

Zwolnienia podmiotowe

- NBP, (…) - ust. o fin. pub.

- jednostki budżetowe - ust. o fin. pub.

- pracownicy placówek dyplomatycznych i konsularnych na zasadzie wzajemności - ust. o podatkach i opłatach lokalnych

Zwolnienia przedmiotowe

- w podatku od nieruchomości: np. gruntowe pod wodami płynącymi, pod wałami przeciwpowodziowymi (pewne szczególne rodzaju gruntów)

- w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych ustawodawca pozwala organowi gminy stosować jeszcze inne ulgi i zwolnienia o charakterze przedmiotowym - rada gminy uchwala je na wniosek organu wykonawczego. W praktyce zdarza się to rzadko, gdyż wprowadzenie zwolnień wiąże się dla gminy z utratą źródła dochodów.

Ulgi (art. 3 pkt 6) - zwolnienia, obniżenia, odliczenia, które powodują zmniejszenie podstawy opodatkowania lub kwoty świadczenia podatkowego. Np. w podatku dochodowym od os. fiz. zmniejsza się podstawę opodatkowania poprzez odliczenie darowizn.

Ulgi w płatnościach świadczenia podatkowego

Jest to inny typ ulgi. Ułatwiają spłatę zobowiązania podatkowego. Podatek zostaje zmniejszony lub nawet zniesiony (czyli skutek jest w zasadzie taki sam jak w zwykłych ulgach). Nie mają one jednorodnego charakteru. Zaliczamy do nich:

1. zaniechanie poboru

2. umorzenie zobowiązania

3. odroczenie terminu płatności

4. rozłożenie płatności na raty

W przypadku C i D konieczne staje się uiszczenie opłaty prolongacyjnej. Wszystkie te cztery ulgi w zasadzie stosuje się na wniosek zainteresowanego. Jedynie umorzenie może nastąpić z urzędu. Organowi przysługuje w kwestii ulg uznanie administracyjne (swoboda w zakresie wydawania decyzji, ale ograniczona przepisami prawa). Decyzja organu podlega zaskarżeniu.

Przesłanki stosowania ulg:

1) istnienie interesu publicznego

2) istnienie ważnego interesu podatnika

Zaniechanie poboru zobowiązania podatkowego

Występuje już na etapie zaliczek. (Art. 22§1) Minister Finansów może w drodze rozporządzenia:

- zaniechać poboru podatku od określonych podmiotów

- zwolnić niektóre grupy płatników od pobierania podatków lub zaliczek

kierując się interesem publicznym lub ważnym interesem podatników.

Organ podatkowy na wniosek podatnika może zwolnić od obowiązku poboru podatku, po udowodnieniu jednej z przesłanek ustawowych (w szczególności, kiedy pobranie podatku zagraża egzystencji podatnika). Może też ograniczyć pobieranie zaliczek, jeżeli podatnik udowodni, iż zaliczki byłyby niewspółmiernie wysokie do ostatecznie pobranego podatku.

Umorzenie zaległości podatkowej (Art. 67a)

Pojęcie zaległości podatkowej (art. 51 Ord.Pod.) - to podatek niezapłacony w terminie. Zaległość występuje także wtedy, gdy zapłacono w terminie, ale w niższej wysokości. Art. 52 zrównuje zaległość podatkową z innymi zaległościami, np. nadpłatą.

Organ podatkowy związany jest tymi samymi przesłankami, co przy zaniechaniu. Umorzenie należności głównej działa również w stosunku do odsetek. Umorzenie może stanowić formę pomocy publicznej - wtedy organ musi zbadać, czy podmiot nie korzystał już wcześniej z pomocy publicznej. Może to wpłynąć na zakres umorzenia.

Umorzenie z urzędu przewidziane jest w art. 67a.

Zarówno umorzenie, jak i zaniechanie powoduje wygaśnięcie zobowiązania podatkowego. Jest to wygaśnięcie nieefektywne, gdyż wierzyciel nie zostaje zaspokojony.

Zapłata

Jest to podstawowy, efektywny sposób wygasania zobowiązań podatkowych.

Termin

- musi być precyzyjnie oznaczony (ustawowo - określa go ordynacja)

-wyznaczenie go jest uzależnione od sposobu powstania zobowiązania:

• wydanie i doręczenie decyzji: 14 dni od doręczenia decyzji, chyba że termin wyznaczony jest kalendarzowo, ale nigdy nie może on być krótszy niż 14 dni od doręczenia decyzji

• z mocy samego prawa: przy samoobliczeniu - termin upływa ostatniego dnia, w którym zgodnie z przepisami ustawy powinna nastąpić zapłata; jeżeli przez płatnika - przepisy dotyczące danego podatku wskazują termin (art. 47§4); dla inkasenta termin upływa dzień później niż dla płatnika

Art. 62§1 - w razie wymagalności kilku różnych zobowiązań, podatnik wskazuje zobowiązanie, na poczet którego ma zostać zaliczona dokonana wpłata (jeśli nie wskaże, to na poczet zobowiązania najwcześniej wymagalnego). Wybór zobowiązania nie może nastąpić w razie wpłaty zaliczek.

Odroczenie terminu płatności

Za dzień wymagalności uznaje się termin oznaczony w decyzji o odroczeniu. W przypadku niedochowania odroczonego terminu, uznaje się, iż zaległość powstała w terminie pierwotnym (sprzed odroczenia). Możliwość odroczenia dotyczy także płatnika i inkasenta.

Warunki odroczenia:

1. wniosek => przesłanka ogólna, formalna

2. wystąpienie ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego => przesłanka ogólna, merytoryczna

3. w przypadku podatku lokalnego (art. 18 ust. o doch. j.s.t.) - konieczność złożenia przez wójta/burmistrza/prezydenta miasta zgody na odroczenie, bądź wystosowanie wniosku (w drodze postanowienia, zażalenie nie przysługuje) => przesłanka szczególna, formalna

Wniosek musi zostać złożony przed upływem terminu płatności. Może mieć charakter alternatywny - odroczenie albo rozłożenie na raty. We wniosku należy wskazać chroniony interes.

Art. 67b: działanie organu w przypadku, gdy z wnioskiem wystąpi podatnik prowadzący działalność gospodarczą. Organ może wtedy zastosować ulgę, jeżeli:

• ulga ta nie będzie miała charakteru pomocy publicznej

• będzie miała charakter dopuszczonej wyjątkowo pomocy publicznej, enumeratywnie wyliczonej w ustawie

• spełnione zostaną warunki określone w art. 67b

• ewentualnie, gdy będzie to pomoc de minimis (do 200 tys. euro)

Postępowanie w kwestii odroczenia

1. formalna ocena wniosku

2. sprawdzenie, czy zachodzi ważny interes podatnika lub interes publiczny

3. dokładne określenie wnioskodawcy (czy prowadzi działalność gospodarczą)

4. sprawdzenie, czy ulga będzie pomocą publiczną

5. sprawdzenie, czy ewentualna pomoc publiczna nie ma charakteru de minimis

6. sprawdzenie czy nie będzie to pomoc enumeratywnie wyliczona w art. 67

Rozłożenie na raty

Skutkiem niedotrzymania płatności rat będzie powrót do wcześniejszego terminu płatności należności.

Opłata prolongacyjna

Stanowi ekwiwalent za opóźnienia w realizacji zobowiązań podatkowych, zarówno przy odroczeniu jak i rozłożeniu na raty. Art. 57 - jej wysokość to 50% wysokości odsetek od zaległości podatkowej.

Ma charakter obligatoryjny od podatków stanowiących dochód SP, co do podatków lokalnych, w kwestii nałożenia opłaty potrzebna jest uchwała organu j.s.t.

Odstąpienie od opłaty jest możliwe na mocy art. 57§6 (odstąpienie ze względu na toczące się postępowanie układowe lub odrębne ustawy). Obowiązkowe odstąpienie przewidziane zostało w razie wypadku losowego, klęski żywiołowej itp. (art. 57§5)

Forma zapłaty

1. podstawowa (pieniężna)

2. pomocnicza (znakami skarbowymi akcyzy)

3. szczególna (za pomocą papierów wartościowych)

Ad. 1.

Domniemanie zapłaty gotówkowej. Następuje ona:

1. w kasie organu podatkowego

2. na rachunek bankowy organu

3. w placówce pocztowej

4. w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej

Ewentualnie poprzez pobranie przez płatnika lub inkasenta.

Nigdy nie jest przewidziana obowiązkowa zapłata gotówkowa. Terminem wpłaty jest dzień jej dokonania w odpowiednim punkcie lub też dzień pobrania.

Zapłata bezgotówkowa

1. polecenie przelewu

2. kartą płatniczą

Prowadzący działalność gospodarczą, księgi rachunkowe lub księgi przychodów i rozchodów mają obowiązek rozliczania się bezgotówkowego.

Ograniczenia przedmiotowe tego obowiązku: gdy podatek nie jest związany z prowadzoną działalnością gospodarczą, gdy zapłata dokonywana jest znakami akcyzy

Ograniczenia podmiotowe: mikroprzedsiębiorcy, stosowanie innych sposobów księgowania, brak prowadzenia działalności gospodarczej

Termin dokonania wpłaty to dzień obciążenia rachunku podatnika. Wyjątek: art. 60§1a.

Art. 60§4 - inicjatywa dokonania zapłaty za pomocą dokumentu elektronicznego.

Płatność kartą płatniczą jest dopuszczalna tylko, jeżeli podatek stanowi dochód j.s.t., możliwość ta musi zostać przewidziana uchwałą organu stanowiącego.

Ad. 2.

Możliwość ta dotyczy tylko podatku akcyzowego, przy tym nie wszystkie towary oznaczane są znakami skarbowymi. W wyniku zapłaty podmiot otrzymuje banderolę.

Ad.3.

Minister Finansów może dopuścić w rozporządzeniu płatność papierami wartościowymi.

Zaległość podatkowa (nieterminowa realizacja zobowiązań)

Jest to niezrealizowane w całości lub w części zobowiązanie podatkowe. Ustawa przewiduje także kwoty zrównane z zaległością podatkową (art. 52):

a) nienależna lub zawyżona nadpłata, która została zwrócona

b) bezpodstawny zwrot podatku

c)wynagrodzenie wypłacane płatnikom (inkasentom), przewyższające kwotę należnego wynagrodzenia

Aby doszło do powstania zaległości, zobowiązanie podatkowe musi być wymagalne, a termin płatności musi upłynąć. Odpowiedzialność za zaległość rozciągnięta została na płatnika i inkasenta.

W prawie podatkowym, w przeciwieństwie do k.c., zaległość ma charakter jednorodny, niezależnie od przyczyny jej powstania. Ustalana jest na podstawie decyzji (art. 21§3), która określa jej wielkość (decyzja ta ma charakter deklaratoryjny).

Zaległość może mieć charakter techniczno-rachunkowy (czyli np. wynikać ze złych obliczeń) lub merytoryczny (art. 51).

Za zwłokę naliczane są odsetki. Powinny one być wpłacane bez wezwania (podatnik sam je oblicza, czasem organ wydaje decyzję - przy odroczeniu i ratach). Odsetki naliczane są od dnia następującego po upływie terminu, można odstąpić od ich naliczania w przypadkach przewidzianych ustawą. Odsetki dzielą los należności głównej (np. przy umorzeniu).

Wysokość odsetek to 200% stopy oprocentowania kredytu lombardowego NBP.

Przedawnienie

Zapłata należności podatkowej przedawnionej traktowana jest jako nadpłata (odmiennie przy hipotece bądź zastawie skarbowym).

Uregulowanie przedawnienia zależy od momentu powstania zobowiązania podatkowego:

1. przy samoobliczeniu - przedawnienie następuje z upływem 5 lat, od końca roku kalendarzowego, w którym minął termin płatności tego podatku

2. w przypadku wydania decyzji przez organ podatkowy - przedawnienie łączy się z upływem terminu do doręczenia decyzji (3 lata od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy, w szczególnych przypadkach 5 lat - art. 68§3 i 4)

Możliwa jest przerwa biegu przedawnienia:

Art. 70§3 - ogłoszenie upadłości

§4 - postępowanie egzekucyjne

Przedawnienie jest jednym ze sposobów wygaśnięcia zobowiązania podatkowego (nieefektywnego).

Nadpłata

Art. 72 - wymienione przypadki powstania nadpłaty

1) nadpłacono lub nienależycie zapłacono podatek

2) kwota pobrana przez płatnika nienależnie lub zawyżona

3) przy zapłacie przez płatnika lub inkasenta kwoty nienależnej lub zawyżonej

4) zapłata przez następcę - zawyżona lub nienależna

Moment powstania nadpłaty - art. 73. Zasadą jest moment dokonania zapłaty w wysokości wyższej lub nienależnej (odnosi się to także do płatnika i inkasenta).

Szczególne sytuacje:

- złożenie przez podatnika podatku dochodowego zeznania podatkowego

- data deklaracji przy podatku akcyzowym

- moment złożenia deklaracji o zysku przez przedsiębiorstwa państwowe i jednoosobowe spółki SP

- moment wydania orzeczenia TK (art. 74)

Wysokość nadpłaty określana jest na podstawie kwoty wskazanej w zeznaniu lub deklaracji, jeśli na tej podstawie nie da się ustalić, to robi to organ.

Zwrot następuje najczęściej w terminie 3 miesięcy. Art. 76 przewiduje obowiązkowe zarachowanie nadpłaty z urzędu na poczet zaległości podatkowej wraz z odsetkami lub na bieżące zobowiązania podatkowe, bądź fakultatywne (na wniosek podatnika) na zobowiązania przyszłe.

Nadpłata oprocentowana jest w takiej wysokości jak odsetki za zwłokę.

Przedawnienie następuje w ciągu 5 lat od końca roku, w którym powstał obowiązek zwrotu.

Zaliczenie nadpłaty na poczet zobowiązania podatkowego jest jednym z efektywnych sposobów jego wygaśnięcia.

Interpretacje przepisów prawa podatkowego

I. Interpretacje ogólne

Mają służyć organom podatkowym i organom kontroli do jednoznacznego rozumienia kwestii będących przedmiotem interpretacji oraz do stosowania prawa podatkowego w sposób jednolity. Aktualnie nie są wiążące dla żadnego podmiotu.

Wydaje je Minister Finansów. Nie jest to wykładania realizowana w procesie stosowania prawa, lecz zawiera elementy wykładni doktrynalnej i legalnej.

II. Interpretacje indywidualne

Dotyczą przede wszystkim oceny stanowiska wnioskodawcy i ewentualnego wskazania na prawidłową ocenę stanu prawnego. Wydaje je Minister Finansów lub upoważnione przez niego podległe organy. Stosownie do swojej właściwości wydaje je także wójt/burmistrz/prezydent miasta, starosta, marszałek województwa.

Warunki wydania interpretacji:

• pisemny wniosek zainteresowanego

• dotyczy indywidualnej sprawy zainteresowanego

• wniosek dotyczy zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych

• wyczerpująco przedstawiono okoliczności stanu faktycznego/zdarzenia przyszłego

• przedstawiono własne stanowisko w sprawie oceny prawnej

• złożenie oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej co do tego, że fakty zawarte we wniosku nie są przedmiotem postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, kontroli skarbowej lub że nie została co do nich wydana decyzja administracyjna, rozstrzygająca co do istoty sprawy

• opłacenie wniosku w ciągu 7 dni od dnia złożenia (40 zł)

Interpretacja zawiera ocenę stanowiska wnioskodawcy wraz z uzasadnieniem prawnym. W razie negatywnej oceny wskazuje też stanowisko prawidłowe. Na wydaną interpretację przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

Obydwa rodzaje interpretacji podlegają publikacji w Biuletynie Informacji Publicznej.

Zabezpieczenie zobowiązań podatkowych

Ordynacja podatkowa reguluje trzy formy zabezpieczenia wykonania zobowiązania podatkowego:

1. zabezpieczenie wykonania zobowiązania podatkowego na majątku podatnika w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

2. hipoteka przymusowa

3. zastaw skarbowy

Ordynacja podatkowa określa przedmiot zabezpieczenia poprzez odwołanie się do zobowiązania podatkowego. Tryb powstawania zabezpieczenia wykonania zobowiązania podatkowego jest odrębny w stosunku do ogólnego wzorca zabezpieczenia należności.

Ad 1) zabezpieczenie w trybie egzekucyjnym

Przesłanką jest uzasadniona obawa niewykonania zobowiązania i sytuacja, w której brak zabezpieczenia mógłby utrudnić lub udaremnić egzekucję. Ordynacja podatkowa zna dwie formy zabezpieczenia wykonania zobowiązania podatkowego w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym:

- zabezpieczenie przed terminem płatności podatku (jest to forma podstawowa)

- zabezpieczenie w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej przed wydaniem decyzji ustalającej bądź określającej wysokość zobowiązania podatkowego.

Bez względu na formę zabezpieczenia jest ono ustanawiane przez wydanie postanowienia organu egzekucyjnego. Wybór sposobu należy do organu, możliwość wyboru jest jednak ograniczona do szeregu czynności określonych w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (m.in. zajęcie pieniędzy, wynagrodzenia, obciążenia nieruchomości hipoteką, obciążenia statku morskiego zastawem, zakaz zbywania nieruchomości i praw, kaucja)

Ad 2) hipoteka przymusowa

Chroni interesy Skarbu Państwa bądź jednostek samorządu terytorialnego. Hipoteka przysługuje na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań i zaległości podatkowych.

Przedmiotem hipoteki może być:

a) część ułamkowa nieruchomości

b) nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka, wspólników spółki cywilnej

c) użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, spółdzielcze prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, wierzytelność zabezpieczona hipoteką

Hipoteka powstaje przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej, którego podstawą jest bądź odpowiednia i doręczona decyzja bądź tytuł wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia.

Ad 3) zastaw skarbowy

Chroni interesy SP i jednostek samorządowych. Zastaw przysługuje na wszystkich będących własnością podatnika oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych, gdy ich wartość z dnia ustanowienia zastawu wynosi co najmniej 10.600 zł. Zastaw skarbowy powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych na podstawie doręczonej decyzji odpowiedniej treści.

Sposoby wygasania zobowiązań podatkowych (podział ze względu na kryterium zaspokojenia wierzyciela)

Efektywne:

1) zapłata (omówione wyżej)

2) pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta - taki sam efekt jak zapłata, płatnik bądź inkasent jest jakby reprezentantem organu podatkowego, ten sposób zapłaty wiąże się z odpowiedzialnością płatnika/inkasenta

3) potrącenie - w przypadku wierzytelności wzajemnych, wymagalnych, bezspornych, przysługujących bezpośrednio podatnikowi, możliwe na podstawie umowy lub jednostronnej czynności prawnej organu, dotyczy to wyłącznie określonego katalogu wierzytelności wymienionych w ordynacji podatkowej, odmowa potrącenia następuje w drodze decyzji

4) zaliczenie nadpłaty lub zaliczenie zwrotu podatku (omówione wyżej)

5) przeniesienie własności rzeczy (ruchomości albo nieruchomości) lub praw majątkowych - sposób szczególny wygaśnięcia zobowiązania podatkowego, korzysta się z niego, gdy podatnik nie ma aktywów płynnych (środków finansowych, którymi mógłby dokonać zapłaty), przeniesienie następuje na wniosek podatnika w drodze umowy (stroną jest starosta - gdy na rzecz SP, albo organ wyk. j.s.t. - gdy na rzecz j.s.t.)

6) przejęcie własności nieruchomości lub praw majątkowych w postępowaniu egzekucyjnym

Nieefektywne:

1) zaniechanie poboru (omówione wyżej)

2) umorzenie zaległości (omówione wyżej)

3) przedawnienie (omówione wyżej)

4) wykorzystanie instytucji interpretacji podatkowych - motywowane tym, że jeśli podatnik zastosował się do wydanej interpretacji, to nie może ponosić ujemnych konsekwencji takiego zachowania

Podatki (część szczegółowa)

Podatek od towarów i usług

Podatek od towarów i usług (value added tax, czyli podatek od wartości dodanej) jest powszechnym podatkiem obrotowym netto. Stanowi w całości dochód Skarbu Państwa. Jest to podatek pośredni (podmiot formalny podatku nie jest podmiotem ekonomicznym), zwyczajny i obligatoryjny.

Cechy typowe dla VAT:

1. cenotwórczość (jest to podatek rynkowy - wpływający na strukturę kosztów utrzymania podmiotów rzeczywiście nim obciążonych)

2. wielofazowość (pobierany jest w każdej fazie obrotu)

3. fiskalność (służy w pierwszym rzędzie pokrywaniu potrzeb finansowych państwa)

4. neutralność ze względu na:

- ceny w okresie, gdy towar znajduje się w obrocie (faktyczne obciążenie nastąpi, gdy towar zostanie wyłączony z obrotu)

- mechanizmu konkurencji rynkowej

- wymiany międzynarodowej (zasada opodatkowania w miejscu konsumpcji)

5. rzeczowy charakter (nie uwzględnia zdolności płatniczej podatnika)

6. rzeczywistość (podstawa opodatkowania uzależniona jest od przebiegu zdarzeń gospodarczych występujących w danym czasie)

7. zwolnienia głównie o charakterze rzeczowym i fakultatywnym (związane najczęściej luźno z typową działalnością gospodarczą)

Podmiot

Dla ogólnego podatku obrotowego istotne jest wystąpienie określonych czynności, samo dokonanie obrotu, podmioty w nim występujące traktowane są jako swego rodzaju punkt odniesienia. Podmiot formalny obciążony jest wyłącznie przejściowo.

Podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarczą rozumie się przy tym szeroko, szerzej niż w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z dyrektywą unijną za podatnika należy uznać wyłącznie podmiot, który wykonując czynności podlegające opodatkowaniu, występuje w charakterze podatnika. Każdorazowo należy ustalić, w jakim charakterze w stosunku do określonej czynności występował dany podmiot.

Do podatników należy tez kilka grup ściśle wskazanych w ustawie, np. podmioty dokonujące wewnątrzwspólnotowej dostawy nowych środków transportu.

Spośród podatników wyodrębniono tzw. małego podatnika  generalnie będziemy za takiego uznawać podatnika, u którego wartość sprzedaży (wraz z kwotą podatku) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym wyrażonej w złotych kwoty określonej ustawą.

Podmiot taki może zastosować kasową metodę rozliczania podatku VAT za okresy kwartalne po uprzednim zawiadomieniu urzędu skarbowego.

Ustawa przewiduje w określonych sytuacjach instytucję płatnika, którym są organy egzekucyjne.

Przedmiot

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają:

  1)  odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju

  2)  eksport towarów

  3)  import towarów

  4)  wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju (jest to nabycie prawa do rozporządzania jak właściciel towarami wysyłanymi lub transportowanymi na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium rozpoczęcia wysyłki lub transportu)

  5)  wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów (wywóz towarów z terytorium kraju)

Czynności te podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. Wyłączenia przedmiotowe:

- transakcja zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej jego części

- czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy;

Podstawa opodatkowania

Zasadniczo podstawą opodatkowania jest obrót, rozumiany jako kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku.

Obrót zwiększa się o otrzymane dotacje, subwencje i inne dopłaty o podobnym charakterze mające bezpośredni wpływ na cenę towarów lub usług dostarczanych/świadczonych przez podatnika, pomniejszone o kwotę należnego podatku.

Obrót zmniejsza się o kwoty udokumentowanych, prawnie dopuszczalnych i obowiązkowych rabatów i o wartość zwróconych towarów, zwróconych kwot nienależnych, a także zwróconych dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze.

W przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów podstawę opodatkowania stanowi kwota, jaką nabywający obowiązany jest zapłacić.

Stawka podatku

Ma charakter proporcjonalny, niezmienny, procentowy. Wpływ na wysokość stawki może mieć natomiast przedmiot podatku. Stawka podstawowa podatku wynosi 22%, występuje też stawka ulgowa - 3 i 7% dla ściśle określonych towarów i usług. W wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów stawka podatku wynosi 0 % (w kilku innych przypadkach także)

Zgodnie z generalną zasada (doznającą modyfikacji w przepisach szczególnych) obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi.

Obliczenie tego podatku zostało oparte na metodzie fakturowej. Wysokość obciążenia podatkowego przypadającego na daną fazę obrotu oblicza się w następujący sposób:

podatek należny w danej fazie - podatek naliczony w fazie poprzedniej = obciążenie podatkowe

Podatnicy mają obowiązek:

- dokonania zgłoszenia rejestracyjnego przed wykonaniem pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu (jako podatnika VAT czynnego, zwolnionego lub podatnika UE)

- składania deklaracji podatkowych

- wpłacania podatku za okresy miesięczne do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy

Podatek akcyzowy

Podatek akcyzowy jest podatkiem państwowym, który w całości stanowi dochód Skarbu Państwa. Akcyza jest podatkiem zwyczajnym, obligatoryjnym, rzeczowym, pośrednim. Podobnie jak VAT akcyza ma charakter cenotwórczy. Różni ją od VATu jednofazowość.

Różnice między VATem a akcyzą wyrażają się też w funkcji  VAT jest neutralny, akcyza ma funkcję stymulacyjną. Podatek akcyzowy jest szczególnym podatkiem obrotowym, gdyż obciąża jedynie ściśle określone wyroby (wyroby akcyzowe). Nie podlega w zasadzie potrąceniu ani zwrotowi.

Podmiot

Osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które dokonują czynności podlegających opodatkowaniu lub wobec których zaistniał stan faktyczny podlegający opodatkowaniu. Zakres przedmiotowy opodatkowania determinuje więc zakres podmiotowy. Za podatników uznaje się też wyjątkowo osoby ponoszące ciężar podatkowy, w przypadkach określonych ustawą.

Przedmiot

1. produkcja wyrobów akcyzowych

2. wprowadzenie wyrobów akcyzowych do składu podatkowego

3. import wyrobów akcyzowych

4. wyprowadzenie wyrobów akcyzowych ze składu podatkowego - poza procedurą zawieszenia poboru akcyzy - niebędących własnością podmiotu prowadzącego ten skład

5. nabycie wewnątrzwspólnotowe

Wyroby akcyzowe to:

1. wyroby energetyczne

2. energia elektryczna

3. napoje alkoholowe

4. wyroby tytoniowe

określone w załączniku do ustawy.

Niektóre z wyrobów, określone w załączniku nr 3 do ustawy, podlegają obowiązkowi oznaczania znakami akcyzy (banderole). Obanderolowanie wyrobu świadczy o legalnym dopuszczeniu go do obrotu na terenie Polski, zaś wartość banderoli stanowi swego rodzaju zaliczkę na podatek akcyzowy.

Zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe mają w przypadku podatku akcyzowego ograniczony charakter.

Podstawa opodatkowani

Jest różnorodna i mocno powiązana ze stawkami podatkowymi.

Stawka podatku

Może przybrać postać

- procentową (procent podstawy opodatkowania, procent ceny detalicznej)

- kwotową (kwota na jednostkę wyrobu)

- specyficzną  połączenie stawek podstawowych (kwota na jednostkę wyrobu i procent maksymalnej ceny detalicznej.)

Obowiązek podatkowy zasadniczo powstaje z dniem wykonania czynności lub zaistnienia stanu faktycznego podlegających opodatkowaniu. Jednakże w przypadku, gdy sprzedaż powinna zostać potwierdzona fakturą, obowiązek ten powstaje z dniem wystawienia faktury, nie później niż w ciągu 7 dni od wydania wyroku akcyzowego lub wykonania czynności podlegających opodatkowaniu.

Przy poborze tego podatku zastosowano technikę samo obliczania lub też obliczania podatku przez płatnika. Podatnicy mają obowiązek dokonania zgłoszenia rejestracyjnego. Deklaracje składane są za okresy miesięczne.

Podatek od gier

Uregulowany nową ustawą o grach hazardowych z 19.11.2009r. Stanowi w całości dochód budżetu państwa.

Podmiot

1. Osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która prowadzi działalność w zakresie gier hazardowych na podstawie udzielonej koncesji lub zezwolenia

2. podmioty urządzające gry objęte monopolem państwa

3. uczestnicy turnieju gry pokera

Przedmiot

1. urządzanie gier hazardowych, z wyłączeniem loterii promocyjnych i pokera rozgrywanego w formie turnieju gry pokera

2. udział w pokerze rozgrywanym w formie turnieju gry pokera

Podstawa opodatkowania

Szereg kazuistycznych uregulowań, w zależności od rodzaju prowadzonej działalności, np. w grze liczbowej - suma wpłaconych stawek.

Stawki

Zróżnicowane, w zależności od rodzaju działalności, mieszczą się w przedziale 2,5-50%.

Obowiązek podatkowy powstaje co do zasady z dniem rozpoczęcia wykonywania działalności objętej opodatkowaniem, a w przypadku turnieju gry pokera - z chwilą przystąpienia do turnieju. Podatnicy muszą bez wezwania składać deklaracje podatkowe właściwemu naczelnikowi urzędu celnego oraz obliczać i wpłacać podatek.

Ustawa, ze względu na specyficzny przedmiot opodatkowania, nie przewiduje zwolnień ani ulg.

Podatek od spadków i darowizn

Jest podatkiem typu majątkowego, rzeczowym, zwyczajnym i bezpośrednim. Istota ekonomiczna tego podatku tkwi we wzbogaceniu podatnika na skutek przejęcia majątku pod tytułem darmym. Płacony jest bezpośrednio, bądź za pośrednictwem płatnika, którym najczęściej jest notariusz.

Podmiot

Podatek ten dotyczy jedynie osób fizycznych. Charakterystyczną cechą podatku od spadków i darowizn jest oparcie jego konstrukcji na zasadzie podziału podatników na grupy podatkowe. W obecnym stanie występują trzy grupy podatkowe, przynależność do danej grupy uwarunkowana jest stopniem pokrewieństwa lub powinowactwa między spadkodawcą a spadkobiercą oraz między darczyńcą a obdarowanym.

Zakwalifikowanie podatnika do jednej z trzech grup podatkowych wpływa na sposób i zakres stosowania w tym podatku zwolnień, ulg, minimum wolnego od podatku oraz wysokości stawki.

Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych znajdujących się lub wykonywanych na terytorium RP.

Przedmiot

Nabycie własności rzeczy i praw majątkowych tytułem

1. dziedziczenia

2. zapisu i dalszego zapisu

3. polecenia testamentowego

4. darowizny, polecenia darczyńcy

5. zasiedzenia

6. nieodpłatnego zniesienia współwłasności

7. zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w postaci powołania do spadku albo w postaci zapisu

8. nieodpłatna renta, użytkowanie, służebności

Nadto przedmiot opodatkowania stanowi również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.

W ustawie przyjęto swoistą zasadę domicylu podatkowego i obywatelstwa podatnika  jeśli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium RP, to nabycie majątku znajdującego się za granicą podlega obciążeniu w Polsce.

Zakres przedmiotowy ograniczony jest przez regułę, że podatkowi nie podlega nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się w kraju lub praw majątkowych wykonywanych w Polsce, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani spadkodawca czy darczyńca nie byli obywatelami polskimi oraz nie mieli stałego miejsca zamieszkania na terytorium RP.

Podstawę opodatkowania

Stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Ustawa przewiduje kwoty wolne od podatku.

Stawka podatku

Jest niejednolita. Przy zasiedzeniu mamy stawkę stałą wynoszącą 7% podstawy opodatkowania, bez uwzględnienia minimum wolnego od opodatkowania. W pozostałych przypadkach nabycia rzeczy i praw majątkowych skala jest progresywna i ma charakter szczeblowy. Wysokość stawek uzależniona jest od przynależności podatnika do jednej z trzech grup podatkowych. Najniższe stawki w pierwszej grupie.

Mamy dosyć szeroki katalog zwolnień:

Wśród zwolnień możemy wyróżnić cztery zasadnicze grupy dotyczące:

- działalności rolniczej

- pozarolniczej działalności gospodarczej

- przedmiotów gospodarstwa domowego

- nabycia domu i mieszkania

Istotne znaczenie dla podatników ma występująca w podatku od spadków i darowizn ulga mieszkaniowa, chodzi w niej o to, że do podstawy opodatkowania nie wlicza się wartości nabytego budynku bądź lokalu mieszkalnego a także innych spółdzielczych własnościowych i lokatorskich praw do lokalu - do łącznej powierzchni nieprzekraczającej 110 metrów kwadratowych.

Obowiązek podatkowy uregulowany jest osobno dla każdego ze zdarzeń powodujących nabycie rzeczy lub prawa majątkowych. Na podatnikach ciąży obowiązek złożenia zeznania podatkowego.

Podatek rolny

Jest podstawowym podatkiem obciążającym rolnictwo, dotyczącym typowej produkcji roślinnej i zwierzęcej. Stanowi dochód budżetu gminy. Jest podatkiem bezpośrednim, zwyczajnym i rzeczowym. Może być pobierany przez inkasenta, w roli którego najczęściej występuje sołtys.

Podmiot

- osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które są właścicielami, posiadaczami samoistnymi lub użytkownikami wieczystymi gruntów

- posiadacze gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem, z Agencją Nieruchomości Rolnych lub z innego tytułu prawnego albo jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych

Przedmiot

Przedmiotem opodatkowania zostały objęte grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza. Ustawa wyróżnia dwie kategorie gruntów podlegających opodatkowaniu podatkiem rolnym: grunty niewchodzące w skład gospodarstw rolnych i grunty gospodarstw rolnych.

Przedmiotem opodatkowania nie są same grunty, lecz powiązanie tych gruntów z podmiotami polegającymi opodatkowaniu (poprzez posiadanie).

Podstawa opodatkowania

Wyrażona jest w liczbie hektarów rzeczywistych (dla gruntów niewchodzących w skład gospodarstw rolnych) lub przeliczeniowych. Jest to umowna jednostka przeliczeniowa związana z wartościowaniem ziemi rolniczej.

Wysokość przelicznika uzależniona jest od:

- okręgu podatkowego, w którym znajduje się dany grunt (4 okręgi, przydziela minister właściwy ds. finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym ds. rolnictwa po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Izb Rolniczych)

- rodzaju użytków rolnych

- klasy bonitacyjnej gruntu

Stawka podatku: kwotowa  równowartość pieniężna 2,5q żyta z hektara przeliczeniowego - dla gruntów gospodarstw rolnych i 5q żyta od hektara dla gruntów niewchodzących w skład gospodarstwa rolnego, wg średniej ceny skupu żyta za trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Średnia cena skupu może być obniżona przez radę gminy w drodze uchwały.

Zwolnienia przedmiotowe:

a) zwolnienia z podatku rolnego:

- użytków rolnych klasy V, VI i VIz

- gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych

- gruntów położonych w pasie drogi granicznej

- użytków ekologicznych,

- gruntów zajętych przez zbiorniki wodne,

- gruntów pod wałami przeciwpowodziowymi,

- gruntów wpisanych do rejestru zabytków

- gruntów stanowiących działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych.

b) czasowe zwolnienie z podatku

- grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją (zniszczenia wskutek robót drenarskich)

- grunty gospodarstw rolnych powstałe z zagospodarowania nieużytków (na 5 lat)

- grunty gospodarstw rolnych otrzymane w drodze wymiany lub scalenia.

- grunty gospodarstw rolnych, na których zaprzestano produkcji rolnej (do 3 lat)

Zwolnienia podmiotowe:

- szkoły wyższe, publiczne i niepubliczne szkoły, placówki doskonalenia nauczycieli

- placówki naukowe PAN, jednostki badawczo-rozwojowe

- zakłady pracy chronionej, zakłady aktywności zakładowej

Ulgi: inwestycyjna, ulgi żołnierskie, ulga w podatku od gruntów położonych na terenach podgórskich i górskich, ulga w przypadku wystąpienia klęski żywiołowej.

Ulgi i zwolnienia mają charakter gospodarczy, pełnią funkcje socjalne, motywacyjne.

W ustawie przewidziano dwie techniki ustalania i poboru należności podatkowych

1. dla osób prawnych, jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, jednostek organizacyjnych ANR oraz jednostek organizacyjnych lasów państwowych => technika samoobliczania i składanie deklaracji podatkowych

2. dla osób fizycznych => należności ustalane są w drodze decyzji, na podstawie złożonej informacji

Łączne zobowiązanie podatkowe: obejmuje podatek rolny, leśny i od nieruchomości, ustalane jest w tzw. nakazie płatniczym.

Podatek leśny

Jest podobnie uregulowany do podatku rolnego. Jest podatkiem przychodowym, zwyczajnym, obligatoryjnym, bezpośrednim i rzeczowym. Zasila w całości budżety gminne. Jego wymiar oparty jest o dane z ewidencji. W przypadku, gdy podatnik kwestionuje te dane, powinien wystąpić o korektę do podmiotu prowadzącego ewidencję, w trybie ustawy - Prawo geodezyjne i kartograficzne.

Podmiot

Obowiązek ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych, jednostkach organizacyjnych, w tym spółkach niemających osobowości prawnej, które są właścicielami, użytkownikami wieczystymi lub samoistnymi posiadaczami lasów bądź posiadaczami lasów stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Przedmiot

Przedmiotem podatku jest własność, posiadanie lub użytkowane lasu. Chodzi o wszystkie lasy z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna. Las - grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako lasy.

Podstawa opodatkowania

To powierzchnia lasu wyrażona w ha, wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.

Stawka

Kwotowa, odnoszona do hektara fizycznego lasu, o stałym charakterze. Wynosi ona za rok podatkowy równowartość pieniężną 0,220 m³ drewna obliczoną wg średniej ceny sprzedaży uzyskanej przez nadleśnictwa za trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. W przypadku lasów ochronnych oraz wchodzących w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych, ulega ona obniżeniu o 50%. Rada gminy może obniżyć w drodze uchwały średnią cenę drewna.

Zwolnienia:

- lasy z drzewostanem w wieku do 40 lat

- lasy wpisane indywidualnie do rejestru zabytków

- użytki ekologiczne.

Rada gminy została upoważniona do dokonania innych zwolnień przedmiotowych w drodze uchwały.

W ustawie przewidziano dwie techniki ustalania i poboru należności podatkowych => analogicznie jak w ustawie o podatku rolnym.

Podatek od czynności cywilnoprawnych

Jest to podatek od odpłatnego nabycia praw majątkowych. Dotyczy ściśle wskazanych w ustawie (a więc nie wszystkich) czynności cywilnoprawnych przenoszących własność rzeczy oraz prawa majątkowe i dokonywanych w sposób niezawodowy. Jest to podatek typu obrotowego, o charakterze rzeczowym, bezpośrednim, zwyczajnym i obligatoryjnym. Danina ta w całości zasila budżety samorządowe. Może być pobierana za pośrednictwem płatnika - w roli którego występuje notariusz (w przypadku czynności dokonywanych w formie aktu notarialnego).

Podmiot

Wszystkie podmioty dokonujące podlegających opodatkowaniu czynności cywilnoprawnych - osób fizycznych, osób prawnych, jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. Prawodawca wyraźnie wskazuje, która strona czynności jest podatnikiem, czasami będą to też obie strony i wtedy obowiązek ten ma charakter solidarny. Ustawa przewiduje zwolnienia podmiotowe, np. SP, podmioty korzystające z przywilejów dyplomatycznych, j.s.t.

Przedmiot: czynności cywilnoprawne enumeratywnie wyliczone w ustawie, jeżeli dotyczą rzeczy znajdujących się w Polsce lub praw majątkowych podlegających wykonaniu w Polsce.

Jeżeli rzeczy znajdują się za granicą, albo prawa majątkowe są za granicą wykonywane, podlegają opodatkowaniu, jeżeli nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski i czynność cywilnoprawna została dokonana w Polsce.

Zakres przedmiotowy podatku ograniczony jest przez dość liczne wyłączenia, wynikające z różnych przyczyn: społecznych (nie podlegają czynności w sprawach alimentacyjnych, świadczeń socjalnych), ekologicznych (umowy zawarte na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska).

Zwolnienia przedmiotowe - szeroki katalog czynności cywilnoprawnych dotyczący m.in. ułatwień w tworzeniu gospodarstwa rolnego, zamiany lokali między członkami najbliższej rodziny itd.

Podstawa opodatkowania

Nie jest jednolita, lecz uzależniona od rodzaju czynności cywilnoprawnej podlegającej opodatkowaniu. Kwestię tę ustawa określa szczegółowo dla każdej kategorii czynności. Najczęściej jednak jest to wartość rynkowa nabywanych rzeczy i praw majątkowych. Wartość rynkową ustala się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w dniu dokonania czynności w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju.

Stawki są zasadniczo proporcjonalne o charakterze procentowym (od 0,1 do 2%) lub kwotowym, uzależnionym od rodzaju nabywanej rzeczy lub praw majątkowych  np. umowa sprzedaży nieruchomości - 2%, sprzedaż rzeczy ruchomych - 2% od umowy majątkowej małżeńskiej 38 zł

Podatek od czynności cywilnoprawnych należy do konstrukcji prawnych z zamkniętym stanem faktycznym. Obowiązek i zobowiązanie podatkowe powstają równocześnie. Podatek należy uiścić w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego. Płatnicy są zobowiązani do wpłacenia pobranego podatku do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek.

Podatek od nieruchomości

Jest podatkiem samorządowym, zaliczanym do podatków lokalnych. Jest to danina o charakterze majątkowym, bezpośrednim i rzeczowym, a także zwyczajnym i obligatoryjnym. Jej pobór może następować za pośrednictwem inkasenta.

Podmiot

Osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne (w tym spółki) nieposiadające osobowości prawnej, będące:

1) właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych

2) posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych

3) użytkownikami wieczystymi gruntów

4) posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z tytułu prawnego, bądź jest bez tytułu

Przedmiot opodatkowania

Posiadanie:

1)  gruntu

2)  budynku lub części budynku,

3)  budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości nie podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych lub lasy, z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej.

Podstawa opodatkowania:

a) dla gruntów - powierzchnia rzeczywista ustalona na podstawie ewidencji gruntów

b) dla budynków lub ich części - powierzchnia użytkowa wyrażona w metrach kwadratowych

c) dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wartość amortyzacyjna (kwotowo wyrażona wartość ustalona na 1 stycznia roku podatkowego, będąca podstawą obliczenia amortyzacji w tym roku; w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych - ich wartość z dnia 1 stycznia roku, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego)

d) dla budowli, od których nie dokonuje się odpisów amortyzacyjnych - wartość rynkowa określona przez podatnika (gdy podatnik nie określił lub nie podał wartości odpowiadającej cenom rynkowym organ podatkowy powołuje biegłego)

Stawka

Rodzaj stawki uzależniony jest od przedmiotu opodatkowania:

- procentowe (proporcjonalne) - dla budowli

- kwotowe - dla budynków i gruntów

Wysokość stawek ustala rada gminy, z tym że ustawa określa stawki maksymalne. Górne granice stawek kwotowych są jednak corocznie podwyższane przez Ministra Finansów w drodze obwieszczenia

Zwolnienia: szeroki katalog o charakterze podmiotowym i przedmiotowym, np. budowle kolejowe, budowle portowe, nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby prowadzenia przez stowarzyszenia statutowej działalności wśród dzieci i młodzieży w zakresie szeroko pojętej oświaty, grunty stanowiące działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, którzy spełniają jeden z warunków ustawowych. Rada gminy może wprowadzić w drodze uchwały dodatkowe zwolnienia przedmiotowe.

Ustalenie i pobór należności podatkowych: analogicznie jak w podatku rolnym i leśnym.

Podatek od środków transportowych

Jest to danina o charakterze majątkowym, bezpośrednim, rzeczowym, zwyczajnym i obligatoryjnym. Stanowi dochód gminy. Jest świadczeniem związanym z posiadaniem i eksploatacją określonych środków transportowych. Obowiązek podatkowy powstaje dopiero z chwilą zarejestrowania środka transportu.

Podmiot

Osoby fizyczne i osoby prawne będące właścicielami środków transportowych. Jak właścicieli traktuje się również jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, na które środek transportowy jest zarejestrowany. Jeżeli środek transportowy stanowi współwłasność dwóch lub więcej osób fizycznych lub prawnych, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od środków transportowych ciąży solidarnie na wszystkich współwłaścicielach.

Przedmiot

Własność (posiadanie) wskazanych w ustawie rodzajów środków transportowych. W obecnym stanie prawnym podatkiem tym objęto:

1)  samochody ciężarowe o dopuszczalnej masie całkowitej od 3,5 tony

2)  ciągniki siodłowe i balastowe przystosowane do używania łącznie z naczepą lub przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej zespołu pojazdów od 3,5 tony

3)  przyczepy i naczepy, które łącznie z pojazdem silnikowym posiadają dopuszczalną masę całkowitą od 7 ton, z wyjątkiem związanych wyłącznie z działalnością rolniczą prowadzoną przez podatnika podatku rolnego

4)  autobusy

Podstawa opodatkowania

Pokrywa się z przedmiotem opodatkowania  stanowi ją wskazany w ustawie środek transportowy.

Stawki

Mają charakter proporcjonalny i kwotowy. Ich wysokość jest uzależniona od rodzaju środka transportowego oraz jego ładowności. W ustawie określone są górne granice stawek dla poszczególnych pojazdów. Ustawowe stawki są korygowane corocznie w drodze obwieszczenia Ministra Finansów. Określając poziom stawek na dany rok, rada gminy uwzględnia rodzaj środka transportowego, jego wpływ na środowisko naturalne, rok produkcji albo liczbę miejsc siedzących.

Zwolnienia:

- (pod warunkiem wzajemności) środki transportowe będące w posiadaniu przedstawicielstw dyplomatycznych, konsularnych i innych misji zagranicznych

- środki transportowe stanowiące zapasy mobilizacyjne, pojazdy specjalne oraz pojazdy używane do celów specjalnych w rozumieniu przepisów o ruchu drogowym

- pojazdy zabytkowe, w rozumieniu przepisów o ruchu drogowym

Rada gminy może wprowadzić inne zwolnienia przedmiotowe co do określonych kategorii pojazdów.

Podatek tonażowy

• rodzaj opodatkowania zryczałtowanego

• stosowany zamiast CIT

• opodatkowaniu podlega działalność armatorska osób prawnych lub osób fizycznych, jeżeli złożą one oświadczenie o wyborze tej formy na okres co najmniej 5 lat

• dochód = dobowa stawka dochodu x okres eksploatacji statku

• stawka 19%

• obowiązek uiszczania miesięcznych zaliczek i złożenia rocznego zeznania podatkowego

• stawka 15% dla przychodów ze sprzedaży statków, w części niewykorzystanej - w ciągu 3 lat od sprzedaży - na cele inwestycyjne/remontowe

Uproszczone formy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych

Uregulowane są osobną ustawą. Stanowią lex specialis w stosunku do reguł ogólnych. Polegają na uproszczeniu zasad wymiaru i poboru podatku. Są formą fakultatywną (wybór należy do podatnika). Istnieją jednak ograniczenia podmiotowe w ich zastosowaniu - ustawa wyraźnie określa komu przysługuje prawo rozliczania się w ten sposób.

1. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

Stanowi dochód budżetu państwa. Podatnicy nie muszą w pełni ewidencjonować przychodów i rozchodów, ale musi to robić zgodnie z uproszczonym wzorem. Ten sposób opodatkowania stosowany jest na wniosek (nigdy z urzędu), złożony do 20. stycznia. Złożenie wniosku nie oznacza automatycznie przyznania takiego sposobu rozliczania, konieczna jest decyzja administracyjna. W przypadku wyboru tej formy opodatkowania nie jest możliwe wspólne rozliczenie z małżonkiem.

Podmioty: osoby fizyczne osiągające przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, w tym również, gdy działalność ta jest prowadzona w formie spółki cywilnej osób fizycznych oraz w formie spółki jawnej osób fizycznych. Forma ta jest niedopuszczalna dla niektórych zawodów, np. notariuszy, lekarzy.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych w 2006 r. mogą opłacać podatnicy, którzy w 2005 roku uzyskali przychody z działalności gospodarczej w wysokości nieprzekraczającej 250.000 euro.

Przedmiot: przychody osiągane z pozarolniczej działalności gospodarczej, przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej.

Podstawa opodatkowania: przychód bez pomniejszania o koszty jego uzyskania. Naruszenie zasad ewidencjonowania spowoduje określenie podstawy opodatkowania w drodze norm szacunkowych przez organ podatkowy.

Stawki: Wyrażone są procentowo i zróżnicowane zależnie od konkretnych przypadków:

- 20% przychodów osiąganych w zakresie wolnych zawodów a także przychodów z najmu i umów o podobnym charakterze od nadwyżki ponad kwotę stanowiącą 4000 euro

- 17% przychodów ze świadczenia niektórych usług niematerialnych (np. wynajmu samochodów osobowych)

- 8,5% od przychodów z m.in. działalności usługowej

- 5,5% od przychodów z działalności wytwórczej i budowlanej

- 3% od przychodów m.in. z działalności usługowej w zakresie handlu

2. Karta podatkowa

Stanowi dochód j.s.t. (gminy). Brak konieczności prowadzenia ewidencji. Opodatkowanie w formie karty podatkowej następuje na wniosek podatnika złożony w deklaracji według ustalonego wzoru (PIT 16). Wniosek składa się do właściwego naczelnika urzędu skarbowego nie później niż do 20 stycznia roku podatkowego, a jeżeli podatnik rozpoczyna działalność w trakcie roku podatkowego - przed rozpoczęciem działalności. Podatnik musi wskazać zewnętrzne znamiona prowadzonej działalności gospodarczej.

Podmioty: osoby fizyczne osiągające przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, w tym również, gdy działalność ta jest prowadzona w formie spółki cywilnej osób fizycznych oraz w formie spółki jawnej osób fizycznych. Wyłączenia dla niektórych zawodów, np. prawnicy, lekarze.

Przedmiot: przychody osiągane z pozarolniczej działalności gospodarczej

Stawki: kwotowe podlegają corocznie podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku poprzedzającego rok podatkowy w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego. Ich wysokość uzależniona jest od: rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników, liczby mieszkańców miejscowości, w której prowadzona jest działalność gospodarcza.

Wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej ustalana jest w drodze decyzji naczelnika urzędu skarbowego odrębnie na każdy rok podatkowy. Jest to forma opodatkowania dochodów.

3. Zryczałtowany podatek dochodowy od osób duchownych

Podmioty: osoby duchowne, prawnie uznanych wyznań, osiągające przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami o charakterze duszpasterskim. Osoby te nie mogą uzyskiwać dochodów z innych źródeł.

Przedmiotem: przychód z opłat duszpasterskich

Stawki ryczałtu zarówno proboszczów, jak i przychodów wikariuszy, określone są kwotowo w załączniku do ustawy (od 400 do 500 zł, płatne raz na kwartał). Ich wysokość uzależniona jest od liczby mieszkańców parafii i stopnia duchownego w hierarchii.

Wysokość ryczałtu ustalana jest w drodze decyzji naczelnika urzędu skarbowego, odrębnie na każdy rok podatkowy. Osoby duchowne opłacające ryczałt są zwolnione od obowiązku składania zeznań podatkowych o wysokości osiągniętego dochodu ze źródła przychodu objętego ryczałtem. Można zrezygnować z tej formy opodatkowania, w praktyce jednak takie przypadki się nie zdarzają.

Cła i należności celne:

W przepisach Wspólnotowego Kodeksu Celnego prawodawca nie wyjaśnia istoty cła. Cło wykazuje daleko idące podobieństwo do podatku. Zalicza się do danin publicznych. Stanowi okrojenie przychodów osób przywożących bądź wywożących towary za granicę. Jest to jednocześnie obciążenie wymiany towarowej z zagranicą. Zazwyczaj wpływa na wysokość cen towarów nim obciążonych.

Jest świadczeniem:

- pieniężnym (jest wymierzane i pobierane w pieniądzu, będącym prawnym środkiem płatniczym na terytorium państwa ustanawiającego cła)

- obowiązkowym (obowiązek ten jest jednostronnie narzucany przez państwo)

- nieodpłatnym (szczególnie istotne jest tutaj odróżnienie cła od opłaty celnej)

- bezzwrotnym

- ogólnym (ustanawiane w nawiązaniu do pewnym zjawisk występujących u bliżej nieokreślonych osób)

Zasadniczo nie jest uiszczane w walucie obcej.

Klasyfikacja ceł ze względu na cel pobierania:

• fiskalne (ustanawiane w celu tworzenia zasobów pieniężnych służących finansowaniu zadań publicznych)

• ochronne (ich celem jest ochrona rynku wewnętrznego, produkcji krajowej, zahamowanie napływu do kraju towarów zagranicznych itp.)

1. cło prohibicyjne: wyjątkowo wysoka stawka celna, jej efekty są zbliżone do administracyjnego zakazu przywozu towarów (nabiera cech fiskalnych)

2. cło ekspansywne: jego celem jest zapewnienie odpowiedniego poziomu cen na rynku krajowym, pobudza ekspansję handlową i kapitałową

3. cło wychowawcze: stworzenie przemysłowi krajowemu warunków, w których opłacalne staje się podjęcie/zwiększenie produkcji czy też poprawa jej jakości

Klasyfikacja ceł ze względu na sposób podejmowania decyzji o wysokości stawek celnych:

• autonomiczne: ustalane samodzielnie przez powołane do tego organy państwowe

• konwencyjne (umowne): element stosunków międzynarodowych

Klasyfikacja ceł ze względu na kierunek ruchu towarów w obrocie międzynarodowym:

• przywozowe (importowe)

• wywozowe (eksportowe)

Cła tranzytowe obecnie nie są pobierane.

Klasyfikacja ceł ze względu na rodzaj taryfy celnej:

• maksymalne (stosowane wobec krajów nietraktatowych)

• minimalne

• dyskryminacyjne (w wysokości wyższej niż normalnie ustalane przez ten kraj)

1. retorsyjne (odwetowe)

2. wyrównawcze: niwelowanie efektu udzielonych za granicą subsydiów eksportowych

3. antydumpingowe: przeciwdziałanie skutkom dumpingu, czyli sprzedaży towarów przez eksportera poniżej kosztów produkcji, bądź cen na rynku eksportera

• preferencyjne (na poziomie niższym niż cła normalne)

Cła petraktacyjne: państwo ustanawiające cła w takim celu jest gotowe zrezygnować z cła w zamian za korzyści oferowane przez kontrahentów w czasie negocjacji.

Taryfa celna to usystematyzowane wyszczególnienie towarów (nomenklatura), podstaw wymiaru cła i stawek celnych. Nomenklatura powinna być zupełna (obejmować niemal wszystkie towary występujące w obrocie towarowym z zagranicą) i przejrzysta (podział na odpowiednie grupy, podgrupy, pozycje itd. - tzw. dyferencjacja taryfy celnej).

Kraje należące do Wspólnoty Europejskiej posługują się Wspólną Taryfą Celną, która składa się z nomenklatury towarowej, czyli systematycznej i zbudowanej hierarchicznie klasyfikacji towarów, oraz stawek celnych lub zwolnień z cła.

Rodzaje stawek:

• ad valorem - nawiązujące do wartości celnej towarów, mają charakter procentowy

• kwotowe - nawiązują do jednostkowej miary danego towaru

Opłaty publiczne

Forma władczego dochodu publicznego będąca świadczeniem pieniężnym, pobieranym przez podmiot publicznoprawny w związku z jego wzajemnym świadczeniem polegającym na czynności urzędowej lub świadczeniu usług jednostek sektora publicznego, oparta na określonej podstawie i pobierana w określonej wysokości z zachowaniem warunków płatności. Opłaty należą do konstrukcji prawnych o zamkniętym stanie faktycznym (obowiązek jej uiszczenia i zobowiązanie z niej wynikające powstają równocześnie).

Przedmiotem opłaty jest określona sytuacja faktyczna (z reguły o charakterze gospodarczym) lub prawna, z zaistnieniem której norma prawna wiąże powstanie obowiązku uiszczenia świadczenia pieniężnego, zwanego opłatą.

Zdolność płatnicza osoby uiszczającej opłatę będzie oceniana pośrednio, poprzez określenie znaczenia czynności związanej z nałożeniem obowiązku uiszczenia opłaty.

Podział opłat wg kryterium przedmiotowego:

• opłaty za czynności urzędowe (bliskie podatkom, ale różni je cecha odpłatności)

• opłaty za świadczenia materialne i niematerialne różnych publicznych jednostek gospodarczych (bliskie cenom, ale nie zawsze wyraża w pełni wartość usługi, za którą się ją pobiera, często ma charakter częściowego pokrycia kosztów)

Podmioty stosunku prawnoopłatowego:

- podmiot czynny: państwo lub jednostka samorządu terytorialnego, reprezentowane przez odpowiedni organ publiczny

- podmiot bierny: podmiot, na który w związku z określoną czynnością lub usługą organów publicznych nałożony zostaje obowiązek uiszczenia opłaty

Obowiązek uiszczenia opłaty ma charakter powszechny.

Podstawa określenia wysokości opłat publicznych jest zależna od przedmiotu opłaty, stanowiąc jego konkretyzację. Jest ona bardzo zróżnicowana (np. rodzaj i ilość dokumentów, koszt pracy jednej osoby).

Wysokość opłaty powinna zapewniać pokrycie kosztów przeprowadzonych czynności. Stawki opłat są kwotowe i wyrażone w złotych albo procentowe. Mogą być również wyrażone w jednostkach taryfowych przeliczanych następnie na złote. Stawki opłat określone kwotowo podlegają waloryzacji.

Opłatę publiczną uiszcza się z góry albo w ciągu określonego czasu od doręczenia wezwania do jej uiszczenia. Płacona jest gotówką lub bezgotówkowo, również w drodze inkasa. Niewniesienie opłaty hamuje podjęcie określonych czynności w stosunku do podmiotu biernego przez organy publiczne. Dochody z opłat publicznych są dochodami gmin (skarbowa, targowa, miejscowa, uzdrowiskowa, od posiadania psa, paszportowa, konsularna, sądowa, legalizacyjna, probiercza, patentowa).

Opłata skarbowa

Podmiot

Obowiązek zapłaty opłaty skarbowej ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej, jeżeli wskutek dokonanego przez nie zgłoszenia lub na ich wniosek wydaje się zaświadczenia lub zezwolenia (pozwolenia, koncesje), a w przypadku złożenia dokumentu stwierdzającego umocowanie - na mocodawcy, pełnomocniku, przedsiębiorcy, prokurencie.

Przedmiot

Został wyznaczony przez dwie zasadnicze kategorie spraw:

a) indywidualne sprawy ze sfery administracji publicznej - to szereg czynności administracyjnych, podejmowanych na podstawie zgłoszenia lub wniosku zainteresowanego podmiotu, w grupie tej opłacie podlegają: podania i załączniki do podań, zaświadczenia, zezwolenia, czynności urzędowe z wyjątkiem tych podejmowanych z urzędu

b) złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii - w sprawie w zakresu administracji publicznej lub w postępowaniu sądowym

Zakres przedmiotowy opłaty skarbowej podlega zawężeniu poprzez enumeratywnie wskazane w ustawie wyłączenia: opłacie skarbowej nie podlegają czynności w sprawach alimentacyjnych, opieki, kurateli, przysposobienia, wyborów, nauki i oświaty itd.

Oprócz szerokiej gamy wyłączeń ustawa przewiduje również zwolnienia dotyczące m. in.:

- jednostek budżetowych

- jednostek samorządu terytorialnego

- państw obcych, ich przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych oraz innych instytucji i podmiotów korzystających z immunitetów - pod warunkiem wzajemności

Stawki są zasadniczo wyrażone kwotowo, ich wysokość jest uzależniona zazwyczaj od rodzaju dokumentu lub czynności administracyjnej.

Obowiązek podatkowy wygasa poprzez jej zapłatę.

Organem właściwym w sprawie opłaty skarbowej jest wójt, burmistrz i prezydent miasta. Zasadniczo opłatę uiszcza bezpośrednio sam zainteresowany gotówką (w kasie organu) lub bezgotówkowo (na rachunek bankowy), występuje jednak instytucja płatnika  notariusz jest płatnikiem opłaty od sporządzonego przez siebie dokumentu. Opłata jest w zasadzie bezzwrotna, jednak w niektórych sytuacjach może zostać zwrócona: kiedy mimo uiszczenia opłaty nie dokonano czynności urzędowej, w przypadku odwołania, gdy zostało w całości uwzględnione lub decyzja której dotyczyło została uchylona lub unieważniona.

Opłata targowa

Jest to opłata o charakterze lokalnym. Pojawiają się głosy, iż nieekwiwalentność tej opłaty stwarza z niej uproszczony podatek od sprzedaży.

Zakres podmiotowy jest szeroki: osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, dokonujące sprzedaży na targowiskach.

Przedmiotem jest dokonywanie sprzedaży na targowiskach, a ściślej gotowość jej dokonywania. Przychód uzyskiwany przez podatnika nie ma znaczenia przy określeniu wysokości opłaty targowej.

Opłatę targową pobiera się niezależnie od należności przewidzianych w odrębnych przepisach za korzystanie z urządzeń targowych oraz za inne usługi świadczone przez prowadzącego targowisko.

Uiszczenie opłaty targowej nie wyłącza obowiązku zapłacenia innych danin publicznych związanych z dokonywaniem sprzedaży  na mocy ustawy zwolnieni są jedynie podatnicy podatku od nieruchomości w związku z podlegającymi temu podatkowi przedmiotami opodatkowania położonymi na terenie targowiska.

Przez targowisko należy rozumieć wszelkie miejsca gdzie prowadzony jest handel, także targowiska zadaszone oraz hale targowo-wystawowe.

Podstawa opodatkowania nie występuje w tej konstrukcji.

Stawki są wyrażone kwotowo (dzienne kwoty podatku), ustalenie ich wysokości należy do rady gminy, z tym że ustawa określa maksymalny pułap stawki za dzień. Rada gminy określa zasady ustalania, poboru i terminu płatności. Do rady gminy należy również zarządzenie poboru opłaty w drodze inkasa oraz wyznaczenie inkasentów i wysokości ich wynagrodzenia.

Opłata miejscowa i uzdrowiskowa

Nazywana niekiedy klimatyczną, podobnie jak opłata targowa wbrew swojej nazwie stanowi swoisty podatek. W doktrynie przyjmuje się, że jest to podatek typu konsumpcyjnego.

Podmioty: osoby fizyczne

Przedmiotem jest pobyt czasowy dłużej niż dobę w celach turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych w miejscowościach

- o korzystnych warunkach klimatycznych, walorach krajobrazowych oraz warunkach umożliwiających pobyt w celach skorzystania z klimatu bądź krajobrazu (miejscowa)

- o statusie uzdrowiska (uzdrowiskowa)

Podstawa obliczania: czas przebywania w dniach

Stawki: ustawa przyjęła górną stawkę kwotową za dzień, rzeczywistą stawkę dzienną uchwala natomiast rada gminy. Do jej kompetencji należy także ustalenie zasad ustalania, poboru i terminu płatności oraz zarządzenie poboru opłaty w drodze inkasa. W roli inkasenta występują najczęściej właściciele ośrodków wypoczynkowych, pensjonatów, hoteli, kwater prywatnych

Zwolnienia: Nie pobiera się opłaty od:

- pod warunkiem wzajemności - od członków personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz osób z nimi zrównanych

- od osób przebywających w szpitalach

- od osób niewidomych i ich przewodników

- od podatników podatku od nieruchomości z tytułu posiadania domów letniskowych

- od zorganizowanych grup dzieci i młodzieży szkolnej.

Od osób, od których pobierana jest opłata uzdrowiskowa, nie pobiera się opłaty miejscowej.

Rada gminy może wprowadzić inne zwolnienia przedmiotowe.

Opłata od posiadania psów

Ma charakter samorządowy, konsumpcyjny, bezpośredni, rzeczowy i zwyczajny. Jest to jednocześnie opłata fakultatywna (może zostać wprowadzona przez radę gminy w drodze uchwały).

Podmiot: osoby fizyczne

Przedmiot: posiadanie psa

Podstawa opodatkowania: pokrywa się z przedmiotem opodatkowania  stanowi ją liczba posiadanych psów.

Zwolnienia: szeroki katalog, jak na podatek o znikomym znaczeniu fiskalnym, nie pobiera się opłaty od:

- (pod warunkiem wzajemności) od członków personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych i osób z nimi zrównanych

- z tytułu posiadania psów będących pomocą dla osób niepełnosprawnych (niewidomych, głuchoniemych, niedołężnych)

- od osób w wieku powyżej 65 lat prowadzących samodzielnie gospodarstwo domowe - od jednego psa

- z tytułu posiadania psów utrzymywanych w celu pilnowania gospodarstw rolnych - po dwa na każde gospodarstwo.

Rada Gminy może wprowadzić inne niż wymienione zwolnienia przedmiotowe.

Stawki mają charakter kwotowy. Maksymalną ich wysokość określa ustawa i są one co roku waloryzowane przez Ministra Finansów, ich wysokość określa Rada Gminy. Istnieje możliwość poboru przez inkasenta. Rada gminy określa zasady ustalania, poboru i terminu płatności.

Dopłaty publiczne

Należą do kategorii pozapodatkowych danin publicznych. Są instytucją pokrewną podatkom i opłatom. Odgrywają w zasadzie rolę jako źródło dochodów budżetów gmin, choć nieliczne stanowią dochód budżetu państwa.

Geneza dopłat: odnoszenie przez niektóre podmioty (właścicieli nieruchomości, przedsiębiorstw) szczególnych korzyści gospodarczych polegających na trwałym zwiększeniu ich dochodów, względnie wzroście wartości rynkowej ich majątków, w przypadku realizowania przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego inwestycji bądź ułatwiających obrót gospodarczy bądź poprawiających ogólne warunki bytu ludności, jak np. budowa dróg, ulic, sieci elektrycznej itp. Odnoszenie szczególnych korzyści stanowi przesłankę nakładania na osiągające je podmioty obowiązku ponoszenia udziału w kosztach inwestycyjnych (tzw. dopłaty).

Obowiązek ponoszenia dopłat ustalany jest jednostronnie, władczo przez państwo lub przez samorząd terytorialny. Dopłaty mają charakter generalny - ich wysokość oznaczana jest dla określonych kategorii podmiotów.

Definicja: publicznoprawne, obowiązkowe świadczenie pieniężne, określone jednostronnie przez państwo, pobierane od podmiotów, którym przypisuje się osiąganie szczególnych korzyści polegających na zwiększeniu dochodów względnie zwiększeniu wartości rynkowej majątków z tytułu wykonania (utrzymywania) urządzeń państwowych względnie samorządowych i stanowiące udział w kosztach tworzenia tych urządzeń lub polegających na zwiększeniu wartości rynkowej majątków z tytułu określonej czynności organu publicznego.

Do dopłat w zasadzie stosuje się ordynację podatkową.

Aktualne uregulowania normatywne

• opłaty adiacenckie (z tytułu budowy urządzeń infrastruktury technicznej, scalenia i podziału nieruchomości, samego tylko podziału nieruchomości):

- stanowią dochód budżetu gminy

- zakres podmiotowy obejmuje właścicieli nieruchomości oraz użytkowników wieczystych nieruchomości gruntowych (w przypadku scalania i podziału także posiadaczy samoistnych)

- spełniony musi być wymóg wybudowania urządzeń z udziałem środków publicznych

- ustalenie wysokości opłaty następuje po uzyskaniu opinii rzeczoznawcy

- górna granica stawki została wyznaczona na 50% różnicy wartości nieruchomości (dla samego podziału nieruchomości - 30%)

- wymiar opłaty ma charakter fakultatywny (za wyjątkiem scalania i podziału)

- wysokość konkretnej stawki ustala rada gminy w drodze uchwały

- wymiar opłaty następuje w drodze decyzji wójta/burmistrza/prezydenta miasta

- okres przedawnienia możliwości wydania decyzji wynosi 3 lata

- możliwa jest ulga w postaci rozłożenia na raty (maksymalnie do 10 lat)

• opłaty planistyczne (renta planistyczna)

• opłaty melioracyjne i inwestycyjne

- stanowią dochód budżetu państwa

- obejmuje właścicieli gruntów, posiadaczy samoistnych praz użytkowników wieczystych

- opłata melioracyjna w przypadku, gdy wykonanie urządzeń melioracji wodnej nastąpiło w całości na koszt SP (uwarunkowana jest przez spełnienie jednego z trzech warunków: teren cechuje duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych, urządzeniom melioracyjnym grozi dekapitalizacja, warunkiem restrukturyzacji rolnictwa jest regulacja stosunków wodnych w glebie)

- opłata inwestycyjna w przypadku, gdy wykonanie urządzeń melioracji wodnej nastąpiło na koszt SP Orzy współudziale publicznych środków wspólnotowych (uwarunkowana jest wymogiem wniosku spółki wodnej lub wniosków zainteresowanych właścicieli gruntów stanowiących co najmniej 75% powierzchni gruntów planowanych do zmeliorowania)

- stawka w opłacie melioracyjnej: kwotowe od 1 ha powierzchni, zróżnicowane przedmiotowo wg różnych kryteriów, szczegółowe warunki i tryb ich pobierania określa RM w rozporządzeniu, opłata uiszczana jest w równych ratach rocznych (do 30. października każdego roku) maksymalnie do 15 lat, członkom spółek wodnych przysługuje ulga w wysokości 15% opłaty

- stawka w opłacie inwestycyjnej: uregulowana bezpośrednio w ustawie, określana w formie procentowo ustalonego bezpośredniego udziału w kosztach w wysokości 20% kosztów wykonania urządzeń, pobierana w 15 równych rocznych ratach

- tryb ustalania obu opłat jest identyczny: ustala ją marszałek województwa w decyzji

• opłaty z tytułu budowy i utrzymania urządzeń związanych z regulacją wód oraz utrzymania wód

Prawo bankowe

Wyróżniając prawo bankowe bierzemy pod uwagę przedmiot regulacji, czyli usługi bankowe. Prawo to rozwijało się przede wszystkim w miastach włoskich. Jego rozkwit przypada na okres odkryć geograficznych. Przejściowy kryzys związany był z rozwinięciem się lichwy, która zachwiała zaufanie dla instytucji pożyczki.

W Polsce NBP został utworzony w 1945 r. na mocy dekretu. Po wejściu do UE został on wciągnięty w system Europejskich Banków Centralnych. Wynikają z tego rozliczne prawa, ale i obowiązki. W przyszłości pojawi się konieczność zlikwidowania RPP.

W 1924 r. powstał BGK. W PRL monopol bankowy należał do państwa. Jego powolne przełamywanie nastąpiło od II poł. lat 80. Powstał wtedy Bank Rozwoju Eksportu. W momencie jego utworzenia akcjonariuszami były podmioty gospodarcze. Mógł on udzielać kredytu w walucie wymienialnej. Było to niespotykane rozwiązanie, gdyż prawo dewizowe uniemożliwiało obrót walutami, przewidując najpierw konieczność ich sprzedaży do NBP. Przedsiębiorca nie miał prawa posiadać obcej waluty.

1988 r. powstało 9 banków komercyjnych. Banki te zostały w większości sprywatyzowane i obecnie znajdują się w rękach obcego kapitału.

Publiczne prawo bankowe: organizacja, powoływanie, struktura

Źródła:

1) Konstytucja RP - uregulowania dot. NBP

2) ustawy - prawo bankowe, ustawa o NBP

3) rozporządzenia RM, Min. Finansów

4) zarządzenia Prezesa NBP - znajdują umocowanie w przepisach ustawowych

Prywatne prawo bankowe: funkcjonowanie banków w obrocie

Źródła:

1) postanowienia umów (wtedy, kiedy obie strony zapoznały się z treścią)

2) regulaminy banków (obowiązek ich tworzenia)

3) kc (np. umowa rachunku bankowego, ale tylko wtedy, gdy danych kwestii nie reguluje prawo bankowe)

BANK

Banki są pośrednikami finansowymi, których zadaniem jest równoważenie popytu i podaży środków pieniężnych. Przyjmują one środki pieniężne od podmiotów posiadających ich nadmiar w zamian za obietnicę późniejszego zwrotu tych środków wraz z wynagrodzeniem. Zgromadzone środki pieniężne banki udostępniają podmiotom odczuwającym brak tych środków, w zamian za obietnice ich późniejszego zwrotu wraz z wynagrodzeniem. Mają więc funkcję oszczędnościową i kredytową. Wyróżnia się także funkcję rozliczeniową (obsługiwanie obiegu pieniężnego).

Obecnie mamy do czynienia z definicją legalną banku na gruncie ustawy prawo bankowe:

Art. 2. Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Definicja ta jest zgodna z uregulowaniami prawa wspólnotowego.

Cechy:

1. ograniczenie swobody gospodarczej  do prowadzenia banku potrzebne jest zezwolenie

2. element ryzyka gospodarczego (instrumentem chroniącym deponenta jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny)

3. osoba prawna, utworzona zgodnie z przepisami ustawy

4. uprawnienie do wykonywania czynności bankowych

Typy banków:

1. państwowe (NBP, BGK)

2. skomercjalizowane

3. spółdzielcze

ew. banki hipoteczne (jedyny przykład banku specjalistycznego - obecnie 3)

2 typy zezwoleń wydawanych przez KNF:

1. na utworzenie banku

2. na rozpoczęcie działalności

CZYNNOŚCI BANKOWE:

Brak klasycznej definicji legalnej, mimo iż w okresie 20-lecia międzywojennego istniała. Inne ustawodawstwa nie znają pojęcia odpowiedniego polskim czynnościom bankowym, z tego też względu trudno szukać definicji w źródłach zagranicznych. Polski ustawodawca definiuje poprzez wymienienie czynności bankowych w art. 5. Banki wykonują usługi bankowe, w ramach tych usług zawiera się pojęcie węższe  czynności bankowe. Trzeba też zwrócić uwagę na to, że podmioty dokonujące czynności bankowych korzystają ze szczególnego uprawnienia do egzekwowania (tzw. bankowy tytuł egzekucyjny - art. 96 i 97).

Na gruncie art. 5 wyróżniamy dwa rodzaje czynności bankowych:

1. sensu stricto (bezwzględne czynności bankowe) => może je wykonywać wyłącznie podmiot będący bankiem, 2 wyjątki:

- instytucje kredytowe mogą przyjmować depozyty, udzielać kredytów, wydawać pieniądz elektroniczny

- określone instytucje mogą wykonywać czynności bankowe, gdy zezwolą na to przepisy odrębnych ustaw (np. działalność placówek pocztowych)

2. sensu largo (względne)  stają się czynnościami bankowymi, przez fakt dokonywania ich przez bank (udzielanie pożyczek, obrót wekslowy, dewizowy), ale nie muszą być dokonywane przez bank

3 grupy czynności:

• aktywne (angażowanie środków pieniężnych, które znajdują się w dyspozycji banku)

• bierne (środki znajdują się w dyspozycji klienta)

• pośredniczące (bank jest tylko pośrednikiem, np. przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych)

Banki mogą także dokonywać czynności i świadczyć usługi niebędące czynnościami bankowymi  art. 6 wymienia ich katalog (np. doradztwo finansowe, obrót nieruchomościami, obrót papierami wartościowymi). Banki rzadko wykorzystują te dodatkowe możliwości. Pojawia się problem leasingu  czy jest to czynność bankowa, czy czynności innego rodzaju - doktryna jest podzielona.

Podstawowe zagadnienia związane z tworzeniem banków

Ustawa stanowi, iż banki mogą być tworzone jako:

- banki państwowe (obecnie jedynym państwowym bankiem komercyjnym jest Bank Gospodarstwa Krajowego początkowo traktowany jako bank rozliczający zobowiązania likwidowanych banków, obecnie wraz z NBP uczestniczący w kasowej obsłudze budżetu)

- banki spółdzielcze (założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej dla założenia spółdzielni - liczby te określa prawo spółdzielcze, bank taki jest spółdzielnią i w zakresie nieuregulowanym przepisami prawa bankowego stosuje się prawo spółdzielcze)

- banki w formie spółek akcyjnych. (założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej niż 3, do utworzenia i funkcjonowania banków w formie spółek akcyjnych w zakresie nieuregulowanym prawem bankowym stosuje się przepisy kodeksu spółek handlowych)

Tryb postępowania związanego z tworzeniem banku, z wyjątkiem banku państwowego obejmuje dwa etapy:

- uzyskanie przez założycieli zezwolenia na utworzenie banku, po otrzymaniu zezwolenia może nastąpić zorganizowanie banku i jego rejestracja, jako osoby prawnej

- uzyskanie przez bank zezwolenia na podjęcie działalności operacyjnej  wtedy można dopiero rozpocząć wykonywanie czynności bankowych

Co do banków państwowych Bank tworzone są przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, na wniosek Ministra Skarbu zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Finansowego. Rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu banku państwowego określa nazwę, siedzibę, przedmiot i zakres działania banku, jego fundusze statutowe, w tym środki wydzielone z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku.

Zgodnie z przepisami prawa bankowego utworzenie banku może nastąpić, jeżeli zostało zapewnione wyposażenie banku w odpowiednie fundusze własne dostosowane do rozmiarów działalności i rodzajów świadczonych czynności bankowych, a założyciele i osoby mające objąć w banku funkcje kierownicze spełniają określone wymagania (m.in. dwóch z nich musi wykazać się odpowiednim wykształceniem, doświadczeniem i znajomością języka polskiego). Należy także zapewnić odpowiednie dla banku pomieszczenia i urządzenia techniczne.

Ustawodawca określił minimalny poziom kapitału założycielskiego  równowartość 5 mln euro.

W przypadku banków spółdzielczych, których założyciele wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia kapitał założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 1 mln euro.

Szczególną rolę w postępowaniu koncesyjnym przypada Komisji Nadzoru Finansowego.

Wniosek do Komisji Nadzoru Finansowego o wydanie zezwolenia na utworzenie banku powinien zawierać: określenie nazwy i siedziby banku, określenie czynności bankowych, do których wykonywania bank ma być upoważniony, oraz dane o przedmiocie i zakresie zamierzonej działalności, dane dotyczące:

a)    założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk członków zarządu,

b)    kapitału założycielskiego.

Do wniosku załącza się projekt statutu, program działalności i trzyletni plan finansowy, dokumenty dotyczące założycieli i opinię właściwych władz nadzorczych kraju siedziby wnioskodawcy, jeżeli założycielem jest bank zagraniczny.

Komisja w terminie nieprzekraczającym 3 miesięcy od daty otrzymania wniosku lub jego uzupełnienia - wydaje decyzję w przedmiocie zezwolenia na utworzenie banku. W uzasadnionych przypadkach można wydłużyć ten termin do 6 miesięcy. Komisja kierując się interesami klientów, bądź w przypadku łamania przepisów prawa bądź niezabezpieczenia należytych środków technicznych na funkcjonowanie banku odmawia zezwolenia na jego utworzenie.

Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Z wnioskiem o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie przez bank działalności występuje zarząd banku. Zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności wydaje się po stwierdzeniu, że bank:

1. jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia działalności

2. zgromadził w całości kapitał założycielski

3. dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,

4. spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

Umowy rachunku bankowego (art. 43)

KC: Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Bank może obracać czasowo wolne środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym z obowiązkiem ich zwrotu w całości lub w części na każde żądanie, chyba że umowa uzależnia obowiązek zwrotu od wypowiedzenia. Bank może odmówić wykonania zlecenia posiadacza rachunku bankowego tylko w wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych.

Posiadacz rachunku bankowego może swobodnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia ograniczające tą swobodę. Bank dokłada szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przechowywania środków pieniężnych.

Przy umowie na czas nieoznaczony bank ma obowiązek informowania o stanie rachunku w każdym czasie, ma obowiązek comiesięcznego bezpłatnego dostarczania wyciągu z rachunku, wraz z informacją o zmianach stanu rachunku i stanem salda  chyba, że klient pisemnie zgodził się na inny sposób informowania.

Posiadacz rachunku bankowego jest obowiązany zgłosić bankowi niezgodność zmian stanu rachunku lub salda w ciągu czternastu dni od dnia otrzymania wyciągu z rachunku. Posiadacz imiennego rachunku bankowego obowiązany jest zawiadamiać bank o każdej zmianie swego zamieszkania lub siedziby.

Rozwiązanie umowy rachunku bankowego zawartej na czas nieoznaczony może nastąpić w każdym czasie wskutek wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron; jednakże bank może wypowiedzieć taką umowę tylko z ważnych powodów. Roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego przedawniają się z upływem lat dwóch. Nie dotyczy to roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych.

Katalog rachunków bankowych

1. rozliczeniowe

2. rachunki lokat terminowych

3. oszczędnościowe

Katalog ten ma charakter otwarty - jeżeli strony się umówią i nie będzie to sprzeczne z normami prawa, wówczas będzie można utworzyć inne, np.;

1. rachunek konsolidacyjny - dla j.s.t., w jego ramach można otwierać następne

2. specjalny - dla specjalnych rodzajów rozliczeń, np. dla wniesienia wadium

3. dla potrzeb funduszu socjalnego - zaspokajanie potrzeb socjalnych pracowników, środki na tym rachunku nie podlegają zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym

Umowa rachunku bankowego jest zawierana na piśmie. Nie ma obowiązku zawarcia umowy - bank może jej odmówić.

Art. 52 pkt 10 => zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe dokonywanie rozliczeń oraz wysokość roszczenia odszkodowawczego (jest to przedmiot negocjacji stron)

Rachunki rozliczeniowe

Dla przedsiębiorców. Występują w dwóch formach:

1. rachunek bieżący (dla prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej, gromadzone są na nim podstawowe wpływy, przychody, ponoszone są z niego bieżące wydatki) => można ich posiadać więcej niż jeden

2. rachunek pomocniczy (stanowi uzupełnienie rachunków bieżących, wpływy z określonych źródeł, wydatki na określone cele)

Rachunki lokat terminowych

Osoba deponująca pieniądze na tym rachunku zobowiązuje się, że nie będzie ich wypłacać i dysponować nimi przez określony czas. W zamian za to otrzymuje wyższe odsetki. Obecnie możliwe jest także wypłacanie odsetek w trakcie.

Rachunki oszczędnościowe

Przeznaczone dla osób fizycznych. Odstępstwa: szkolne kasy oszczędnościowe, pracownicze kasy zapomogowe.

Szczególne formy rachunku bankowego:

1. dla co najmniej 2 osób fizycznych albo j.s.t. (rachunki wspólne)

- każdy ma prawo dysponowania samodzielnie środkami (bez zgody drugiego) i rozwiązania rachunku

2. rachunek powierniczy (art. 59)

- strony: bank i posiadacz rachunku, który może dysponować wpłatami

- wpłaty dokonuje podmiot trzeci, niebędący stroną rachunku (wiąże go z dysponentem odrębna umowa), który określa warunki dysponowania środkami

- np. deweloperskie, usługodawca i biorca

- forma zabezpieczenia interesów osoby trzeciej, instrumenty

*środki te nie podlegają zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym

*dysponent postawiony w stan upadłości - środki nie wchodzą do masy upadłościowej

*śmierć dysponenta - środki nie wchodzą do masy spadkowej

Prawa posiadacza lub innych osób (zabezpieczenie środków):

1. zakaz zajmowania i realizacji poniżej pewnej kwoty, granicy

- tzw. środki wolne - równowartość 3-miesięcznego średniego wynagrodzenia (art. 54)

- przeszkoda w realizacji zajęcia

- dotyczy to jednego rachunku (niezależnie od posiadanej liczby)

2. zwrot kosztów pogrzebu

- osoba, która przedkłada dowody poniesionych kosztów pogrzebu może zwrócić się do banku o zwrot tych kosztów, wypłatę z rachunku

3. zapis bankowy

- posiadacz rachunku przed śmiercią wydał dyspozycję na wypadek śmierci:

* na piśmie

* może być często zmieniana, bez obowiązku uzyskania zgody uprawnionych

* ograniczenie kręgu osób uprawnionych z tego zapisu (od 1997 r.)

* uprawnienie do wypłaty z rachunku ograniczone kwotowo (20 x kwota średniego wynagrodzenia)

* wypłata następuje na podstawie samej dyspozycji (bez stwierdzenia nabycia spadku)

Rachunek dla małoletnich

KC: osoba fizyczna, która nie ukończyła 13 roku życia może być posiadaczem rachunku, ale nie może nim dysponować

Po ukończeniu 13. roku życia może dysponować. W praktyce przedstawiciel ustawowy może na piśmie wprowadzić ograniczenia.

Rozliczenia pieniężne

W latach '87-'93 nie było przymusu, reglamentacji. W 1993 r. (Balcerowicz) wprowadzono obowiązek posiadania rachunku bankowego dla dokonywania rozliczeń.

Mogą być:

• gotówkowe (czek, wpłata gotówki)

• bezgotówkowe (polecenie przelewu lub zapłaty, karta płatnicza, czek rozrachunkowy)

• szczególne formy rozliczeń bezgotówkowych (akredytywa, kompensata, weksel in blanco, weksel trasowany)

Weksel trasowany - w określonym miejscu i czasie trasat ma wypłacić sumę pieniężną remitentowi. W prawie bankowym trasatem jest zawsze bank.

Weksel in blanco musi mieć datę wystawienia weksla i podpis wystawcy. Suma, termin, oznaczenie beneficjenta i miejsce płatności pozostają puste - wypełnia się je przy wypłacie.

Deklaracja wekslowa - tytuł wystawienia weksla. Jeżeli dłużnik nie wypełni zobowiązania, wierzyciel może żądać wypełnienia weksla. Określona jest w niej wysokość należności.

Indos:

- przeniesienie praw z weksla (podobne do cesji)

- może tego dokonać podmiot uprawniony z weksla

- uprawniony indosant może dochodzić swojej wierzytelności od wszystkich poprzedników, ale musi istnieć nieprzerwany ciąg indosów

Umowa kredytu

Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Różnica między kredytem a pożyczką: przy kredycie konieczne jest ustalenie przeznaczenia kredytu.

Prowizja to wynagrodzenie dla banku, określone procentowo w stosunku do zaangażowania kredytowego:

1. prowizja przygotowawcza - za czynności początkowe, związane z zawarciem umowy

2. prowizja rekompensacyjna - za to, ze bank nie mógł uzyskać takich zysków, jakich mógł się spodziewać; wcześniejsza spłata kredytu lub korzystanie z pieniędzy w mniejszym zakresie może oznaczać utratę przez bank uprawnień do tej prowizji

Za korzystanie z pieniędzy przewidziane jest wynagrodzenie dla banku w formie odsetek.

Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności. Bank ma prawo przez cały czas trwania umowy badać zdolność kredytową.

Mimo braku zdolności kredytowej czasem można udzielić kredytu:

1. dla nowopowstałego podmiotu (warunek: dodatkowe zabezpieczenie)

2. kiedy podmiot wszczął postępowanie naprawcze (też konieczność zabezpieczenia)

Ustawa przewiduje ograniczenia dotyczące zakresu kredytowania, które można omijać  tzw. konsorcja bankowe (umowa a nie forma prawnoorganizacyjna).

Banki w celu udzielenia kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeniu konsorcjum. W umowie tej ustala się warunki udzielania kredytu i jego zabezpieczenia oraz wyznacza się bank umocowany do zawarcia umowy kredytu. Banki objęte umową ponoszą ryzyko związane z udzielonym kredytem proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków finansowych do wspólnie udzielonego kredytu.

Klasyfikacja kredytów:

a) ze względu na czas trwania: długoterminowy i krótkoterminowy (poniżej 3 lat)

b) ze względu na przedmiot: kredyty na potrzeby bieżące, potrzeby inwestycyjne i finansowanie budownictwa mieszkaniowego

c) ze względu na sposób pozostawania do dyspozycji: na rachunku bieżącym i na rachunku kredytowym (techniczny, utworzony dla celu kredytu)

d) ze względu na formę wykorzystywanego pieniądza: waluta obca (wymienna), indeksowane kursem waluty obcej (ale w zł)

e) hipoteczne: sensu stricto (udzielane przez banki hipoteczne), sensu largo (wszystkie te, które są zabezpieczone hipoteką)

f) związane z wekslem: dyskontowe (przed nadejściem terminu zapłaty weksla zobowiązany zwraca się o udzielenie kredytu na sumę wekslową), redyskontowe - na wykupienie weksla już zdyskontowanego, udzielane tylko przez NBP

g) akceptacyjne - posiadacz rachunku umawia się, że będzie wystawiał weksle trasowane na bank, który będzie je spłacał (gdy nie ma pieniędzy na rachunku to bank udziela kredytu)

i) lombardowy - krótkoterminowy, zazwyczaj do 30 dni, pobór odsetek w momencie jego uruchomienia, RPP ustala kwoty odsetek

j) refinansowy - udzielany przez NBP bankom komercyjnym, które nie dysponują określonymi środkami

k) jednorazowy i wielokrotny - wypłacany w transzach (np. na budowę domu)

Gwarancje

Gwarancją bankową jest jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji - bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku. Udzielenie i potwierdzenie gwarancji bankowej następuje na piśmie pod rygorem nieważności.

Długi okres przedawnienia - 6 lat.

Jest to jedna z najdroższych czynności bankowych. Musi być wykonana na pierwsze żądanie beneficjenta. Jest to zobowiązanie bezwarunkowe.

Akredytywa

I. Akredytywa dokumentowa

Bank otwierający akredytywę (działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu) zobowiązuje się wobec osoby trzeciej (beneficjenta), że dokona na jego rzecz zapłaty akredytywy ustalonej kwoty pieniężnej. Zapłata ta jest uzależniona od spełnienia przez beneficjenta warunków określonych w akredytywie.

Zobowiązanie to następuje w formie pisemnej. Staje się ono wymagalne z chwilą przedstawienia przez beneficjenta określonych dokumentów.

Akredytywa musi w szczególności zawierać:

- nazwa i adres zleceniodawcy

- nazwa i adres beneficjenta

- kwota i waluta akredytywy

- termin ważności akredytywy

- opis dokumentów, które musi przedstawić beneficjent w celu żądania wypłaty w ramach akredytywy

II. Akredytywa pieniężna

Bank otwierający akredytywę (działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu) zobowiązuje się wobec innego banku, że dokona zwrotu kwot wypłaconych beneficjentowi lub skupi weksle trasowane ciągnione przez beneficjenta na wskazany bank.

Zobowiązanie to następuje w formie pisemnej. Staje się wymagalne z chwilą wypłaty dokonanej beneficjentowi na zasadach określonych w akredytywie, pod warunkiem przedstawienia przez beneficjenta dokumentu tożsamości.

Akredytywa musi w szczególności zawierać:

- nazwa i adres osoby upoważnionej do dokonywania wypłat

- kwota i waluta akredytywy

- termin ważności akredytywy

W akredytywie można ustalić dodatkowe warunki, które musi spełnić beneficjent, aby doszło do wypłaty.

Emisja papierów wartościowych

Banki mogą emitować papiery wartościowe na warunkach podawanych do publicznej wiadomości. Mają obowiązek poinformować KNF o zamierzonym programie emisji na 30 dni przed terminem emisji wskazując warunki i wartość programu emisji.

Bankowy papier wartościowy służy gromadzeniu przez banki środków pieniężnych w złotych lub w innej walucie wymienialnej. Zawiera w nazwie wyrażenie „bankowy papier wartościowy” a w jego treści muszą się znaleźć elementy wymienione w art. 90.

Bankowy papier wartościowy mogą, ale nie muszą być wyemitowane w formie dokumentu. Jeżeli nie przyjmują formy dokumentu, to elementy z art. 90 powinny zostać umieszczone w treści świadectwa depozytowego albo innego dokumentu wydanego przez bank osobie uprawnionej.

Prawa z bankowych papierów wartościowych niemających formy dokumentu powstają z chwilą zapisania ich po raz pierwszy na rachunku bankowych papierów wartościowych i przysługują posiadaczowi tego rachunku.

Bank nie może udzielać kredytu lub pożyczki pieniężnej na kupno bankowych papierów wartościowych emitowanych przez siebie.

Prawa i obowiązki banku (szczególne)

1. prawo przenoszenia wierzytelności wraz z zabezpieczeniem (art. 92) na inne podmioty, np. fundusze inwestycyjne

2. (art. 93) prawo żądania zabezpieczenia wierzytelności wynikających z czynności bankowych na podstawie

- kodeks cywilny

- prawo wekslowe

- zwyczaje przyjęte w obrocie krajowym i zagranicznym

(głównie rzeczowe, weksle in blanco, zastawy, hipoteka, przystąpienie do długu, kaucja, przewłaszczenie na zabezpieczenie)

Bank może negocjować formę zabezpieczenia i egzekwować swoją wierzytelność wedle wyboru.

3. (art. 95) księgi bankowe => mają moc prawną dokumentów urzędowych, stanowią podstawę do dokonania wpisów w księgach wieczystych i rejestrach publicznych

4. bankowy tytuł egzekucyjny (art. 96-97)

- może zostać wystawiony na podstawie ksiąg bankowych lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych

- zabezpieczenie wierzytelności bankowych

- BTE + oświadczenie o poddaniu się egzekucji + klauzula wykonalności = możliwa egzekucja

5. przeniesienie prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych

- sposób zabezpieczenia wierzytelności banku

- może być dokonane przez dłużnika lub osobę trzecią

- ustanawiane do czasu spłaty zadłużenia wraz z odsetkami

6. regulaminy bankowe, ogólne warunki umów, opłaty

7. (art. 104-106) tajemnica bankowa

- obowiązuje bank, osoby w nim zatrudnione oraz osoby, za pośrednictwem których bank wykonuje czynności bankowe

- obejmuje wszystkie informacje dotyczące czynności bankowej, uzyskane w czasie negocjacji, w trakcie zawierania i realizacji umowy na podstawie której bank tą czynność wykonuje

- ustawa przewiduje wyjątki od tego obowiązku

- banku nie obowiązuje tajemnica wobec osoby, której dotyczą informacje objęte tajemnicą, osobom trzecim informacje te mogą zostać ujawnione wyłącznie za pisemnym upoważnieniem osoby, której informacje te dotyczą

- bank ma obowiązek udzielania informacji stanowiących tajemnicę bankową wskazanym w ustawie organom

- bank ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za naruszenie tej tajemnicy

8. obowiązek przeciwdziałania wykorzystywaniu działalności banku dla celów mających związek z przestępstwem z art. 165a lub 299 k.k.

Nadzór bankowy

Działalność banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych, oddziałów i przedstawicielstw instytucji kredytowych podlega nadzorowi bankowemu sprawowanemu przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Banki są obowiązane do wnoszenia wpłat z tytułu nadzoru bankowego. Należności te podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Minister Finansów lub Minister Skarbu Państwa może wystąpić do Komisji Nadzoru Finansowego o podjęcie czynności lub środków w ramach nadzoru.

Celem nadzoru jest zapewnienie:

1)  bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych

2)  zgodności działalności banków z przepisami ustawy Prawo bankowe, ustawy o Narodowym Banku Polskim, statutem oraz decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku

Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego polegają w szczególności na:

1)  dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banków, w tym badaniu wypłacalności, jakości aktywów, płynności płatniczej, wyniku finansowego banków

2)  badaniu jakości systemu zarządzania bankiem, w szczególności systemu zarządzania ryzykiem oraz systemu kontroli wewnętrznej

3)  badaniu zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, akredytyw, gwarancji bankowych i poręczeń oraz emitowanych bankowych papierów wartościowych z obowiązującymi w tym zakresie przepisami

4)  badaniu zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych

5)  badaniu przestrzegania określonych prawem limitów

6)  badaniu przestrzegania określonych przez Komisję Nadzoru Finansowego norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banków

7) dokonywaniu oceny szacowania, utrzymywania i przeglądu kapitału wewnętrznego

Czynności kontrolne podejmowane są przez pracowników Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego po doręczeniu upoważnienia wydanego przez Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego oraz okazaniu legitymacji służbowej. Badanie sprawozdań finansowych banku, a także oddziału banku zagranicznego, może być zlecone tylko biegłym rewidentom.

Komisja Nadzoru Finansowego może w ramach nadzoru zlecić bankowi w szczególności:

• podjęcie środków koniecznych do przywrócenia płynności płatniczej lub osiągania i przestrzegania norm

• zwiększenie funduszy własnych

• zaniechanie określonych form reklamy

• opracowanie i stosowanie procedur, które zapewnią utrzymywanie, bieżące szacowanie i przegląd kapitału wewnętrznego oraz funkcjonowanie systemu zarządzania bankiem

• zastosowanie szczególnych zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków lub odpisów z tytułu utraty wartości aktywów, lub szczególnego traktowania aktywów przy obliczaniu wymogów kapitałowych

• ograniczenie ryzyka występującego w działalności banku

W razie braku realizacji tych zaleceń Komisja Nadzoru Finansowego może po uprzednim upomnieniu na piśmie:

- wystąpić do właściwego organu banku o odwołanie osób bezpośrednio odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości

- zawiesić w czynnościach członków zarządu

- ograniczyć zakres działania banku lub jego jednostek organizacyjnych

- nałożyć karę finansową na bank w wysokości do 1 mln zł

- uchylić zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o jego likwidacji

Komisja Nadzoru Finansowego informuje Komisję Europejską o każdym przypadku utraty mocy lub uchylenia zezwolenia na utworzenie banku krajowego lub oddziału banku zagranicznego.

Postępowanie naprawcze

W razie powstania straty bilansowej bądź groźby jej nastąpienia albo powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności, zarząd banku niezwłocznie zawiadamia o tym Komisję Nadzoru Finansowego oraz przedstawia jej program postępowania naprawczego, zapewniając jego realizację. W razie zaniechania tych działań KNF może zobowiązać bank do wszczęcia postępowania naprawczego. W okresie realizacji programu postępowania naprawczego zysk osiągany przez bank jest przeznaczany w pierwszej kolejności na pokrycie strat, a następnie na zwiększenie funduszy własnych.

KNF może podjąć decyzję o ustanowieniu kuratora nadzorującego wykonanie programu naprawczego przez bank. Od decyzji o ustanowieniu kuratora bank może wnieść skargę do sądu administracyjnego w terminie 7 dni od doręczenia decyzji.

Kurator ma prawo:

• uczestniczyć w posiedzeniach organów banku

• uzyskiwać wszelkie informacje niezbędne do wykonywania jego funkcji

• wnieść sprzeciw wobec uchwał i decyzji zarządu i rady nadzorczej

• zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub walnego zgromadzenia banku spółdzielczego, które naruszają interes banku

Kurator składa KNF kwartalne sprawozdania ze swojej działalności.

Jeżeli zarząd banku nie przekaże programu postępowania naprawczego albo gdy jego realizacja okaże się nieskuteczna, KNF może podjąć decyzję o ustanowieniu zarządu komisarycznego na czas realizacji programu postępowania naprawczego. Na decyzję tą służy skarga do sądu administracyjnego w terminie 7 dni. Ustanowienie zarządu komisarycznego podlega zgłoszeniu do rejestru właściwego dla banku.

Na zarząd komisaryczny przechodzi prawo podejmowania uchwał i decyzji we wszystkich sprawach zastrzeżonych w ustawie i statucie do właściwości władz i organów banku. Rada nadzorcza zostaje zawieszona, członkowie zarządu są odwołani z mocy prawa, prokury i pełnomocnictwa wygasają.

Likwidacja banku

Jeżeli po upływie 6 miesięcy od daty nadzwyczajnego walnego zgromadzenia zwołanego w trybie określonym w przepisach prawa bankowego (w celu rozpatrzenia sytuacji banku), strata przekraczać będzie połowę funduszy własnych, KNF może podjąć decyzję o

1. przejęciu banku przez inny bank, za zgodą banku przejmującego

2. uchyleniu zezwolenia na utworzenie banku i jego likwidacji

3. wystąpieniu do RM o likwidację banku państwowego

Walne zgromadzenie może podjąć decyzję o dobrowolnej likwidacji banku z innych przyczyn. Przed jej rozpoczęciem musi poinformować o tym KNF i przedstawić jej do zatwierdzenia program likwidacji.

Zarząd nad majątkiem likwidowanego banku przejmuje powołany przez KNF likwidator, na którego przechodzą uprawnienia zastrzeżone ustawą i statutem dla organów banku.

Z dniem przejęcia zarządu majątkiem:

• zarząd banku ulega rozwiązaniu z mocy prawa, a mandaty jego członków wygasają

• kompetencje rady nadzorczej zostają zawieszone (z wyjątkiem możliwości wniesienia skargi na decyzję KNF do sądu administracyjnego)

Likwidacja jest prowadzona zgodnie z zasadami obowiązującymi przy likwidacji spółek handlowych, spółdzielni, lub stosownie do przepisów o utworzeniu banku państwowego. Odmienności:

• w okresie likwidacji nie wypłaca się dywidendy ani oprocentowania udziałów

• bilans otwarcia likwidacji, program likwidacji oraz rachunek z przeprowadzonej likwidacji podlegają zatwierdzeniu przez KNF

• likwidator składa KNF i wierzycielom sprawozdania z likwidacji

• podział między akcjonariuszy (członków) majątku pozostałego po zaspokojeniu i zabezpieczeniu wierzycieli nie może nastąpić przed upływem roku od daty ostatniego ogłoszenia o otwarciu likwidacji

Upadłość

Jeżeli według bilansu aktywa nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań, zarząd banku, zarząd komisaryczny lub likwidator powiadamia o tym KNF, która podejmuje decyzję o zawieszeniu działalności banku, a następnie o jego przejęciu przez inny bank, albo występuje do właściwego SO z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, o czym zawiadamia Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Decyzje te nie podlegają zaskarżeniu.

Decyzję o zawieszeniu/przejęciu/wystąpieniu z wnioskiem do SO, KNF może podjąć także z własnej inicjatywy, jeżeli nie nastąpiło powiadomienie przez wskazane wyżej podmioty.

Decyzja o zawieszeniu działalności banku jest podawana do publicznej wiadomości przez ogłoszenie w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim i w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

W okresie zawieszenia bank:

• nie reguluje swoich zobowiązań, z wyjątkiem związanych z ponoszeniem uzasadnionych kosztów bieżącej działalności i nie prowadzi działalności bankowej poza windykacją należności oraz realizacją poleceń przelewu na rachunki organów podatkowych z tytułu określonych ustawą należności

• nie wypłaca środków pochodzących z nadwyżki bilansowej ani oprocentowania wkładów

Narodowy Bank Polski

Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej, posiada osobowość prawną.

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

Do zadań NBP należy także:

1)  organizowanie rozliczeń pieniężnych

2)  prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi

3)  prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami

4)  prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa

5)  regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie

6)  kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego

7)  opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej

8)  wykonywanie innych zadań określonych ustawami

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.

NBP może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych i pokrywać ze środków własnych wydatki związane z członkostwem w tych instytucjach.

Organami NBP są Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Kadencja Prezesa NBP wynosi 6 lat. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Prezes NBP jest przełożonym wszystkich pracowników NBP, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, oraz reprezentuje NBP na zewnątrz.

Prezes NBP reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych.

Rada Polityki Pieniężnej, ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. Kierując się założeniami polityki pieniężnej Rada w szczególności:

- ustala wysokość stóp procentowych NBP

- ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania

- określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

- zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP

- przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP

- ustala zasady operacji otwartego rynku

W skład Rady wchodzą:

1. Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP

2. 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów. Kadencja członka Rady wynosi 6 lat. Funkcję członka Rady można pełnić tylko jedną kadencję. Powołanie nowych członków Rady powinno nastąpić najpóźniej do dnia wygaśnięcia kadencji poprzednich.

Działalnością NBP kieruje Zarząd.

W skład Zarządu NBP wchodzą: Prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6-8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP.

NBP a władze państwowe

W wykonaniu swoich zadań NBP współdziała z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc przy tym do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej, a w szczególności:

- przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym;

- współdziała z Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych państwa;

- opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej;

- opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego

Zasada współdziałania z organami państwa.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu.

Prezes NBP i inni przedstawiciele organów NBP, są obowiązani do przedstawienia informacji i udzielenia wyjaśnień dotyczących polityki pieniężnej i działalności NBP przed Sejmem i Senatem oraz ich komisjami.

Prezes NBP w imieniu Rady:

1)  przedstawia Sejmowi i Radzie Ministrów informacje kwartalne o bilansie płatniczym i roczne zestawienie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej

2)  przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady

3)  opracowuje okresowe informacje o wpłatach (wypłatach) z zysku

Naczelne organy państwowe, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banki i inne osoby prawne, jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi oraz inni przedsiębiorcy mają obowiązek przekazywania NBP niezbędnych danych do ustalania polityki pieniężnej a przedsiębiorcy uczestniczący w wymianie z zagranicą dane niezbędne do sporządzenia bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej

Podmioty uczestniczące w rozliczeniach pieniężnych i rozrachunkach międzybankowych przekazują, na żądanie NBP, dane niezbędne do dokonywania ocen funkcjonowania rozliczeń pieniężnych i rozrachunków międzybankowych. Banki przekazują ponadto na żądanie NBP dane niezbędne do oceny ich sytuacji finansowej i ryzyka sektora bankowego.

NBP realizuje politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej. Zasady ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą. NBP ogłasza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości dewizowych.

Emisja znaków pieniężnych

Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze.

Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych, jak również terminy wprowadzenia ich do obiegu ustala Prezes NBP w drodze zarządzenia.

Prezes NBP może wycofywać z obiegu określone znaki pieniężne. Po upływie terminu określonego przez Prezesa NBP znaki te przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i podlegają wymianie w wyznaczonych przez Prezesa NBP bankach. Podobnie znaki zużyte przestają być prawnym środkiem płatniczym i podlegają wymianie. Fałszywe znaki pieniężne podlegają zatrzymaniu, bez prawa do zwrotu ich równowartości. To samo dotyczy się fałszywych znaków państw obcych. NBP może prowadzić w kraju i za granicą sprzedaż monet, banknotów i numizmatów przeznaczonych na cele kolekcjonerskie oraz na inne cele, na warunkach i według zasad ustalonych przez Zarząd NBP w drodze uchwały. NBP organizuje gospodarkę znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej.

Instrumenty polityki pieniężnej

W celu kształtowania podaży pieniądza i działalności kredytowej NBP gromadzi rezerwy obowiązkowe banków.

Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych w złotych i walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych, z wyjątkiem:

- papierów wartościowych zabezpieczonych hipotecznie o okresie wykupu powyżej pięciu lat

- listów zastawnych o okresie wykupu powyżej pięciu lat

- innych środków przyjętych przez bank podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także środków przyjętych od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy lub środków pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata oraz środków pozyskanych na podstawie umów o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych w rozumieniu przepisów o indywidualnych kontach emerytalnych

Banki spółdzielcze utrzymują rezerwy obowiązkowe w banku zrzeszającym, z którym są zrzeszone. Bank zrzeszający utrzymuje rezerwę obowiązkową zrzeszonych banków spółdzielczych na swoim rachunku w Narodowym Banku Polskim w kwocie odpowiadającej rezerwom obowiązkowym zrzeszonych w nim banków i własnym rezerwom obowiązkowym.

Stopa rezerwy obowiązkowej może być zróżnicowana ze względu na umowny okres przechowywania środków pieniężnych, rodzaj waluty, a także rodzaj dokonywanych operacji finansowych stanowiących źródło pozyskania środków.

Suma rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć:

  1)  30 % sumy środków pieniężnych od wkładów na żądanie

  2)  20 % sumy środków pieniężnych od wkładów terminowych

Zarząd NBP może zwolnić bank z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej w okresie realizacji programu postępowania naprawczego.

Środki pieniężne z tytułu oprocentowania rezerwy obowiązkowej przekazywane są bankom, z zastrzeżenie, z tym że na wyodrębniony rachunek w NBP przekazuje się określony procent środków z przeznaczeniem na zasilenie Funduszu Poręczeń Unijnych.

NBP może udzielać bankom kredytu refinansowego w złotych celem uzupełnienia ich zasobów pieniężnych lub dla realizacji programu postępowania naprawczego banku.

W przypadku i na warunkach określonych w ustawie, NBP może udzielać kredytu BFG.

NBP może przyjmować od banków weksle do dyskonta i redyskonta.

Prowadzenie rachunków bankowych

NBP prowadzi rachunki:

  1)  banków

  2)  budżetu państwa

  3)  Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

  3a) Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej - dla celów przeprowadzania rozliczeń, o których mowa w ustawie o spółdzielczych kasach oszczędnościowo - kredytowych

  4)  innych osób prawnych, za zgodą Prezesa NBP

Zarząd NBP określa, w drodze uchwały, warunki otwierania i prowadzenia rachunków banków.

Szczególne obowiązki i uprawnienia NBP

Założenia polityki pieniężnej, sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej oraz akty normatywne organów NBP i Komisji - ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Prezes NBP wydaje Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego, w którym ogłasza się:

  1)  akty organów NBP dotyczące funkcjonowania banków;

  2)  bilans oraz rachunek zysków i strat NBP;

Tajemnica bankowa Pracownicy NBP oraz członkowie Rady i organów opiniodawczo-doradczych przy Zarządzie NBP są obowiązani do nieujawniania osobom nieupoważnionym informacji, z którymi zapoznali się w trakcie wykonywania swoich obowiązków, w tym informacji objętych tajemnicą bankową, informacji objętych ochroną na podstawie przepisów dotyczących ochrony informacji niejawnych, jak również innych informacji chronionych ustawowo. Obowiązek ten trwa również po rozwiązaniu stosunku pracy, a także po ustaniu członkostwa w Radzie lub wspomnianych wyżej organach.

NBP, na równi z jednostkami budżetowymi, korzysta ze zwolnienia od podatków oraz opłaty skarbowej.

Egzekucja należności pieniężnych od NBP może być prowadzona, gdy wierzyciel złożył w NBP tytuł egzekucyjny sądowy lub administracyjny i w ciągu miesiąca od daty złożenia tytułu objęte nim świadczenie nie zostało wykonane. Do egzekucji przeciwko NBP stosuje się odpowiednio przepis art. 1060 Kodeksu postępowania cywilnego.

Nie można ogłosić upadłości NBP.

NBP może inicjować i organizować badania naukowe, jak również prowadzić działalność wydawniczą i promocyjną.

Gospodarka finansowa NBP

Funduszami własnymi NBP są fundusz statutowy i fundusz rezerwowy.

Fundusz statutowy NBP wynosi 1,5 miliarda złotych. Fundusz rezerwowy jest tworzony z odpisów z zysku NBP, w wysokości 5% rocznego zysku, dokonywanych w terminie 14 dni od dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego NBP, aż do osiągnięcia przez ten fundusz równowartości funduszu statutowego.

Fundusz rezerwowy może być przeznaczony wyłącznie na pokrycie strat bilansowych NBP.

NBP prowadzi gospodarkę finansową na podstawie rocznego planu finansowego.

NBP tworzy rezerwę na pokrycie ryzyka zmian kursu złotego do walut obcych. Zasady tworzenia i rozwiązywania tej rezerwy określa Rada.

Zasady rachunkowości NBP powinny odpowiadać standardom stosowanym w Europejskim Systemie Banków Centralnych.

Roczne sprawozdanie finansowe NBP składa się z:

  1)  bilansu;

  2)  rachunku zysków i strat;

  3)  informacji dodatkowej.

Rokiem sprawozdawczym (obrotowym) NBP jest rok kalendarzowy.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny

Został utworzony odpowiednią ustawą, posiada osobowość prawną. Siedzibą Funduszu jest Warszawa. Fundusz funkcjonuje na podstawie statutu nadanego mu przez ministra właściwego ds. instytucji finansowych po zasięgnięciu opinii Prezesa NBP i Przewodniczącego KNF w drodze rozporządzenia.

Nadzór nad działalnością Funduszu sprawuje minister właściwy do spraw instytucji finansowych w oparciu o kryterium legalności i zgodności ze statutem.

Celem jest prowadzenie systemów obowiązkowego i umownego gwarantowania zgromadzonych na rachunkach bankowych środków pieniężnych oraz udzielanie pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania.

Organami Funduszu są: Rada Funduszu i Zarząd Funduszu.

Rada Funduszu składa się z przewodniczącego oraz 7 członków, posiadających odpowiednie wykształcenie wyższe i doświadczenie zawodowe. Rada Funduszu sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością Funduszu. Rada podejmuje uchwały większością głosów przy obecności co najmniej 4 osób wchodzących w skład Rady Funduszu. Zarząd Funduszu składa się z 5 członków, w tym z prezesa i jego zastępcy.

Zarząd powoływany jest przez Radę Funduszu spośród osób posiadających odpowiednie wyższe wykształcenie oraz 5-letni staż pracy w bankowości. Zarząd Funduszu kieruje Funduszem i reprezentuje go na zewnątrz.

Źródłami finansowania Funduszu są:

  1)  obowiązkowe opłaty roczne (wnoszone przez podmioty objęte systemem gwarantowania)

  2)  kwoty przekazane z funduszu ochrony środków gwarantowanych, pochodzące z wpłat podmiotów objętych systemem gwarantowania, dokonywanych zgodnie z uchwałą Zarządu Funduszu na wyodrębniony rachunek specjalny Funduszu w Narodowym Banku Polskim

  3)  dochody z oprocentowania pożyczek udzielanych przez Fundusz oraz dochody z oprocentowania papierów wartościowych

  4)  środki uzyskane w ramach bezzwrotnej pomocy zagranicznej

  5)  środki z dotacji udzielonych, na wniosek Funduszu, z budżetu państwa, na zasadach określonych w przepisach o finansach publicznych

6) środki z kredytu udzielonego przez Narodowy Bank Polski

7) udzielone pożyczki ze środków budżetu państwa

  8)  inne dochody

Środki Funduszu przeznacza się na:

  1)  finansowanie zadań Funduszu związanych z gwarantowaniem środków pieniężnych,

2) finansowanie zadań Funduszu w zakresie udzielania podmiotom objętym systemem gwarantowania pomocy

Nadwyżka bilansowa Funduszu w danym roku powiększa jego fundusz własny.

Celem obowiązkowego systemu gwarantowania środków pieniężnych jest zapewnienie deponentom wypłaty, do wysokości określonej ustawą, środków gwarantowanych w razie ich niedostępności. Podmiotami stosunku gwarancji są:

  1)  Fundusz,

  2)  deponent (osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, oraz szkolne kasy oszczędnościowe i pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe, będące stroną umowy imiennego rachunku bankowego lub posiadające wynikającą z czynności bankowych wierzytelność do banku objętego obowiązkowym systemem gwarantowania, potwierdzoną wystawionym przez ten bank dokumentem imiennym, z wyłączeniem podmiotów określonych w ustawie)

Przedmiotem gwarancji jest wierzytelność deponenta, w związku z którą z dniem spełnienia warunków gwarancji (dzień wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości banku) nabywa on w stosunku do Funduszu, na warunkach określonych w ustawie, uprawnienie do świadczenia pieniężnego.

Środki gwarantowane objęte są obowiązkowym systemem gwarantowania od dnia ich wniesienia na rachunek bankowy nie później niż w dniu poprzedzającym dzień zawieszenia działalności banku, a w przypadku należności wynikających z czynności bankowych, o ile czynność ta została dokonana przed dniem zawieszenia działalności banku - do wysokości (łącznie z odsetkami naliczonymi zgodnie z umową - do dnia spełnienia warunku gwarancji) równowartości w złotych 50.000 euro - w 100%.

Deponent nie traci prawa do dochodzenia swych roszczeń od banku ponad kwotę określoną w ustawie.

Podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania:

1. banki krajowe

2. oddziały banków zagranicznych, o ile spełniają warunki określone w ustawie

Podmiot objęty systemem gwarantowania obowiązany jest tworzyć fundusz ochrony środków gwarantowanych na zaspokojenie roszczeń deponentów w przypadku spełnienia warunków gwarancji przez którykolwiek podmiot objęty tym systemem.

Podmioty objęte system gwarantowania informują osoby korzystające oraz zainteresowane korzystaniem z ich usług o swojej sytuacji ekonomiczno-finansowej i uczestnictwie w systemie gwarantowania.

Podmioty objęte system gwarantowania, które wywiązują się z obowiązkowych nałożonych na nie zgodnie z przepisami ustawy, mogą w ramach ustawowego systemu gwarantowania środków pieniężnych zobowiązać się do rozszerzenia obowiązku gwarancji środków pieniężnych ponad minimum określone w obowiązkowym systemie gwarantowania środków pieniężnych. Środki objęte umownym systemem gwarantowania przekazywane są na zaspokojenie roszczeń deponentów po wykorzystaniu środków obowiązkowego systemu gwarantowania. Umowa o utworzeniu umownego funduszu gwarantowania środków pieniężnych i zasadach jego działania wymaga dla swej ważności zatwierdzenia przez Radę Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Podstawowe założenia ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających

Bank spółdzielczy jest obowiązany zrzeszyć się z bankiem zrzeszającym.

Zakres terytorialny działania banków:

Zasada ogólna  Bank spółdzielczy prowadzi działalność na terenie powiatu, w którym znajduje się jego siedziba, oraz na terenie powiatów, w których w dniu wejścia w życie ustawy znajdują się jego placówki wykonujące czynności bankowe. Za zgodą banku zrzeszającego może rozszerzyć działalność na powiaty sąsiadujące z terenem swojego działania, a na inne powiaty za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego.

Gdy bank ma fundusze własne w wysokości od 1 mln do 5 mln euro  może prowadzić działalność na terenie województwa, w którym znajduje się jego siedziba, oraz na terenie powiatów, w których znajdują się jego placówki wykonujące czynności bankowe. Za zgodą banku zrzeszającego może rozszerzyć działalność na powiaty sąsiadujące z terenem swojego działania, a na inne powiaty za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego.

Gdy bank posiada fundusze własne w wysokości 5 mln euro i więcej  może prowadzić działalność na terenie całego kraju.

W przypadku łączenia się banków spółdzielczych działających na różnych terenach, teren działania banku przejmującego ulega powiększeniu o teren działania banku przejętego w dniu połączenia.

Banki spółdzielcze, po uzyskaniu zgodnie z ustawą - Prawo bankowe zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego, mogą wykonywać następujące czynności bankowe:

  1)  przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

  2)  prowadzenie innych rachunków bankowych,

  3)  udzielanie kredytów,

  4)  udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych,

  5)  przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

  6)  udzielanie pożyczek pieniężnych,

  7)  udzielanie pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy,

  8)  operacje czekowe i wekslowe,

  9)  wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,

  10) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

  11) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

  12) udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

13) wykonywanie innych czynności bankowych w imieniu i na rzecz banku zrzeszającego.

Banki spółdzielcze posiadające fundusze własne wyższe niż równowartość 1.000.000 euro, po uzyskaniu zgodnie z ustawą - Prawo bankowe zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego, mogą także wykonywać czynności polegające na rozliczaniu i umarzaniu pieniądza elektronicznego. Za zgodą banku zrzeszającego banki spółdzielcze mogą dokonywać innych czynności bankowych określonych prawem bankowym.

Banki spółdzielcze zrzeszają się na podstawie umowy zrzeszenia z jednym bankiem zrzeszającym. Bank spółdzielczy zobowiązany jest do posiadania lub nabycia w terminie 6 miesięcy od dnia zawarcia umowy co najmniej jednej akcji banku zrzeszającego. Bank zrzeszający zapewni bankowi spółdzielczemu możliwość nabycia co najmniej jednej akcji. Bank zrzeszający zawiera z bankiem spółdzielczym umowę, według jednolitego wzoru dla danego zrzeszenia, zatwierdzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego. Projekt umowy bank zrzeszający zobowiązany jest przedstawić Komisji Nadzoru Finansowego. Komisja Nadzoru Finansowego podejmuje decyzję w sprawie zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia projektu umowy (6 miesięcy) Bank zrzeszający wykonuje czynności bankowe oraz inne czynności określone w ustawie - Prawo bankowe lub w innych ustawach, w zakresie ustalonym w statucie banku. Bank zrzeszający ponadto dokonuje innych czynności związanych z obsługą banków zrzeszonych oraz je reprezentuje.

Prawo dewizowe

Przez system dewizowy należy rozumieć ogół zasad i instytucji dewizowych stworzonych przez obowiązujące w danym państwie i w danym czasie prawo dewizowe. Określa ono zasady rozliczeń z zagranicą, warunki posiadania i dysponowania walutami zagranicznymi, dewizami i innymi środkami płatniczymi pochodzenia zagranicznego, a także kruszcami szlachetnymi. Prawo dewizowe ma zasadniczo charakter ograniczeń i zakazów, dlatego bywa nazywane reglamentacją dewizową lub ograniczeniami dewizowymi. Obecnie coraz częściej podkreśla się regulacyjną rolę prawa dewizowego, porządkującą obrót dewizowy i zasady posiadania wartości dewizowych.

Cechy charakterystyczne prawa dewizowego:

• kompleksowa dziedzina, obejmująca przepisy materialne, ustrojowe i proceduralne

• jego celem jest ochrona interesu dewizowego państwa

• cele szczegółowe: reglamentacja, regulacja, informacja i kontrola dewizowa

- reglamentacja: zakazy, nakazy i obowiązki; jest trzonem prawa dewizowego; jej dopełnieniem są sankcje prawno-dewizowe za naruszenie przepisów

• podstawowe pojęcia prawa dewizowego tworzone są wyłącznie dla tego działu prawa i nie mają poza nim zastosowania

• instrumentem uelastycznienia polityki dewizowej jest indywidualne zezwolenie dewizowe

Strona podmiotowa prawa dewizowego obejmuje pojęcie rezydenta i nierezydenta.

Rezydenci to:

- osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju

- osoby prawne mające siedzibę w kraju

- inne podmioty mające siedzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu

- rezydentami są również znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów

- polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych

Nierezydenci:

- osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą

- osoby prawne mające siedzibę za granicą

- inne podmioty mające siedzibę za granicą, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu

- nierezydentami są również znajdujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów

- obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa oraz misje specjalne i organizacje międzynarodowe, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych

Jest także kategoria nierezydentów z krajów trzecich. Krajami trzecimi są inne państwa niż Rzeczpospolita Polska, niebędące państwami członkowskimi Unii Europejskiej.

Strona przedmiotowa odnosi się do pojęć wartości dewizowych i obrotu dewizowego.

Wartościami dewizowymi są zagraniczne środki płatnicze (waluty obce oraz dewizy - papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych) oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa.

Obrotem dewizowym z zagranicą jest:

a) zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować dokonywanie między rezydentem i nierezydentem rozliczeń pieniężnych lub przeniesienie między rezydentem i nierezydentem własności wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także wykonywanie takich umów lub czynności

b) zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować przeniesienie między rezydentami rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie dewizowym z zagranicą, a także wykonywanie takich umów

c) dokonywanie wywozu, przekazywanie oraz wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także dokonywanie ich przywozu, przekazywanie oraz nadsyłanie z zagranicy do kraju.

Obrotem wartościami dewizowymi w kraju jest zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywanie takich umów lub czynności.

Nowe prawo dewizowe opiera się na następujących ogólnych zasadach:

• swoboda obrotu dewizowego z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie

• pozostawienie ograniczeń obrotu dewizowego wobec krajów trzecich

• priorytet ograniczeń obrotu dewizowego, wynikających z innych ustaw, wobec zasady swobody obrotu dewizowego z zagranicą

• możliwość łagodzenia lub znoszenia ograniczeń i obowiązków dewizowych przewidzianych ustawą

• RM może wprowadzić w drodze rozporządzenia szczególne ograniczenia w zakresie obrotu dewizowego z zagranicą, jeśli są one niezbędne w celach określonych ustawą

• autonomia dewizowa określonych podmiotów (NBP, SP, banki i inne instytucje finansowe, organy publiczne w postępowaniu karnym, cywilnym i administracyjnym)

W ustawie mamy generalnie 3 grupy ograniczeń w formie zakazów:

- zakazy o charakterze ogólnym, adresowane do wszystkich podmiotów dewizowych - tak rezydentów, jak i nierezydentów, zarówno z państw UE, jak i państw trzecich

- zakazy adresowane do rezydentów dokonujących obrotów z nierezydentami z krajów trzecich lub w takich krajach

- zakazy obejmujące tylko nierezydentów z krajów trzecich

Obowiązki podmiotów:

1. Obowiązki związane z wywozem za granicę i przywozem do kraju wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych (rezydenci i nierezydenci przekraczający granicę państwa są obowiązani zgłaszać, w formie pisemnej, organom celnym lub organom Straży Granicznej wykonującym kontrolę celną, przywóz do kraju złota dewizowego lub platyny dewizowej, a także krajowych lub zagranicznych środków płatniczych, jeżeli ich wartość przekracza łącznie równowartość 10.000 euro; rezydenci i nierezydenci są obowiązani przedstawiać organom celnym lub organom Straży Granicznej wykonującym kontrolę celną, na ich żądanie, przywożone do kraju lub wywożone za granicę wartości dewizowe oraz krajowe środki płatnicze)

2. Obowiązek związany z przekazami pieniężnymi za granicę oraz rozliczeniami w kraju w obrocie dewizowym (rezydenci i nierezydenci są obowiązani dokonywać przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczeń w kraju związanych z obrotem dewizowym za pośrednictwem uprawnionych banków, jeżeli kwota przekazu lub rozliczenia przekracza równowartość 15.000 euro)

3. Obowiązki dotyczące przekazywania danych oraz przechowywania dokumentów związanych z obrotem dewizowym oraz działalnością kantorową

Odstępowanie od ograniczeń określonych oraz obowiązków określonych ustawą wymaga ogólnego albo indywidualnego zezwolenia dewizowego.

Zezwoleń dewizowych udziela się, jeżeli nie zagraża to bezpieczeństwu państwa, porządkowi publicznemu lub równowadze bilansu płatniczego albo innym podstawowym interesom państwa.

W zezwoleniu dewizowym może być ustalony obowiązek spełnienia określonych warunków.

Z zezwolenia dewizowego udzielonego na zawarcie umowy mogą korzystać wszystkie jej strony, o ile w zezwoleniu nie zastrzeżono inaczej.

Udzielone spółce zezwolenie dewizowe nie przechodzi na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną, gdy spółka, która otrzymała zezwolenie, została przejęta przez inną spółkę lub wraz z inną spółką albo spółkami zawiąże nową spółkę.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych udziela, w drodze rozporządzenia, ogólnych zezwoleń dewizowych. Zezwolenia takie mogą dotyczyć wszystkich lub rodzajowo określonej kategorii podmiotów oraz wszystkich lub rodzajowo określonych czynności.

Indywidualne zezwolenie dewizowe jest wymagane na odstąpienie od ograniczenia lub obowiązku, w zakresie których nie udzielono ogólnego zezwolenia dewizowego albo udzielono takiego zezwolenia, ale na innych warunkach niż te, na których ma nastąpić odstąpienie.

Sprawy związane z udzielaniem indywidualnych zezwoleń dewizowych są rozstrzygane przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego w drodze decyzji administracyjnej. Decyzje Prezesa są ostateczne, może on uchylić udzielone zezwolenie, jeżeli korzystanie z niego odbywa się wbrew określonym w tym zezwoleniu warunkom.

Prezes Narodowego Banku Polskiego może upoważnić do załatwiania spraw dotyczących indywidualnych zezwoleń dewizowych wyłącznie dyrektorów departamentów Centrali Narodowego Banku Polskiego oraz dyrektorów oddziałów Narodowego Banku Polskiego lub jednostek równorzędnych.

Działalność kantorowa

Regulowana działalność gospodarcza polegająca na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży. Istotne cechy tej instytucji:

1. ustawowy charakter podstawowych zasad tworzenia i funkcjonowania kantorów

2. regulowany charakter działalności

3. możliwość wykonywania działalności kantorowej wyłącznie przez osoby niekarane za określone czyny oraz dodatkowy wymóg fachowego przygotowania wobec osób bezpośrednio wykonujących czynności objęte tą działalnością

4. możliwość prowadzenia działalności kantorowej zarówno przez rezydentów, jak i nierezydentów

5. objęcie działalnością kantorową nie tylko obrotu walutami, lecz także złotem i platyną dewizową

6. możliwość sprzedaży wartości dewizowych kupionych w ramach działalności kantorowej tylko po uprzednim wprowadzeniu tych wartości do ewidencji

Prezes Narodowego Banku Polskiego wykonuje kontrolę:

  1)  udzielonych indywidualnych zezwoleń dewizowych

  2)  działalności kantorowej

  3)  wykonywania obowiązku dostarczania odpowiednich danych do NBP

Kontrolę, przeprowadzają pracownicy Narodowego Banku Polskiego, w siedzibie jednostki kontrolowanej lub siedzibie Narodowego Banku Polskiego, po okazaniu legitymacji służbowej i doręczeniu upoważnienia.

Kierownik kontrolowanej jednostki jest obowiązany zapewnić kontrolerom warunki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, a także dostęp do całej dokumentacji związanej z zakresem kontroli. Na żądanie kontrolera przedstawiciele oraz pracownicy kontrolowanej jednostki są obowiązani udzielać ustnych i pisemnych wyjaśnień oraz sporządzać zestawienia i obliczenia, w zakresie przeprowadzanej kontroli. Wyniki przeprowadzonej kontroli kontroler przedstawia w sporządzonym przez siebie: protokole lub sprawozdaniu.

W przypadku stwierdzenia w wyniku przeprowadzonej kontroli nieprawidłowości, Prezes Narodowego Banku Polskiego przekazuje kontrolowanej jednostce zalecenia pokontrolne.

W razie powstania w toku kontroli uzasadnionego podejrzenia popełnienia wykroczenia lub przestępstwa przez kontrolowaną jednostkę lub inny podmiot, Prezes Narodowego Banku Polskiego powiadamia o tym właściwy organ zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Ogólne reguły dotyczące gospodarki finansowej przedsiębiorstw państwowych

Przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem, działa na zasadach samofinansowania, pokrywając z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów koszty działalności i zobowiązania.

Wartość majątku przedsiębiorstwa odzwierciedlają:

  1)  fundusz założycielski przedsiębiorstwa (wartość wydzielonej przedsiębiorstwu części mienia ogólnonarodowego, podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych)

  2)  fundusz przedsiębiorstwa (wartość majątku przedsiębiorstwa po odliczeniu funduszu założycielskiego)

3) fundusz z aktualizacji wyceny.

Te fundusze zaliczamy do funduszy obligatoryjnych.

Fundusze o charakterze fakultatywnym:

- rekultywacji (środki funduszu przeznacza się na finansowanie przedsięwzięć pozainwestycyjnych mających na celu zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych i hałd.)

- fundusz nagród dla pracowników (jw.), ew. dofinansowanie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych

Zasady podziału wyniku finansowego:

1) przychód - koszty uzyskania przychodu - VAT + dotacje +/- zyski/straty nadzwyczajne - kary pieniężne i umowne

2) zapłata podatku dochodowego od osób prawnych

3) wpłata z zysku do budżetu państwa, pobierają ją właściwe urzędy skarbowe ( z wpłat zwolnione są przedsiębiorstwa działające przy zakładach karnych i aresztach śledczych podległe MS oraz armator w zakresie przychodów z działalności opodatkowanych podatkiem tonażowym), dokonywane są w formie zaliczek miesięcznych lub kwartalnych

Wysokość stopy procentowej do naliczania wpłat z zysku wynosi 15% zysku, pod opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Zostaje zysk do podziału. Przedsiębiorstwo go dzieli na fundusze bądź rozdysponowuje np. na dofinansowanie funduszu świadczeń socjalnych czy funduszu nagród.

Wpłaty z zysku, choć nie noszą takiej nazwy, de facto są rodzajem podatku dochodowego.

Izby skarbowe prowadzą ewidencje funduszy założycielskich przedsiębiorstw oraz ich zmian.

Przedsiębiorstwo jest zobowiązane do prowadzenia prawidłowej, rzetelnej i bieżącej rachunkowości, dostosowanej do przedmiotu jego działalności.

Regionalne izby obrachunkowe

Są organami państwowymi, które nadzorują działalność jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych z punktu widzenia legalności. Zostały powołane, jako państwowe jednostki budżetowe, z dniem 1 stycznia 1993 r. Początkowo ich kompetencje ograniczały się do spraw budżetowych, obecnie obejmują już całą gospodarkę finansową. Nadzór nad RIO sprawuje minister wł. ds. administracji publicznej na podstawie kryterium zgodności z prawem.

Funkcje RIO:

• nadzorcza i kontrolna

• opiniodawcza (opinie wydawane są przez składy orzekające złożone z 3 członków kolegium, od wydanych opinii przysługuje odwołanie do kolegium izby)

• instruktażowa

• informacyjno-szkoleniowa

Kontrolą RIO objęta jest gospodarka finansowa, w tym realizacja zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne podmiotów wymienionych w art. 1 ust. 2 ustawy. Kryterium kontroli jest zgodność z prawem i zgodność dokumentacji ze stanem faktycznym. W zakresie zadań z zakresu administracji rządowej dodatkowo przyjęte zostały kryteria celowości, rzetelności i gospodarności działań. Na RIO został nałożony obowiązek kompleksowej kontroli gospodarki finansowej każdej jednostki samorządu terytorialnego przynajmniej raz na 4 lata. Podstawą przeprowadzenia kontroli jest plan kontroli (z reguły roczny). Kontrole mogą być też przeprowadzane na wniosek:

1. jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków (w przypadku przekazania środków z budżetu j.s.t.)

2. organów administracji rządowej, agencji lub funduszy celowych (w przypadku przekazania środków publicznych na rzecz j.s.t., ich związków lub stowarzyszeń lub samorządowych jednostek organizacyjnych)

Typy kontroli przeprowadzanych przez RIO:

• kompleksowa (obejmująca całościowo gospodarkę finansową jednostki samorządu terytorialnego)

• problemowa (obejmująca wybrane zagadnienia gospodarki finansowej)

• doraźna (podejmowana w razie potrzeby, np. na wniosek)

• sprawdzająca (prawidłowość realizacji wniosków pokontrolnych)

Czynności kontrolne wykonują inspektorzy kontroli gospodarki finansowej. W związku z kontrolą przysługuje im szereg uprawnień. Działalność kontrolna inspektorów powinna łączyć się z jednoczesną realizacją funkcji instruktażowej. Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół. Na podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie pokontrolne.

RIO sprawują nad jednostkami samorządu terytorialnego nadzór w zakresie spraw finansowych. Nadzór ten polega na badaniu uchwał i zarządzeń podejmowanych przez organy j.s.t. w sprawie:

• procedury uchwalania budżetu i jego zmiany

• budżetu i jego zmian

• zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego j.s.t. oraz udzielania pożyczek

• zasad i zakresu przyznawania dotacji

• podatków i opłat lokalnych

• absolutorium

Katalog spraw podlegających nadzorowi ma charakter zamknięty. Uchwały i zarządzenia podlegające nadzorowi przekazywane są przez organ wykonawczy j.s.t. do właściwych miejscowo izb w terminie 7 dni od ich podjęcia. W przypadku istotnego naruszenia prawa następuje wydanie orzeczenia o stwierdzeniu nieważności uchwały/zarządzenia (charakter deklaratoryjny, skutek ex tunc). Podejmowanie uchwał w toku postępowania nadzorczego należy do kolegium izby.

Ogólne zasady funkcjonowania spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych

Kasa jest spółdzielnią, do której w zakresie nieuregulowanych ustawą o SKOK, stosuje się przepisy prawa spółdzielczego. Kasy prowadzą działalność niezarobkową.

Kasy zrzeszają się w Krajowej SKOK. Członkami Krajowej SKOK są wyłącznie kasy.

Celem kas jest:

1. gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków

2. udzielanie im pożyczek i kredytów

3. przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych

4. pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia

Członkami kas mogą być osoby fizyczne połączone więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym, a w szczególności:

1. pracownicy zatrudnieni w jednym lub w kilku zakładach pracy

2. osoby należące do tej samej organizacji społecznej lub zawodowej

Członek kasy jest obowiązany wpłacić wkład członkowski.

Organami kas są rady nadzorcze i zarządy. Członkowie tych organów wykonują swoje funkcje społecznie, z tym że statut może przewidywać wynagradzanie członków zarządu.

W skład zarządu wchodzi co najmniej 3 członków kasy.

W kasach działają w charakterze opiniodawczym komisje kredytowe. Członkowie komisji kredytowej nie mogą być członkami rady nadzorczej lub zarządu.

Członkowie rady nadzorczej, zarządu i komisji kredytowej nie mogą poręczać pożyczek i kredytów.

Gospodarka finansowa kas

Zasadnicze fundusze własne kasy:

1. fundusz udziałowy powstający z wpłat udziałów członkowskich lub innych źródeł określonych w odrębnych przepisach

2. fundusz zasobowy powstający z wpłat przez członków wpisowego, nadwyżki bilansowej, wartości majątkowych otrzymanych nieodpłatnie, przedawnionych roszczeń majątkowych oraz innych źródeł określonych w odrębnych przepisach

Kasa tworzy fundusz oszczędnościowo-pożyczkowy, będący w dyspozycji kasy, powstający z wkładów członkowskich, gromadzonych przez członków oszczędności oraz środków pieniężnych uzyskiwanych od Kasy Krajowej.

Nadwyżka bilansowa zostaje przeznaczona na zwiększenie funduszu zasobowego, pokrywane są też z niego straty bilansowe.

Wkłady oszczędnościowo zapisuje się na rachunku imiennym członka kasy.

Łączna kwota pożyczek i kredytów udzielanych jednemu członkowi kasy nie może przekraczać 10% aktywów kasy (15% w przypadku, gdy celem pożyczki/kredytu jest działalność gospodarcza).

Łączna kwota pożyczek i kredytów udzielonych wszystkim członkom na cele związane z działalnością gospodarczą nie może przekraczać 150% zasadniczych funduszy własnych kasy.

Środki pieniężne, które nie są wykorzystywane na pożyczki i kredyty dla członków kasy, mogą być inwestowane z zachowaniem najwyższej staranności na zasadach określonych ustawą. Kasa ma obowiązek utrzymywać rezerwę płynną w wysokości nie mniejszej niż 10% funduszu oszczędnościowo-pożyczkowego.

daniny publiczne

wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych

dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych

podatki

składki

opłaty

świadczenia pieniężne wynikające z obowiązujących przepisów o charakterze przymusowym (np. cło) oraz wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek SP

wpływy z umów najmu i dzierżawy

odsetki i dywidendy

odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych

kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji

inne dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw

inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych.

przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a)    ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,  charakter zwrotny

b)    z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,  charakter odpłatny i ostateczny

c)    ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,  charakter zwrotny

d)    z otrzymanych pożyczek i kredytów;  charakter zwrotny

przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł (np. działalność naukowa PAN)

środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych (np. PHARE) oraz Programu Środki Przejściowe

środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybackiego

Środki na realizację WPR: Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej "Sekcja Gwarancji", Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich

inne środki

90

---