1. Atmosfera- budowa funkcje i główne składniki

Atmosfera jest mieszanina dziesięciu rożnych gazów, z przewaga azotu i tlenu. Pozostałe to głownie argon, niewielka ilość dwutlenku węgla, hel i neon. Występują także w atmosferze nieznaczne ilości dwutlenku siarki, amoniaku, tlenku węgla, ozonu i pary wodnej. Obecne są w niej również zanieczyszczenia w postaci gazów, cząsteczek dymu, soli, pyłów i popiołów wulkanicznych. Atmosfera - jest to najbardziej zewnętrzna powłoka Ziemi (gazowa). Granice atmosfery ziemskiej nie są jednoznacznie ograniczone ponieważ w swojej najniższej części atmosfera przenika się z litosferą, hydrosferą, biosferą, a jej górne partie stopniowo przechodzą w próżnie międzyplanetarną. Górna granica atmosfery przebiega na wysokości 2000 km, choć rozgrzane gazy zaobserwowano na 20000km.
Budowa atmosfery jest warstwowa. Kryterium podziału to: ciśnienie, gęstość i temperatura gazów, zmieniające się wraz z wysokością. Biorąc za podstawę zmiany temperatury wyróżnia się pieć warstw przedzielonych strefami przejściowymi, zwanymi pauzami.
Atmosfera Ziemi została utworzona głównie przez gazy uwolnione z litosfery w archaiku. Gazy emitowane do atmosfery w późniejszym okresie przeważnie w trakcie wybuchów wulkanicznych odegrały drugorzędną rolę. Pierwotna atmosfera miała charakter redukcyjny i składała się głównie z:
CO₂, N₂, H₂O, CH₄, NH₃, SO₂, HCl, H₂, He, BRAK TLENU

Współczesne składniki atmosfery

• stałe (w dolnej atmosferze ich proporcje pozostają stałe)

• 78,08 % N₂

• 20,95 % O₂

• 0,93 % Ar

• 0,002 % Ne

• 0,0005 % He

• 0,0001 % Kr

• 0,00005 % H₂

• zmienne (zależą od wielu czynników naturalnych i antropogenicznych)

• ok. 4 % para wodna

• 0,03 % CO₂

• CO; SO₂; SO₃; NO₂; NO₃; O₃

• aerozole (drobne cząsteczki stałe i ciekłe rozproszone głównie w dolnych warstwach atmosfery):

• pyły pustynne

• pyły wulkaniczne

• pyłki roślin

• spory

• zarodniki

• bakterie

• cząsteczki soli

• zanieczyszczenia

Skład chemiczny atmosfery zmienia się nad poszczególnymi obszarami Ziemi. Może to być związane z działalnością człowieka, natężeniem erupcji wulkanów itp.

BIOSFERA obejmuje strefę organizmów żywych , największy udział ekologiczny, organizmy zywe mogą występować w 3 poziomach geosfer: litosferze(powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej), hydrosferze(woda) oraz troposferze ( dolna warstwa atmosfery)
LITOSFERA-skupienie organizmów w warstwie powierzchniowej do głębokości 3 m

-bakterie w pokładach węgla i ropy naftowej na głębokości kilku km

HYDROSFERA- rośliny w powierzchniowej części wód

-zwierzęta od powierzchni do głębokości kilku km

-bakterie od powierzchni do głębokości kilku km

TROPOSFERA- większość organizmów do wysokości 50m

-Aeroplankton do wysokości 400m

-przetrwalniki bakterii mogą być wynoszone przez prądy powietrza do wysokości 15m

Budowa atmosfery w budowie wyróżnia się warstwy o różnych właściwościach Budowa atmosfery jest warstwowa. Kryterium podziału: ciśnienie, gęstość i temperatura gazów zmieniające, się wraz z wysokością.

1. Troposfera jest warstwa najcieńsza, najniższa wypełnia przestrzeń od powierzchni lądów do wysokości 9 km nad biegunami i 17 km nad równikiem( średnio 11km) i obejmuje ok. 75% masy atmosfery. Zawiera prawie całą parę wodną oraz charakteryzuje się stałym spadkiem temp wraz ze wzrostem wysokości. Jest to warstwa najcieplejsza, gdyż ogrzewają ja promienie słoneczne odbite od powierzchni Ziemi. W miarę oddalania się od Ziemi temperatura spada do około -55^oC w górnej troposferze. Troposfera :

• od powierzchni Ziemi do 7 - 17 km

• gradient temperatury od około 6^oC - 10^oC na 1km (gradient zależy od wilgotności)

• ciśnienie: spadek z wysokością od 1013 hPa do około 200 hPa

• najgrubsza nad równikiem

• najcieńsza nad biegunami (GRUBOŚĆ ZALEŻY OD KONWEKCJI I SIŁY ODŚRODKOWEJ)

• gromadzi 80% powietrza atmosferycznego i około 100% pary wodnej

• zachodzą w niej wszystkie zjawiska pogodowe

• tropopauza - warstwa przejściowa między troposferą a stratosferą.

• na wysokości 7 - 17 km

• temperatura od - 40^oC do - 700^oC

• ciśnienie około 200 hPa

• jest to cienka warstwa przejściowa oddzielająca stratosferę od troposfery

2. Stratosfera rozciąga się do wysokości 40 km nad powierzchnie Ziemi. Jej górna cześć zawiera ozon tworzący warstwę ozonowa. Charakterystyczną cechą tej warstwy jest to ze zawiera większość ozonu znajdującego się w atmosferze. Temperatura jest tu wyższa niż w troposferze (do 0^oC), ponieważ ozon zatrzymuje większość szkodliwych promienie nadfioletowych dochodzących ze Słońca. Stratosfera :

• od 7- 17 km do około 50km

• temperatura do około 25km bez zmian(około - 55^oC), powyżej wzrost do 0^oC

• ciśnienie spada do 1 - 2 hPa

• na wysokości 25 - 40 km podwyższona koncentracja O₃ pochłaniającego promieniowanie UV (ozonosfera)

• stratopauza - warstwa przejściowa między stratosferą a mezosferą.

• 50 - 55 km

• temperatura w okolicach 0^oC

• ciśnienie 1hPa

W TROPOSFERZE I STRATOSFERZE gromadzi się większość zanieczyszczeń pochodzących,ziemi.

3. Mezosfera sięga do 80 km Mezosfera :

• 55 - 85 km

• temperatura spada do około - 900C

• ciśnienie poniżej 1hPa

• mezopauza - warstwa przejściowa między mezosferą a termosferą.

• 80 - 90 km

temperatura około - 900C

4. Jonosfera sięga do 800km, to warstwa atmosfery w której występuje znaczna ilość swobodnych elektronów i jonów powstałych w wyniku jonizacji atomów i cząstek gazu atmosferycznego. Warstwy jonów odgrywają ważną rolę przy odbijaniu sygnałów radiowych wokół naszej planety. Fale radiowe, wysyłane przez nadajnik, przedostają się przez atmosferę, odbijają się od warstw jonosfery i trafiają ponownie na Ziemię.

5.Egzosfera to zewnętrzna część atmosfery ziemskiej odległa powyżej 800km. Stanowi obszar przejścia w przestrzeń kosmiczną. W egzosferze nie ma prawie wcale gazów. Trafiają się w niej tylko nieliczne atomy wodoru i helu, które ulatują z pola grawitacyjnego Ziemi w przestrzeń kosmiczną. Wraz ze wzrostem wysokości zmienia się temperatura i ciśnienie. Im wyżej tym powietrze staje się rzadsze i lżejsze, ciśnienie maleje.

Egzosfera :

• powyżej 800 km

• stopniowy spadek do - 2730C (0 bezwzględne)

• dalszy spadek ciśnienia

• strefa przejściowa pomiędzy atmosferą a przestrzenią międzyplanetarną

• złożona głównie z He i H

2. Ebulizm

19km czyli między warstwami stratosfery i troposfery dochodzi do wrzenia płynów ustrojowych, gdy człowiek nie jest niczym chroniony

3. Związki zanieczyszczające atmosferę i ich źródła- przykłady

Charakterystyka zanieczyszczeń atmosfery

Dwutlenek siarki (SO2) powstaje w wyniku spalania paliw zanieczyszczonych siarką. Jest to zanieczyszczenie sezonowe.

Związki azotu (tlenki azotu, dwutlenki azotu) należą do zanieczyszczeń podstawowych, są emitowane podczas spalania paliw kopalnianych oraz przez silniki samochodów spalinowych. Powodują one korozję stopów niklowo-mosiężnych oraz spadek trwałości toksycznych materiałów.

Tlenek węgla (CO) powstaje przy spalaniu paliw stałych oraz emitują go pojazdy w czasie postoju przy zapalonym silniku.

Węglowodory pojawiają się w powietrzu w wyniku spalania paliw stałych, gazowych i ciekłych. W znacznych ilościach są emitowane przez spalinowe środki komunikacyjne.

Pyły dzielimy na:
- pyły toksyczne powodujące zatruwanie organizmu. Zawierają one metale ciężkie (Cd, As, Zn, Hg), pierwiastki radioaktywne (polon, rad, cez, pluton) i niektóre pyły pochodzenia mechanicznego (azbest)
- pyły szkodliwe działają uczulająco na organizm wnikając w płyny ustrojowe (krew, limfa)
- pyły neutralne nie wchodzą w reakcje z płynami ustrojowymi ale mogą działać drażniąco na układ oddechowy

Rozróżnia się dwa podstawowe źródła zanieczyszczenia atmosfery:
Pochodzenia naturalnego:
- wybuchy wulkanów
- trzęsienia ziemi
- pożary
- huragany
- erozja gleb i skał
- procesy gnilne w bagnach
Pochodzenia antropogenicznego:
- procesy spalania paliw
- procesy technologiczne przemysłów
- wyziewy gazów z hodowli zwierząt gospodarczych
- zanieczyszczenia komunikacyjne

4. Kwaśny deszcz, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, smog- powstanie i skutki biologiczne

Kwaśne deszcze są to opady atmosferyczne zawierające siarkę, fluor, azot itd.
Niszczą zabytki:
Ca CO + H SO => CaCl + H O + CO
Wyjaławiają i zakwaszają glebę oraz doprowadzają do wymierania mikroorganizmów w wodach powierzchniowych.

Dziura ozonowa niższe od przeciętnego stężenia O3 (ozon), które powstaje w wyniku rozpadu trój-cząstkowego tlenu na tlen jedno- i dwucząstkowy.
O => O + O
Dziura ozonowa jest efektem zniszczenia delikatnej warstwy atmosfery, która chroni przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym.

Efekt cieplarniany polega na przepuszczaniu przez atmosferę krótko falowego promieniowania słonecznego i zatrzymywania przez gazy znajdujące się w atmosferze, odbijającego się od ziemi, promieniowania długo falowego. Emisja związków węgla do atmosfery powoduje zwiększenie warstwy utrudniającej „ucieczkę” ciepła z powierzchni ziemi, co prowadzi do stopniowego ocieplania się klimatu. Przez efekt cieplarniany zwiększa się liczba burz tropikalnych, poziom mórz się podnosi, obszary pustynne się poszerzają.

Smog jest mgłą dymną powstałą na skutek połączenia się dymu i mglistej pary wodnej.
- Smog kwaśny (londyński) powstaje w klimacie umiarkowanym na terenach aglomeracji przemysłowej.
- Smog utleniający (fotochemiczny) powstaje przy dużym zanieczyszczeniu w warunkach klimatu tropikalnego. iczne

5.SPOSOBY ZAPOBIEGANIA ZANIECZYSZCZENIOM ATMOSFERY

W zakresie rozwiązań technicznych i technologicznych mających na celu ochronę atmosfery wprowadza się:

• paleniska zapewniające dobre spalanie (= mniejsze zużycie paliwa)

• urządzenia odpylające gazy emitowane do atmosfery

• ogranicza się zużycie paliw bogatych w siarkę, stosuje odsiarczanie zarówno paliw, jak i spalin, wprowadza benzynę bezołowiową i katalizatory

• ulepsza się konstrukcje silników spalinowych

• ogranicza ruch samochodowy w centrum miast

• zmniejsza liczbę energochłonnych gałęzi przemysłu

• przeprowadza się restrukturyzację starych zakładów przemysłowych, wprowadza nowe surowce, materiały i procesy produkcyjne oraz właściwie lokalizuje nowe zakłady

• stosuje się recykling, czyli odzyskiwanie i ponowne użycie w produkcji części składowych różnych wyrobów

6. Skład gleby, funkcje gleby, degradacja, dewastacja(przykłady), pustynnienie gleb

Skład: Gleba jest układem trójfazowym - złożonym z trzech faz:

• Stałej (mineralnej i organicznej)

• Płynnej (roztwór glebowy)

• Gazowej (powietrze gazowe, które wykazuje istotne różnice w stosunku do powietrza nadglebowego, m.in. Stale w 100% wysycone parą wodną)

Jest ona ożywionym tworem przyrody, który ma zdolność produkcji biomasy i w którym zachodzą ciągłe procesy rozkładu i syntezy zarówno związków mineralnych, jak i organicznych oraz ich przemieszczenie i akumulacja.

Gleba jest integralnym składnikiem wszystkich ekosystemów lądowych i niektórych wodnych, podlegających stałej ewolucji

Najważniejsze funkcje gleby:

• plonotwórcza

• uczestniczenie w obiegu pierwiastków w przyrodzie

• wpływanie na wielkość plonów, na ich jakość, głównie na skład chemiczny

• wpływ na wielkość zasobów wodnych

• wzbogacenie ubogiej wody opadowej w niezbędne do życia roślin, zwierząt i ludzi makro- i mikroskładniki

• spełnianie ważnych funkcji sanitarnych dzięki żyjącym w niej organizmom

• magazynowanie w warstwie próchnicznej energii słonecznej przekształconej w chemiczną

• uczestniczenie w tworzeniu walorów krajobrazu

Degradacja gleby - zniekształcenie jednego lub wielu czynników środowiska naturalnego, pogarszające warunki życia i plonowania roślin uprawnych, a także zmniejszające wartość i przydatność płodów rolnych i leśnych

Dewastacja całkowita utrata (czyli inaczej dewastacja) wartości użytkowej gleby w wyniku niekorzystnych zmian rzeźby terenu, zanieczyszczeń, warunków wodnych i szaty roślinnej. Przyczyną zachodzących zmian może być działalność przemysłowa, agrotechniczna, bytowa człowieka lub działanie sił przyrody (np. pożary, susze, erozja, trzęsienia ziemi). W wyniku obniżenia lub utraty swoich wartości użytkowych gleby zdewastowane i zdegradowane wymagają rekultywacji oraz ponownego zagospodarowania. Dewastacja (zniszczenie) - częściowe lub całkowite zniszczenie krajobrazu w rezultacie procesów naturalnych lub antropogenicznych (z udziałem człowieka).

PUSTYNNIENIE-Połączenie czynników naturalnych z antropogenicznymi prowadzące do zaniku szaty roślinnej, powoduje erozję wszelkich typów. Czyni ona glebę jałową. Pustynnienie może być nieodwracalne, jeśli powtarzające się opady nie wystarcza do spowodowania naturalnej regeneracji; walka z pustynią wymaga ogromnych nakładów. Pustynnienie i stepowienie to proces spowodowany postępującym niedostatkiem wody w glebie i przyziemnej części atmosfery. Nadmierne wylesianie i odwodnienie terenu oraz intensywne rolnictwo to główne przyczyny stepowienia krajobrazu ( w tym gleby) Pustynnienie wywołuje największe szkody w gorących obszarach półpustynnych, gdzie opady roczne nie przekraczają 500 mm.

7.Rekultywacja gleb - etapy

Rekultywacja polega na ukształtowaniu technicznym powierzchni zniszczonego terenu, następnie na mechanicznej uprawie gruntu, bogatym nawożeniu i uprawie roślin próchnicotwórczych.

Nie wszystkie tereny zniszczone nadają się bezpośrednio do rekultywacji rolnej lub leśnej. Przy silnych zanieczyszczeniach i dużej toksyczności gruntu trzeba stosować rekultywację specjalną. Dopiero po wielu latach grunty te mogą być przywrócone rolnictwu lub leśnictwu. Wszystkie zabiegi rekultywacyjne są bardzo energochłonne i długotrwałe.

Całość procesu rekultywacji i zagospodarowania można podzielić na trzy etapy:

Etap I - dokonuje się inwentaryzacji obszar-u zdegradowanego, należy

ustalić przyczyny, stopień, zasięg degradacji.

Etap II - popracowanie projektu techniczno-ekonomicznego rekultywacji

i zagospodarowania. Dokumentacja powinna składać się z części technicznej i kosztorysowej. Projektant powinien wybrać możliwie najskuteczniejszy sposób rekultywacji i zagospodarowania przy minimalizowaniu nakładów.

Etap III - realizacja projektu rekultywacji i zagospodarowanie w terenie.

Z tych względów przy podejmowaniu decyzji o przeznaczeniu określonych terenów na cele wydobywcze, przemysłowa, budowlane itp. należy uwzględnić wszystkie możliwe skutki końcowe, zyski i straty.

9. Podział wód:

I wody słone- to morza i oceany zajmują ¾ powierzchni Ziemi (361 mln km2). Zawierają one 1370 mln km3 wody,zajmują 97 procent wód

II wody słodkie- jest to woda zawierająca stosunkowo niewielkie ilości soli (zasolenie poniżej 0,5‰). Całość wody słodkiej na kuli ziemskiej pochodzi z procesów parowania i skraplania (ewentualnie resublimacji).

Wody słodkie w naszej strefie klimatycznej możemy podzielić na wody podziemne i powierzchniowe, z kolei wody powierzchniowe na stagnujące i płynące.

Wody stagnujące (stojące) obejmują: jeziora, stawy, wyrobiska, glinianki, kałuże, zbiorniki zaporowe.

Wody płynące obejmują: rzeki i strumienie

Wody podziemne - wody, zalegające pod powierzchnią Ziemi na różnych głębokościach, powstałe na skutek różnych procesów geologicznych. Ich łączna objętość wynosi ok. 16,5 tys. km³, co stanowi ok. 0,01‰ ogólnej objętości zasobów hydrosfery Ziemi.

W zależności od głębokości, zalegania i kształtu warstwy wodonośnej można wyróżnić następujące wody podziemne:

* wody zaskórne (wierzchówki)

* wody gruntowe

* wody wgłębne

* wody reliktowe

10.Typy organizmów wodnych:

- plankton

Planktonem określamy grupę organizmów zwierzęcych i roślinnych unoszących się w wodzie, nieposiadających lub posiadających w stopniu ograniczonym możliwości własnego ruchu. Organizmy stanowiące plankton są często przezroczyste, o kulistym lub dzwonowatym kształcie ciała, umożliwiającym swobodne unoszenie się w wodzie. Wiele z nich ma galaretowate otoczki, szczecinki, włoski, kolce lub posiada kropelki tłuszczów czy banieczki gazów.

Rozróżniamy fitoplankton (złożony m.in. z bakterii, grzybów, glonów i sinic) oraz zooplankton, który stanowią pierwotniaki, niektóre jamochłony, skorupiaki, pierścienice, pewne mięczaki oraz larwy owadów, szkarłupni i ryb. Plankton występuje na wszystkich głębokościach. Wiele organizmów planktonowych odbywa pionowe wędrówki dobowe. Plankton jest pożywieniem wielu organizmów, a fitoplankton warunkuje niemal całą produkcję organiczną wód świata.

- nekton

wszystkie zwierzęta zdolne do poruszania się wbrew prądom wodnym (w przeci­wień­stwie do swobodnie unoszącego się planktonu), występujące w przybrzeżnych i w otwartych wodach jezior, mórz, oceanów.

Zalicza się tu:

* strunowce: ryby, gady, ssaki, ptaki,

* mięczaki: głowonogi.

W otwartym oceanie nekton najliczniej występuje na głębokości od 100 do 1000 metrów (obszar mezopelagialu). Jest to uwarunkowane:

* bliskością strefy troficznej,

* niższą temperaturą, co zmniejsza wydatki energetyczne tych organizmów,

* możliwością ukrycia się przed drapieżnikami, ze względu na panujący półmrok.

- neuston

są to organizmy związane z błonką powierzchniową wody. Mogą go stanowić bakterie, niektóre glony, a ze zwierząt np. drobne wioślarki, które „przyklejają się” do błonki powierzchniowej wody od spodu. Pewne owady, np. nartniki, przemieszczają się po powierzchni wody. Przebywają tu też larwy niektórych owadów i niektóre ślimaki. Podpływają ku powierzchni, by zaczerpnąć powietrza atmosferycznego.

- bentos

są to organizmy związane ze środowiskiem dennym zbiorników wodnych. Organizmy te mogą być zanurzone w mule, przytwierdzone do kamieni, innych przedmiotów znajdujących się w wodzie lub mogą poruszać się między nimi.

- peryfiton

są to drobne glony, pierwotniaki, czasem wrotki, nicienie, drobne skorupiaki i inne organizmy osiadłe na roślinach, palach, gałęziach wystających ponad dno zbiornika. Pojęcie to nie jest jednoznacznie określone, w związku z tym w badaniach ekologicznych jest obecnie pomijane lub zastępowane określeniem „organizmy osiadłe”.

11.GŁÓWNE TYPY JEZIOR ZE WZGLĘDU NA GENEZĘ:

• Jeziora polodowcowe:

• Jezioro rynnowe np. j Raduńskie, J Hańcza, Gopło

• Jezioro morenowe Przykładami są np. jeziora: Śniardwy, Mamry, Roś, Niegocin w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, a także niektóre jeziora Finlandii.

• Jezioro wytopiskowe Przykładami są np. jeziora: Nidzkie w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich

• Jezioro karowe, jezioro cyrkowe- powstały na miejscu cyrku lodowego np. Czarny staw, Wielki Staw w Tatrach, Morskie Oko

PODZIAŁ JEZIOR WEDŁUG ŻYZNOŚCI:

• Jezioro oligotroficzne charakteryzujące się niską zawartością substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie i dobrym natlenieniem. Cała wyprodukowana materia organiczna podlega procesowi mineralizacji i powraca do obiegu, stąd mała ilość osadówBłąd! Nie zdefiniowano zakładki. .

• Jezioro eutroficzne odznaczające się dużą koncentracją substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie, co powoduje silny rozwój życia biologicznego przy jednoczesnym spadku ilości tlenu w wodzie i ograniczeniu procesów mineralizacji

• Jezioro hipertroficzne to jezioro, którego wody charakteryzują się bardzo dużą zawartością pierwiastków biogennych.

• Jezioro mezotroficzne jest to typ przejściowy między jeziorem oligotroficznym a eutroficznym.

Podział na częstość z jaką mieszają się wody jeziorne

• amiktyczne- wody nigdy się nie mieszają

• monomiktyczne- wody mieszają się raz do roku

• dimiktyczne- wody mieszają się dwa razy w roku(w naszym klimacie wiosną i jesienią)

• polimiktyczne- wody mieszają się wielokrotnie w ciągu jednego roku

13.EKOLOGICZNE STREFY JEZIOR;

LITORAL:

najpłytsza i najbliższa brzegu strefa, za jej dolną granicę przyjmuje się dolną granicę występowania roślinności. Jest najbardziej zmienny ze środowisk jeziornych. Podlega najsilniejszym dobowym wahaniom temperatury oraz wahaniom stężenia tlenu spowodowanym przez duże nagromadzenie szczątków organicznych. Płytsza część podlega bezpośrednim wpływom lądu,     dopływowi wody i substancji przez nią niesionych po deszczach oraz okresowemu opadowi liści z     drzew i krzewów. Fauna i flora jest bardzo bogata jakościowo i ilościowo. Występują tu makrofity, glony bentosowe, peryfiton, bentos, plankton, nekton. Litoral jest środowiskiem tarła większości ryb a także bytowania i żerowania ich narybku Występują tu płazy, gady (żółwie błotne, zaskrońce) oraz wiele ptaków.

SUBLITORAL;

to strefa poniżej litoralu, często w miejscu, gdzie zaczyna się (bardziej niż w litoralu) gwałtowny spadek dna. Na tym stoku gromadzi się zwykle dużo szczątków pochodzenia litoralnego: trudniej rozkładalne części roślinności twardej, muszle mięczaków itp. Rośliny już tu nie występują, fauna jest znacznie uboższa jakościowo zwykle złożona głównie ze skąposzczetów, niewielkiej liczby gatunków mięczaków, niektórych owadów (ważki, jętki), pijawki

PROFUNDAL:

cała strefa dna poniżej sublitoralu, zwana strefą głębinową. Jest to strefa allotroficzna, nie mająca własnych producentów gdyż nie dochodzi tu światło. Środowisko jest bardzo monotonne, występuje stały brak światła, niska temperatura przez cały rok (ok. 4 C). Najczęściej występuje tylko bakterio- i zoobentos. Zwierzęta nie drapieżne odżywiają się tu martwą substancją organiczną - detrytusem wraz z bakteriami, planktonem, który obumarł i ulega rozkładowi, mogą odżywiać się również w pelagialu.

PELAGIAL:

strefa otwartej wody, ograniczona przez litoral i sublitoral , a od dołu przez profunal. W jeziorach o dużej powierzchni głębokości strefa ta znacznie przewyższa swą objętością pozostałe strefy. Jest jednolita, mało zróżnicowana poziomo, złożona z wody substancji w niej zawieszonych i rozpuszczonych (seston) w tym organizmów (planktonu). Zachodzi tu sezonowa i dobowa zmienność temperatury i stężenia tlenu. Pelagial jest zamieszkany przez plankton i nekton. Plankton to różne grupy bakterio- i fitoplanktonu, a z zooplanktonu: pierwotniaki, wrotki, skorupiaki. W jeziorach eutroficznych występuje drapieżna larwa muchówki a w nektonie sielawa, stynka (w jeziorach mniej żyznych), ukleja, narybek wielu gatunków, a z ichtiożerców - okoń i sandacz

14.KLASY CZYSTOŚCI WÓD:

Klasy czystości wód podaje się na podstawie wyników monitoringu stanu czystości rzek. Ocenę jakości przygotowuje się na podstawie wskaźników fizyko-chemicznych i biologicznych. Klasyfikacji wód dokonuje się poprzez porównanie miarodajnych stężeń zanieczyszczeń określonych wskaźnikami, z normatywnymi stężeniami zanieczyszczeń określonymi w rozporządzeniu Rady Ministrów.

I. Klasa pierwsza Wody w tej klasie charakteryzują się bardzo dobrą jakością: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1, b) wartość wskaźników jakości wody nie wskazują na żadne oddziaływanie antropogeniczne.

II. Klasa druga Wody w tej klasie można określić jako wody o charakterze dobrym: a) spełniają w odniesieniu do większości jakości wody wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2, b) wartość biologicznych wskaźników jakości wody wskazują na niewielki wpływ oddziaływania czynników antropogenicznych.

III. Klasa trzecia Wody w danej klasie określić można jako wody zadowalające: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2 .

IV. Klasa czwarta Wody tej klasy scharakteryzować można jako niezadowalającej jakości: a) spełniają wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A3, b) wartość biologicznych wskaźników jakości wody wskazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilościowe i jakościowe w populacjach biologicznych.

V. Klasa piąta Wody danej klasy identyfikować można z wodami złej jakości: a) nie spełniają wymagań określonych dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, b) wartość biologicznych wskaźników jakości wody wykazują na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części populacji biologicznych.

15.WSKAŹNIKI JAKOŚCI WÓD:

Fizyczne cechy jakości wody
Do cech fizycznych wody należą: temperatura, mętność, barwa, zapach i smak.

Temperatura wód naturalnych zależy w dużym stopniu od ich pochodzenia. Temperatura wód powierzchniowych jest zmienna w ciągu roku od 0 do 250C zależnie od pory roku. Wody podziemne charakteryzują się względnie stałą temperaturą w ciągu roku. Przyjmuje się, że wody podziemne mają temperaturę zbliżoną do średniej rocznej temperatury powietrza danego rejonu. Najczęściej temperatura wód podziemnych wynosi 8-110C.
Temperatura wody wodociągowej powinna wynosić od 7 do 120C.

Mętność wód może być wywołana obecnością drobno zdyspergowanych zawiesin mineralnych bądź organicznych. Mętność wód powierzchniowych zależy od rodzaju koryta rzeki, rodzaju zlewni oraz stanu wody w rzece. Podczas wysokich stanów wody mętność jej jest większa niż podczas stanów niskich.
Mętność wód podziemnych jest przeważnie niewielka, jednak po wypompowaniu wody na powierzchnię może wytrącać się wodorotlenek żelaza (II) Fe(OH)2, a następnie wodorotlenek żelaza (III) Fe(OH)3, natomiast w wypadku dużej twardości węglanowej może wytrącać się węglan wapnia. Te związki chemiczne mogą zwiększać mętność wody.

Barwa wody jest wywołana najczęściej związkami humusowymi wyrugowanymi z gleby. Może ona też być wywołana dostającymi się do wody ściekami przemysłowymi o znacznym zabarwieniu.

Smak wody jest wskaźnikiem jakości określany organoleptycznie, rozróżnia się smak: słony, gorzki, alkaliczny (rozpuszczony w wodzie materiał alkaliczny taki jak sód, potas, smak „mydlany”), kwaśny. Wszelkie inne odczucia smakowe nazywają się posmakiem (np. posmak chlorowy, rybi, metaliczny).

Zapach wody mogą powodować różne związki (najczęściej pochodzenia organicznego) i gazy. W wodach podziemnych najczęściej przyczyną zapachu jest zawartość siarkowodoru. W wodach powierzchniowych zapach wody powstaje w wyniku: zakwitu glonów, mineralizacji osadów dennych oraz odprowadzania ścieków. Zapach wody dzieli się grupy: roślinny (R), gnilny (G), specyficzny (S), który jest powodowany związkami niespotykanymi w wodzie, jak: fenol, nafta, chlor.

Chemiczne wskaźniki jakości wody
Chemiczne wskaźniki jakości wody, które mają decydujące znaczenie w ocenie przydatności danego źródła wody na potrzeby komunalne i przemysłowe, to: odczyn pH, twardość, zasadowość, utlenialność, kwasowość, zawartość dwutlenku węgla, żelaza, manganu, azotanów, chlorków, siarczanów.

Odczyn wody wyraża stopień jej kwasowości lub zasadowości i jest określany ilościowo stężeniem jonów wodorowych. Odczyn wód powierzchniowych naturalnych wynosi 6,5-8,5 pH. Roztwory obojętne mają pH=7, kwaśne pH<7, alkaliczne pH>7. Wody o małych wartościach pH powodują korozję, wody zaś o dużym pH wykazują skłonność do pienienia się.

Twardość wody jest to właściwość wywołana obecnością substancji rozpuszczonych w wodzie, a głównie soli wapnia i magnezu. Poza wymienionymi twardość wody powodują również jony żelaza, glinu, manganu, oraz kationy metali ciężkich. Nadmierna twardość objawia się nadmiarem wytrąconego kamienia podczas podgrzewania wody bądź też może być przyczyną złego pienienia się mydła. Generalnie wody powierzchniowe charakteryzują się mniejszą twardością niż wody podziemne.

Zasadowość wody jest to zdolność do zobojętniania mocnych kwasów w obecności określonych wskaźników. Jest ona wywołana obecnością anionów wodorowęglanowych, rzadziej węglanowych, niekiedy również wodorotlenowych, boranowych, fosforanowych. Najczęściej aniony te występują jako sole wapnia i magnezu i wówczas zasadowość jest równa twardości węglanowej. Zasadowość ma wtórne znaczenie sanitarne, natomiast duże znaczenie w wodach do celów gospodarczych i przemysłowych.

Kwasowość wody jest to zdolność do zobojętniania zasad mineralnych lub węglanów w obecności dodawanych do wody wskaźników. Kwasowość wód naturalnych powoduje wolny dwutlenek węgla, kwasy mineralne i organiczne (humusowe). Kwasowość ogólna nie ma istotnego znaczenia sanitarnego.

Dwutlenek węgla występuje prawie we wszystkich wodach naturalnych. W wodach powierzchniowych pochodzi on głównie z procesów przemian biochemicznych organizmów żywych (głównie glonów) i rozkładu związków organicznych. W wodach podziemnych dwutlenek węgla może pochodzić z procesów przemian formacji geologicznych. Jego obecność w wodzie jest niepożądana ze względu na właściwości korozyjne w stosunku do betonu i metali. Zawartość dwutlenku węgla w wodach podziemnych jest wskaźnikiem sanitarnym.

Żelazo występuje w wodach podziemnych w postaci rozpuszczonej, najczęściej jako wodorowęglan żelaza (III), a niekiedy siarczan (VI) żelaza (II) lub chlorek żelaza (II). W wodach rejonów bagiennych, zalesionych oraz warstw zawierających torf, żelazo może występować w połączeniu ze związkami organicznymi, najczęściej z kwasami humusowymi. Nadmiar żelaza w wodzie psuje jej smak, jest szkodliwy dla zdrowia oraz może być przyczyną rozwoju bakterii żelazistych i zarastania rurociągów.

Mangan występuje w wodach podziemnych zazwyczaj razem z żelazem w ilości 10-20% zawartości żelaza, w podobnych związkach jak żelazo. Jego szkodliwość dla zdrowia jest podobna jak żelaza.

Chlorki są łatwo rozpuszczalne w wodzie i występują we wszystkich wodach w mniejszych lub większych ilościach. W wodach podziemnych występują głównie chlorki pochodzenia geologicznego, natomiast w wodach powierzchniowych i płytkich podziemnych mogą pochodzić dodatkowo ze ścieków i z nawożenia gleb. Chlorki występują razem ze związkami azotowymi, bakteriami i przy podwyższonej utlenialności są ważnym wskaźnikiem zanieczyszczenia wody.

Siarczany, podobnie jak chlorki, występują we wszystkich wodach naturalnych. Są one głównie pochodzenia geologicznego, a w wodach powierzchniowych mogą również pochodzić ze ścieków przemysłowych. Nadmiar siarczanów w wodach może być przyczyną korozji siarczanowej betonu.

Azotany (III) i azotany (V) są istotnym wskaźnikiem oceny jakości wody. Nadmiar azotanów (V) w wodzie może być przyczyną methemoglobinemii niemowląt, a czasami i dorosłych. Azotany (III) w obecności jonów chlorkowych i siarczanowych mogą być przyczyną korozji rurociągów.

Utlenialność wody określa jej zdolność do pobierania tlenu z manganianu (VII) potasu w określonych warunkach. Pobierany tlen jest zużywany do utleniania organicznych i niektórych nieorganicznych związków zawartych w wodzie.

Sucha pozostałość jest oznaczana przez odparowanie 1 dm3 wody i wysuszenie w temperaturze 1050C. Na suchą pozostałość składają się związki mineralne i organiczne rozpuszczone, zawieszone i koloidalne.

Biologiczne i bakteriologiczne właściwości wody
W wodach naturalnych, zwłaszcza powierzchniowych, występują niekiedy duże ilości makro- i mikroorganizmów zwierzęcych i roślinnych. Wynika to ze sprzyjających warunków, jakie stwarza woda rozwojowi tych organizmów.
Świat fauny i flory wodnej jest bardzo różnorodny, a przy tym charakterystyczny dla poszczególnych rodzajów i stężeń rozpuszczonych soli. Rodzaje organizmów występujących w zbiornikach wodnych określają odbywające się w niej procesy biochemiczne. Organizmy zasiedlające zbiorniki wodne są więc swego rodzaju wskaźnikami stopnia czystości wody bądź też wskaźnikami zanieczyszczenia. Dlatego ocena biologiczna jest bardzo ważnym uzupełnieniem fizycznej i chemicznej oceny jakości wód.

Badania biologiczne wód słodkich jest na ogół ograniczone do oznaczania”
- bentosu, czyli organizmów wodnych osiedlających się na dnie zbiornika, jego brzegach i na powierzchni zanurzonych przedmiotów,
- planktonu, czyli ogółu organizmów żyjących w samej wodzie, tj. zawieszonych w niej.

Organizmy stanowiące wskaźniki właściwości biologicznych wody dzieli się na:
- kataroby, organizmy zasiedlające wody czyste,
- saproby, organizmy występujące w wodach o różnym stopniu zanieczyszczenia

Saproby można klasyfikować następująco:
- polisaproby, żyjące w bardzo zanieczyszczonych wodach,
- α i β-mezosaproby, żyjące w wodach umiarkowanie zanieczyszczonych
- oligosaproby, żyjące w wodach czystych.

Wody naturalne zawierają pewne ilości bakterii chorobotwórczych. Zawartość bakterii (liczba kolonii bakterii w 1 cm3 wody) zależy od rodzaju źródła wody. Na przykład woda ze studni artezyjskich nie zawiera bakterii, woda źródlana zabezpieczona przed zanieczyszczeniem może zawierać do 200 kolonii w 1cm3 wody, a woda rzeczna czysta może zawierać do 125 000 kolonii bakterii w 1 cm3 wody.

Analiza bakteriologiczna wody obejmuje badania ilościowe i jakościowe.
W celu określenia ilości bakterii odmierzoną ilość wody nanosi się na pożywki i po określonym czasie w optymalnej dla bakterii temperaturze określa się liczbę kolonii wyrosłych na pożywce.

17.EUTROFIZACJA: z greckiego, znaczy tyle, co „dobrze odżywiony”, choć jest to bardziej nazwa procesu niż stanu, i to procesu naturalnego. Gdyby nie to zjawisko, prawie wszystkie nasze jeziora byłyby niczym innym jak dziurami w ziemi wypełnionymi wodą destylowaną pochodzącą z topniejącego lodowca, praktycznie pozbawioną substancji odżywczych. Substancjami takimi są m.in. pewne związki azotu i fosforu. Powolny spływ tych substancji z lądu i opadów atmosferycznych nawozi wody zbiornika. Dzięki temu może rozwijać się więcej roślin, które z kolei stanowią pokarm innych organizmów.

PRZYCZYNY I SKUTKI
1. Zmiany zagospodarowania zlewni jezior
2. Wycinanie i wypalanie lasów
3. Zwiększanie terenów uprawnych
4. Celowe obniżenie poziomu jezior np. dla uzyskania terenów rolniczych
5. Stosowanie nawozów sztucznych
6. Przejście z hodowli na wielkotowarowy chów zwierząt.
7. Melioracja terenów rolniczych, a zwłaszcza gleb torfowych.
8. Likwidowanie oczek wodnych.
9. Doprowadzanie ścieków.

Przyczyną eutrofizacji jest obciążenie zewnętrzne ?czyli to co wchodzi do jezior zwłaszcza związki biogenne.

Przykładem występowania zjawiska eutrofizacji jest Zalew Zemborzycki, którego woda od kilku lat zamienia się w zielonobrązową zupę. Sinice są groźne dla zdrowia. Zalew przestał być miejskim kąpieliskiem, nawet uprawianie sportów wodnych stało się ryzykowne.

18.OCZYSZCZANIE-To przywracanie wodzie( ściekom, wodom odpadowym) takiej jakości , aby mogła być zwrócona środowisku bez pogorszenia jakości tego środowiska.

METODY OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW;

• METODA MECHANICZNA

• METODA BIOLOGICZNA

• METODA CHEMICZNA

• USUWANIE ZANIECZYSZCZEŃ RESZTKOWYCH= ODNOWA WODY

Oczyszczanie mechaniczne- usuwanie zanieczyszczeń stałych poprzez zatrzymywanie ich na kratach i sitach oraz sedymentacja w płaskownikach, osadnikach i odtłuszczaczach.

Oczyszczanie biologiczne- usuwanie zanieczyszczeń rozpuszczonych w wodzie przy wykorzystaniu organizmów żywych w procesach mikrobiologicznego rozkładu.

Oczyszczanie chemiczne- usuwanie głównie związków azotu i fosforu ze ścieków komunalnych oraz innych zanieczyszczeń pochodzenia przemysłowego.

Odnowa wody- szereg procesów i metod prowadzących w efekcie do takiego stopnia oczyszczenia ścieków ,że mogą one być ponownie użyte jako woda pitna i na potrzeby gospodarcze albo nabrać cechy wód naturalnych.

Glebowo-korzeniowa oczyszczalnia ścieków. Jest to oczyszczalnia III stopniowa. Podczyszczanie wstępne ścieków zachodzi w 3-komorowym, betonowym osadniku gnilnym. Drugi stopień oczyszczania to filtr glebowo-korzeniowy umieszczony w wyfoliowanym wykopie. Wypełnienie złoża to głównie: grunt rodzimy, torf, słoma, kora, bentonit i opiłki żelaza. Złoże obsadzone jest trzciną. Odbiornikiem ścieków jest usytuowany obok staw, który jednocześnie stanowi III stopień oczyszczania.

19.STREFY OCHRONNE-są to obszary o ściśle ustalonych granicach, gdzie obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia odnośnie co do użytkowania gruntów i korzystania z wody.

-POLESKI-doliny rzeczne

-BIEBRZAŃSKI- bagna i torfowiska

20.ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII:

• DREWNO

• ENERGIA WODNA

• ENERGIA WIETRZNA

• ENERGIA SŁONECZNA

• ENERGIA GEOTERMICZNA

• ENERGIA NUKLEARNA

• ORAZ PALIWA SYNTETYCZNE

NIE ODNAWILANE ŹRÓDŁA ENERGII:

• WĘGIEL KAMIENNY

• WĘGIEL BRUNATNY

• ROPA NAFTOWA

• GAZ ZIEMNY

• ŁUPKI BITUMICZNE

• URAN I INNE PIERWIASTKI

1

---