Ekologia i ochrona środowiska - wykład I

8 XI 2009

Ekologia = przyjazne dla środowiska

Ekonomika ochrony środowiska - dyscyplina naukowa traktująca o ekonomicznych aspektach ochrony środowiska ( historia rozwoju ruchu na rzecz środowiska)

Ekologia - samodzielna nauka przyrodnicza badająca wzajemne stosunki i zależności jakie zachodzą pomiędzy organizmami, a otaczającym je środowiskiem przyrodniczym

Sozologia - nauka o przyczynach i skutkach w przemian zachodzących w układach przyrodniczych w wyniku działalności człowieka oraz o metodach zapobiegania ujemnym następstwom tej działalności.

Sozotechnika - nauka o ochronie środowiska za pomocą techniki

Ekosystem - biocenoza + biotop (środowisko materialne); specyficzny system przyrodniczy

System społeczeństwa, gospodarki, środowiska

Powiązania gospodarki ze środowiskiem:

• wykorzystywania w przestrzeni geograficznej jako pola działalności gospodarczej

• przemieszczanie elementów środowiska

• pozyskiwanie surowców i energii

• emitowanie odpadów do otoczenia i ich asymilacja (przyswajanie)

Środowisko naturalne - zespół elementów przyrodniczych które tworzą:

• przestrzeń geograficzna (z glebą)

• zasoby mineralne

• zasoby wodne

• zasoby biotyczne (flora i fauna)

• wartości krajobrazowe, estetyczne

ochrona środowiska - świadoma i celowa działalność człowieka ukierunkowana na zaspokajanie jego potrzeb bytowych w sposób racjonalny tzn. nie naruszający naturalnej bariery biologicznej oraz stwarzająca warunki do odbudowy tego środowiska.

26 maja 1962 na jednej z sesji ONZ Uthant wygłosił raport „Człowiek i środowisko” Environmental protection

Uthant ogłosił, że kryzys objął wszystkie kraje świata

Symptomy globalnego kryzysu ekologicznego wg Uthanta:

• nadmierna eksplozja demograficzna

• niedostateczna integracja rozwoju techniki z wymogami środowiska

• masowe wyniszczanie środowiska

• bezplanowy rozwój stref miejskich

• zwiększające się niebezpieczeństwa, wyginięcie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego

działy przemówienia Uthanta:

• O problemach osiedli ludzkich i rozwoju przemysłowego

• O problemach racjonalnego wykorzystywania w rozwoju zasobów naturalnych globu ziemskiego

• O problemach zakrywania i zanieczyszczania środowiska naturalnego

• O problemach ochrony wartości środowiska naturalnego

Czerwiec 1972 konferencja sztokholmska

„Wszyscy ludzie mają prawo do wolności, równości oraz do godnego życia w czystym i nie zdegradowanym środowisku”

1972 - raport klubu rzymskiego „Granice wzrostu”

Raport ten powstał jako wynik zlecenia naukowcom amerykańskim dotyczącego opracowania globalnego programu rozwoju naszej cywilizacji

Świat jest systemem złożonym z wielo cykliczną strukturą a w świecie tym człowiek oraz technika, którą się posługuje stanowią jeden z elementów najbardziej aktywnych, a przy tym najbardziej zmiennych.

Zmienne:

- zaludnienie

- zasoby naturalne

- zasoby żywnościowe

- produkcja przemysłowa również per capita

- coroczne rozmiary zanieczyszczeń środowiska

Eksploatacja- wizualizacja przyszłych trendów na podstawie przeszłości

Metoda ekstrapolacji:

• polega na przedłużeniu kierunku i dynamiki rozwoju zjawiska z okresu, z którego pochodzi obserwacja, na okres prognozowany
• ekstrapolacja trendu w sensie graficznym jest po prostu przedłużeniem linii trendu poza przedział obserwacji
• natomiast w sensie analitycznym jest wyznaczeniem wartości trendu dla kolejnych, dalszych wyrazów szeregu czasowego
• sprowadza się to do podstawiania w funkcji trendu w miejsce zmiennej czasowej kolejnych numerów lat, kwartałów, miesięcy, itp.

Lista UNESCO (10 najgroźniejszych zanieczyszczeń):

1. Dwutlenek węgla (CO2) powstaje w wyniku realizacji procesu spalania (występuje w przemyśle, ciepłownictwie, przyczynia się do powstawania efektu cieplarnianego)

2. Tlenek węgla (CO) powstaje w wyniku niecałkowitego spalania paliw organicznych - ropa naftowa, węgiel brunatny, silniki spalinowe, przemysł metalurgiczny, rafinerie ropy

3. Tlenek siarki (SO2) elektrownie, fabryki, urządzenia grzewcze; powoduje zakwaszenia gleb, niszczy rośliny oraz lasy iglaste

4. Tlenki azotu (NO, NO2) powstają w procesie spalania w wysokiej temp

5. Fosfor (P)- detergenty oraz nadmierne nawożenie pól nawozami fosforowymi. Fosfor zanieczyszcza wody śródlądowe; powoduje eutrofizacje (nadmierne zarastanie zbiorników wodnych w wyniku naruszenia równowagi) wód

6. Rtęć (Hg) przemysł (produkcja chloru, barwników, papieru, aparatura elektryczna)

7. Ołów - benzyna, hutnictwo cynku i ołowiu

8. Ropa naftowa - plamy na wodach, roślinach

9. Pestycydy - uprawy, kumulowanie się w organizmach

10. Sztuczna promieniotwórczość - energia jądrowa, broń jądrowa

Substancje gazowe uważane są za największe zagrożenia zanieczyszczenia!

Ekologia i ochrona środowiska

- wykład 28 XI

Koncepcja Sustainable development (inaczej: ekorozwój rozwój zrównoważony rozwój trwały i zrównoważony (uważany najczęściej) rozwój samopodtrzymujący się rozwój sustensywny

Ekorozwój równoważy aspekty ekonomiczne i ekologiczne.

Na obecnym etapie badań pod pojęciem ekorozwoju można rozumieć taki sposób prowadzenia działalności gospodarczej, który nie narusza środowiska człowieka w sposób trwały i uniemożliwiający jego odtworzenie godząc przy tym prawa przyrody prawami ekonomii, gwarantując przy tym poprawę oraz zachowanie wysokiej jakości życia.

Ekorozwój można rozpatrywać również jako proces realizacji jednego lub wielu określonych celów. Jego generalnym celem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego stosunku do środowiska przyrodniczego.

Wiązkę tych celów przyjmowanych w oparciu o kryteria moralno - etyczne stanowią z kolei:

• Dobrobyt (dostęp do usług, które zaspokajają nasze potrzeby) - społeczny i materialny

• Sprawiedliwość - wewnętrzna i między generacyjna (dla przyszłych pokoleń)

• Bezpieczeństwo

Cechami zaś ekorozwoju w interpretacji F. Capry są następujące rodzaje działań:

• Długotrwałe wykorzystywanie odnawialnych zasobów naturalnych

• Efektywna eksploatacja nieodnawialnych źródeł energii

• Utrzymanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów

• Ochrona różnorodności genetycznej oraz ogólna ochrona przyrody

• Zachowanie i polepszenie stanu zdrowia ludzi, bezpieczeństwa pracy i dobrobytu

Proces realizacji pewnego zbioru społecznie pożądanych celów widzą w koncepcji ekorozwoju D. Pearce, E. Barbier i A. Markandy przez:

• Spełnienie celów społecznych i humanistycznych: likwidacja głodu, chorób, nędzy, likwidacja analfabetyzmu, edukacja, zaspokojenie potrzeb i życia ludzkiego, dominacji jednych narodów nad drugimi

• Osiągnięci celów ekologicznych - powstrzymanie degradacji środowiska ziemi, wyeliminowanie zagrożeń, zapewnienie przetrwania gatunków, zwiększenie bogactwa przyrodniczego Ziemi

• Realizację celów ekonomicznych: zaspokojenie potrzeb materialnych ludności świata, zróżnicowanie tempa wzrostu dochodu narodowego na osobę w różnych regionach świata i kraju, transfery kapitału i nagromadzonych bogactw, dostosowanie technik i technologii produkcji, zaprzestanie produkcji do celów wojennych.

Szczególną choć nie wyłączną rolę w zapewnieniu realizacji „społecznych celów nadrzędnych” odgrywa utrzymanie funkcji ekologicznych środowiska przyrodniczego. Rozumie się przez to głównie stałość zasobu tzw. Kapitału naturalnego. Implikuje ona również nie pogarszającą się jakość zasobów naturalnych. Stałość kapitału naturalnego jest w szczególności warunkiem sprawiedliwości między generacyjnej. Syntezę powyższych spostrzeżeń ilustruje tablica: (ekorozwój jako zbiór celów)

Rodzaje celów	Sposoby i kierunki realizacji celów ekorozwoju
Społeczne cele nadrzędne	Dobrobyt - sprawiedliwość - bezpieczeństwo
Cele o charakterze idealizacyjnym	Rozwój - utrzymanie funkcji ekologicznych
Cele „empiryczne”	Różne rodzaje działalności ekonomicznej i społecznej - stały zasób kapitału naturalnego

Przykładowo zdaniem Kozłowskiego cele ekorozwoju sprowadzają się do następujących kategorii:

• Bezpieczne dla zdrowia ludzkiego środowisko

• Równowaga ekologiczna w podstawowych ekosystemach

• Niezbędne warunki odnowy biologicznych sił człowieka

• Możliwość dalszego rozwoju gospodarczego

W działaniach praktycznych ekorozwój oznacza ujmowanie zjawisk gospodarczych, społecznych i przyrodniczych w tym także postrzeganie współzależności szczególnie zależności między różnymi formami użytkowania środowiska, a stanem ekosystemu i jakością życia społeczeństwa.

Ekologia i ochrona środowiska

- 5 XII

Ekorozwój jest procesem, który kieruje się w swej praktycznej realizacji charakterystycznymi dla siebie zasadami. Zasady ekorozwoju formułowane są w mniej lub bardziej precyzyjnej formie z uwzględnieniem różnego rodzaju uwarunkowań tworzą swoistego rodzaju ideologię tego procesu będąc jednocześnie wytycznymi do podejmowania określonych działań praktycznych.

1. zasada respektowania ekorozwoju nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i społecznego. W myśl tej zasady obowiązek ochrony środowiska nie może pozostawać w konflikcie z systemem gospodarczym lecz jest elementem i warunkiem prawidłowego gospodarowania.

Realizacja tej zasady wymaga spełnienia następujących postulatów:

• równorzędności polityki ekologicznej, gospodarczej, społecznej i przestrzennej

• integralności wymienionych polityk

• harmonizacji procesów gospodarczych z przyrodniczymi - dostosowania rodzaju i zakresu prowadzonej działalności do potencjału środowiska

• trwałego i zrównoważonego rozwoju - oznaczającego, że w długotrwałym procesie przekształceń strukturalnych kształtować się będzie rozwój stały, stabilny, zrównoważony, samopodtrzymujący się czyli rozwój zaspokajający potrzeby, pokolenia obecnego i nie ograniczający pokoleniom przyszłym możliwości zaspokojenia ich potrzeb

2. zasada integralności środowiska (ekosystemu), której istotą jest „Myśleć globalnie, działać lokalnie”

3. zasada kooperacji w ochronie środowiska mające istotne znaczenie dla respektowania zasady integralności. Szczególna rola kooperacji ujawnia się w sytuacji problemów globalnych, kontynentalnych i trans granicznych.

4. zasada ekonomizacji czyli efektywności ekologicznej i ekonomicznej ochrony środowiska, w której zawarty jest postulat osiągania celów ekologicznych przy minimalnym koszcie społecznym. Wymaga to odpowiedniego wykorzystania mechanizmów ekonomicznych i mechanizmu rynkowego w polityce ekologicznej.

Polluter

Pays

Principle

Praktycznym jej wyrazem są zasady:

• „zanieczyszczający płaci” czyli sprawca zanieczyszczenia finansowo odpowiada za spowodowane skutki

• „użytkownik płaci” co jest jednoznaczne z poprzednią zasadą jeżeli bowiem użytkownik dobra powoduje w procesie konsumpcji lub użytkowania niekorzystne efekty środowiskowe, to musi ponieść skutki finansowe

• „poszkodowany płaci” zasada ta przewiduje udział poszkodowanych w realizacji przedsięwzięć ekologicznych w podmiocie zanieczyszczającym, może to mieć miejsce zwłaszcza wówczas, gdy koszty eliminacji są niższe od kosztów likwidacji skutków zanieczyszczenia

• Zasada „wspólnej odpowiedzialności” sprowadzająca się zazwyczaj do współfinansowania ze środków publicznych likwidowania starych źródeł zapewniających środowiska lub realizacji wspólnych przedsięwzięć ochronnych o zasięgu regionalnym lub subregionalnym

• Zasada etapowania i wyboru priorytetów, jest konieczna ze względu na ogromną dysproporcję między potrzebami, a możliwościami finansowania przedsięwzięć proekologicznych

• Zasada uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej ze względu na dużą rolę planowania przestrzennego w prawidłowym gospodarowaniu kapitałem naturalnym

5. Zasada prewencji lub inaczej zasada zapobiegania zanieczyszczeniom, czyli likwidacja zanieczyszczeń u źródła. Przy wyborze środków zapobiegania i likwidacji skutków zanieczyszczeń działania powinny być oceniane wg następującej hierarchii:

• unikanie wytwarzania zanieczyszczeń

• recyrkulacja - zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzyskiwanie energii, wody z surowców z odpadów, ścieków i gazów odlotowych

• neutralizacja zanieczyszczeń - oczyszczanie ścieków, gazów odlotowych., neutralizacja i składowanie odpadów stałych.

Realizacja tej zasady sprowadza się do promocji technologii niskoemisyjnych, przyjaznych środowisku, ogranicza wykorzystania tradycyjnych surowców i energochłonnych dziedzin gospodarowania.

6. Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, polega na likwidowaniu negatywnych skutków działalności prowadzonej w przeszłości lub bieżącym reagowaniu na pojawiające się zagrożenia.

7. Zasada partycypacji publicznej mająca wyraz w udziale społeczności lokalnych w rozwiązywaniu problemów ekologicznych. Jest to tworzenie instytucjonalnych i prawnych warunków uczestniczenia obywateli i grup społecznych oraz organizacji pozarządowych w procesie ochrony środowiska, który powinien zapewnić:

• czynny udział obywateli i organizacji społecznych w kontroli społecznej dotyczącej działań z zakresu z ochrony środowiska

• powszechne prawo do roszczeń o zaniechanie lub ograniczenie działań szkodliwych dla środowiska

• powszechne prawo do informacji o stanie środowiska i sposobach jego ochrony

8. Zasada regionalizacji polityki ekologicznej mająca na celu dostosowanie działań ekologicznych do regionalnych i lokalnych warunków oraz umożliwienie regionalnym i lokalnym władzom wyboru narzędzi realizacji polityki ekologicznej. W tym celu konieczne jest:

• przeniesienie zasadniczej części uprawnień decyzyjnych w zakresie ochrony środowiska na organy terenowe i pozostawienie władzom centralnym uprawnień o charakterze ogólnym

• rozszerzenie lub nadanie kompetencji samorządowi lokalnemu i terenowej administracji rządowej do nakładania regionalnych opłat, norm i wymogów ekologicznych wobec podmiotów gospodarczych

• regionalizacja polityki ekologicznej państwa poprzez tworzenie polityk regionalnych zintegrowanych ze strategiami rozwoju lokalnego

• regionalizacja mechanizmów polityki ekologicznej, zwłaszcza w przypadku obszarów ekologicznego zagrożenia (uprzemysłowionych lub zurbanizowanych)o dużych wartościach przyrodniczych z przewagą funkcji ochronnych, naukowych i rekreacyjnych oraz dużą rolą letnictwa i rolnictwa ekologicznego

9. Zasada praworządności mówiąca o konieczności przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego stosowania tak, aby przepisy były ściśle i bezwzględnie stosowane.

10. Zasada międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej. Praktycznie oznacza ona:

• powszechność ochrony bez jakichkolwiek odstępstw od tego obowiązku i jednakowe prawo wszystkich podmiotów do korzystania ze środowiska oraz jednakowy obowiązek jego ochrony

• presję moralną

• nieprzekraczanie możliwości asymilacyjnych środowiska

• koncesjonowanie użytkowania zasobów środowiska poprzez konieczność uzyskiwania pozwoleń na wprowadzenie zanieczyszczeń do powietrza, szczególnie na korzystanie z wód i urządzeń wodnych na wycinanie drzew i lasów, składowanie odpadów, ustalenie norm hałasów i wibracji, koncesjonowanie poszukiwań i wydobycia kopalin.

20.XII.2009

Jedną z częściej stosowanych klasyfikacji instrumentów z zakresu zarządzania procesami kształtowania ochrony środowiska, zgodnie z założeniami koncepcji ekorozwoju jest ich podział na 4 podstawowe grupy, czyli:

- instrumenty ekonomiczno-rynkowe

- instrumenty finansowe

- instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania, marketingu

- instrumenty o charakterze oddziaływania społecznego

Instrumenty ekonomiczno - rynkowe zaliczane są do narzędzi pośredniego oddziaływania. Ich stosowanie uważane jest za zgodne z filozofią wolnego rynku i łącznie z instrumentami oddziaływania bezpośredniego wykazuje wysoką efektywność. Zadaniem tych instrumentów powinno być inspirowanie podmiotów gospodarczych do oszczędnego korzystania z zasobów i walorów środowiska, eliminowanie z rynku produktów, których wytwarzanie lub użytkowanie jest uciążliwe dla środowiska, interanalizowanie kosztów zewnętrznych oddziaływania procesów produkcyjnych na środowisko oraz gromadzenie środków finansowych na przedsięwzięcia ochronne.

Do instrumentów ekonomiczno - rynkowych zalicza się:

• Opłaty

• Subwencje

• Bodźce finansowe wspierające edukację prawa

• Systemy depozytowe

• Zastawy ekologiczne

• Rynek uprawnień dla handlu emisjami

• Ubezpieczenia ekologiczne

• Podatki ekologiczne

W polskim systemie instrumentów ekonomiczno - rynkowych największą i najbardziej rozbudowaną grupę stanowią opłaty, które ponoszą podmioty gospodarcze za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian. W świetle obowiązującej w Polsce sprawozdawczości statystycznej za opłaty typowo ekologiczne uważa się wszystkie te opłaty (i należności), które księgowane są przynajmniej w części na konta funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (funduszy ekologicznych) różnych szczebli (narodowego, wojewódzkiego, powiatowych, gminnych).

Wyróżnia się następujące rodzaje opłat:

1. opłaty za korzystanie ze środowiska:

1. opłaty za korzystanie z zasobów środowiska tj. za pobór wód - opłaty te są w grupie typowych opłat ekologicznych. Dzielą się na opłaty za pobór wody powierzchniowej śródlądowej i opłaty za pobór wody podziemnej. W zależności od jakości pobranej wody (przy czym jakość określana jest przez sposób uzdatniania wody na potrzeby zakładu) i od obszaru kraju, odpowiednie rozporządzenie wprowadza „współczynniki różnicujące” stawki opłat (mnożniki do stawek) wynoszące:

- od 0,2 do 2,0 dla wód podziemnych

- od 0,5 do 2,8 dla wód powierzchniowych

- od 1,0 do 1,2 w zależności od poboru wody

b) opłaty za wprowadzenie zmian w środowisku, tj za:

- emisję gazów i pyłów - opłatami za emisje do powietrza objęte są 62 substancje lotne, a stawki określone są w zł za kg substancji wprowadzonej do powietrza. Ponadto opłaty za emisje gazów i pyłów do powietrza pobierane są w takich sytuacjach, gdy nie ma możliwości ustalenia ich rodzaju i ilości. Uiszcza się ich w następujących wypadkach: spalanie różnego rodzaju paliw w kotłach o mocy cieplnej do 5MW - w zł za tonę spalonego paliwa, spalanie różnego rodzaju paliw w silnikach spalinowych - w zł na tonę spalonego paliwa, przeładunek benzyn silnikowych - w zł na tonę benzyny, chów i hodowla drobiu - w zł na 100 stanowisk i rok.

- odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi - jest najbardziej rozbudowaną grupą opłat. Do ścieków objętych opłatami zalicza się: wody zużyte na cele gospodarcze lub bytowe, ciekłe odchody zwierzęce, wody opadowe lub roztopowe, wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze termalne, wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych oraz wody odprowadzane z obiektów chowu i hodowli ryb lub innych organizmów wodnych

- składowanie odpadów - wyrażone w zł za tonę. Jednostkowa stawka opłat zależy od typu składowanego odpadu. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, opłatę za składowanie odpadów ponosi się za umieszczanie odpadów na składowisku. Zgodnie z cytowaną ustawą opłatę ponosi posiadacz odpadów, czyli zgodnie z art. 3 ustawy o odpadach władający powierzchnią ziemi, na której znajduje się składowisko, a więc zarządzający składowiskiem. Jeżeli podmiot ma uregulowany stan prawny w zakresie gospodarki odpadami i przekazuje odpady do składowania na składowiskach odbiorcom również posiadającym wymagane zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami i na terenie, którym składa nie ma własnych składowisk odpadów, to nie wnosi opłat za składowanie odpadów.

2) opłaty za usuwanie drzew lub krzewów - wynikające z ustawy o ochronie przyrody. Opłaty te zobowiązani są ponosić wszyscy posiadacze nieruchomości. Opłaty na ogół nalicza wójt, burmistrz albo prezydent miasta jako organ właściwy do wydania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów, a nie sam posiadacz nieruchomości. Nie dotyczy to tylko sytuacji, gdy usuwane drzewo lub krzew znajduje się na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków. W takim wypadku organem wydającym odpowiednie zezwolenie oraz naliczającym i pobierającym opłatę jest wojewódzki konserwator zabytków. Opłat za usuwanie drzew i krzewów nie pobiera się od osób fizycznych, które wycinają drzewa lub krzewy w celach nie związaną z działalnością gospodarczą, nie pobiera się również opłat za usuwanie drzew owocowych, drzew zagrażających bezpieczeństwu ludzi lub mienia w obiektach budowlanych, usunięcie drzew w związku z przebudową dróg publicznych i linii kolejowych.

3) opłaty za substancje zubożającą warstwę ozonową (tzw. Substancje kontrolowane) - opłaty te ponoszą podmioty wprowadzające je do obrotu na terytorium Polski. Odnosi się to do trzech substancji, tj.: wodorochlorofluorowęglowodoru (HCFC), chlorofluorowęglowodorów( CFC) i brommetanu. Obowiązek uiszczania opłat dotyczy zarówno nowych substancji, jak i odzyskanych oraz po regeneracji. Podstawę obliczenia wysokości opłaty za substancje kontrolowane stanowi wprowadzona do obrotu ilość tej substancji. Podmioty zobowiązane do wniesienia opłaty za substancje kontrolowane dotyczące danego roku, obliczają i wpłacają środki z tego tytułu na konto właściwego urzędu marszałkowskiego. Winno się to dokonać do końca kwartału roku następnego.

4) opłaty za działalność górniczą - czyli opłaty koncesyjne i eksploatacyjne, różnią się od pozostałych opłat tym, że mniej niż połowa wpływów z nich pochodzących trafia na konto funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Do uiszczania opłaty eksploatacyjnej zobowiązany jest podmiot gospodarczy wydobywający kopalinę ze złoża. Jej wysokość ustalona jest jako iloczyn stawki opłaty dla danego rodzaju kopaliny i jej ilości wydobytej w okresie rozliczeniowym. Jednostkowa stawka opłaty wyrażona jest w zł na jednostkę masy lub na tys m3 w przypadku gazów.

5) opłaty produktowe i depozytowe - sejm RP w dniu 11 maja 2001r. uchwalił ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. Ustawa weszła w życie z dniem 01.01.2002r. Celem ustawy jest redukcja całkowitej masy odpadów i zmniejszenie ich uciążliwości poprzez recykling opakowań i odpadów, regenerację olejów odpadowych oraz motywowanie przedsiębiorców do zmniejszenia masy odpadów i opakowań przez obciążenie ich opłatą produktową i depozytową. Ustawa wprowadza nowe instrumenty ekonomiczne wymagane przez prawodawstwo Unii Europejskiej.

6) opłaty za brak sieci zbierania pojazdów - nazywane niekiedy „opłatami wrakowymi” lub „recyklingowymi”, obowiązują dopiero od 2005r. Nakładane są na podmioty gospodarcze wprowadzające pojazdy na rynek polski. Gdy podmiot taki nie zapewni sieci zbiórki wyeksploatowanych pojazdów zmuszony jest ponosić opłatę za brak sieci. Opłata ta obliczana jest jednorazowo za dany rok, odniesiona jest do każdego pojazdu wprowadzonego na terytorium RP i obowiązuje przez cały okres, w jakim nie zapewniono sieci zbiórki wyeksploatowanych pojazdów.

7) należności za korzystanie ze stanowiących własność Skarbu Państwa śródlądowych dróg wodnych oraz urządzeń wodnych (śluz i pochylni), odnosi się do przewozu towarów, żeglugi pustych statków towarowych i barek, żeglugi statków pasażerskich oraz holowania u spływu drewna. Stawki należności są zróżnicowane w zależności od rodzaju korzystania z dróg wodnych i odcinka rzek. W wypadku korzystania ze śluz i pochylni stawki są zróżnicowane w zależności od rodzaju obiektu pływającego.

8) opłaty za oddanie w użytkowanie niektórych gruntów pokrytych wodami, stanowiących własność Skarbu Państwa oraz obwodów rybackich - ponoszą je podmioty prowadzące działalność związane m.in. energetyką wodną, transportem wodnym, wydobywaniem kamienia, piasku i żwiru, infrastrukturą telekomunikacyjną, a nawet wycinaniem roślin z wody.

9) opłata za oddanie w użytkowanie obwodów rybackich - opłata łączna za oddanie w użytkowanie obwodu rybackiego określona jest na podstawie umowy zawartej pomiędzy podmiotem starającym się o użytkowanie, a dyrektorem właściwego regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej.

10) opłaty za wyłączenie gruntów rolnych i leśnych z produkcji - ponoszą je osoby fizyczne i jednostki organizacyjne, które dokonały takiego wyłączenia. Opłaty te dzielą się na należności, - czyli opłaty jednorazowe za trwałe wyłączenie gruntów z produkcji, oraz opłaty roczne z tytułu użytkowania na cele nierolnicze lub nieleśne gruntów wyłączonych z produkcji. Opłaty za wyłączenie gruntów rolnych lub leśnych z produkcji stanowią w całości przychody wg odpowiedniego rozdysponowania Funduszu Leśnego lub Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych.

24.01.2010

Oprócz wymienionych opłat ekologicznych istnieją też opłaty o charakterze sanacyjnym. Są ustalane przez marszałka województwa i ponoszą je, w wymiarze wielokrotnie przekraczającym wielkość opłat właściwych, podmioty, które korzystają ze środowiska bez pozwolenia lub innej decyzji administracyjnej.

Oprócz opłat do grupy instrumentów ekonomiczno- rynkowych zaliczane są też subwencje. Jest to pomoc finansowa przyznawana podmiotom prawnym podejmującym działania proochronne, szczególnie w tych przypadkach gdy koszty końcowe redukcji zanieczyszczeń są znacznie wyższe od sumy opłat i podatków uiszczanych z tytułu emisji tych zanieczyszczeń lub gdy jest realizowane przedsięwzięcie ochronne służące wielu pomiotom.

Do subwencji zależą przede wszystkim:

• Dotacje i pożyczki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz z wojewódzkich, powiatowych i gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na dofinansowanie przedsięwzięć o charakterze proekologicznym

• Preferencyjne zasady kredytowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska (obecnie tylko w zasadzie przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Bank Ochrony Środowiska)

• Ulgi w podatku dochodowym z tytułu inwestycji w ochronie środowiska w podatku od towarów i usług z tytułu wykorzystania odpadów i regeneracji wyrobów oraz w podatku rolnym (obecnie wszystkie te ulgi są bardzo ograniczone)

• Dotacje budżetowe (zmniejszone do minimum w wyniku urynkowienia gospodarki)

*Pochodzenie środków Narodowego Funduszu

-opłaty ekologiczne

-kary ekologiczne

**Podatki mają charakter bezzwrotny! Bo trafiają do budżetu

Opłaty i kary mają charakter zwrotny!

***OECD- organizacja do spraw współpracy ekonomicznej i rozwoju, Polska od 1996 roku

Bodźce finansowe wspierające egzekucję prawa, to głównie kary pieniężne za przekraczanie norm emisji i nieprzestrzeganie przepisów ekologicznych. Do kategorii tej zalicza się także zastawy ekologiczne. Pieniężne kary ekologiczne wymierzane są przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska między innymi za takie działania jak: przekraczanie lub emitowanych substancji lotnych określonych w pozwoleniu na emisję do powietrza atmosferycznego, przekraczanie ilości stanu lub składu odprowadzanych ścieków przekraczanie ilości pobranej wody czy naruszenie warunków w zakresie rodzajów i sposobów składowania lub magazynowania odpadów. Stawki kar powiązane są ze stawkami opłat ekologicznych i są też zróżnicowane w zależności od rodzajów form korzystania ze środowiska.

Zastawy ekologiczne to płatności podmiotów gospodarczych na rzecz instytucji regulujących w sferze ochrony środowiska- najczęściej odpowiedzialnych za kontrolowanie jego jakości- uiszczenie przed podjęciem przez określony podmiot planowanego przedsięwzięcia, realizacja którego umożliwi mu osiągnięcie określonych celów ekologicznych wynikających z obowiązkowych go uregulowań prawno- administracyjnych. Taki zastaw ekologiczny stanowi zabezpieczenie finansowe skłaniające do wywiązania się z przyjętych zobowiązań. Zastaw zostaje zwrócony z chwilą spełnienia przez daną jednostkę wymogów określonych daną regulacją ekologiczną (np. wybudowanie w określonym czasie instalacji typu BAT).

Przyjmuje się, że z teoretycznego punktu widzenia wysokość zastawu ekologicznego powinna być proporcjonalna do ewentualnych korzyści, które można uzyskać z tytułu nieprzestrzegania uregulowań prawnych.

Najogólniej ubezpieczenia ekologiczne można zdefiniować jako taki rodzaj ubezpieczenia, które oznacza przeniesienie- w zamian za określoną opłatę na ubezpieczyciela (czyli określoną instytucję ubezpieczeniową) odpowiedzialności cywilnej za ekologiczne niekorzystne skutki oddziaływań ekologicznych powodujących powstanie tych skutków. Należy przy tym dodać, że odpowiedzialność instytucji ubezpieczającej powstaje w wyznaczonym w umowie ubezpieczeniowej granicach limitu finansowego odpowiedzialności ekologicznej jednostki ubezpieczającej się. Odpowiedzialność ekologiczna powinna sprzyjać działalności prewencyjnej w dziedzinie ochrony środowiska by w ten sposób zmniejszyć zakres obciążeń finansowych wynikających z roszczeń odszkodowawczych

Zbywalne prawa do emisji zanieczyszczeń, określone też jako: pozwolenia, certyfikaty emisyjne, uprawnienia, kredyty redukcji i emisji, to przedmiot obrotu na rynku pozwoleń na emisję. Ich posiadacz może nie skorzystać z prawa wyemitowania określonej ilości zanieczyszczeń ale odsprzedać to prawo innemu podmiotowi. Pozwolenia takie mogą być przedmiotem dalszej sprzedaży oraz kupna na rynku praw emisji.

Rynek praw emisji może- jeśli zostanie właściwie zaprojektowany- doprowadzić do zasadniczego spadku kosztów ochrony środowiska w skali ogólnospołecznej. Radykalnemu obniżeniu ulegają bowiem koszty informatyczne: transakcyjne, tak wysokie przy systemie obowiązkowych i ujednoliconych standardów technologicznych.

Zbywalne prawa do emisji zanieczyszczeń są stosowane w dziedzinie ochrony powietrza w celu redukcji emisji zanieczyszczeń rozprzestrzeniających się na dwie odległości na przykład gazów cieplarnianych, dwutlenku siarki, tlenków azotu itp. Dotychczas stosowano je najczęściej w stosunku do stacjonarnych źródeł emisji.

Podatki ekologiczne (proekologiczne, ekopodatki, zielone)- niektórzy uważają je za kategorię zbliżoną lub jednoznaczną z opłatami ekologicznymi. Przyjmując, że podatek to pieniądze przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne ogólne świadczenie nakładane i pobierane na rzecz państwa lub innych związków publiczno- prawnych (np. samorządów) to właśnie cecha nieodpłatności odróżnia podatki od opłat ekologicznych. Oznacza to, że wpłacający podatek nie otrzymuje od państwa żadnego bezpośredniego świadczenia, które miało by charakter ekwiwalentu.

Środki pozyskiwane z opłat ekologicznych mających charakter świadczeń zwrotnych za określoną usługę, związane są ściśle z przedmiotami opodatkowania. Wpłacone na konta proekologicznych funduszy celowych zasilają w sposób zwrotny działalności proekologicznych jednostek gospodarczych środki zaś pozyskiwane z podatków ekologicznych wpłacane są do budżetu centralnego lub innych instytucji bez związku na ogół ze środowiskiem naturalnym.

Podstawowym celem podatku ekologicznego jest nakładanie podmiotu zanieczyszczającego do redukcji emisji do poziomu przy którym jednostkowa stawka podatku i końcowy koszt redukcji będą sobie równe. Zakłada się, że im wyższy podatek, tym wyższy powinien być poziom redukcji.

Istnieje wiele mniej lub bardziej rozbudowanych klasyfikacji podatków ekologicznych. Na przykład przyjmując za kryterium podstawę opodatkowania wyróżnia się następujące rodzaje

• Zamierzana lub szacunkowa wielkość emisji zanieczyszczeń do atmosfery

• Zamierzana lub szacunkowa ilość zanieczyszczeń odprowadzanych do zbiorników wodnych

• Produkty energetyczne, wykorzystanie do celów transportowych lub innych niż transportowe

• Transport od przejechanego km, inne

• Odprowadzanie ścieków do zbiorników wodnych (niezamierzone)

• Środki używane w rolnictwie (nawozy, pestycydy)

• Odpady, wywożenie i utylizacja różnego rodzaju odpadów

• Hałas

Innym rodzaje klasyfikacji podatków ekologicznych jest ich podział na dwie zasadnicze kategorie rodzajowe to znaczy podatki od paliw i energii (węglowy, siarkowy od paliw samochodowych i olejów napędowych, od energii elektrycznej, od węgla i koksu oraz od paliw lotniczych) podatki inne, dotyczące środowiska naturalnego- od pojazdów silnikowych, od końcowego zagospodarowania odpadów od opakowań.

Instrumenty finansowe

Czyli druga zasadnicza grupa instrumentów wyróżnianych w oparciu o kryterium wspomagania realizacji procesów kształtowania i ochrony środowiska. Określa cały system ich finansowania, który w Polsce tworzą instytucje, instrumenty ekologiczne, oraz normy i przepisy prawne określające zasady gromadzenia oraz tryb wykorzystania środków finansowych w celu poprawy jakości środowiska naturalnego. System finansowania ochrony środowiska jest integralną częścią systemu finansowego państwa. Środki na finansowanie przedsięwzięć proekologicznych mogą pochodzić zasadniczo z 3 źródeł: prywatnych, publicznych oraz ze źródeł zagranicznych

Prywatne źródła finansowania ochrony środowiska to przede wszystkim środki własne przedsiębiorstw, kredyty i pożyczki banków oraz poza bankowych instytucji finansowych a także środki finansowe funduszy inwestycyjnych

Źródła publiczne finansujące ochronę środowiska tworzą budżet państwa, budżety jednostek samorządowych, ekologiczne fundusze celowe oraz inne budżetowe instytucje

Forma finansowania przedsięwzięć proekologicznych zależy od źródła pochodzenia środków ją finansujących. W Polsce najczęściej wykorzystywanymi środkami są kapitały własne podmiotów gospodarczych, pożyczki preferencyjne oraz kredyty bankowe.

Środki finansujące przedsięwzięcia ochronne w Polsce- pochodzenia zagranicznego to przede wszystkim środki pochodzące z konwersji polskiego długu na inwestycje ochrony środowiska. Zarządzanie tymi środkami w ramach umów zawartych z USA, Francją, Norwegią, Szwajcarią, Szwecją i Włochami powierzono utworzonemu w 1992 roku fundacji Eko Fundusz. Środkami wynikającymi ze zobowiązań wobec rządu niemieckiego zarządza Fundacja Wspólnoty Polsko- Niemieckiej.

Przez wiele lat realizacji procesów akcesyjnych z Unią Europejską Polska korzystała z dotacji pochodzących z programów ISPA, PHARE, SAPARD, a także grantów przyznawanych przez Globalny Fundusz Środowiskowy (GEF)

Obecnie w warunkach członkowstwa e Unii Europejskiej istnieje możliwość korzystania ze środków Funduszu Spójności oraz funduszy strukturalnych takich jak: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), Finansowy Instrument Sterowania Rybołówstwem (FISR). Strona Polska w finansowaniu działań proekologicznych często korzysta także ze środków oferowanych przez międzynarodowe instytucje finansowe takiej jak na przykład Bank Światowy czy Europejski Bank Inwestycyjny.

Również zagraniczne fundusze inwestycyjne coraz częściej współfinansują kapitałem akcyjnym polskie przedsięwzięcia proekologiczne .

Ze względu na udział w finansowaniu omawianej grupy inwestycyjnej w Polsce, środki finansowe można podzielić na środki pochodzące od:

• Podmiotów gospodarczych

• Ekologicznych funduszy celowych

• Bank Ochrony Środowiska S. A.

• Budżetów wojewódzkich, powiatów, gmin

• Z budżetu Państwa

• Fundacji Eko Fundusz oraz zagranicznych instytucji finansowych (w tym funduszy środowiskowych i funduszu spójności

• Pozostałych instytucji finansowych takich jak fundacje ekologiczne, fundusze inwestycyjne i towarzystwa leasingowe oraz osoby prywatne

---