Bezpieczeństwo i higiena pracy w sektorze energetycznym

Marek Rozya Autor jest doradcą Prezesa URE

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, pomimo podpisania umowy akcesyjnej 16 kwietnia 2003 r., wymaga ciągle jeszcze kolejnych działań dostosowawczych. Do newralgicznych obszarów wymagających takich działań z całą pewnością można zaliczyć bezpieczeństwo i higienę pracy, a zwłaszcza tworzenie i funkcjonowanie bezpiecznych miejsc pracy. Prace w tym zakresie od 1994 r. w ramach strategicznego programu rządowego „Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy” realizuje Centralny Instytut Ochrony Pracy. Ich celem jest nie tylko dostosowanie polskiego prawa do postanowień dyrektyw Unii Europejskiej i norm europejskich w tym zakresie, także, by ich praktyczna realizacja służyła ograniczeniu strat społecznych związanych z wykonywaniem pracy.

Wdrożenie nowych wymagań do praktyki będzie związane z kosztami, które będą musiały ponieść m.in. przedsiębiorstwa energetyczne. W przypadku szeroko rozumianego sektora energetycznego, z uwagi na zasady cenotwórstwa opartego na bazie kosztów uzasadnionych, sprawa ta nabiera szczególnego znaczenia. Idzie o to, by sfera BHP nie stała się obszarem, ani nadmiernego ograniczania wydatków, ani źródłem dodatkowych kosztów.

Uznając te problemy za niezwykle istotne, w maju 2003 r. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki na podstawie art. 28 ustawy - Prawo energetyczne zwrócił się do wybranych losowo 34 koncesjonowanych przedsiębiorstw energetycznych z prośbą o nadesłanie syntetycznej oceny stanu funkcjonowania sfery BHP, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów finansowych i rozwiązań organizacyjno-funkcjonalnych w tym zakresie. Przedmiotem szczegółowego zainteresowania były następujące kwestie:

• zasady finansowania oraz struktura wydatków na bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników,

• sposób realizacji zadań związanych z BHP, czy są one realizowane w oparciu o własne służby, czy ich realizacja następuje na zasadach outsourcingu - czyli na przekazaniu zadań, funkcji i procesów firmie zewnętrznej specjalizującej się w danej dziedzinie,

• w przypadku własnych służb BHP określenie zasad wyboru rodzaju odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, sposobów ich serwisowania, okresu ich używalności, czy jest to ustalane w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, czy delegatem załogi,

• w przypadku outsourcingu - kryteria i zasady wyboru firmy zewnętrznej, czy jest to firma w jakiś sposób zależna np. poprzez wykorzystanie potencjału ludzkiego bądź materialnego przy tworzeniu firmy „córki”, jak zmieniły się koszty funkcjonowania sfery bezpieczeństwa i higieny pracy przy wyodrębnieniu jej na zewnątrz.

Mając na uwadze przystąpienie Polski do Unii Europejskiej (po pozytywnym wyniku referendum) 1 maja 2004 r., Prezes URE poprosił również o nadesłanie programu długookresowych działań w zakresie BHP w związku z przystosowaniem polskich przepisów dotyczących sfery BHP do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej. Chodzi tu przede wszystkim o wdrażanie Dyrektywy 89/391/EWG w sprawie wprowadzania środków sprzyjających poprawie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dyrektywa Ramowa). Celem jej jest wprowadzanie środków stymulujących do działania w kierunku poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników podczas pracy. Jest ona jedną z najważniejszych dyrektyw w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w grupie dyrektyw społecznych.

Zapytanie skierowano do 34 koncesjonowanych przedsiębiorstw energetycznych działających w sferze wytwarzania, przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej, ciepła i gazu. Z nadesłanych odpowiedzi wynika, że w 32 przedsiębiorstwach (na podstawie art. 237¹¹ Kodeksu Pracy [Służba bhp]:

§ 1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „służbą bhp”, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2. Jeżeli pracodawca nie jest obowiązany do powołania służby bhp, o której mowa w § 1, obowiązek wykonywania zadań tej służby spoczywa na pracodawcy.

§ 3. Pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy albo pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. ...) działają własne służby BHP, w dwóch zatrudniających poniżej 100 pracowników zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy powierzono specjaliście z zewnątrz zatrudnionemu na umowę zlecenie. Jest to zgodne z prawodawstwem Unii Europejskiej, w której większość pracodawców musi zatrudniać własnych specjalistów BHP. W wielu krajach Wspólnoty obowiązek ten jest uzależniony od wielkości przedsiębiorstwa. I tak np. w Niemczech, w firmach liczących ponad 20 pracowników, istnieje obowiązek powołania jednego lub dwóch inspektorów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. We Francji w przedsiębiorstwach zatrudniających ponad 50 pracowników powoływane są specjalne komisje zajmujące się ochroną pracy.

W związku z tym, że większość przedsiębiorstw energetycznych, do których skierowano zapytanie (za wyjątkiem trzech) zatrudnia więcej niż 250 pracowników w myśl art. 237¹² Kodeksu Pracy (§ 1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje Komisję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, zwaną dalej „Komisją” jako swój organ doradczy i opiniotwórczy. ...), działają w nich Komisje BHP. Mając na uwadze fakt, że w myśl obowiązującego prawa w przeważającej większości przedsiębiorstw energetycznych funkcjonują zarówno służby BHP, jak i komisje BHP, niemożliwe jest powierzenie obsługi sfery BHP jako całości firmie zewnętrznej na zasadzie outsourcingu. Spośród przedsiębiorstw energetycznych, do których skierowano zapytanie jedynie w dwóch skorzystano z outsourcingu w sferze BHP. Są to: Zakład Energetyczny Białystok SA, w którym zaopatrzeniem w konkretne wzory ubrań i obuwia roboczego posiadających stosowne certyfikaty, wybierane w porozumieniu z pracownikami i zatwierdzane przez Wydział BHP i P.poż. zajmuje się spółka „córka” - ZEB Przedsiębiorstwo Produkcyjno Handlowe EKTO Sp. z o.o. (100% własność ZEB SA)1) oraz Zespół Elektrociepłowni Poznańskich SA, w którym zakupami, dystrybucją odzieży, obuwia i sprzętu ochronnego, a także jej praniem, konserwacją i naprawą zajmuje się firma zewnętrzna - GOS-ZEC Sp. z o.o. (40% własność ZEC-P SA) ²⁾.

W pozostałych przedsiębiorstwach energetycznych wykorzystanie zasady outsourcingu daje się zauważyć przy realizacji prac obsługowo-naprawczych, pomocniczych i transportowych.

Struktura wydatków poniesionych przez przedsiębiorstwa energetyczne na sferę BHP z uwagi na przedstawioną przez nie niejednolitą strukturę kosztów może mieć jedynie orientacyjny charakter, zilustrowany poniżej na przykładzie dwóch spółek zajmujących się dystrybucją energii elektrycznej, dwóch zajmujących się dystrybucją ciepła, dwóch elektrociepłowni, dwóch elektrowni oraz dwóch spółek dystrybucyjnych gazu.

Tabela 1. Struktura wydatków poniesionych przez zakłady energetyczne na sferę BHP

-

sprzęt i materiały BHP

-

świadczenia rzeczowe związane z BHP (napoje, posiłki i higiena)

-

odzież ochronna, robocza i sprzęt ochronny

-

szkolenia BHP

-

opieka zdrowotna

-

dodatki za pracę w warunkach szkodliwych i uciążliwych

-

odszkodowania i świadczenia wyrównawcze

-

odzież ochronna, robocza i sprzęt ochronny

-

świadczenia rzeczowe związane z BHP (napoje, posiłki i higiena)

-

usługi związane z BHP (przeglądy sprzętu, legalizacja urządzeń itp.)

-

odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy

-

ochrona zdrowia

-

szkolenia

-

świadczenia rzeczowe związane z BHP (napoje, posiłki i higiena)

-

odzież ochronna, robocza i sprzęt ochronny

-

ekwiwalent za pranie i naprawy

-

badanie sprzętu elektroizolacyjnego

-

szkolenia BHP

-

ochrona zdrowia

-

koszty wydziałowe

-

świadczenia rzeczowe związane z BHP (napoje, posiłki i higiena)

-

odzież ochronna, robocza i sprzęt ochronny

-

ochrona zdrowia

-

szkolenia BHP

-

poprawa warunków BHP

-

dodatkowe wynagrodzenie z tytułu warunków szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych

-

odzież ochronna, robocza i sprzęt ochronny

-

świadczenia rzeczowe związane z BHP (napoje, posiłki, higiena)

-

pozostałe

-

ochrona zdrowia

-

ekwiwalent za pranie odzieży

-

poprawa warunków BHP

	I	II
1. Zakłady energetyczne (spółki dystrybucyjne)
	8,24%	8,00%
	19,46%	33,60%
	50,56%	28,40%
	2,34%	3,75%
	19,40%	3,68%
	-	22,20%
	-	0,37%
2. Przedsiębiorstwa energetyki cieplnej (spółki dystrybucyjne)
	34,69%	38,23%
	54,38%	19,19%
	9,39%	9,77%
	1,54%	-
	-	28,69%
	-	4,12%
3. Elektrociepłownie
	47,84%	40,00%
	18,74%	37,00%
	9,15%	-
	0,60%	-
	0,82%	22,00%
	22,85%	1,00%
4. Elektrownie
	24,15%	-
	20,66%	16,07%
	40,81%	10,85%
	9,95%	9,35%
	4,43%	-
	-	33,20%
	-	30,53%
5. Spółki zajmujące się dystrybucją gazu
	46,86%	8,32%
	42,10%	5,44%
	11,04%	8,77%
	-	8,04%
	-	7,73%
	-	61,70%

We wszystkich ankietowanych przedsiębiorstwach energetycznych wydatki na sferę BHP realizowane są z własnych środków. W przytoczonych powyżej strukturach wydatków można dostrzec pewne różnice - wynikające z niejednolitych warunków w jakich funkcjonują poszczególne zakłady energetyczne. Różnice w wielkości wydatków poniesionych na odzież roboczą, ochronną i sprzęt ochronny wynikają przede wszystkim z faktu, że czasokres używalności niektórych środków ochronnych wynosi niekiedy nawet do trzech lat, a analizą objęty był jedynie 2002 rok. We wszystkich 34 koncesjonowanych przedsiębiorstwach energetycznych funkcjonują tabele norm przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej zawierające między innymi zasady przydziału, wykazy stanowisk pracy, okresy używalności ustalone w porozumieniu z przedstawicielami pracowników lub organizacjami związkowymi. Zakupy środków ochrony indywidualnej, odzieży, obuwia roboczego i ochronnego odbywają się w drodze przetargów, w trybie zamówień publicznych oraz w drodze swoistego „konkursu ofert” (wybór najkorzystniejszej oferty z uwagi na cenę, warunki płatności, termin dostawy) przy z góry określonej jakości oferowanego produktu. Niektóre z przedsiębiorstw stosują wybór oferenta poprzez testowanie oferowanych produktów, a następnie wybór najkorzystniejszego z punktu widzenia zakładu i pracowników asortymentu odzieży, obuwia roboczego i ochronnego. Są również przedsiębiorstwa, które mają stałych, sprawdzonych poprzez lata współpracy dostawców.

Przytoczona na wstępie Dyrektywa 89/391/EWG w sprawie wprowadzania środków sprzyjających poprawie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dyrektywa Ramowa) powinna być wprowadzana w życie przede wszystkim poprzez zapobieganie ryzyku zawodowemu. Pracodawca przy realizacji tego celu powinien kierować się dziewięcioma zasadami prewencji i stosować je w odpowiedniej kolejności.

Zasady zapobiegania ryzyku zawodowemu:

• Unikanie ryzyka - stosowane rozwiązania technologiczne, maszyny, urządzenia, materiały oraz organizacja pracy nie powinny powodować ryzyka dla pracownika.

• Ocena ryzyka, którego nie można uniknąć - w jej następstwie pracodawca musi podjąć środki zapobiegawcze, które zwiększą poziom bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

• Zapobieganie ryzyku u źródła - należy koncentrować się na źródle ryzyka i sposobach jego wyeliminowania lub ograniczenia.

• Dostosowanie pracy do człowieka - powinno być uwzględniane przy projektowaniu stanowisk pracy, wyborze wyposażenia roboczego, projektowaniu metod produkcyjnych i metod pracy.

• Stosowanie nowych rozwiązań technicznych.

• Zastępowanie środków niebezpiecznych bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi.

• Prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej - powinno ono obejmować organizację pracy, warunki pracy, technikę, stosunki społeczne oraz wpływ czynników związanych ze środowiskiem pracy.

• Priorytet środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej - stosowanie środków ochrony zbiorowej rozszerza zakres ochrony na wszystkie osoby, których może dotyczyć.

• Instruowanie pracownika - jedynie odpowiednio poinstruowani pracownicy mogą mieć dostęp do obszaru w którym grozi poważne niebezpieczeństwo.

Długookresowe programy działań w zakresie BHP powinny być ściśle powiązane z przedstawionymi powyżej zasadami. W tym miejscu więcej uwagi należy poświęcić dwóm zasługującym na imienne wyróżnienie przedsiębiorstwom energetycznym - Elektrowni „Bełchatów” SA i FENICE Poland Sp. z o.o.

Elektrownia „Bełchatów” SA

W Elektrowni Bełchatów wdrożony i utrzymywany jest Zintegrowany System Zarządzania Jakością, Środowiskiem i BHP - certyfikat PCBC i JQNet Nr JBS - 43/1/2003 z 7.03.2003 r. (wcześniej ZSZ Środowiskiem i BHP - certyfikat PCBC i JQNet Nr BS - 1/1/2002 z 10.01.2002 r.).

Plan poprawy warunków BHP na 2003 rok:

1)	zmniejszenie narażenia na hałas - 18 zadań,
2)	ograniczenie zagrożeń występujących na stanowiskach - 43 zadania,
3)	poprawa warunków higieniczno sanitarnych - 3 zadania,
4)	polepszenie warunków ergonomicznych stanowisk pracy - 9 zadań,
5)	poprawa warunków środowiska pracy - 35 zadań.

Podobne zadania zrealizowane w Elektrowni w 2002 r. pochłonęły ponad 33% wszystkich wydatków na BHP, co świadczy o przywiązywaniu w przedsiębiorstwie dużej wagi do przedsięwzięć mających na celu poprawę bezpieczeństwa i higieny pracy.

FENICE Poland Sp. z o.o.

FENICE Poland działa w obszarze energii i ekologii stosując Zintegrowany System Zarządzania Jakością, Środowiskiem i BHP funkcjonującym według międzynarodowych norm ISO 9001:2000, ISO 14001:1996 oraz PN-N-18001.

Plan poprawy warunków BHP w FENICE Poland:

1)	poprawa niezawodności zasilania, przy jednoczesnym obniżeniu ryzyka zawodowego pracowników poprzez modernizację obiektów, instalacji oraz urządzeń energetycznych,
2)	dążenie do stałej poprawy BHP oraz ciągłego doskonalenia działań w tym zakresie poprzez wdrażanie postępu technicznego oraz najwyższych osiągnięć nauki,
3)	stosowanie procedury „Identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego”,
4)	wdrażanie nowych i bezpiecznych technologii,
5)	prowadzenie monitoringu występujących na stanowiskach roboczych „czynników środowiska pracy”.

Podobne zadania realizowane w spółce w 2002 r. pochłonęły 61,7% wszystkich wydatków na sferę BHP.

Wdrożony System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy potwierdzony spełnieniem normy PN-N-18001 mają również Poznańska Energetyka Cieplna SA oraz Elektrociepłownie Wybrzeże SA. W planach wprowadzenie Systemu Zarządzania BHP opartego na normie PN-N-18001 mają:

-	Mazowiecka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o.,
-	Zespół Elektrociepłowni Poznańskich SA,
-	Elektrociepłownia Kraków SA,
-	Zamojska Korporacja Energetyczna SA.

Z analizy nadesłanych przez przedsiębiorstwa energetyczne odpowiedzi wynika, że praktycznie we wszystkich z nich wdrażane są polskie przepisy prawne przenoszące na grunt prawa krajowego postanowienia Dyrektywy Ramowej. Przykładowe formy realizacji powyższego to:

-	doskonalenie metodologii oceny ryzyka zawodowego oraz dokonywanie oceny efektywności działań profilaktycznych,
-	poprawa warunków pracy poprzez inwestycje, modernizację obiektów i instalacji energetycznych,
-	wdrażanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych,
-	prowadzenie systematycznych pomiarów środowiska pracy,
-	dostosowywanie uregulowań zakładowych do zmieniających się przepisów,
-	identyfikacja, szacowanie i dokumentowanie ryzyka zawodowego,
-	okresowe przeglądy stanowisk pracy.

Przyjmowanie przez Polskę, a co za tym idzie i przez sektor energetyczny, prawnego dorobku Unii Europejskiej prowadzi do wielu zmian, zarówno w polityce państwa jak i przedsiębiorstw. Dotyczą one nie tylko wdrażania procesów oceny ryzyka zawodowego i działań podejmowanych w celu jego zmniejszania, lecz także kreowania kultury bezpieczeństwa. Celem tej polityki jest również ograniczanie kosztów ekonomicznych związanych z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi, ponoszonych przez społeczeństwo i przedsiębiorstwa, a tym samym umożliwienie rozwoju ekonomicznego i osiągnięcie sukcesu gospodarczego Polski w zjednoczonej Europie. Warunki pracy w dzisiejszej Europie w niczym nie przypominają już warunków z minionych dziesięcioleci. Następują gwałtowne zmiany w metodach produkcji i zarządzania, wdrażane są technologie dotąd nieznane, postępuje informatyzacja i globalizacja, zwiększają się wymagania konkurencyjności. Przyszła pozycja Polski w Europie będzie zależeć od zdolności reagowania polskich przedsiębiorstw, w tym także energetycznych na te zmiany, od skuteczności działań na rzecz minimalizacji strat i kosztów we wszystkich obszarach działalności, w tym również w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podsumowując można stwierdzić, że funkcjonowanie sfery BHP we wszystkich 34 koncesjonowanych przedsiębiorstwach energetycznych jest zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Analizując strukturę i wielkość wydatków poniesionych na sferę BHP można stwierdzić, że są one w pełni uzasadnione z punktu widzenia obecnie obowiązujących przepisów w tej dziedzinie. Nie stwierdzono też występowania ani zjawisk rozrzutności, ani też nadmiernych oszczędności w tym zakresie. W związku z tym, że większość dyrektyw Unii Europejskiej z dziedziny Bezpieczeństwa i Higieny Pracy została już przeniesiona do prawa polskiego - te polskie przedsiębiorstwa (w tym także energetyczne), które nie mają problemów ze spełnianiem wymagań obowiązującego prawa polskiego, nie poniosą też znaczących kosztów związanych z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r.

---