WYKŁAD 1
EKOLOGIA - pożądany stan siedliska, w którym żyjemy. Termin ten pochodzi od greckich słów „oikos” i „logos” gdzie oikos - dom, mieszkanie, otoczenie, środowisko, a logos to nauka. Pojęcia ekologia pierwszy raz użył Ernest Haeckel w 1869 roku. Według niego ekologia to nauka o wpływie środowiska na ustroje żywe i ich wzajemnych zależno-ściach. Według współczesnej definicji ekologia to nauka o wpływie środowiska na organizmy żywe, o ich wzajemnych zależnościach, oraz ich oddziaływaniu na środowisko. We wszystkich dziedzinach ekologia jest warunkiem postępowania zgodnego z prawami natury. Postępowanie to zapewnia ciągłość życia na ziemi.
*Ekologia stosowana - zajmuje się wpro-wadzaniem wykrytych prawidłowości, czyli prawd rządzących środowiskiem naturalnym, do układów tworzonych przez człowieka. Zajmuje się organizacją i funk-cjonowaniem ekosystemów, pozwala też porównać ze sobą organizmy bez względu na ich masy oraz ustalić ich rolę w ukła-dach ekologicznych.;
*Ekologia obejmuje całą biosferę, zarówno biocenozę i abioty-czne środowisko. Z powodu tak obszerne-go zakresu, ekologia została podzielona na działy. Jedne zajmują się produkcją na poziomie zbiorowisk roślinnych, inne zwierzęcych lub materii organicznej:
*Autekologia - zajmuje się relacjami pomiędzy osobnikami lub gatunkami, a środowiskiem (ekologia osobnika);
*Synekologia - zajmuje się badaniem grup organizmów występujących razem i tworzących jakąś jednostkę (ekologia zbio-rowisk).
Podział ekologii na 4 działy zgod-nie z poziomami organizacji materii oży-wionej: 1)ekologia gatunku;
2)ekologia populacji;
3)ekologia biocenozy;
4)ekolo-gia ekosystemu.
Podział ekologii według typu środowiska:
1)ekologia morska;
2)ekologia słodkowodna;
3)ekologia lądo-wa;
Podział ekologii według grup takso-nomicznych stosowanych w biologii:
1)ekologia roślin;
2)ekologia owadów;
3)ekologia bakterii;
4)ekologia kręgow-ców.
Najczęściej ekologię dzieli się na:
1)ekologię roślin;
2)ekologię zwierząt;
3) ekologię człowieka.
WYKŁAD 2
POPULACJA - od łacińskiego „populus” czyli lud, ludność, zaludnienie. W termino-logii ekologicznej przez populację rozumie się zbiór osobników jednego gatunku, lecz też zgrupowanie roślin i zwierząt tego sa-mego gatunku, połączonych jakąś wspólną cechą. Aby między organizmami tworzą-cymi populację mogła istnieć więź, muszą one żyć wspólnie, czyli równocześnie na tej samej przestrzeni. Populacje charakte-ryzują się cechami, dla nich tylko właści-wymi. Cechy te decydują o organizacji, strukturze, procesach wewnątrzpopulacyj-nych i ich roli w ekosystemie. Organizację życia na wyższym szczeblu, bo wielogatu-nkową jest
BIOCENOZA. W sensie biologicznym biocenoza oznacza zbiór wszystkich wzajemnie uzależnionych od siebie populacji, zajmujących daną przestrzeń, tworzących stan równowagi. W biocenozie, populacje roślinne i zwierzęce oddziaływają na siebie, konkurują o miejs-ce do życia, pokarm, zjadają się nawzajem lub zgodnie współżyją. W każdej bioceno-zie najważniejsze są zależności pokarmo-we, dzięki którym utrzymuje się równowa-ga liczbowa poszczególnych populacji i równowaga przyrodnicza. Biocenoza sta-nowi samodzielną i niezależną jednostkę ekologiczną, wykazuje własne cechy, któ-rych nie posiadają populacje czy osobniki wchodzące w jej skład.
BIOTOP - środo-wisko życia i wzrostu określonych organi-zmów roślinnych i zwierzęcych, odzna-czające się swoistym składem czynników abiotycznych; nieożywione środowisko. Biocenoza i biotop funkcjonują jako pe-wien układ ekologiczny zwany ekosyste- mem.
EKOSYSTEM - podstawowa jednostka funkcjonalna w przyrodzie. Obejmuje wszystkie organizmy żyjące w danym obszarze, czyli biocenozę i współ-działa za środowiskiem fizycznym - bioto-pem w taki sposób, że przepływ energii prowadzi do powstania wyraźnie określo-nej struktury troficznej oraz do krążenia materii. Ekosystemy mogą być różnej wiel-kości, może to być każdy wycinek przyro-dy, obejmujący pewną całość, na którym zachodzi stała wymiana między środowis-kiem żywym, a nieożywionym. Ekosyste-my można pojmować w wąskim zakresie (niewielkie fragmenty przyrody) np. roz-kładające się pnie drzew z ich biocenoza- mi, głazy narzutowe, brzegi rzek itd. Skraj-nym przeciwieństwem takiego podejścia do ekosystemu jest pojmowanie całej na-szej planety, jako ekosystemu. Dość wygo-dne okazuje się wyznaczanie granic ekosy-stemów zgodnie z zasięgiem fitocenoz (zespołów roślinnych).
Typy ekosystemów:
*wodne (hydroekosystemy);
*trawiaste (trataekosystemy);
*leśne (hyloekosys-temy);
*uprawowe (agroekosystemy).
Najwyżej zorganizowanym i najtrwalszym ekosystemem jest las. Ekosystemy ziemi można podzielić na:
*pierwotne i natural-ne;
*antropogeniczne, a te z kolei na pół-naturalne i synantropijne;
EKOSYSTEMY PIERWOTNE - nienaruszone przez człowieka, można je znaleźć tylko w niektórych częściach oceanów, na bardzo dużych głębokościach oraz w niedostępnych terenach lądowych.
EKOSYSTEMY NATURALNE - ukła-dy kształtujące się samoczynnie, choć pod wpływem gospodarki człowieka, np. torfo-wisko, puszcze, jeziora.
EKOSYSTEMY ANTROPOGENICZNE - stanowią ukła-dy, które ukształtowały się pod wpływem działalności człowieka np. stawy, siedliska koszonych łąk poleśnych.
EKOSYSTE-MY SYNANTROPIJNE - wytwarzają się na polach uprawnych i plantacjach oraz w miejscach ruderalnych (nasypy, gruzo-wiska). W ekosystemach upraw rolniczych produkcja pierwotna wytwarzana jest głó-wnie przez gatunki celowo tam wprowa-dzone. Obok nich pojawiają się tam też inne gatunki, tzw. chwasty. Ekosystemy z biegiem czasu zmieniają swój wygląd. Np. jezioro zamula się i z wolna zarasta, pows-taje coraz płytszy staw i torfowisko. Zja-wisko to nazywa się sukcesją ekologiczną.
SUKCESJĄ EKO-LOGICZNĄ. Zjawisko to można też ob-serwować na porzuconym polu uprawnym. Z funkcjonalnego punktu widzenia w skład ekosystemów wchodzą 2 elementy: *autotroficzny - samożywny, którego ce-chą jest synteza związków organicznych; *heterotroficzny - cudzożywny - jego cechą jest konsumowanie, przebudowywa-nie i rozkład związków organicznych two-rzonych przez pierwszy element.
Często zamiast dwóch, wymienia się 4 elementy:
*substancja abiotyczna;
*producenci;
*konsumenci;
*reducenci (destruenci).
Podstawową role w każdym ekosystemie mają producenci - organizmy samożyw-ne, zdolne do wytwarzania substancji orga-nicznej w wyniku fotosyntezy. Produko-wana przez nie biomasa jest wykorzysty-wana przez zwierzęta i człowieka jako po-karm i źródło energii. Z produkcji roślinnej zwanej pierwotną, mogą korzystać liczni konsumenci. Konsumentami I rzędu są zwierzęta roślinożerne (fitofagi). Konsu-mentami II rzędu jest wiele zwierząt, wśród których ważną rolę odgrywają gry-zonie i owady zjadające więcej niż więk-sze ssaki roślinożerne. Konsumentami wyższych rzędów są drapieżnicy. Mogą nimi być wilki, psy, lisy, lwy, ale też lu-dzie. Przykładowe łańcuchy pokarmo-we: Trawa - krowa - człowiek; Ziemniak - stonka - bażant
WYKŁAD 3
Rośliny i zwierzęta dostarczają do gleby materię organiczną w postaci martwych szczątków, które następnie ulegają rozkładowi przy udziale mikroorganizmów (bakterie i grzy-by zwane destruentami) Zawarte w materii organicznej składniki ulegają mineralizacji i mogą być powtórnie pobrane przez rośli-ny i włączone w obieg. Tworzy się obieg materii w ekosystemie. Poszczególne ele-menty ekosystemu wchodzą w skład łań-cucha pokarmowego.
Łańcuch pokarmo-wy jest to ciąg organizmów kolejno zjada- jących się, przez który przepływa energia zawarta w pokarmie. Na czele każdego łańcucha stoi zawsze jakiś producent. Wzajemnie powiązane ze sobą łańcuchy tworzą układ zwany siecią troficzną. Sieć ta umożliwia obieg materii i przepływ energii w biocenozie. Poszczególne grupy organizmów wchodzące w skład łańcucha pokarmowego stanowią jego kolejne ogni-wa, przy czym każde ogniwo poprzedzają-ce jest pokarmem dla następnego.
Siedlisko - oznacza miejsce bytowania organizmu, w którym ten organizm żyje i w którym można go spotkać.
Nisza ekolo-giczna gatunku - określa funkcjonalne znaczenie organizmu w biocenozie i w ekosystemie. Zależy ona od tego, gdzie on żyje i od tego, co on robi. Można powie-dzieć, że siedlisko to adres, a nisza to za-wód. Aby poznać niszę ekologiczną trzeba określić liczebność osobników, czyli zagę-szczenie, ich metabolizm, wpływ na środo-wisko oraz wzajemne oddziaływanie orga-nizmów na siebie. Wykrycie i opisanie niszy jest trudne, gdyż ten sam gatunek zajmuje często odmienne nisze, w różnych miejscach występowania, zależnie od loka-lnej organizacji biocenozy. Biocenoza, czyli wszystkie organizmy wchodzące w skład ekosystemu bytują w odpowiednim środowisku ekologicznym na które skła-dają się różnorodne czynniki, zarówno nie-ożywione, jaki i ożywione. Czynniki te to tzw. Czynniki ekologiczne. Dzięki nim, rośliny mogą asymilować, oddychać, ros-nąć, rozmnażać się.
Różnorodne czynniki ekologiczne dzieli się na:
*klimatyczne - powietrze i jego ruchy, światło, ciepło, wilgotność powietrza;
*glebowe - gleba i jej skład, właściwości fizyczne i chemicz-ne gleby, mikroflora glebowa;
*topografi-czne - ukształtowanie terenu, wysokość nad poziomem morza, ekspozycja, rzeźba terenu;
*biotyczne - zwierzęta i rośliny;
*antropogeniczne - różnorodne formy wpływu człowieka zarówno bezpośrednie na roślinę, jak i na wszystkie czynniki ekologiczne:
a)techniczne - urządzenia przemysłowe, komunikacyjne;
b)meliora-cyjne - zabiegi odwadniające, nawadniają-ce, agromelioracje;
c)agrotechniczne - uprawa roli, nawożenie, zmianowanie, ochrona roślin.
Czynniki te zwykle działają kompleksowo. Oznacza to, że jeżeli jeden z nich ulega zmianie, to fakt ten pociąga za sobą zmianę całego szeregu innych czynni-ków, a także przekształca reakcję rośliny na działanie nowego układu czynników. Również sama roślina wpływa na środo-wisko w taki sposób, żeby nadać mu jak najkorzystniejsze dla siebie właściwości. Układ, w którym odbywa się produkcja roślinna jest niezmiernie złożony, zaś plon jest końcowym czynnikiem działania licz-nych czynników ekologicznych na roślinę.
WYKŁAD 4
W każdym ekosystemie waż-ne są zależności pokarmowe. Zaczynają się zawsze od rośliny i prowadzą nastopnie przez roślinożerców ( konsumenci I rzędu) do drapieżników. Taki szereg nazywamy łańcuchem pokarmowym. Zwykle liczba ogniw nie przekracza 5. W agrocenozach np. na polach uprawnych są zwykle 3 gatu-nki (ogniwa). W ekosystemach leśnych ustabilizowanych, wielogatunkowych, liczba ogniw może dochodzić do 7. Im bliżej producenta, czyli rośliny, tym większa ilość energii dopływa do poziomu troficznego danego organizmu. Wzdłuż łań-cucha, na każdym poziomie troficznym, następuje utrata energii, np. 100 kg zjada-nej przez zwierzę trawy nigdy nie zamieni się w 100 kg mięsa. Żywe bowiem tkanki składają się w przeważającej ilości (80-90% masy ciała) z wody, która jest podsta-wowym składnikiem płynów ustrojowych i protoplazmy, a zatem tkanek żywych. Po-nieważ straty energii występują na każdym poziomie troficznym, łańcuchy pokarmowe można przedstawić również jako piramidy, które ukazują albo liczb ę organizmów na każdym poziomie troficznym, albo też łączą sucha masę zwaną biomasą. Rozległa podstawa piramidy oznacza producentów, drugi - wyższy poziom - składa się z ma-łych zwierząt żywiących się wieloma rośli-nami warstwy I. Zwierzęta te stanowią po-karm dla innych zwierząt mniej liczeb-nych, ale o niskiej masie. Coraz wyższe poziomy składają się z coraz mniejszej liczby zwierząt, ale o większych rozmia-rach. Taki układ piramidy jest graficznym obrazem rozmieszczenia (dystrybucji) biomasy w ekosystemie, która stopniowo maleje. U jej podstawy znajduje się całko-wita biologicznie dostępna energia, dostar-czana przez organizmy, które mają zdol-ność fotosyntezy. W miarę przesuwania się do kolejnych poziomów troficznych, zasób tej energii nieuchronnie maleje. Tylko nie-wielka ilość energii pobranej w ciągu życia organizmu, zostaje zmagazynowana w jego tkankach. Natomiast przeważającą część tej energii zużywa na różne funkcje życiowe, w ogóle nie związane z wytwar-zaniem masy swojego ciała.
W każdej stre- fie geograficznej wyróżniamy różne typy piramid np. w stawie występuje inny typ piramidy niż na łące. Stopień złożoności piramid może być różny. Niektóre przeni-kają się wzajemnie, tworzą liczne wspólne poziomy, ale osobne szczyty.
Przemiany energetyczne w ekosystemie: Wszelkie procesy w ekosystemie zachodzą dzięki dopływowi energii słonecznej. Powstaje pytanie: jaka ilość energii przypadająca na jednostkę powierzchni wchodzi do danego ekosystemu i z jaką wydajnością energia ta przekształca się z jednej postaci w drugą.
Ogólne pojęcie o energetyce ekosystemu możemy sobie wyrobić badając wydajność z jaką autotrofy przekształcają energię sło-neczną w związki organiczne zmagazyno-wane w naszych tkankach, a następnie ba-dając wydajność z jaką energia ta jest wykorzystywana przez heterotrofy. Całość energii chemicznej wytwarzanej przez autotrofy w jednostce powierzchni i czasu nazywamy ogólną produkcji pierwotnej albo produkcją pierwotną brutto. Hetero-trofy nie dysponują całą energią związaną przez autotrofy w procesie fotosyntezy. Znaczna część tej energii autotrofy zuży-wają bowiem do własnych procesów życiowych np. do oddychania (polegające-go na rozkładzie uprzednio wytworzonej substancji organicznej). Ogólna produkcja pierwotna pomniejszona o straty oddycha-nia roślin stanowi energię dostępną dla heterotrofów. Określa się ją jako czystą produkcją pierwotną (produkcje pierwot-ną netto).
Produkcja pierwotna brutto - straty na oddychanie = produkcja pierwo-tna netto. Czysta produkcja pierwotna w przyrodzie stanowi od 50 do 90% ogólnej produkcji pierwotnej. Wyprodukowane substancje organiczne przez rośliny są źródłem pokarmu dla heterotrofów. Przys-wajanie energii przez heterotrofy nazywa-my - produkcją wtórną. Heterotrofy nie przyswajają całego pobranego pokarmu np. zwierzęta roślinożerne wydalają w pos-taci fekaliów 60-80% pokarmu, a mięsoże-rne mogą przyswoić 30-50% po zjedzeniu pokarmu. W każdym przypadku część energii ulega rozproszeniu w postaci ciep-ła. Całość procesów energetycznych w przyrodzie podlega tym samym zasadom termodynamiki, co i w technice. Np. II zasada termodynamiki wyjaśnia, że żadna samorzutna przemiana energii nie jest w 100% wydajna. Np. przepływ energii od autotrofów do poziomu roślinożerców jest tylko w 25% wydajny, bo 75% energii ulega rozproszeniu. Przy przekształcaniu jednej postaci energii w drugą, zawsze większa jej część ulega rozproszeniu w postaci ciepła.
WYKŁAD 5
Przemiany energetyczne w układach ekologicznych możemy prześledzić na przykładzie przepływu energii przez las liściasty. 1% energii wysłanej przez słońce wykorzystu-ją producenci lasów liściastego w procesie fotosyntezy. Pozostałe 99% ulega rozpro-szeniu wskutek wypromieniowania, odbi-cia (albedo) i przewodzenia. Zatem tylko 1% energii związanej w procesie fotosyn-tezy stanowi podstawę energetyczną dla ekosystemu lasu liściastego. Połowę tej energii zużywają producenci do oddycha-nia, a drogą połowę heterotrofy.
Produkc-ja pierwotna czyli to, co wytworzą produ-cenci jest podstawą życia na ziemi. Istnieje przy tym zależność kolejnych poziomów troficznych od ilości energii zakumulowa-nej na poziomie producentów. Znając pro-dukcję pierwotną netto można wnioskować o możliwości życia pozostałych kompone-ntów ekosystemu. Kluczem do poznania ekosystemów jest poznanie fitocenozy czyli poziomu producentów, a ściślej wiedza dotycząca ilości energii jaką wiążą poszczególne jej komponenty. Badania nad produktywnością ekosystemów rolniczych prowadzone są od dawna. Pomiarów pro-dukcji pierwotnej - biomasy roślin można deklarować za pomocą 2 metod: jedna z nich oparta jest na ocenie średniej rocznej intensywności fotosyntezy. Druga polega na badaniu przyrostu biomasy w ciągu roku. Według Oduma produkcja pierwotna różnych ekosystemów w skali biosfery waha się od kilkudziesięciu kilogramów do 50-90 t z hektara w ciągu roku. Okazuje się, że najbardziej produktywne są lasy tro-pikalne oraz zespoły trzcinowisk. Całkowi-ta produkcja lasu bukowego (część nadzie-mna) wynosi około 10200 kg. Z hektara. Roczna produkcja runa kształtuje się w zależności od siedliska od 46 - 1100 kg/ha Roczna produkcja biomasy w niektórych zbiorowiskach łąkowych waha się od 4,5 - 8700 kg/ha. Badania produkcji pierwotnej w ekosystemach naturalnych i półnatural-nych nastręczają spore trudności z uwagi na duże zróżnicowanie florystyczna. W niektórych zbiorowiskach liczba gatunków na 10 m2 dochodzi do 50. Większość gatunków to elementy trwałe, wieloletnie, u których wyróżnia się roczny przyrost biomasy. Badania nad produkcją pierwotną różnych ekosystemów wykazały, że nawet w bardzo zróżnicowanych środowiskach, większa część produkcji pierwotnej przy-pada na gatunki dominujące w środowisku. W grądzie (w siedliskach żyznych) na 49 gatunków, 9 tworzy około 70% biomasy. W borze suchym (siedlisko bardzo ubo-gie), 2 gatunki tworzą 70% biomasy, a w łęgu (w dolinach rzek) 8 gatunków tworzy około 90% biomasy. Mierzona ilością CO2 lub kaloriami ciepła produkcja pierwotna z powierzchni 1 m2 lub jednego ha jest bardzo różna. Zależy to bowiem od cech indywidualnych roślin oraz od warunków jakie towarzyszą fotosyntezie. Maksymal-na zdolność wiązania CO2 w procesie fo-tosyntezy zarówno pojedyncza roślina, jak też całe zbiorowisko, wykazuje wtedy, gdy otrzyma optimum światła, ciepła, wody, składników pokarmowych, CO2 i O2. Zda-rza się to bardzo rzadko, nawet w najlep-szych warunkach środowiskowych. Zróż-nicowanie produkcji pierwotnej zależy od wielu czynników, zarówno klimatycznych, jak też edaficznych (glebowych).
Rozmie-szczenie produkcji pierwotnej na świecie przedstawia się następująco: *najniższa: ekosystemy pustynne; *stosunkowo niska: ekosystemy głębokich oceanów; *średnia: ekosystemy przybrzeżne wód morskich, łąk, niektórych upraw rolniczych; *wyso-ka: ekosystemy niektórych raf koralowych, oraz intensywnych rocznych upraw rolni-czych. Przyczyny niejednakowego rozkła-du produkcji pierwotnej na kuli ziemskiej mogą być różne. Czynnikiem ograniczają-cym może być zbyt ni8ski opad , ubóstwo składników pokarmowych, lub zbyt krótki okres wegetacyjny. Podobnie rzecz ma się w odniesieniu do ekosystemu sztucznego. Wiadomo, że produktywność ekosyste-mów rolniczych jest bardzo zróżnicowana. Wpływają na to czynniki fizyczne środo-wiska, zdolność asymilacji poszczegól-nych gatunków, zabiegi uprawowe i pielę-gnacyjne.
Z czynników fizycznych agro-ekosystemów największy wpływ mają: a)długi okres wegetacyjny; b)fizyczno - chemiczne właściwości gleby; c)warunki termiczne. W obszarach międzyzwrotniko-wych gdzie okres wegetacji trwa cały rok, a gleba i warunki wodne są odpowiednio duże, produkowana biomasa może 2-2,5 krotnie przekraczać poziom produkcji w klimacie umiarkowanym. W Polsce okres wegetacji jest krótszy niż pół roku i maleje w obszarach górskich. Wszędzie tam, gdzie człowiekowi chodzi o wysoką produkcję wnosi on dodatkową energię w postaci pracy i środków produkcji, które łagodzą lub usuwają czynniki ograniczają-ce. Przy bardzo wysokich nakładach łat-wiej stworzyć rolnikowi optymalne warunki dla jednego uprawianego gatunku, niż dla zbiorowisk mieszanych. Dlatego też w uprawie polowej człowiek wprowadza zasiewy jednogatunkowe, a do tych zasiewów dobiera gatunki o dużych zdolnościach asymilacyjnych i maksymalnej masie użytecznej.
WYKŁAD 6
Nie wszystko to, co produkują rośliny, nadaje się do konsumpcji.
Produkcję pierwotną możemy mierzyć jako:
*produkcja brutto;
*produkcja netto;
*produkcja użyteczna;
*produkcja konsumpcyjna.
Produkcja brutto - obejmuje całość asymilatów wytworzonych w procesie fotosyntezy, nie wyłączając tego, co roślina zużywa na procesy życiowe.
Produkcja netto - obejmuje wszystko, co można otrzymać po wypreparowaniu rośliny, łącznie z systemem korzeniowym, z siedliska.
Produkcja użyteczna - mniejsza od produkcji netto, z tego powodu, że w polu, na łące, w lesie, pozostaje część materii, której nie sposób jest zebrać: np. ściernisko, korzenie. Jest ona zapasowym źródłem energii, potrzebnym do funkcjonowania ekosystemu.
Produkcja konsumpcyjna - część produkcji netto, która idzie do bezpośredniego spożycia, część jadalna owoców, ziarna zbóż. Jej ilość w stosunku do produkcji netto rzadko przekracza 35%.
Czynniki ograniczające produkcję pierwotną: W skali światowej, występują duże zróżnicowania produkcji pierwotnej. Decydują o tym rozmaite czynniki:
*zmienność produkcji w czasie - w różnych latach, na tych samych obszarach. Sprawa ta od dawna nurtowała ludzi. Dopiero badania Liebiga wykazały, że czynniki ograniczające plonowanie roślin nie są składniki będące w dostatecznej ilości w środowisku i pobierane w dużych ilościach przez rośliny. Np. CO2, H2O, lecz składniki występujące w minimum. Stwierdzenie to, zostało uznane za prawo „minimum Liebiga”. W dzisiejszych czasach nie wyjaśnia w sposób dostateczny wszystkich zależności pomiędzy wielkością produkcji a czynnikami klimatycznymi, biotycznymi, edaficznymi;
*Nadmiar i niedobór czynnika rozwojowego jest czynnikiem niekorzystnym: a)mało azotu w siedlisku ogranicza produkcję; b)nadmiar azotu działa szkodliwie. Każdy organizm ma zarówno minimalną i maksymalną granicę zapotrzebowania na określone czynniki. Każda roślina rozwija się najlepiej, gdy czynniki są w optimum. Przedział między minimum i maksimum nazwano za Schelfordem „prawem tolerancji” . W przyrodzie jest bardzo duże zróżnicowanie organizmów pod względem tolerancji na czynniki biotyczne, fizyczne, chemiczne środowiska. Organizmy o małym stopniu tolerancji w stosunku do jakiegoś czynnika, określa się mianem zawierającym przedrostek -steno, np. stenotermiczny. SA to gatunki stenotypowe. Z kolei organizmy o dużej tolerancji w stosunku do jakiegoś czynnika, określa się mianem zawierającym przedrostek - eury, np. eurytermiczny, czyli tolerancyjny na zmiany temperatury. Są to gatunki eurytytowe. Zakres tolerancji zależy zawsze od gatunku organizmu, od jego stadium rozwojowego i granic jego zasięgu. Im większa tolerancja gatunku na niekorzystne warunki, tym szersze jest jego rozprzestrzenienie i większa trwałość w zespołach. Ten sam organizm w okresie kiełkowania, strzelania w źdźbło, dojrzewania, wykazuje różną wrażliwość na ten sam czynnik. Ten sam czynnik, o tym samym natężeniu, w jednej fazie rozwojowej może działać dodatnio, w innej ujemnie. Organizmy poza granicami ich zasięgu naturalnego wykazują zróżnicowaną wrażliwość na czynnik. Np. rośliny dnia krótkiego przeniesione z południa na północ, gdzie dzień jest długi, wydłużają fazę wegetatywną, opóźniają dojrzewanie. Każdy z czynników może być zarówno czynnikiem stymulującym, lub ograniczającym produkcję.
*Tolerancja organizmów na ekstremalne temperatury jest dość wysoka. Życie w warunkach ziemskich, może bowiem istnieć w przedziale od -200 stopni, do +100 stopni, z tym, że w bardzo niskich temperaturach organizmy mogą istnieć tylko w postaci zarodników i przetrwalników. Z kolei w gorących źródłach, gdzie temperatura wody jest bliska wrzenia, żyją tylko nieliczne gatunki glonów i bakterii termofilnych. Większość organizmów ma bowiem wąski zakres w stosunku do temperatury. A ich optimum mieści się w przedziale 25-30 stopni.. Rośliny zbiorowisk wodnych są na ogół stenotermiczne, czyli o małej tolerancji, a środowisk lądowych, na ogół eurytermiczne. Środowisko wodne podlega mniejszym zmianom termicznym niż środowisko lądowe. Każdy gatunek ma swoje optimum cieplne, w którym procesy życiowe przebiegają najsprawniej. Odchylenia w jedną, lub drugą stronę obniżają sprawność procesów życiowych.
Poszczególne organizmy zależnie od sta-dium rozwoju, zmieniają swoje wymaga-nia cieplne. Organizmy zwierzęce wyma-gają np. odrębnych warunków termicznych w zależności od rodzaju aktywności, np. w ruchu, w bezruchu.
*Zróżnicowanie tem-peratury na kuli ziemskiej wpływa na stre-fowość organizmów. Strefowe zróżnico-wanie roślinności zawdzięczamy tempera-turze. Zasięgi roślin zależą więc od tempe-ratury. Północną granicę występowania bu-ku wyznacza izoterma +10 stopni w porze rozwijania liści, a +7,50C w porze zrzuca-nia liści. Ograniczająca rola temperatury jeśli chodzi o produkcję pierwotną dotyczy niskich i wysokich temperatur. Związane są z tym zjawiska: -wymarzanie - wiosen-ne przymrozki; -przegrzanie i wysychanie roślin gdy temperatura za wysoka. Rośliny bronią się przed zbyt niskimi i zbyt wysoki-mi temperaturami. Ochrona roślin przed działaniem wysokich i niskich temperatur polega na zmniejszaniu części nadziem-nych roślin (geofity), a rozbudowywaniu części podziemnych, np. korzenie rozłogi, kłącza, okryciu i zabezpieczeniu pączków zimą. Przed wysokimi temperaturami rośliny chronią się tworząc grube pokrywy łuskowe na pędach i szyjkach korzenio-wych oraz silny nalot woskowy na liściach i okrywy z włosków.
WYKŁAD 7
ŚWIATŁO - jest jednym z podstawowych czynników ekologicznych. Dopływ energii do biosfery i zmagazyno-wanie jej w pokarmie w procesie fotosyn-tezy jest podstawą życia na Ziemi. Światło dociera do roślin w postaci promieniowa-nia bezpośredniego, rozproszonego, odbi-tego. Ilość dopływającej energii świetlnej do roślin zależy od szerokości geograficz-nej, wysokości n.p.m., pory roku, ekspozy-cji, zachmurzenia, otoczenia, a w wodzie od głębokości. Duże znaczenie dla roślin ma promieniowanie rozproszone, stano-wiące od 12 do 30% promieniowania całkowitego, ze względu na to, że pada ze wszystkich stron i występuje też w dni pochmurne. Światło jest czynnikiem, który różnicuje układ warstwowy roślin, oraz jest czynnikiem, który ma wpływ na roz-wój generatywny roślin. Szata roślinna zmienia się w szerokości geograficznej, dostosowując się do długości dnia. Naj-krótszy dzień jest na równiku, najdłuższy pod biegunem, gdzie są „białe noce”.
W zakresie wymagań roślin co do długości dnia można je podzielić na: *rośliny dnia długiego - kwitną i owocują przy oświet-leniu dłuższym niż 12 h. Do przejścia z fazy wegetatywnej do generatywnej wy-magają określonej ilości dni powyżej 12 h naświetlania;
*rośliny dnia krótkiego - przy krótszym niż 12 h; do przejścia z fazy wegetatywnej w generatywną, wymagają określonej ilości dni poniżej 12 h naświe-tlania, w przeciwnym wypadku - wydłuża-ją fazę wegetatywną;
*rośliny obojętne - nie mają wymagań. Wrażliwość roślin na długość dnia określa się jako
FOTOPERIODYZM. Zmienne natężenie światła różnicuje rośliny na światłolubne, cieniolubne i obojętne.
*Rośliny światło-lubne - (heliofity) - wymagają dużego natężenia światła (brzoza, osika, modrzew, rośliny pustyni, stepów);
*Rośliny cienio-lubne - zadowalają się stosunkowo małą ilością światła i znoszą duże zacienienie. Z drzew należą tu: świerk, lipa, grab, buk, zielne: bodziszek łąkowy;
*Rośliny obojęt-ne - znoszą średnie zacienienie, ale rosną dobrze też przy pełnym oświetleniu: sosna, dąb, rumianek, szałwia łąkowa. Z reguły rośliny niższych warstw w układach wielo-piętrowych zadowalają się zmniejszonym oświetleniem. Światło może być czynni-kiem ograniczającym produkcję roślinną, ale często w najmniejszym stopniu.
WODA - jest jednym z najważniejszych czynników ekologicznych. Jest niezbędna dla każdego żywego organizmu i jest głównym składnikiem protoplazmy i głównym składnikiem środowiska w któ-rym żyją organizmy; *wielkość opadów atmosferycznych jest jednym z głównych czynników kształtujących ekosystemy lą-dowe. W warunkach klimatu umiarkowa-nego w zależności od ilości opadów wyró-żnia się ekosystemy:
*Pustynia - od 0-250 mm;
*Step, lasostep - 250-750 mm;
*Su-chy las - 750 -1270 mm;
*Wilgotny las - powyżej 1270 mm. Dla produkcji roślinnej ważny jest tez ich rozkład w ciągu sezonu wegetacyjnego. Np. opad rzędu 500 mm rozłożony równomiernie w ciągu sezonu wegetacyjnego, stwarza inne warunki roz-woju, niż gwałtowny opad w ciągu krót-kiego okresu. Ważny jest też bilans wodny dla danego obszaru, obejmujący przycho-dy i rozchody wody. Przychody: głównie opady, podsiąki. W bilansie szczególnie interesujące są dane dotyczące transpiracji roślin.
Transpiracja zależy od wielu czynników:
*Warunków pogodowych - im cieplej, tym większa;
*Od gatunku roś-liny;
*Od fazy rozwojowej rośliny. Ilość wytranspirowanej wody z 1 ha w okresie wegetacyjnym nie daje pełnego obrazu gospodarki wodnej roślin. Bardziej wymie-rny jest natomiast
współczynnik transpi-racji - który wyraża ilość wody zużywa-nej na wyprodukowanie 1 decytony kg suchej masy. To zużycie waha się od 300 - 1000 l/kg. Suchej masy. Roślinność środo-wisk wilgotnych zużywa zwykle mniej wody na wyprodukowanie jednostki suchej masy.
W zależności od zasobności siedli-ska w wodę rośliny można podzielić na 4 grupy: *hydrofity - rośliny wodne - roś-liny te całkowicie zanurzone są w wodzie, do czynników ograniczających produkcję tych roślin należą: brak dostatecznej ilości tlenu w wodzie, związków pokarmowych oraz zatrucie wody, powyżej zdolności oczyszczającej;
*higrofity - rośliny tere-nów podmokłych lub wilgociolubne-występują w środowisku stale wilgotnym, bardzo niekorzystnie wpływają na nie duże wahania poziomu wód. Są to rośliny o delikatnej budowie i nie są przystosowane do ograniczania transpiracji. Należą tu: rośliny wilgotnych łąk i zbiorowisk szuwa-rowych. Ubytek wody w granicach 1-2% powoduje więdnięcie;
*mezofity - rośliny siedlisk średnich - ogromna grupa roślin uprawnych, łąkowych i lasów liściastych, grądowych. Zajmują one siedliska o umia-rkowanej wilgotności. Czynnikiem elimi-nującym je są zbyt duże wahania wilgotno-ści gleby, ponieważ odznaczają się one małą tolerancją na zmiany wilgotności;
*kserofity - rośliny siedlisk suchych - są organizmami przystosowanymi do znosze-nia długotrwałej suszy, zarówno fizycznej, jak i fizjologicznej. Żyją one w klimacie suchym i gorącym. Można je spotkać na południowych zboczach kredowych lub lessowych i na wydmach piaszczystych i torfowiskach wysokich. Kserofity dzielimy na: a)sklerofity: kserofity właściwe, b)sukulenty - rośliny gruboszowate. Obie grupy różnią się pod względem morfologi-cznym i fizjologicznym. Sukulenty mają np. zredukowane liście i dobrze rozwiniętą tkankę miękiszową, gdzie gromadzi się woda na okres suszy. Niektóre kaktusy na pustyniach amerykańskich, gromadzą w swoich tkankach 1000-3000 l. wody. Pro-wadzą oszczędną gospodarkę wodną, mało transpirują, a procesy przebiegają w zwol-nionym tempie.
WYKŁAD 8
POWIETRZE - rośliny lądowe a zwłasz-cza ich części nadziemne nie odczuwają braków powietrza. Skład powietrza atmos-ferycznego jest stały i nie zmienia się. Głó-wne składniki powietrza to: azot - 78%, tlen - 21%, CO2 - 0,03%. Pozostałe skład-niki w minimalnych ilościach. Części pod-ziemne roślin niekiedy mogą odczuwać brak tlenu, a w rezultacie czynnik ten mo-że ograniczyć wegetację roślin. Dla niektó-rych organizmów glebowych obecność tle-nu w glebie może być czynnikiem ograni-czającym, jak np. dla drobnoustrojów bez-tlenowych. Skład powietrza glebowego ulega zmianom, zawiera mniej tlenu, ale więcej CO2.
Zawartość tlenu w glebie za-leży między innymi od:
*położenia zwier-ciadła wody gruntowej;
*uwilgotnienia i struktury gleby.
Wymiana gazowa powiet-rza glebowego z atmosferą zachodzi głów-nie dzięki wahaniom poziomu wód grunto-wych, dzięki działalność żywych organiz-mów występujących w glebie oraz dzięki zabiegom agrotechnicznym. Roślinność zbiorowisk lądowych i to nie tylko położo-nych w pobliżu wielkich miast, czy dużych zakładów przemysłowych, ale także leżą-cych poza ich zasięgiem, jest narażona na toksyczne działanie gazów emitowanych przez środki komunikacji i przez przemysł. Szczególnie szkodliwa jest emisja takich gazów jak: SO2, Cl, H2S, NH4, NO. Szcze-gólną szkodliwość dla środowiska przyro-dniczego wykazuje SO2, który jest dwu-krotnie cięższy od powietrza, opada na dół i osadza się na powierzchni roślin i gleby. Nawet przy niedużej zawartości SO2 w powietrzu występują zaburzenia w fotosy-ntezie, oddychaniu i gospodarce wodnej. Konsekwencją tego jest wolniejszy wzrost rośliny, drzewa kwitną i owocują słabo, w tym część kwiatów ulega uszkodzeniu. Konsekwencją przekroczenia normy zanie-czyszczenia powietrza siarką jest także wi-doczne uszkodzenie lasów. W niektórych krajach Europy, jak np. Anglii, Niem-czech, Polsce, Norwegii, Holandii aż po-nad 50% powierzchni lasów ma uszkodze- nia liści lub igieł. Bardziej wrażliwe na SO2 są drzewa iglaste (świerk, jodła). Gazy emitowane przez przemysł powodują dale-ko idące zmiany w zespołach roślinnych, tworzą zupełnie inne formy drzew, np. kar-łowate lub płożące się. Działanie środków toksycznych jest czynnikiem kształtującym zupełnie nowe typy roślinności. Obok ga-zów duże szkody wśród roślinności powo-duje także emisja pyłów z zakładów prze-mysłowych. Nadmierne zapylenie ograni-cza bowiem dopływ promieniowania sło-necznego do roślin, zakłóca i obniża asy-milację. W Polsce od 1992 roku notowany jest stopniowy spadek emisji pyłów i gaz-ów przez zakłady przemysłowe. Równie niezbędne do życia jak H2O, światło, ciep-ło i powietrze, są:
SKŁADNIKI POKAR-MOWE - decydują one bowiem o wielko-ści i rodzaju produkcji. *Mikroelementy - Fe, Mn, Cu, Zn, Co, B, Mo, Na, Cl;
*Makroelementy - pobierane w dużych ilościach - K, Ca, S, Mg, N, P.
Zawartość w środowisku makro i mikroelementów może decydować o funkcjonowaniu dane-go układu ekologicznego. Niedobór jakie-goś składnika może spowodować zachwia-nie produktywności ekosystemu lub całko-witą zmianę jego struktury funkcjonalnej. Niedobór niektórych składników w glebie jak chociażby Mn i Fe prowadzi do zmian w składzie mikroorganizmów. Pojawia się większy udział grzybów, których produkty przemiany materii mogą działać nawet rakotwórczo na organizmy zwierzęce. Poziom nawożenia dla określonej uprawy, przykładowo intensywne nawożenie azoto-we na użytkach zielonych stymuluje wyłą-cznie wąską grupę nitrofilnych, azotolub-nych, wypierając z tego środowiska mezo i oligotroficzne. Nadmiar azotu w glebie eli-minuje także rośliny motylkowe, które nie wytrzymują konkurencji z roślinami nitro-filnymi.
GLEBA -Rośliny mogą występo-wać na różnych podłożach - skały, dachy, tynki, płoty, konstrukcje żelbetonowe, hałdy żużlu, czy czysty piasek kwarcowy. Wszystkie te podłoża nie są glebą, lecz jedynie substratem, czyli podłożem zastęp-czym. Gleba, jako taki jest wytworem spe-cjalnym. Powstaje w określonych warun-kach fizyko - chemicznych i biotycznych. Do wytworzenia gleby przyczyniły się liczne pokolenia roślin i zwierząt. Gleba jest zatem utworem biologicznie czynnym, a decydujące znaczenie w procesie glebo-twórczym miały rośliny. Gleba wraz z ca-łym kompleksem czynników edaficznych (glebowych) eliminuje większość organiz-mów roślinnych, umożliwiając egzystencję tylko ściśle określonym gatunkom. Zmiany sztucznie wprowadzane, niezgodne z cha-rakterem procesu glebowego, są przyczyną degradacji środowiska. Człowiek wywiera olbrzymi wpływ na glebę i to w różny spo-sób: poprzez zabiegi melioracyjne, zarów-no odwadniające jak i nawadniające, zabiegi agromelioracyjne, agrotechniczne (uprawę, nawożenie, zmianowanie). Czło-wiek dokonuje również wyrębu lasów, zaj-muje olbrzymie tereny na potrzeby urbani-zacji i komunikacji. Gleba w coraz więk-szym stopniu ulega zatruciu związkami toksycznymi, szkodliwymi zarówno dla roślin jak i zwierząt. Do zanieczyszczenia gleb związkami toksycznymi w dużym stopniu przyczynił się rolnik, stosując duże dawki gnojowicy, nawozów mineralnych, pestycydy. Taki stan napawa obawą o przyszłość środowiska przyrodniczego.
WYKŁAD 9
BIOCENOZA - zespół po-pulacji występujących w ekosystemie. Sta-nowi żywą część ekosystemu. W bioceno-zie poszczególne populacje nie stanowią samodzielnych jednostek, lecz są składni-kami wielogatunkowych zgrupowań chara-kterystycznych dla określonego ekosyste-mu. Biocenoza wykazuje własne, charakte-rystyczne cechy, których nie posiadają po-pulacje wchodzące w jej skład. Jednostka ta funkcjonuje jako jedna całość, dzięki powiązaniom. Terminu tego używa się do określania układów ekologicznych różnej wielkości, np. flora i fauna pnia drzewa, oraz układ populacyjny rozległych lasów. *Biocenozy duże - o wysokim stopniu or-ganizacji, które charakteryzują się względ-ną niezależnością. Oznacza to, że są one uzależnione jedynie od dopływającej z zewnątrz energii słonecznej;
*Biocenozy małe - w mniejszym lub większym stop-niu są zależne od sąsiadujących układów ekologicznych. Biocenozy niezależnie od wielkości, pod względem funkcjonalnym stanowią pewną całość o określonej struk-turze troficznej i schemacie przepływu energii. Rozmieszczenie organizmów rośli-nnych i zwierzęcych w biocenozie nie jest przypadkowe. Współżyją one w sposób zorganizowany. Biocenoza nie stanowi układu statystycznego. Biocenoza ciągle zmienia swój wygląd zewnętrzny. Mimo, że biocenoza zmienia swój wygląd zewnę-trzny, to zachowuje strukturę i sposób fun-kcjonowania, które są charakterystyczne dla jednostek zbiorczych. W badaniach biocenoz, interesujący jest skład popula-cyjny, oraz produkcja biomasy oraz zacho-dzące w niej procesy. W biocenozie, nie wszystkie populacje wchodzące w jej skład pełnią taką samą funkcję. Np. w ekosyste-mie boru sosnowego inną rolę pełni sosna, a inną borówka. Mimo, że biocenoza może składać się z setek tysięcy gatunków, tylko niewiele gatunków wywiera na nią zasad-niczy wpływ dzięki swej liczebności, wiel-kości osobników, produkcji czy innej akty-wności. Znaczenie gatunków w biocenozie nie zależy od pozycji taksonomicznej, od uszeregowania w świecie roślin czy zwie-rząt. Większość bowiem organizmów wy-wierających największy wpływ na bioce-nozę, należy często do bardzo różnych, odległych od siebie grup taksonomicznych. Klasyfikacja jednostek ekologicznych wchodzących w skład biocenoz różni się od tradycyjnych opracowań taksonomicz-nych. Klasyfikacja jednostek w biocenozie ma głównie na celu ocenę rzeczywistego znaczenia organizmów w biocenozie. Naj-bardziej logiczna wydaje się klasyfikacja uwzględniająca poziomy troficzne, lub in-ne powiązania funkcjonalne.
W bioceno-zach dużych występują 3 główne pozio-my troficzne:
*producenci;
*makrokonsumenci;
*mikrokonsumenci.
Gatunki, lub grupy gatunków, które w obrębie każdego z tych poziomów wpły-wają decydująco na przepływ energii i śro-dowisko życia wszystkich pozostałych ga-tunków, zwane są dominantami ekologicz-nymi. Stopień dominacji jednego, lub kilku gatunków można wyrazić za pomocą wskaźnika. W skład biocenoz naturalnych może wchodzić ogromna liczba gatunków, lecz decydujący w pływ na biocenozę, jako całość wywiera niewiele gatunków (dominanty). Większość gatunków w bio-cenozie to osobniki o małej liczebności. Co nie oznacza, że nie mają one znaczenia. Ich znaczenie polega bowiem, na bioróż-norodności. Jest to bardzo ważna cecha struktury biocenozy. Usunięcie gatunków dominujących może powodować zasadni-cze zmiany nie tylko w biocenozie, ale też w środowisku fizycznym (zmiana mikro-klimatu). Usunięcie gatunków niedominu-jących wywołuje znacznie mniejsze zmia-ny. Na ogół dominantami są gatunki, które w obrębie swojej grupy troficznej wykazu-ją największą produktywność. Przy ocenie dominacji gatunku można wziąć pod uwa-gę biomasę, z tym, że dotyczy to głównie dużych osobników. Za podstawę oceny dominacji drobnych gatunków przyjmuje się zagęszczenie czyli średnią liczbę osob-ników na jednostkę powierzchni.
Do bada-nia znaczenia poszczególnych gatunków w biocenozie stosowane są różne metody: *w biocenozach leśnych stosowane są me-tody pomiaru tzw. Powierzchni podstawo-wej, czyli powierzchni przekroju poprze-cznego pni drzew; *W biocenozach trawia-stych stosowane są metody, które określają stopień pokrycia, czyli powierzchnię zajętą przez określone rośliny.
Głównymi domi-nantami biocenoz lądowych są zwykle rośliny nasienne, bo dostarczają one schronienia, są licznymi organizmami wchodzącymi w skład biocenozy, oraz przekształcają środowisko fizyczne. Bio-cenozy północy mają na ogół mniejszą liczbę gatunków, które można uważać za dominanty, w porównaniu z biocenozami strefy południowej. W lasach na północy 1-2 gatunki mogą stanowić 90% i więcej całego drzewostanu, a w lasach tropikal-nych może dominować kilkanaście.
*W niekorzystnych warunkach fizycznych środowiska liczba gatunków dominujących jest mniejsza, zatem w takich środowis-kach, jak tundry, pustynie, wpływ na bio-cenozę wywiera mniejsza liczba gatunków, ale wpływ jest wyraźniejszy.
*W korzys-tnych warunkach fizycznych liczba gatun-ków dominujących jest większa. Nazwa biocenozy powinna pochodzić od nazw dominujących w niej gatunków. Jest to słuszne, gdy w biocenozie dominuje nie więcej niż 1-2 gatunki, których obecność daje się zauważyć. Nazwa może pochodzić też od jakichś cech środowiska nieożywio-nego, powinna być krótka i komunikatyw-na. W środowiskach lądowych podstawę do nazwania biocenoz stanowią zwykle najważniejsze gatunki roślin. Z kolei naz-wy biocenoz wodnych pochodzą od środo-wiska fizycznego: *biocenozy bystrych strumieni; *biocenozy płytkich osadów dennych; *biocenozy piaszczystej plaży. Gdy w biocenozie wodnej występują bar-dzo charakterystyczne zwierzęta, to nazwa może pochodzić od nich.
WYKŁAD 10
Ważnym problemem jest ustalenie granic pomiędzy poszczególnymi biocenozami. W warunkach dużego zróżni-cowania środowisk, obserwuje się wyraźne odgraniczenie pomiędzy biocenozami. W warunkach małego zróżnicowania środo-wisk, rozgraniczenie poszczególnych bio-cenoz jest nie-kiedy wręcz niemożliwe. Jedną z najważniejszych właściwości biocenoz jest ich zmienność w czasie, co oznacza, że jest jednostką dynamiczną. Istnieją 2 typy zmian biocenoz w czasie:
*zmiany kierunkowe (sukcesyjne) zwane sukcesją ekologiczną;
*zmiany niekierun-kowe, które mają charakter cykliczny. Te ostatnie są spowodowane współzależnoś-ciami międzygatunkowymi w biocenozie. W każdej biocenozie podstawową rolę pełnią popu-acje roślinne, które łączą się w większe grupy zwane zbiorowiskami rośli-nnymi.
ZBIOROWISKO - zbiór popula-cji roślin znajdujących się w jednym typie środowiska, na jednym obszarze.
ZBIOROWISKO - podstawowa jednost-ka roślinności o powtarzalnej strukturze przestrzennej i gatunkowej, utworzona przez populacje różnych gatunków roślin, pozostających ze sobą w różnych zależnoś-ciach i wykorzystujących wspólnie przekształcone przez siebie (i biocenozę) siedlisko czyli biotop.
ZBIOROWISKO (Ellenberg) - kombi-nacja osobników wielu gatunków roślin, które ze sobą współzawodniczą i ze swej strony zmienia-ją własne środowisko, od którego są uzależnione. Zbiorowisko stanowi pewną wspó-lnotę. Wyróżnia się specyficzną strukturą i przestrzennym rozmieszczeniem osobni-ków i populacji:
*zbiorowiska trawiaste;
*zbiorowiska leśne.
Zbiorowisko trawias-te - składa się z wielu elementów różnią-cych się pod względem systematyczności, wielkości osobników, biologii i warunków ekologicznych. Różnice te, można obser-wować w obrębie części nadziemnych i podziemnych. Pod względem wysokości nad pozostałymi komponentami dominują trawy kępkowe. Ich system korzeniowy sięga do głębokości kilku metrów, a z ko-lei inne gatunki, tworzą stosunkowo małą masę nadziemną i rozbudowują system korzeniowy w warstwie powierzchniowej gleby. W strukturze roślinności trawiastej możemy stwierdzić głównie zróżnicowanie pod względem wykorzystania zasobów wodnych. Światła jest tutaj pod dostat-kiem, a konkurencja pod tym względem minimalna.
Zbiorowisko leśne - stanowi inny przykład. Wyraźne zróżnicowanie warstwowe, jeżeli chodzi o wykorzystanie światła. Drzewostan tworzy warstwę domi-nującą, która decyduje o wytworzeniu war-stw następnych: pod-szycia i runa. Dopływ światła do niższych warstw jest czynni-kiem, który decyduje o strukturze tych wa-rstw, oraz stosunkach ilościowych. Układ warstwowy obserwuje się też u organów podziemnych. W lesie iglastym dopływ światła do dna lasu jest przez cały rok wy-równany, a w lesie liściastym najwięcej światła do dna lasu dociera w okresie wio-sennym, przed ulistnieniem drzew, a naj-mniej w pełni lata. Zmienia się struktura i skład roślinności w najniższej warstwie (runo). Las jest więc zbiorowiskiem bar-dzo zróżnicowanym, przy czym zróżnico-wanie to przebiega nie tylko w układzie pionowym, ale też w czasie.
*Fitocenoza nie jest jednolitym skupiskiem roślin pod względem ekologii i biologii. Ta różnorod-ność komponentów wchodząca w skład zbiorowiska pozwala maksymalnie wyko-rzystać czynniki siedliska.
Zbiorowiska roślinne Polski może-my podzielić na:
*lądowe;
*wodne.
Lądowe: a)naturalne - powstałe i utrzymujące się bez ingerencji człowieka; b)półnaturalne; c)synantropij-ne, które (b i c) swoje istnienie zawdzię-czają świadomej lub nieświadomej działal-ności człowieka. Jeżeli chodzi o zbioro-wiska lądowe, to przystosowały się one do zmiennych warunków fizycznych i chemi-cznych panujących na lądzie. Przystosowa-ły się do zmiennych warunków wilgotnoś-ciowych i cieplnych, chroniąc przed zim-nem i suszą swoje organy trwałego odna-wiania. Rośliny lądowe i wodne odczuwa-ją często brak składników pokarmowych. W środowisku lądowym, źródłem składni-ków jest gleba.
Zbiorowiska lądowe mo-żemy podzielić na 3 typy:
*leśne i zaroś-lowe;
*łąkowe i murawowe;
*synantropij-ne
1)Leśne - najważniejsze zbiorowiska lądowe w warunkach klimatu umiarkowa-nego, mają zapewnione dogodne warunki rozwoju i ekspansji. Kiedyś dominowały one na obszarze naszego kraju z wyjątkiem pięter halnych i turniowych, gdzie ograni-czały je warunki klimatyczne. Stan ten uległ zmianie wraz ze wzrostem zaludnie-nia i przejmowania terenów leśnych pod uprawy. Obecnie lesistość wynosi około 29%. Zmieniła się nie tylko lesistość, ale też zbiorowiska leśne. Człowiek doprowa-dził nie tylko do wylesienia dużej części naszego kraju, ale zmienił też skład gatun-kowy drzewostanów. W wielu przypad-kach wprowadził monokultury sosnowe i świerkowe, które są dziś głównymi zbioro-wiskami leśnymi. Zbiorowiska leśne ze względu na wielowarstwową strukturę, w maksymalnym stopniu wykorzystują czynniki przyrody. Wywierają bardzo silny wpływ na warunki siedliskowe. Pod osłoną drzewostanów panują swoiste warunki kli-matyczne ( fitoklimat), z kolei opad szcząt-ków roślinnych dostarcza stale związków organicznych, które w mineralizowanej for-mie wracają do obiegu. Siedliska leśne wykształcają przy tym swoistą glebę. Są układami wybitnie siedliskotwórczymi.
2)Łąkowe (pratocenozy) - naturalne zbio-rowiska łąkowe występują tylko w górach powyżej lasu w piętrze halnym. Zbiorowi-ska łąkowe na terenach nizinnych, są zbio-rowiskami zastępczymi, które utrzymują się dzięki ograniczaniu rozprzestrzeniania się drzew i krzewów. Wykształciły się one w niektórych siedliskach, głównie łęgo-wych, w dolinach rzek po wyługowaniu z nich zbiorowisk leśnych. Powstały na sku-tek rozprzestrzenienia się traw i bylin, któ-re tworzyły niewielkie skupiska w pobliżu cieków wodnych. Dziś w większości znaj-dują się pod wpływem działalności czło-wieka. Utrzymaniu ich sprzyjają takie za-biegi jak: koszenie, wypasanie, nawożenie;
3)Zbiorowiska murawowe - powstają po wycięciu zbiorowisk drzewiastych. Two-rzy je na ogół roślinność trawiasto - zielna o charakterze murawowym lub zastęp-czym. Wykształcają się one na siedliskach suchych, lub ubogich, jako siedlisko natu-ralne lub antropogeniczne.
4)Zbiorowiska synantropijne - skupiska roślin wokół budynków mieszkalnych i fabrycznych, w pobliżu dróg, torfowisk oraz na polach uprawnych. Zostały one tam wprowadzone nieświadomie przez człowieka. Dwa ro-dzaje roślinności synantropijnej: *ruderal-na - towarzysząca osiedlom, traktom ko-munikacyjnym, ośrodkom przemysłowym; *segetalna - występująca na polach upraw-nych. Roślinność ruderalna rozwija się samorzutnie bez ingerencji człowieka. Człowiek tylko przygotowuje im siedlisko. Roślinność segetalna występuje w upra-wach polnych, wykształciła się tam wbrew woli człowieka. Cechą wspólną tych 2 ty-pów zbiorowisk (ruderalnych i segetal-nych) jest to, że rozwijają się one w waru-nkach dużej zasobności siedliska zwłasz-cza w azot.
Zbiorowiska synantropijne wykształcają się tylko na terenach na któ-rych człowiek świadomi lub nieświadomie zniszczył naturalną roślinność.
Zbiorowis-ka segetalne związane są z polami upraw-nymi, ogrodami i sadami. Są one główny-mi zespołami roślinnymi w naszym krajo-brazie. Zajmują one około 54% powierzchni kraju. W zbiorowiskach tych chwasty polne są przyczyną znacznych strat w postaci niskich plonów i większych nakładów na walkę z nimi. Niektóre z chwastów od-grywają tam też pozytywną rolę. Stwier-dzono, że niektóre gatunki stymulują wzrost i rozwój roślin uprawnych. Są też zespołami diagnostycznymi, co do wartoś-ci potencjalnej siedlisk odgrywają ważną rolę w rekultywacji krajobrazu oraz w prawidłowym wykorzystaniu ziemi. W uprawach rolnych istnieje duże zróżnico-wanie zbiorowisk chwastów w zależności od rodzaju uprawy. Każdy rodzaj uprawy ma charakterystyczne dla siebie zbiorowis-ko chwastów przystosowane biologią, cyk-lem rozwojowym do cyklu rośliny, którą zachwaszczają.
Panującym typem roślin w zbiorowisku synantropijnych (wruderal-nych i segetalnych) są terofity - rośliny wytwarzające duże ilości nasion, które obficie rozsiewane doskonale znoszą nies-przyjające warunki i mogą po kilku latach kiełkować i się rozwijać. Terofity charak-teryzują się przy tym szybkim rozwojem i w krótkim czasie mogą opanować wolną przestrzeń niezajętą przez roślinność. Mają dużą zdolność opanowywania terenów zdewastowanych.
FITOCENOZA- (fitos -, cenos - ) jest syntetycznym wskaźnikiem warunków siedliska. Decyduje o produkcji pierwotnej. Stanowi ramy przestrzenne ca-łego ekosystemu. Jest głównym elementem badań. Badaniem struktur i wzajemnych zależności zachodzących w obrębie fitoce-noz zajmuje się nauka zwana
FITOSO-CJOLOGIĄ. Jest to stosunkowo młoda dyscyplina. Powstała na przełomie XIX/XX wieku. Do jej twórców należy: Paczoski i Braun-Blanquet. Nastąpił zna-czny rozwój tej dyscypliny. Fitosocjologia jest nauką, która zajmuje się zespołami roślinnymi, a zespół (asocjacja) to najniż-szy hierarchicznie typ fitocenozy, który na danym terytorium stanowi kombinację gatunków różniącą się od innych udziałem przynajmniej jednego gatunku własnego, charakterystycznego. Braun-Blanquet defi-niuje zespół jako zbiorowisko roślinne, którego skład gatunkowy i organizacja ma-ją cechy swoiste i które dzięki obecności gatunków charakterystycznych i wyróżnia-jących się tworzą pewną odrębność. Fito-cenoza stanowi dobry przedmiot do badań ekologicznych, fitosocjologicznych.
Bada-nia te można najogólniej podzielić na:
*analityczne - obejmujące analizę konkre-tnego płatu roślinnego;
*syntetyczne. Podstawową metodą badań fitosocjologii, która stanowi zwięzły opis płata roślinnego charakterystycznego dla danego typu fitocenozy, czyli zbiorowiska roślinnego, według ustalonego schematu - jest ZDJĘCIE FITOSOCJOLOGICZNE. MIASTO JAKO UKŁAD EKOLOGI-CZNY Biosfera jako całość składa się z podstawowych elementów biotycznych i abiotycznych, między którymi zachodzi ciągła wymiana materii i energii. Zasady te obowiązują, bez względu na to, czy mamy do czynienia z układami naturalnymi, czy antropogenicznymi. Takie same zasady do-tyczą ekosystemów synantropijnych, jak i naturalnych. Odnośnie tego, czy miasto można traktować jako ekosystem, w świe-cie nauki zdania są podzielone. Jedni uwa-żają, że aglomeracje miejskie nie stanowią układów ekologicznych, inni twierdzą, że niektóre elementy miasta, jak np. tereny zieleni mogą być uważane za układy eko-logiczne. Inni dzielą miasto na szereg eko-systemów, które razem tworzą układ po-nadekosystemowy - fizjocenozę. Amery-kanie upraszają zagadnienie, traktując mia-sto jako jeden układ ekologiczny, łącznie z jego głównym twórcą i komponentem - człowiekiem. Podobne stanowisko zajmuje wielu ekologów Europejskich i Polskich.
WYKŁAD 11
W strukturze miasta można wyróżnić czynniki
abiotyczne - beton, asfalt, infrastrukturę nadziemną, podziem-ną,
biotyczne - populację ludzką, roślin-ną, zwierzęcą. Człowiek odczuwa potrzeby materialne, psychiczne, kulturowe. Rzutują one na strukturę miasta, które różni się od innych. Ekosystem miejski jest systemem społeczno gospodarczym, który warunkuje zaspokojenie różnorodnych potrzeb czło-wieka. System ten nie może być wyodręb-niony z biosfery i funkcjonować na innych zasadach., bo nie jest samowystarczalny.
Charakteryzuje się on stosunkowo niską produkcją pierwotną, a wysoką produk-cją wtórną. Schematyczne zależności tro-ficzne miasta można przedstawić w postaci piramidy odwróconej. W układzie miasta populacja jest dominująca, a pozostałe odgrywają istotną rolę. Ekosystem miejski odznacza się zmodyfikowanymi warunka-mi abiotycznymi i biotycznymi. W klima-cie miejskim powietrze jest w znacznym stopniu zanieczyszczone, odznacza się pod-wyższoną temperaturą i mniejszą wilgot-nością, oraz zmniejszoną cyrkulacją powietrza z powodu osłabionej siły wiatru. Duże powierzchnie betonu i asfaltu mody-fikują klimat miasta. Temperatura mierzo-na na powierzchni gleby pokrytej trawą, jest o wiele niższa niż na powierzchni asfa-ltowej, lub betonowej. Przy tym powietrze nad asfaltem i betonem odznacza się waha-niami temperatury. Miasto w porównaniu z terenami otwartymi jest cieplejsze. Duży wpływ na warunki klimatyczne w mieście wywiera roślinność porastająca powierzc-hnie duże i pojedyncze miejsca.
O funk-cjonowaniu ekosystemu miejskiego po-dobnie, jak i innych decydują podsta-wowe procesy zachodzące w tym ukła-dzie:
* produkcja pierwotna;
*produkcja wtórna;
*redukcja substancji organicznej.
Produkcja pierwotna - produkcja roślin-na. Najwięcej danych dla ekosystemu miejskiego zgromadzono dotychczas dla trawników. Określono, że w sezonie we-getacyjnym produkcja biomasy trawników kształtuje się od około 68-445 g suchej masy/1m2/rok. W warunkach sprzyjają-cych, produkcja ta może wynieść około 800 g Sm/1m2/rok. Dużą wydajność stwie-rdza się na dużych trawinkach, najmniej wydajne są trawniki przyuliczne, których gleby są silnie skażone i przesuszone. Podobne zależności zachodzą w produkcji wtórnej. Np. biomasa dżdżownic. Produk-cja wtórna w badaniach ekologicznych jest określana liczbowo dla poszczególnych grup lub gatunków. Na terenach zielonych Warszawy liczebność fauny jest wysoka. Na terenie miast stwierdza się adaptację coraz to nowych zwierząt. Liczne są gołę-bie i gawrony. Ich udział w populacji jest znaczący. Odnosi się do produkcji pierwo-tnej i masy organicznej, która trafia do od-padów komunalnych. Cechą charakterysty-cznych ekosystemów miejskich jest zagro-żenie pośrednie. Istotne zagrożenie stwarza skażenie powietrza atmosferycznego. Z da-nych GUS wynika, że w miastach liczą-cych ponad 100 tys. mieszkańców, na 40 miast, w 37 przypadkach odnotowuje się ciągłe przekraczanie norm zanieczyszcze-nia powietrza. Odnosi się to do opadów pyłu oraz pyłu zawieszonego w powietrzu. Poza tym w powietrzu stwierdza się wystę-powanie tlenków siarki, azotu, substancji smolistych, fenolu, fluoru, rzadziej chloru i amoniaku. Stwierdza się też obecność me-tali ciężkich: niklu, kadmu, ołowiu, żela-za. Wszystkie te skażenia świadczą o róż-nym pochodzeniu emitowanych do atmos-fery związków. W dużym stopniu za ich emisję odpowiada przemysł i transport spalinowy. Skażenie powietrza atmosfery-cznego jest przyczyną skażenia roślinności oraz gleby i wód opadowych. Gleby miast pod wieloma względami różnią się od gleb uprawnych i naturalnych. Jednym z pod-stawowych procesów kształtujących gleby w miastach jest głębokie ich odwodnienie i zasolenie. Ponadto gleby te narażone są na zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Z metali tych, do najbardziej pospolitych zalicza się: Zn i Pb. Związki te są toksycz-ne w dużych ilościach, akumulują się w wierzchniej warstwie gleby. Zawartość Pb i Zn nie jest wszędzie jednakowa. Najwię-cej jest ich w glebach położonych w pobli-żu jezdni, a najmniej w glebach parko-wych. Źródłem skażeń metalami ciężkimi są w większości pojazdy mechaniczne. Gleby miejskie ulegają również stałemu zasoleniu wskutek stosowania środków chemicznych przy odśnieżaniu ulic. Naj-bardziej zasolone są gleby zieleńców przy-ulicznych, mniej parków i ogrodów miej-skich. Sól jest jednym z poważniejszych zagrożeń dla zieleni miejskiej zwłaszcza wysokiej. Obszary biologicznie czynne, zarówno w miastach i terenach podmiej- skich są często uważane za rezerwy budo-wlane, drogowe, składowiska sprzętu. W osiedlach, zieleńce zamienia się na parkin-gi itp. Większość starorzeczy, czy potoków ulega zasypaniu. Działania mechaniczne przyczyniają się do degradacji ekosyste-mów miejskich. Rokrocznie wycina się tysiące zdrowych drzew, wiele tysięcy hektarów zieleni przeznacza się pod inwes-tycje, które nie są związane z funkcją eko-logiczną. Proces ten pogarsza warunki bytowania ludności i odbija się ujemnie na pozostałych układach ekologicznych. Miasto jest układem złożonym. Składa się z elementów technologicznych, biotycznych. Trzeba je traktować jako jednolity układ strukturalno-funkcjonalny, który jest jednocześnie ekosystemem. Tereny zieleni miejskiej należy uważać za najważniejszy element tego układu. Miasto nie jest wyizolowaną jednostką, ale ma wzajemne powiązania z otaczającym je środowiskiem przyrodniczym.
WYKŁAD 12
EKOLOGIZACJA ROL-NICTWA - rozumie się wdrażanie do produkcji rolniczej technologii dostosowanych do wymagań ochrony śro-dowiska, technologii, które będą do mini-mum ograniczać ujemne oddziaływanie rolnictwa na inne ekosystemy, będą zmnie-jszać uciążliwość rolnictwa. W niektórych krajach zagadnienia związane z ekologiza-cją rolnictwa, próbuje się rozwiązać po-przez wdrożenie tzw. Kodeksu dobrej pra-ktyki rolniczej (KDPR). Kodeks obejmuje zasadę gospodarowania z dostosowaniem do specyfiki kraju i rejonu. Są to zasady, które powinny umożliwiać utrzymanie czystego środowiska i urozmaiconego krajobrazu, produkcję żywności dobrej jakości oraz stabilność ekonomiczną gos-podarstwa. W Polsce, taki kodeks dostoso-wany do naszych warunków siedliskowych i ekonomiczno-gospodarczych został opra-cowany w Puławach. W naszych warun-kach, pierwszym etapem ekologizacji rolni-ctwa, czy też wdrożenia KDPR powinna być poprawa infrastruktury technicznej go-spodarstwa. Oznacza to budowę ekologi-cznie bezpiecznych gnojowni i silosów na kiszonki, uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, zgodnie z wymaganiami ochrony roślin oraz zapewnienie odpowie-dnich warunków przechowywania nawo-zów i pestycydów. Następny element, to odpowiednia organizacja produkcji zwie-rzęcej.
Z zakresu produkcji roślinnej, za najważniejsze uważa się:
1)Prawidłowe nawożenie polegające na utrzymaniu zró-wnoważonego bilansu podstawowych składników pokarmowych.;
2)Integrowany system ochrony roślin obejmujący metody mechaniczne, biologiczne, chemiczne, sto-sowane z wykorzystaniem ekologicznych progów szkodliwości agrofagów; 3)Powią-zanie produkcji roślinnej ze zwierzęcą w ramach jednego gospodarstwa;
4)Zmiano-wanie ograniczające straty składników po-karmowych z gleby oraz energooszczędne sposoby uprawy roli;
5)Utrzymanie pól wypadających okresowo z produkcji w stanie sprawności agrofizycznej.
Problemy związane z ekologizacją rolnictwa w spo-sób całościowy uwzględniają również pro-ponowane nowe systemy gospodarowania, czyli rolnictwo integrowane i ekologiczne.
Rolnictwo integrowane - zwane zrówno-ważonym i ekologiczne - zwane biologicz-nym, organicznym, alternatywnym. Umoż-liwia ono realizację celów ekologicznych i ekonomicznych, poprzez wdrażanie postę-pu biologicznego i technicznego w rolnict-wie oraz wdrażanie i usprawnianie organi-zacji w gospodarstwie. System ten łączy elementy rolnictwa ekologicznego: jak płodozmian, nawożenie organiczne, upra-wa międzyplonów, uprawa roślin motylko-wych, mechaniczną pielęgnację zasiewu i odpowiednie ukształtowanie krajobrazu, z elementami rolnictwa konwencjonalnego, intensywnego, czyli stosowanie nawozów mineralnych i pestycydów. Są one jednak stosowane w precyzyjnie określonych dawkach i terminach, w związku z czym, nie stwarzają zagrożenia dla środowiska i jakości dla ziemiopłodów.
Rolnictwo inte-growane, to system, który:
1)Wykorzys-tuje naturalne zdolności i mechanizmy ekosystemu rolniczego w celu maksymal-nego ograniczenia stosowania środków produkcji pochodzących spoza gospodars-twa; 2)Zapewnia produkcję wysokiej jako-ści żywności i innych produktów;
3)Zape-wnia opłacalność produkcji rolniczej;
4)Eliminuje/redukuje źródła zanieczysz-czeń pochodzenia rolniczego;
5)Utrzymuje wielofunkcyjną rolę rolnictwa. W krajach wysoko rozwiniętych, rolnictwo integrowa-ne wchodzi w miejsce rolnictwa intensyw-nego. U nas ten system produkcji będzie wchodził w miejsce rolnictwa tradycyjne-go.
Rolnictwo ekologiczne - system gos-podarowania o możliwie zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej, w ramach jednego gospodarstwa, bazujący na środ-kach pochodzenia biologicznego i mineral-nego, nie przetworzonych technologicznie. W systemie tym wyklucza się stosowanie syntetycznych nawozów mineralnych, pes-tycydów, regulatorów wzrostu i syntetycz-nych dodatków do pasz. Głównym założe-niem tego typu systemu produkcji jest och-rona środowiska przyrodniczego i produk- cji dobrej jakości żywności. Ten system wykorzystuje naturalne procesy zachodzą-ce w środowisku. Polska może być poważ-nym eksporterem żywności ekologicznej. Sprzyjać temu może czyste środowisko na znacznych obszarach, niski stopień chemi-zacji oraz duże zasoby siły roboczej.
Eko-logizacja rolnictwa, to takie utrzymanie korzystnej infrastruktury ekologicznej kraju, obejmującej wzrost lesistości, utrzy-manie w stanie naturalnym mokradeł i tor-fowisk, ekstensywnych użytków zielonych wokół zbiorników wodnych i wyłączenie z produkcji żywności gleb skażonych. Aż 73% użytków rolnych w Polsce, to użytki nieskażone metalami ciężkimi, więc nadają się do produkcji żywności ekologicznej.
1. Kto zdefiniował poraz pierwszy ekolo-gię?-Ernest Haeckel;
2.Od którego roku ekologia staje się nauką? 1913;
3.Czym zajmuje się ekologia?-jest to nauka o wpływie środowiska na organizmy żywe i ich wzajemne zależności oraz oddziaływa-nie tych organizmów na środowisko;
4.Co to jest autekologia?-zajmuje się zależnoś-ciami pomiędzy poszczególnymi organiz-mami a środowiskiem;
5.Podział ekologii na 4 działy: gatunku, populacji, bioceno-zy, ekosystemu;
6.Co to jest populacja?-grupa osobników jednego gat zdolnego do wymiany informacji genetycznej;
7.Co to jest biotop?-środowisko życia i wzrostu określonych organizmów zwierzęcych i roślinnych;
8.Co to są systemy natural-ne?-to układy, które kształtują się samo-czynnie ale też pod wpływem gospodarki człowieka;
9.Gdzie sukcesja jest pierwot-na a gdzie wtórna? -pierwotna dotyczy terenów dotąd niezmienionych przez dzia-łalność organizmów żywych, tereny nieko-rzystne dla życia, np. pustynie, skały, wyd-my, trwa ok. 1000lat; -wtórna 50-200lat, zachodzi na obszarach wcześniej zajętych przez inną biocenozę, np. łąki, staw;
10.Co to są reducenci?- organizmy heterotrofi-czne, które odżywiają się martwą materią organiczną i rozkładając ją na proste zwią-zki nieorganiczne, dostarczają je roślinom zielonym;
11.Najbardziej zróżnicowany, największy jako ekosystem lądowy?- las;
12.Świat zależności w ekosystemie obrazuje piramida?- na dole występują rośliny-producenci;
13.Zjawisko roślin na długość dnia? -fotoperiodyzm;
14.Co na-zywamy siecią troficzną? -szereg powią-zanych ze sobą łańcuchów pokarmowych;
15.Co to jest siedlisko?-miejsce bytowa-nia organizmu, miejsce w którym można je znaleźć i w którym on żyje;
16.Jakie cechy określają nisze?-liczeboność osob-ników, -zagęszczenie populacji, -metabo-lizm, -wpływ nieabiotycznego środowiska, -wpływ organizmów na środowisko,-wpływ organizmów na siebie;
17.Co to jest biocenoza?-wszystkie organizmy wchodzące w skład ekosystemu, bytują w określonym środowisku ekologicznym (biotyczne i abiotyczne);
18.Co to jest piramida ekologiczna?-rozmiary każdej warstwy wytwarzają biomasy, całkowitą energię znajdującą się na tym poziomie troficznym;
19.Co to jest produkcja pier-wotna?-ilość materii organicznej wypro-dukowanej przez producentów w jednostce czasu na jednostkę powierzchni;
20.Co to jest produkcja pierwotna brutto?-jest to całość asymilatów, które roślina wytwarza, bez tego co sama zużywa;
21.Co to jest produkcja pierwotna netto?-jest to brutto minus straty asymilatów zużytych na pro-ces oddychania;
22.Co to jest organizm stenotermiczny?-wykazuje małą toleran-cję na zmiany temp.;
23.Co to jest orga-nizm eurytermiczny?-wykazuje dużą to-lerancję na zmiany temp;
24.Co to są me-zofity?-są to rośliny siedlisk umiarkowa-nie wilgotnych; 25.Makroeelementy?-N, P,K,Ca,S,Mg;
26.Mikroelementy?-Fe,Cu ,Zn,Mo,Na,Mn;
27.Pratacenozy?-zbioro-wiska łąkowe;
28.Co to są zbiorowiska synantropijne?-skupiska roślin w otocze-niu budynków mieszkalnych, dróg, fabryk;
29.Kto był twórcą fitocenozy?-Braun Blanquet;
30.Kto wymyślił Prawo Mini-mum? -Liebig, mówi ono o ograniczają-cym działaniu czynnika będącego w ilościach minimalnych;
31. Które związki toksyczne w dużych ilościach akumulują się w glebie?-cynk i ołów; 32......?-stonka ziemniaczana;
33......?-produkcja wtórna;
34. Co to jest produkcja użyteczna?-plon rolniczy jest mniejszy od produkcji pier-wotnej netto;
35.Czym zajmuje się fitoce-noza?-zbiorowiska roslinne;
36.Co to jest fitosocjologia?-zajmuje się badaniem zale-żności między fitocenozą;
37.Co się stanie gdy roślinę dnia długiego przeniesiemy z południa na północ?-wydłuży ona fazę wegetatywną;
38.Czynniki abiotyczne w mieście?-infrastruktura podziemna i nad-ziemna, beton, asfalt; 39.Nawożenie jest czynnikiem?-agrotecnicznym;
40.Organi-zmy mające największy wpływ na środo-wiska w których żyją?-dominanty ekolo-giczne;
41.Organizmy dominujące?-od liczby osobników na określonej powierz-chni;
42.Gdzie jest najwięcej dominan-tów ekologicznyych?-pustynia;
43.Cechy biocenozy?-cechy których nie mają poje-dyncze populacje;
44.Co jest celem ekolo-gii?-ochrona środowiska i jej zasobów;
45.Co to jest asocjacja?-to największy hierarchicznie typ fitocenozy;
46.Na czym polega allelopatia?-polega na wydzielaniu różnych substancji chemicznych wpływa-jących na rozwój innych populacji hamują-co;
47.Gdzie występują organizmy eury-typowe?-w różnych siedliskach;
48.Na czym polega mutualizm?-na wzajemnym czerpaniu korzyści przy czym jeden gat nie jest zdolny do życia bez obecności drugie-go;
49.......?-największą liczbę konsumen-tów w ekosystemie można wyżywić w krótkim łańcuchu pokarmowym;
50.Jakim ekosystemem jest śródmiejski trawnik?- antropogenicznym kulturowym
19