Pedagogika pracy

Pedagogika pracy jako dyscyplina pedagogiczna

• Wykrystalizowała się w latach siedemdziesiątych XX wieku

• Związana z ruchami społecznymi, szczególnie z zagadnieniem stosunku człowieka do pracy

Pedagogika pracy

Etapy drogi prowadzącej do oficjalnego uznania pedagogiki pracy:

1) refleksji nad rolą pracy w życiu człowieka

2) rozwiązań instytucjonalnych i tworzenia teoretycznych podstaw kształcenia zawodowego

3) formalnego i instytucjonalnego tworzenia dyscypliny pedagogicznej pod nazwą pedagogika pracy

Etap refleksji nad rolą pracy w życiu człowieka

• Obejmuje najodleglejsze wieki po wiek XIX

• Człowiek zawsze myślał o tym, jak żyć i co czynić, aby zagwarantować sobie i najbliższym ludzkie warunki bycia i egzystencji

Thomas More (Morus) - twórca idei wychowania przez pracę

• Opisał w Utopii (1516 r.) życie na wyspie, gdzie panuje szczęście

• Sformułował postulat, aby cała młodzież obojga płci pracowała w rolnictwie, a później wybierała inne zawody

Jan Amos Komeński - przysposobienie dziecka do pracy ręcznej i zaznajomienie z gospodarstwem domowym

• Pracę darzył szacunkiem - w tym pracę fizyczną

• Praca - najbardziej skuteczna droga do aktywizowania dziecka, eliminowania nudy, zorientowania dziecka w różnorodności prac zawodowych

Andrzej Frycz Modrzewski

• Prekursor idei wychowania przez pracę w Polsce

• Nawiązywał do pracy ludzkiej i jej roli w wychowaniu

• Do pracy należy przyzwyczajać dzieci od najwcześniejszych lat i systematycznie kontrolować jej wyniki

Andrzej Frycz Modrzewski:

O poprawie Rzeczypospolitej

Wszystkich tedy przyzwyczaić by trzeba do jakiejś pracy.

Kto zaś nie chce pracować, ten niech nie je.

Rodzice powinni troszczyć się o to, aby chłopcy i dziewczęta nie przepędzali swych lat na próżniactwie; niech się starają dawać im zawsze jakąś pracę, a także niech żądają od nich zdania sprawy z tej pracy.

• Zwolennik wszczepienia dzieciom zamiłowania i szacunku do pracy

• Autor projektu uczenia wszystkich dzieci, bez względu na pochodzenie i majątek, jakiegoś rzemiosła

• Postulował, aby chłopcy zaczynali kształcenie przysposabiające do pracy (zawodowe), gdy budzą się w nich zainteresowania

Etap rozwiązań instytucjonalnych i tworzenia teoretycznych podstaw kształcenia zawodowego:

Stanisław Staszic

• Twórca idei kształcenia zawodowego oraz wychowania przez pracę zgodnie z potrzebami gospodarki kraju

• Dążył do upowszechniania i upraktycznienia szkolnictwa elementarnego i średniego („szkoły niedzielne”)

• Inspirował rozwój rzemiosła

• Uznany z ojca polskiego szkolnictwa zawodowego

Wojciech Jastrzębowski

• Twórca nauki o pracy

• Rys ergonomii, czyli nauki o pracy (1857) - zapoczątkował nurt badań nad pracą ludzką

Stanisław Brzozowski

• Twórca koncepcji tzw. „filozofii pracy i swobody”, zwanej również „filozofią czynu i pracy”

• Główne założenie koncepcji - teza o zależności rzeczywistości zewnętrznej od ludzkiej działalności

Świat nie jest gotowy, lecz staje się; człowiek nie poznaje go, lecz tworzy.

Karol Adamiecki

• Teoretyczne podstawy organizacji i zarządzania (zw. wcześniej naukową organizacją pracy)

Tadeusz Kotarbiński

• Zapoczątkował rozwój prakseologii (nauki o sprawnym działaniu)

Tadeusz W. Nowacki

• Twórca pedagogiki pracy na gruncie polskim

• Tworzył teoretyczne podstawy kształcenia zawodowego w okresie powojennym

• Podstawy dydaktyki zawodowej (1971) - stanowiła punkt wyjścia dla pedagogiki pracy

Etap formalnego i instytucjonalnego tworzenia dyscypliny pedagogicznej PP

1972 - Instytut Kształcenia Zawodowego w Warszawie - dyr. T. Nowacki

• Dyscypliny:

# pedagogika gospodarcza

# pedagogika przemysłowa

# pedagogika inżynieryjna

# pedagogika szkoły zawodowej

# pedagogika zawodowa

# pedagogika zakładu pracy

Przedmiot, zadania i działy pedagogiki pracy:

Obszary problemowe - T. Nowacki - 1982

1. cele kształcenia i ich analiza w powiązaniu z przemianami kultury, gospodarki i struktury zatrudnienia

2. problematyka podziału pracy i wyodrębnionych na tej podstawie zawodów, zasad i kryteriów dotyczących tych zagadnień

3. treści kształcenia ustalane na podstawie charakterystyk zawodowych oraz ich dobór i układ

4. zagadnienia wychowawcze z akcentem położonym na wychowanie przez pracę

5. wyposażenie nauczycieli w metodyki i opracowania metodyczne

6. materiały zawodoznawcze - poradnictwo zawodowe

7. dokształcanie i doskonalenie zawodowe - w powiązaniu z zakładem pracy

8. warunki prawidłowej realizacji procesów przygotowania i doskonalenia zawodowego

9. problemy kontroli i oceny kształcenia i doskonalenia zawodowego

10. problemy pedeutologiczne - szkoły zawodowe

Główne obszary pedagogiki pracy

Zygmunt Wiatrowski

1. Pedagogika przedzawodowa

2. Pedagogika zawodowa

3. Pedagogika zakładu pracy

Pedagogika pracy - subdyscyplina naukowa

Przedmiot badań - pedagogiczne aspekty relacji: człowiek-wychowanie-praca

Pedagogika pracy - dyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia ogólnotechnicznego, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego, edukacji prozawodowej , kształcenia i wychowania zawodowego, kształcenia ustawicznego pracujących i bezrobotnych oraz problemy edukacyjne zakładu pracy

Problematyka badawcza pedagogiki pracy

• sylwetka człowieka, jakiego chcemy wychować

• zadania zawodowe, jakie będzie wykonywać absolwent szkoły zawodowej

• treści, metody i środki kształcenia, dokształcania oraz doskonalenia zawodowego

• warunki osobowe i materialne przygotowania człowieka do pracy

• skuteczność kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego

• skuteczność działań edukacyjnych w miejscu pracy

Kształcenie przedzawodowe

• wszystko co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i pomaga w dokonywaniu wyboru zawodu zgodnie z warunkami osobistymi i potrzebami społecznymi

• zawiera: kształcenie ogólne (podstawa kształcenia zawodowego), wychowanie przez pracę (w domu rodzinnym, w przedszkolu, w szkole ogólnej - podstawowa i gimnazjum), kształcenie ogólnotechniczne, preorientację, orientację i poradnictwo zawodowe

Kształcenie prozawodowe

• działania edukacyjne, w następstwie których uczący się poznaje ogólne właściwości zawodów i pracy zawodowej

• zbliża do problemów pracy człowieka

• wykształca ogólne właściwości postawy zawodowej

• przymierza siebie do przyszłej roli zawodowej

• uzyskuje określone przyuczenie do zawodu, nie uzyskując kwalifikacji zawodowych

• teren - liceum profilowane zawodowo

Kształcenie zawodowe

• kształcenie ogólnozawodowe i specjalistyczne, realizowane w różnych instytucjach kształcenia zawodowego (szkoły zawodowe, zakłady pracy), prowadzące do uzyskania kwalifikacji zawodowych

• zawiera strukturę treści dydaktycznych: cele, treści i programy kształcenia i wychowania zawodowego, proces kształcenia zawodowego, formy, metody i środki kształcenia zawodowego, warunki skuteczności i wyniki kształcenia, przydatność zawodowa absolwentów, poradnictwo zawodowe, struktura i organizacja kształcenia zawodowego w Polsce i na świecie

Kształcenie ustawiczne dorosłych w okresie ich aktywności zawodowej

• problemy edukacyjne ludzi pracujących i bezrobotnych (dokształcanie i doskonalenie zawodowe pracowników - wzbogacanie osobowości prowadzące do mistrzostwa w zawodzie)

• problemy adaptacji społeczno-zawodowej, identyfikacji z zawodem i z zakładem pracy, stabilizacji zawodowej, problemy stosunków międzyludzkich z zakładzie pracy

Tereny badawcze pedagogiki pracy

• dom rodzinny, przedszkole i szkoła oraz inne ośrodki wychowania przez pracę i kształtowania osobowości młodego człowieka

• szkoły i inne ośrodki (instytucje) wychowania spełniające funkcję przygotowania młodzieży do świadomego wyboru zawodu (dom, szkoła, organizacje młodzieżowe, środki masowego przekazu)

• szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze realizujące proces przygotowania do pracy zawodowej (np. zakłady pracy)

• ośrodki kształcenia ustawicznego pracowników i bezrobotnych, w tym szkoły dla pracujących, kursy i studia podyplomowe, zakłady pracy i organizacje społeczne prowadzące różne formy ustawicznego upowszechniania oświaty zawodowej

• ośrodki prowadzące badania nad organizacją i skutecznością kształcenia i doskonalenia zawodowego

• zakłady pracy traktowane jako znaczące środowiska działań edukacyjnych

Rozwój zawodowy człowieka:

Pedagogika pracy:

• Rozkłada się na cały okres życia człowieka

• Rozwój zawodowy człowieka - 4 etapy:

1- Etap kształcenia i wychowania przedzawodowego

2- Etap kształcenia prozawodowego

3- Etap kształcenia zawodowego

4- Etap aktywności zawodowej i dalszego kształcenia

Etap kształcenia i wychowania przedzawodowego

• przedszkolny (4-7) - wychowanie przez pracę w rodzinie i przedszkolu

• wczesnoszkolny (7-10) - wychowanie przez pracę, preorientacja zawodowa, poznawanie pracy ludzkiej, kształtowanie stosunku do pracy

• okres obowiązku szkolnego (10-16) - wychowanie przez pracę, kształcenie ogólnotechniczne, orientacja zawodowa

Etap edukacji prozawodowej

• cd. okresu obowiązku szkolnego (16-19) - wychowanie przez pracę, kształcenie ogólnotechniczne i kształcenie prozawodowe

• rozpoznanie ogólnych właściwości pracy zawodowej oraz kształtowanie ogólnych cech pracowniczych

Etap kształcenia zawodowego

• okres przygotowania zawodowego na poziomie gimnazjalnym (16-18) - szerokoprofilowe przygotowanie zawodowe

• okres przygotowania zawodowego na poziomie licealnym (19-21) - szerokoprofilowe przygotowanie zawodowe

• okres kształcenia zawodowego na poziomie wyższym (19-24) - specjalistyczne przygotowanie zawodowe

Etap aktywności zawodowej i dalszego kształcenia

• wczesny wiek dojrzewania zawodowego (18-21) - adaptacja społeczno-zawodowa oraz selekcja zawodowa - wchodzenie w rolę pracownika

• średni wiek dojrzewania zawodowego (21-30) - identyfikacja z zawodem i z zakładem pracy, stabilizacja zawodowa - stawanie się podmiotem pracowniczym

• zaawansowany wiek dojrzałości zawodowej (31-55) - dochodzenie do sukcesu zawodowego - stawanie się inicjatywnym i niezawodnym pracownikiem

• okres przedemerytalny (55-60-65) - dochodzenie do mistrzostwa w zawodzie

• okres emerytalny (60-65<) służenie doświadczeniem zawodowym i społecznym innym

Etapy rozwoju zawodowego D. Supera

1- Nastawienie zawodowe (ukierunkowane na zawód i pracę) - określony stosunek człowieka do jego przyszłości, w której zawód i praca odgrywają zasadniczą rolę społeczną

2. Podejmowanie decyzji zawodowej - pierwszy sprawdzian dojrzałości umysłowej, emocjonalnej i społecznej

3- Adaptacja zawodowa

a) adaptacja do zmienionego środowiska społecznego, sytuacji, zadań i wymagań szkoły zawodowej

b)adaptacja do zmienionego środowiska społecznego, sytuacji, zadań i wymagań zakładu pracy, po ukończeniu szkoły i podjęciu pracy

4- Stabilizacja zawodowa z uwzględnieniem:

a) „wrastania” absolwenta szkoły w środowisko pracy

b) samodoskonalenia społeczno-zawodowego (dorównania poziomowi pracy zespołu,

wybijania się ponad zastany poziom pracy, realizacja poczucia „własnego ja” i wysokich aspiracji

Rozwój zawodowy człowieka K. Czarneckiego

• Rozwój zawodowy - ukierunkowany proces przemian w świadomości jednostki, które powstają w wyniku współzależnego oddziaływania na siebie przedmiotu i podmiotu, w poszukiwaniu własnego miejsca w podziale pracy, twórczym przekształcaniu siebie oraz swojego środowiska materialnego, społecznego i kulturowego

• Zawodowy rozwój jednostki następuje w ciągu całego życia:

1- preorientacja zawodowa dzieci

2- orientacja zawodowa młodzieży

3- uczenie się zawodu przez młodzież

4- praca zawodowa dorosłych

5. reminiscencje oraz refleksje zawodowe emerytów i rencistów

• Zawodowy rozwój dzieci, młodzieży i dorosłych stymulowany jest głównie przez:

# rodzinę dziecka

# szkołę ucznia

# zakład pracy osoby dorosłej

• Stymulacja - świadoma, celowa, zorganizowana, kontrolowana, odpowiedzialna; zmierza do wywierania wpływu starszego pokolenia na młode, pracodawców na pracowników - podnoszenie „jakości życia zawodowego”

• Zawodowy rozwój jednostki uwidacznia się w jakościowych jej zmianach (wynikach):

1- wiedza i umiejętności prozawodowe dzieci

2- dojrzałość społeczno-zawodowa młodzieży do trafnego wyboru szkoły

3- sukcesy szkolno-zawodowe uczniów szkół zawodowych

4- kwalifikacje i kompetencje społeczno-zawodowe absolwentów szkół zawodowych

5- przydatność społeczno-zawodowa do pracy w wyuczonym zawodzie

6- sukcesy społeczno-zawodowe młodych pracowników

7. osobowość zawodowa pracowników

• Rozwój zawodowy człowieka jest procesem obserwowalnym, dającym się wyróżnić z wielu innych procesów życia człowieka.

• Proces ten można poznawać, badać, analizować oraz opisywać w kategoriach społecznych, psychologicznych, pedagogicznych, ekonomicznych, prakseologicznych i filozoficznych

• Zainteresowania problemem zawodowego rozwoju dzieci, młodzieży i dorosłych coraz wyraźniej nasilają się i będą narastały wraz ze zmianami społeczno-gospodarczymi, dotyczącymi poziomu i kierunku kwalifikacji zawodowych

Rozwój zawodowy człowieka:

D. Super

• Proces rośnięcia i uczenia się, któremu podporządkowane są wszelkie przejawy zachowania zawodowego.

• Jest to stopniowy wzrost i zmiany zdolności jednostki do określonych rodzajów zachowania zawodowego.

Teoretyczne i metodologiczne podstawy pedagogiki pracy:

Podstawowe formy działalności człowieka:

Działalność

• postać działania będącego pasmem czynów rozłożonych w większym przedziale czasu, działania, któremu przyznaje się pewien wyższy poziom ważności (doniosłości) - działanie celowe i świadome, a także dowolne zachowanie się ludzkie

Działać

• zmieniać rzeczywistość w sposób mniej lub bardziej świadomy

• to zmierzać do określonego celu w danych warunkach przy pomocy właściwych środków po to, aby dojść od warunków istniejących do warunków odpowiadających przyjętemu celowi

• to włączać w rzeczywistość czynniki, które mają ten skutek, że się przechodzi do układu określonych warunków końcowych

Działanie, które mamy urzeczywistnić, wymaga:

1- wyznaczenia celu

2- wyznaczenia warunków należących do rzeczywistości

3- wyznaczenia środków przystosowanych zarówno do zamierzonego celu, jak też do istniejącej rzeczywistości

Podstawowe formy działalności człowieka

• Działanie świadome jest przejawem aktywności człowieka i stanowi o jego istocie

• Działalność - proces świadomego kierowania swoimi czynnościami i odróżnia się ja od ruchów mimowolnych oraz dowolnych

• Główne elementy i właściwości działania:

1- wiedza

2- umiejętności

3- nawyki i sprawności

4- przyzwyczajenia

5- mistrzostwo

• Podstawowe formy działalności ludzkiej:

1- zabawa

2- nauka (uczenie się)

3- praca (praca zawodowa)

Ponadto:

1- walka

2- twórczość

3- wypoczynek

4- działalność społeczno-kulturalna

Zabawa jako forma działalności ludzkiej

• wykonywana dla przyjemności

• stanowi układ czynności, które pozwalają jednostce zaspokoić potrzeby doraźnego działania

• właściwości zabawy:

# zakłada dochodzenie do wartości materialnych

# nie jest podyktowana motywami praktycznymi czy utylitarnymi

• Funkcje zabawy:

# umożliwia zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań

# ułatwia jednostce wchodzenie w życie społeczne, poznawanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb

# stanowi podstawową formę działalności dzieci w okresie przedszkolnym

• Zabawy powinny mieć charakter:

# zorganizowany

# kształcący

# wychowawczy

• Powinny występować zabawy:

# tematyczne

# konstrukcyjne

# ruchowe

# twórcze

• Zabawa w okresie szkolnym i w okresie aktywności zawodowej - przygotowanie ludzi do spędzania wolnego czasu, poprzez włączenie ich do indywidualnie i społecznie wartościowej zabawy - główne zadanie edukacji permanentnej

• Zabawa w okresie emerytalnym

Nauka jako forma działalności ludzkiej:

Nauka - forma działalności, dzięki której człowiek przygotowuje się do samodzielnego i prawidłowego uczestnictwa w życiu oraz pracy

Proces uczenia się - trwające nieustannie gromadzenie doświadczeń, dzięki którym modyfikowane są dawne formy zachowania lub powstają nowe - proces ciągły, obejmujący całość doświadczeń jednostki; znacznie szersze

Czynność uczenia się - zamierzona aktywność jednostki, w wyniku której zdobywa nowe doświadczenia - prowadzi do osiągnięcia określonego celu (wyniku)

Formy uczenia się:

# uczenie się pamięciowe

# uczenie się przez naśladownictwo

# uczenie się przez próby i błędy

# uczenie się przez rozwiązywanie problemów

# uczenie się przez zrozumienie

# uczenie się przez działanie

Praca jako podstawowa forma działalności ludzkiej:

Praca zawodowa

• działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła do powstawania wytworów i usług społecznie wartościowych oraz do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek i członków ich rodzin

• związana z całym okresem aktywności zawodowej jednostki

• wypełnia człowiekowi ponad połowę życia i najczęściej decyduje o jego kształcie oraz o wyrazie

Podstawowe formy działalności człowieka:

Podstawowe powinności człowieka:

• powinności rodzinne

• powinności zawodowe

• powinności społeczne

• powinności edukacyjne - kształcenie ustawiczne staje się nieodzowną właściwością współczesnego człowieka, obywatela i pracownika

Zainteresowania: Ich rola oraz znaczenie w procesie podejmowania decyzji zawodowej:

Zainteresowania:

• Specyficzne nastawienia poznawcze

• Aby zainteresować się czymś, należy poznawczo wyodrębnić przedmiot zainteresowań oraz określone nastawienia emocjonalne

• Przejawiają się w pozytywnym stosunku wobec danych przedmiotów czy zjawisk

• Dynamizują oraz ukierunkowują działania jednostki, pobudzają do wzmożonych wysiłków na rzecz poznawanego obiektu, zjawiska czy też określonej dziedziny

• W konsekwencji sprzyjają nabywaniu wiedzy oraz kształtowaniu się pewnych umiejętności - człowiek łatwiej postrzega, zapamiętuje i uczy się treści, które są dla niego interesujące, częściej myśli na tematy z nimi związane, chętniej podejmuje w ich obszarze określone działania

D. E. Super stwierdza, że zainteresowania:

• Wpływają na postępy w nauce szkolnej i na studiach

• Determinują wybór zawodu i ukończenie studiów

• Mają wpływ na wybór zawodu i zadowolenie z wykonywanej pracy

• Określają wybór hobby

• Zainteresowania w wieku 14-15 lat nie są trwałe i często się zmieniają

• Wiele zainteresowań związanych jest z określonym wiekiem, wspólnych dla całej młodzieży czy pewnej grupy

• Często zainteresowania zależą od środowiska, w jakim przebywamy

• Zainteresowania mogą zależeć od nauczyciela

Podział zainteresowań D. E. Supera (1972):

• Zainteresowania wyrażane

a) Informacje na ich temat uzyskujemy poprzez odpowiedź na pytanie: Czym się interesujesz?

b) Jeżeli mówimy o czymś, że jest to dla nas interesujące

c) W okresie dzieciństwa oraz w okresie dorastania zainteresowania te zazwyczaj nie są zbyt stałe

d) Najmniej zmienne zainteresowania zawodowe związane są m. in. z posiadaniem określonego talentu czy też wpływem osób dorosłych

• Zainteresowania okazywane

a) Wyrażają się w działaniu, w tym, co rzeczywiście robimy

b) Ich wskaźnikiem może być czas, systematyczność i przyjemność w realizowaniu określonej działalności

c) Np. hobby, rozrywki, działalność pozazawodowa

d) Wiedza na temat zainteresowań okazywanych stanowi ważny czynnik ułatwiający podejmowanie decyzji zawodowej

• Zainteresowania testowane

a) Źródłem danych o tych zainteresowaniach są różnego rodzaju testy, szczególnie testy wiadomości, uwagi i pamięci

b) Przez zwracanie na coś uwagi lub przypominanie sobie tego, co wiemy, ujawniamy, niekoniecznie zdając sobie z tego sprawę, swoje zainteresowania

c) Zainteresowania te trudno odróżnić od zdolności

d) Źródłem danych może być stosunek emocjonalny do przedmiotów szkolnych

• Zainteresowania inwentaryzowane

a) Zainteresowania te diagnozowane są za pomocą specjalnych inwentarzy, zawierających dużą liczbę pytań

b) Stosowane są różnorodne kwestionariusze i ankiety różniące się od inwentarzy mniejszą liczbą pytań oraz łatwością obliczania i ewentualnej interpretacji uzyskanych wyników

Zdolności

• Różnice, które decydują o niejednakowych rezultatach w uczeniu się i działaniu przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu oraz w porównywalnych warunkach zewnętrznych określane są pojęciem zdolności

• Badacze problemu zdolności prezentują wiele różnorodnych stanowisk

Podział zdolności:

• Zdolności ogólne i zdolności specjalne

• Pojęcie zdolności ogólnych utożsamia się często z pojęciem inteligencji, rozumianej jako zdolność wykonywania wielu różnorodnych czynności

• Pojęcie zdolności specjalnych odnosi się do umiejętności wykonywania czynności ściśle określonych

L. L. Thurston

• Zaprezentował tzw. czynnikową koncepcję inteligencji

• Na zdolność ogólną składa się 7 zdolności podstawowych

Zdolności podstawowe

1. Rozumienie słów - przejawia się np. w takich zadaniach: układanie zdań z wyrazów nieuporządkowanych (tzw. rozsypanki)

2. Płynność słowna - jej miarą jest np. szybkość wymieniania z pamięci słów rozpoczynających się na określoną literę, wypowiadanie słów odpowiednio rymujących się

3. Zdolność operowania liczbami - przejawia się głównie w szybkości i dokładności

wykonywania prostych działań arytmetycznych

4. Zdolność przestrzenna - obejmuje spostrzeganie stosunków przestrzennych oraz

zmian w układach przestrzennych

5. Pamięć kojarzeniowa - jej miarę stanowi umiejętność pamięciowego kojarzenia par

słów czy sylab

6. Szybkość spostrzegania - przejawia się w szybkości i dokładności ujmowania

szczegółów w przedmiotach, podobieństw i różnic między nimi

7. Zdolność ogólnego rozumowania - indukcja - przejawia się w zadaniach

wymagających wynajdywania ogólnych reguł (zasad) na podstawie podanych szczegółów oraz w zadaniach wymagających rozumowania matematycznego

D. Goleman

• Wyróżnił jeszcze jeden rodzaj zdolności, które wspierają (a niejednokrotnie stanowią podstawowy warunek) osiągania sukcesów zawodowych i życiowych - określone pojęciem inteligencji emocjonalnej (określane również pojęciem kompetencji społecznych) - jej miarę stanowią następujące zdolności:

# Zdolność do rozpoznawania i nazywania własnych uczuć, emocji i pragnień oraz świadomość ich wpływu na innych

# Zdolność radzenia sobie z własnymi emocjami, umiejętność kontrolowania impulsywnych reakcji

# Upór w sytuacjach porażki i umiejętność kierowania swoimi emocjami, tak, aby sprzyjały w osiąganiu celów

# Empatia - umiejętność współdziałania z innymi, umiejętność rozpoznawania uczuć u innych

# Sztuka nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych

---