ostatnia aktualizacja 2003-04-10
Ospa rybia - kulorzęsek podnabłonkowy   Ichthyophthirius multifiliis

	Orzęski są jednokomórkowymi organizmami, w każdym akwarium żyją ich liczne gatunki, których przedstawiciele są najczęściej zbyt mali, aby można byłoby		Intensywność inwazji zależy nie tylko od ilości pływek, które dostaną się na rybą, lecz również od aktualnego stanu odporności tej ryby. Jeżeli poziom odporności ryby jest wysoki jedynie bardzo niewielka ilość pasożytów przeżyje początkowy okres inwazji i osiągnie dojrzałość do dalszego rozwoju. Naukowo stwierdzono, że u ryby można podwyższać odporność ( chodzi tu prawdopodobnie o lokalną odporność skórną) na zakażenie kulorzęskiem przez stosowanie ( w kąpieli) szczepionek sporządzonych z odpowiednio przygotowanych fragmentów pasożyta, np. z jego rzęsek. Szczepionka  przeciwko kulorzęskowi nie została jednak dotąd wprowadzona do praktyki. Przypuszczam, że powodem tego było zbyt krótkotrwałe podwyższenie odporności ryb. Warto jednak zwrócić uwagę na wspomniane eksperymenty ponieważ udowodniły one bez wątpienia, że odporność ryby w decydujący sposób wpływa na ostateczny efekt inwazji kulorzęska. OBJAWY Choroba pojawia się najpierw na płetwach lub na plecach ryby. Już w stadium początkowym ryby składają płetwy i próbują pozbyć się pasożytów poprzez ocieranie się o rośliny i dekoracje, w późniejszych stadiach skóra może zostać zaatakowana przez tak dużą ilość pasożytów, iż dochodzi do tworzenia się na niej żółto-białych plam. Z racji tego, że choroba rozprzestrzenia się  bardzo szybko, należy bezzwłocznie rozpocząć jej zwalczanie przy pomocy SERA costapur. SERA costapur stosowany jest zawsze w akwariach zarybionych i w pełni wyposażonych, w ten sposób w zbiorniku zneutralizowane zostają również wolnopływające pasożyty. SERA costapur jest nieszkodliwy dla ryb i roślin. Wywołane przez ichthyophthirius białe punkciki na skórze. Należy pamiętać, że objawy ichtioftiriozy ichtioftiriozy ichtioftiriozy pojawiają się najczęściej zanim można gołym okiem stwierdzić obecność pasożyta u ryb. Młode szybko rosnące pasożyty, przy wymiarach w zakresie 1/20  -  1/3 mm mogą powodować ocieranie się ryb o podłoża i rośliny, zwiąkszone wydzielanie śluzu na skórze i w skrzelach, wystąpienie objawów duszności  ( przy wystarczjącej zawartości tlenu w wodzie ) "sklejanie" płetw, niekiedy śnięcie ryby. ŹRÓDŁA ZAKAŻENIA Duże - dorosłe ryby będące nosicielami kilku pasożytów mogą w ogóle nie wykazywać objawów chorobowych; stanowią one jednak źródło zakażenia dla innych ryb kulorzęskiem. Podatne na zakażenia są szczególnie ryby młode. Delikatny naskórek (skóra) lub nabłonek (skrzela) narybku nie stanowią żadnej przeszkody dla pływek, a nie rozwinięty w pełni układ odpornościowy nie eliminuje pływek przenikających do gospodarza. Źródłem zakażenia ryb kulorzęskiem mogą być zarówno nosiciele tego pasożyta - ryby od dawna pływające w naszym stawie lub nowo nabyte ryby. Należy pamiętać, że z jednego pasożyta (około 1 mm średnicy) w sprzyjających warunkach może powstać do 2000 pływek. W temperaturze wody 25^oC, którą często osiągamy latem, cykl rozwojowy kulorzęska trwa maksymalnie 6 dni, a po tym czasie rozpoczyna się od razu następny cykl rozwojowy. W wyniku kolejnych cyklów rozwojowych może powstać tak duża liczba pływek, że spowoduje to masowe śnięcie ryb. Ryby, które przeżyją inwazję ( wyższa odporność osobnicza lub gatunkowa) stają się zwykle bezobjawowymi nosicielami pasożyta.  Kulorzęsek może dostać się do stawu również z  żywym pokarmem (dafnie, oczliki, tubifeksy) pochodzącym ze zbiorników, w których występują ryby dzikie czyli wolnożyjące. Dzieje się to szczególnie często, gdy ryby otrzymują pokarm naturalny pochodzący z gęsto obsadzonych stawów hodowlanych i gdy jest on zadawany bezpośrednio po przywiezieniu go do domu bez starannego odcedzenia i płukania. Szczególnie duże niebezpieczeństwo w zakresie zakażenia się ryb kulorzęskiem stwarza się po wpuszczeniu do stawu dzikich ryb pochodzących z naturalnych zbiorników wodnych. Cysty rozwojowe kulorzęska mogą być łatwo przyniesione do stawu wraz z roślinami i ślimakami pochodzącymi z innego zakażonego stawu lub zbiornika naturalnego. Poznanie wszystkich szczegółów dotyczących biologii kulorzęska jest niezbędne dla prowadzenia profilaktyki i leczenia ichtioftiriozy. Proszę pamiętać, że ichtioftirioza jest chorobą całkowicie uleczalną poza przypadkami bardzo intensywnych inwazji. W leczeniu tej choroby najważniejsza jest zasada postępowania oparta na znajomości okresów wrażliwości kulorzęska na terapeutyki przy temperaturze wody w oczku; natomiast sukcesy lecznicze wbrew pozorom w mniejszym stopniu zależą od doboru terapeutyku.
zauważyć je gołym okiem.  Orzęski odżywiają się bakteriami i zawiesiną koloidalną. Dla małych rybek są one smacznym uzupełnieniem menu. Niektóre orzęski są jednak pasożytami. Większą część życia spędzają one na skórze ryb i odżywiają się ich wydzielinami. Kulorzęsek jest moim zdaniem szczególnym pasożytem - rekordowy olbrzym wśród jednokomórkowców osiąga w pewnych okresach rozwoju ponad 1 mm średnicy. Występuje on praktycznie u ryb należących do wszystkich gatunków przy zaznaczonej pewnej różnicy  gatunkowej w zakresie wrażliwości na inwazję tego pasożyta. Etiologia    Kulorzęsek podnabłonkowy Ichthyophthirius multifiliis  jest chyba najbardziej znanym i najczęściej występującym pasożytem ryb.  W sprzyjających warunkach namnaża się on masowo i wówczas może spowodować śnięcie ryb. Nawet kilkunastokilogramowe karpie - tarlaki mogą snąć wskutek inwazji Ichthyophthirius multifiliis . Obserwacje prowadzone przez profesora Antychowicza wykazały, że drobny narybek gupika, który znalazł się w rejonie występowania pływek kulorzęska ginął w ciągu kilkunastu sekund. Ryby w zaawansowanym stadium choroby mają zwykle kilka lub kilkanaście białych plamek o średnicy 0,3 - 1 mm, dobrze odgraniczonych od barwnej skóry ryby lub dobrze  widocznych na tle czerwonych skrzeli. Niekiedy kulorzęsek występuje w rogówce oka. Wydaje się, że te kuliste białe pasożyty leżą na powierzchni skóry lub skrzeli, ale w rzeczywistości znajdują się pod cienkim przezroczystym naskórkiem ( stanowiącym zewnętrzną warstwę skóry) lub pod nabłonkiem pokrywającym skrzela i rogówkę.  Pasożyt pobrany delikatnie ze skóry lub skrzeli i umieszczony na szkiełku  mikroskopowym w kropli wody, pływa energicznie dzięki licznym stale poruszającym się rzęskom. Po przykryciu preparatu szkiełkiem nakrywkowym można oglądać kulorzęska przy pomocy lupy lub mikroskopu. Wewnątrz spasożyta obserwuje się wówczas charakterystyczny podkowiasty  makronukleus stanowiący fragment aparatu jądrowego, który jest dobrze widoczny na tle ziarnistej plazmy. Większe powiększenia umożliwiają oglądanie rzęsek równomiernie pokrywających jego ciało, zagłębienia gębowego zwanego cyctosomem i występujących w jego plazmie szczątków tkanek ryby, które stanowią pokarm pasożyta. Niekiedy skóra i skrzela ryby wyglądają jak obsypane solą. Jest to objaw intensywnej inwazji kulorzęska. Bez użycia dobrej lupy lub mikroskopu rozpoznanie ichtioftiriozy nie jest możliwe ponieważ objawy występujące przy tej chorobie są podobne do symptomów innych chorób. Białe plamki występujące na powłokach zewnętrznych ryb mogą występować przy: myksobakteriozie (choroba bakteryjna), pleśniawce (choroba grzybicza) i plistoforozie (choroba pasożytnicza). Prawidłowa diagnostyka różnicująca te choroby jest bardzo istotna ponieważ leczenie poszczególnych jednostek chorobowych jest inne. Plistoforoza jest natomiast uważana za chorobę nieuleczalną.   2003-01-20 ROZWÓJ PASOŻYTA    Kulorzęsek stale ulega przemianom niezależnie od tego czy temperatura wody wynosi 5^oC czy tez 30^oC. W tych granicach temperatur wraz ze wzrostem temperatury wody szybkość procesów biologicznych pasożyta rośnie. W okresie cykju rozwojowego kulorzęsek występuje na przemian pod naskórkiem lub nabłonkiem ryby, albo w środowisku wodnym. Jego częste występowanie na rybach , łatwe  zarażanie się tych ryb ichtioftiriozą związane jest między innymi z tym, że w cyklu rozwojowym pasożyta nie występują żywiciele pośredni. W okresie przebywania u swojego gospodarza ryby (pod naskórkiem lub nabłonkiem) kulorzęsek żywi się jej komórkami i stopniowo powiększa swoją średnicę stale niszcząc i pochłaniając komórki skóry i skrzeli znajdujące się w jego sąsiedztwie. Przy masowej inwazji naskórek  i nabłonek ryby może ulegać złuszczeniu. W większości przypadków drobne ryby  giną zanim to nastąpi. Najczęściej nie obserwuje się tak intensywnej inwazji. Po pewnym czasie kulorzęsek wydobywa się spod osłaniających go tkanek żywiciela. Pasożyt dostaje się do otaczającego rybę środowiska najczęściej po osiągnięciu ponad 0,5 mm średnicy.  W tym okresie pasożyt wymaga do dalszego rozwoju stałego obiektu (rośliny, kamienia ) o możliwie czystej, a nawet niemal sterylnej powierzchni bez bakterii i grzybów. W przypadku braku takich warunków może rozwijać się unosząc się tuż pod powierzchnią wody. Po otoczeniu się śluzową wydzieliną osłaniającą go od bezpośredniego wpływu środowiska zewnętrznego, kulorzęsek rozpoczyna wielokrotny podział w wyniku którego powstają liczne potomne osobniki. W wyniku podziału powstają stadia inwazyjne zwane pływkami ( mające około 1/20 mm długości). Pływki wydostają się poprze4z osłonkę śluzową do wody korzystając z kilku utworzonych przez siebie otworów; a następnie penetrują środowisko wodne w poszukiwaniu gospodarza - ryby. Ruch pływek jest bardzo charakterystyczny (różniący się od żyjących w wodzie niepasożytniczych orzęsków) polegający na szybkim obracaniu się przy równoczesnym pływaniu w głąb i do przodu, a następnie ku powierzchni wody. Po napotkaniu ryby pływki wwiercają się pod jej naskórek lub nabłonek, zaokrąglają się i rozpoczynają wzrost.

                     Cykl rozwojowy kulorzęska w zależności od temperatury wody:

Temperatura w ^oC	okres/* przebywania pod naskórkiem, nabłonkiem ryby w dniach	okres /* przebywania w wodzie w dniach	Cały cykl rozwojowy w dniach
5 10 15 20 25	70 - 80 25 - 30 10 - 12 7 5	7 - 8 2 - 2,5 1 - 2 1 0,5	77 - 88 27 - 32,5 11 - 14 8 5,5
/* długość poszczególnych okresów należy traktować orientacyjnie, ponieważ na szybkość rozwoju pasożyta oprócz temperatury (która jest głównym czynnikiem wpływającym na szybkość procesów biologicznych) wpływają również inne czynniki.

 

Zwalczanie kulorzęska  2003-01-31

Kulorzęsek - Ichthylophthirius multifiliis należy do pasożytów najczęściej  występujących u ryb. W początkowym okresie przebywania na rybie jest on niedostrzegalny gołym okiem; w końcowym okresie inwazji występuje w postaci białych kropek o średnicy 0,5 - 1 mm. Kulorzęsek może być obecny nawet przez dłuższy czas u starszych ryb nie wywołując u nich żadnych objawów chorobowych. W przypadku powstania sprzyjających warunków do rozwoju kulorzęska, np. gdy w  stawie pojawią się liczne młode ryby - narybek, dochodzi zwykle do masowego rozwoju tego pasożyta. U ryb młodych, a następnie u starszych występują w tych warunkach silne objawy chorobowe i masowe śnięcia.    Ryby należy leczyć zarówno gdy badania kontrolne wykażą bezobjawowe nosicielstwo pasożyta jak i w przypadku wystąpienia objawów chorobowych związanych z ichtioftiriozą.    Nosicielstwo kulorzęska, jak również kliniczną postać choroby można całkowicie zwalczyć stosując odpowiednie metody; najlepiej jest jednak zapobiegać ichtioftiriozie. ZAPOBIEGANIE    Zapobieganie ichtioftiriozie ryb polega na stosowaniu kwarantanny dla nowo nabytych ryb , ślimaków i roślin oraz na nie dopuszczeniu do wprowadzenia pasożyta wraz z pokarmem pochodzącym z naszych naturalnych zbiorników wodnych    Celem kwarantanny ryb jest obserwacja ich w zakresie ewentualnego wystąpienia objawów chorobowych oraz przeprowadzenia profilaktycznych kąpieli. Podczas kwarantanny u ryb następuje rekonwalescencja postresowa oraz stopniowa adaptacja do aktualnych warunków fizykochemicznych występujących w wodzie. Należy pamiętać, że transport ryb i umieszczenie ich w wodzie o innym składzie chemicznym niż woda w której były dotąd hodowane wywołuje w ich organizmach szereg zmian stresowych. Cały okres kwarantanny, podczas której ryby przebywają w osobnym niewielkim szklanym akwarium powinien wynosić minimum 20 dni ( niektóre źródła podają, że okres ten powinien wynosić cztery tygodnie )    W akwarium kwarantannowym powinna znajdować się odstała, stale napowietrzana i filtrowana woda.  W akwarium kwarantannowym nie powinno być ani podłoża , ani roślin. Po około 10 dniach, po których powinna nastąpić adaptacja ryb do nowych warunków można przeprowadzić profilaktyczną kąpiel. Zasady przeprowadzania tej kąpieli , stosowane środki lecznicze jak również koncentracja leków są takie same, jak przy kąpieli leczniczej.    Na roślinach i ślimakach mogą występować przyczepione do ich powierzchni cysty kulorzęska. Nowe rośliny i ślimaki prze umieszczeniem ich w oczku powinny być przetrzymywane przez 4 - 5 dni ( przy temperaturze wody około 25 stopni C ) w naczyniu bez ryb, przy zapewnieniu roślinom dobrego oświetlenia. W tym czasie wszystkie cysty rozwojowe kulorzęska ulegają podziałowi z wytworzeniem pływek, a wszystkie pływki przy braku ryb giną.  Pokarm naturalny ryb ( np. oczliki, dafnie, rureczniki ) nie jest nosicielem kulorzęska. Pływki kulorzęska oraz cysty rozwojowe tego pasożyta mogą być jednak przenoszone wraz z wodą, w której transportuje się żywy pokarm. Wielokrotne przepłukiwanie i odsiewanie tych zwierząt może zminimalizować  prawdopodobieństwo przyniesienia tych inwazyjnych stadiów kulorzęska do akwarium. Pewniejszą metodą jest korzystanie z karmy naturalnej pochodzącej ze zbiorników, w których nie występują żadne ryby a nawet ze specjalnych planktonarni.  Mrożenie pokarmu przed podaniem go rybom zapobiega w 100% zakażeniu kulorzęskiem. ZASADY LECZENIA : Podstawą leczenia ryb chorych na ichtioftiriozę, czy też ryb będących nosicielami tego pasożyta jest znajomość długości okresu, w którym przebywa on na rybie w  poszczególnych zakresach temperatur. W temperaturze 15 stopni C wzrost kulorzęska pod naskórkiem lub pod nabłonkiem skrzelowym ryby trwa 10 - 12 dni, w temperaturze 20 stopni C - 7 dni , a w temperaturze 25 stopni C tylko 5 dni. W okresie przebywania pod naskórkiem lub pod nabłonkiem kulorzęsek jest niewrażliwy na terapeutyki zastosowane do kąpieli w koncentracjach bezpiecznych dla ryb. Dopiero wówczas gdy pasożyt wydobędzie się spod tkanek żywiciela można go łatwo zlikwidować stosując różne preparaty chemiczne.

-

Zakładając, że leczone ryby mogą być nosicielami młodych kulorzęsków, które niedawno "osiedliły" się w ich tkankach - ryby te powinny przebywać w roztworze leczniczym przez cały okres "przewidziany" na wzrost pasożyta na rybie w danej temperaturze i jeszcze dodatkowo dwa dni. W ciągu tych dwu dni  w wodzie poza rybą tworzą się cysty rozwojowe kulorzęska, następuje ich całkowity podział oraz wysypywanie się pływek do środowiska zewnętrznego. Pływki podobnie jak "dojrzały" pasożyt wykazują bardzo dużą wrażliwość na preparaty lecznicze. Warunkiem właściwie przeprowadzonego leczenia jest posiadanie niewielkiego (całkowicie szklanego ) akwarium "zabiegowego", które może być równocześnie akwarium kwarantannowym. Przynajmniej 24 godziny przed zabiegiem woda w akwarium powinna być intensywnie napowietrzana i filtrowana. Temperatura wody w akwarium zabiegowym powinna być utrzymywana na poziomie temperatury wody, w której dotąd przebywały ryby. Nie należy stosować zabiegów leczniczych wobec ryb świeżo nabytych, które są w okresie rekonwalescencji postresowej. Ten początkowy, adaptacyjny okres charakteryzuje się znacznie  zwiększoną wrażliwością ryb na substancje chemiczne innymi innymi na leki. Niezależnie od tego nawet po adaptacji ryb do nowych parametrów fizykochemicznych wody należy nadal zachować ostrożność lecząc ryby o nieznanej wrażliwości na preparaty chemiczne. W takim przypadku przed właściwą kąpielą należy przeprowadzić kąpiel próbną na kilku osobnikach tego samego gatunku i tej samej kategorii wiekowej. Podczas zabiegu należy stale silnie napowietrzać wodę przy wyłączonym filtrowaniu. Ryby należy karmić niewielką ilością dobrego, pełnowartościowego pokarmu. LEKI Ponieważ Icntnyophtnirius w przeciwieństwie cło innych pasożytów nie osiada na skórze lecz atakuje wnętrze sluzowki, preparaty lecznicze mają do niego utrudniony dostęp. Najlepszym preparatem stosowanym do zwalczania kulorzęska ( również innych jednokomórkowych pasożytów i pasożytniczych grzybów ) jest FMC w  koncentracji 1 - 1,5 ml roztworu macierzystego na 100 l wody (do kupienia w sklepach akwarystycznych ) W skład FMC wchodzi formalina, błękit metylenowy i zieleń malachitowa. FMC dodaje się do wody na krótko przed wpuszczeniem do niej ryb, a następnie powtarza się to jeszcze raz, lub dwa razy w ciągu 7 - 14 dni. Przed zastosowaniem drugiej i trzeciej dawki 50% wody w akwarium zabiegowym wymienia się . Dolewana woda powinna być odstała i dobrze napowietrzona, o temperaturze wody w akwarium zabiegowym. Wg. specjalistów z firmy SERA należy bezzwłocznie rozpocząć jej zwalczanie przy pomocy SERA costapur. SERA costapur stosowany jest zawsze w akwariach zarybionych i w pełni wyposażonych, w ten sposób w zbiorniku zneutralizowane zostają również wolnopływające pasożyty. SERA costapur jest nieszkodliwy dla ryb i roślin. Stosowanie SERA ectopur razem z SERA costapur przy leczeniu ichthyophthirius nie Jest bezwzględnie konieczne, jednakże bardzo pomocne i dodatkowo wspomaga zwalczanie innych pasożytów zewnętrznych. SERA ectopur troszczy się o to, by pasożyty odczepiły się od skóry ryb i dodatkowo działa dezynfekcyjnie poprzez powolne wytwarzanie tlenu. W ten sposób SERA ectopur może działać jeszcze bardziej efektywnie i szybciej zabijać pasożyty. Dzięki temu połączeniu choroba może być zwalczona jeszcze szybciej, ichthyophthirius może być obecna w akwarium w stanie utajonym przez długi czas. Przy stresie, np. dołączaniu nowych ryb, choroba może w każdej chwili pojawić się na nowo. W celu podniesienia skuteczności kuracji godne polecenia jest niewielkie podwyższenie temperatury przez okres trzech dni (maksymalnie o 2° C; bezwzględnie przestrzegać granic tolerancji ryb!) oraz odpowiednie napowietrzenie wody. Podniesienie temperatury spowalnia rozwój pasożytów i aktywuje system odpornościowy ryb. Dzięki temu lekarstwa mogą działać jeszcze skuteczniej. Leczenie ryb wymaga czasu i cierpliwości, ale może dać wiele satysfakcji i nawet wówczas, gdy nie zakończy się pełnym sukcesem pozwala na zdobycie cennego doświadczenia.

---