Zaskarżanie orzeczeń sądowych
Kpc rozróżnia środki odwoławcze i inne środki zaskarżenia (363§1).
Środki odwoławcze: apelacja, kasacja, zażalenie (367-398);
Inne środki zaskarżenia:
sprzeciw od wyroku zaocznego,
sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym,
zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym,
skarga na czynności komornika,
specjalne zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym i odwołania od decyzji:
Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki,
Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji,
Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego
wnoszone do Sądu Okręgowego w Warszawie,
odwołanie decyzji organów rentowych,
skarga na orzeczenie referendarza sądowego.
Środki odwoławcze sensu stricto zmierzają do zmiany lub uchylenia zapadłego orzeczenia sądowego przez wywołanie orzeczenia sądu wyższej instancji (charakter dewolutywny).
Nadzwyczajnym środkiem odwoławczym jest skarga o wznowienie postępowania.
APELACJA
Przysługuje od :
- wyroku sądu I instancji (367);
- od postanowień orzekających co do istoty sprawy wydanych w postępowaniu nieprocesowym przez sąd I instancji (518);
od postanowienia sądu okręgowego o uznaniu orzeczenia zagranicznego (1148§3);
W postępowaniu apelacyjnym sąd II instancji bada sporne kwestie, które skarżący określił jako zarzuty apelacji. W granicach zaskarżenia, z urzędu bada, czy postępowanie przed sądem I instancji nie było dotknięte nieważnością (378§1). Kpc nie przewiduje zakazu zmiany zarzutów apelacyjnych. Nie można tylko zmieniać zarzutów apelacji w taki sposób, by zachodziła kolizja z wnioskiem co do zaskarżenia wyroku w całości lub w części. Nie jest wyłączona zmiana zarzutów przed upływem terminu do wniesienia apelacji.
Nieważność postępowania zachodzi w następujących wypadkach (379, 1099):
jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna;
jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany;
jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie rozstrzygnięta;
jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami albo jeżeli w rozpoznawaniu sprawy udział brał sędzia wyłączony z mocy ustawy;
jeżeli strona pozbawiona została możności obrony swoich spraw;
jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy ze względu na wartość przedmiotu sporu;
jeżeli zachodził w sprawie brak jurysdykcji krajowej;
Przyczyny nieważności stanowią uchybienia procesowe, które powodują zawsze nieważność postępowania i to bez względu na wpływ tych uchybień na wynik sprawy (tzw. bezwzględne podstawy zaskarżenie orzeczenia).
Apelacja powinna czynić zadość ogólnym wymaganiom przepisanym przez kpc dla pisma procesowego oraz spełniać szczególne warunki przepisane dla apelacji, a mianowicie powinna zawierać:
oznaczenia wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżany w całości, czy w części;
zwięzłe przedstawienie zarzutów;
uzasadnienie zarzutów;
wskazanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie przed sądem I instancji nie było możliwe albo, że potrzeba powołania się na nie wynikła później;
wniosek o zmianę lub uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia.
(Brak w apelacji takiego wniosku stanowi istotną wadę apelacji. Jeżeli jednak w treści apelacji widoczne jest, że strona, która ją wniosła, zmierza do uchylenia orzeczenia, to należy przyjąć, że apelacja może otrzymać prawidłowy bieg).
Apelacja może zawierać jeszcze inne wnioski, w szczególności: o przeprowadzenie określonych dowodów, jeżeli potrzeba powołania się na nie wynikła później, o wzięcie przez sąd pod rozwagę postanowień sądu I instancji poprzedzających wydanie wyroku (postanowienia orzekającego co do istoty sprawy wydanego w postęp. nieprocesowym), które nie uległy oddzielnemu zaskarżeniu; o wstrzymanie wykonania postanowienia, nadającego wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności; oraz o przyznanie kosztów postępowania przed sądem II instancji od strony przeciwnej.
W sprawach o roszczenia majątkowe skarżący powinien podać wartość przedmiotu zaskarżenia (wartość ta decyduje o wysokości opłat sądowych należnych od apelacji, a następnie o kosztach procesu za II instancję).
Apelację należy wnieść w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie zażąda doręczenia wyroku z uzasadnieniem w terminie dwutygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia (369). Termin dwutygodniowy do wniesienia apelacji jest terminem ustawowym i procesowym - oblicza się go według przepisów kpc. Jeżeli strona bez swej winy temu terminowi uchybiła, może wnieść na ogólnych zasadach o jej przywrócenie.
Po doręczeniu apelacji stronie przeciwnej, strona ta może w ciągu tygodnia wnieść odpowiedź na apelację wprost do sądu II instancji (372). Wniesienie odpowiedzi na apelację zależy od woli strony przeciwnej, tak że jej wniesienie nie pociąga za sobą żadnych ujemnych skutków procesowych.
Odpowiedź na apelację jest pismem procesowym przygotowawczym, wobec tego powinny być zachowane ustawowe warunki przepisane przez kodeks dla tych pism.
Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Przewodniczący w tym sądzie przeprowadza nad apelacją postępowanie wstępne (instrukcyjne), w toku którego bada, czy apelacja nie zawiera jakichś braków. Jeśli stwierdzi braki, postąpi z nią zależnie od charakteru stwierdzonego braku. Gdy braku nie da się w myśl przepisów kpc usunąć, np. apelacja została wniesiona po terminie lub z ustawy jest niedopuszczalna, przewodniczący kieruje apelację na posiedzenie niejawne, na którym apelacja zostaje odrzucona postanowieniem sądu. Na postanowienie sądu odrzucające apelację jako na postanowienie kończące postępowanie służy zażalenie.
Jeżeli apelacja nie zawiera żadnych braków lub stwierdzone braki mogą zostały usunięte, po doręczeniu odpisu apelacji stronie przeciwnej (odpowiedź na apelację strona przeciwna wnosi bezpośrednio do sądu II instancji) przewodniczący zarządza przedstawienie sprawy sądowi II instancji.
Postępowanie wstępne przeprowadzone przed sądem I instancji powtórzone zostaje przed sądem II instancji, który może na posiedzeniu niejawnym odrzucić apelację, jeżeli ulegała ona odrzuceniu przez sąd I instancji. Jeżeli sąd ten dostrzeże braki, do których usunięcia strona nie była wzywana przez sąd I instancji, zażąda ich usunięcia albo zwróci w tym celu akta sprawy z apelacją sądowi I instancji.
Jeżeli apelacja nie zawiera żadnych braków, zostaje wyznaczona rozprawa przed sądem II instancji, wyznaczony zostaje sędzia - sprawozdawca, o terminie rozprawy zawiadamiani są pełnomocnicy stron, same strony, jeśli nie są zastępowane przez pełnomocników. W jednym tylko wypadku sąd II instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym - przy zachodzącej nieważności postępowania.
Rozprawa przed sądem II instancji, po wywołaniu sprawy, rozpoczyna się od sprawozdania sędziego - sprawozdawcy, który zwięźle przedstawia stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem zarzutów i wniosków apelacyjnych. Następnie zabierają głos strony, ewentualnie ich pełnomocnicy procesowi, prokurator, jeżeli bierze udział w sprawie. Poza tym do tej rozprawy stosuje się odpowiednio przepisy o rozprawie przed sądem I instancji. Rozprawa jednak przed sądem II instancji odbywa się zawsze bez względu na niestawiennictwo jednej lub obu stron. Wydany wyrok nie jest zaoczny (376).
W postępowaniu apelacyjnym nie mają zastosowania przepisy kodeksu o wzywaniu do wzięcia udziału w sprawie osób nie występujących dotąd w procesie i zawiadamianiu innych osób o toczącym się procesie (391).
Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji (378§1). Granice apelacji mają charakter przedmiotowy (gdy chodzi o zakres zaskarżenia, czyli podważenie całości lub tylko niektórych części orzeczenia) i podmiotowy. Także w granicach zaskarżenia sąd II instancji bierze pod uwagę nieważność postępowania (378§1 zd.2).
Granicami podmiotowymi apelacji sąd II instancji jest związany, bowiem skarżący określa w apelacji, przeciwko komu ten środek odwoławczy kieruje. Kpc dopuszcza jednak możliwość uwzględnienia apelacji z urzędu także w stosunku do współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, jeżeli są to współuczestnicy materialni (gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa i obowiązki są wspólne także dla tych współuczestników - 378§2). Oznacza to, że apelacja wniesiona przez niektórych współuczestników materialnych powoduje, że zaskarżony wyrok nie uprawomocnił się wobec wszystkich współuczestników, gdy prawa i obowiązki współuczestników są wspólne. Nie dotyczy to sytuacji, kiedy prawa i obowiązki wszystkich współuczestników oparte są tylko na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej.
Problem tzw. nowości w postępowaniu apelacyjnym kpc rozwiązuje w art. 381, stanowiąc, iż „sąd II instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem I instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później”. Na wnoszącym apelację spoczywa ciężar wykazania, że nie mógł przytoczyć tych faktów i powołać dowodów w postępowaniu przed sądem I instancji albo, że nie było wówczas takiej potrzeby.
Sąd II instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (382).
Jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji przez sąd II instancji powstanie zagadnienie prawne (390) budzące poważne wątpliwości, sąd ten może odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić to zagadnienie prawne SN do rozstrzygnięcia. Uchwała SN podjęta w tej sprawie jest wiążąca.
Sąd II instancji po przeprowadzonej rozprawie wydaje orzeczenie, w którym może:
oddalić apelację,
uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I instancji,
zmienić zaskarżone orzeczeni i orzec co do istoty sprawy,
uchylić zaskarżone orzeczenie i pozew odrzucić,
uchylić zaskarżone orzeczenie i postępowanie umorzyć.
Ad 1. Sąd II instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna i jeżeli brak podstaw, które należy brać pod uwagę z urzędu (nieważność postępowania); oddala także apelację, jeżeli zaskarżone orzeczenie, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu. Oddalenie apelacji ma ten skutek, że orzeczenie sądu I instancji zachowuje swą moc. Może mieć miejsce wtedy, gdy orzeczenie sądu I instancji nie ma wad (385).
Ad 2. Sąd II instancji uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania, jeżeli:
stwierdzi nieważność postępowania (386§2) albo sąd nie rozpoznał istoty sprawy (386§4),
gdy wydanie wyroku co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (386§4).
Jeżeli sąd II instancji stwierdzi nieważność postępowania, jest obowiązany uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, znosząc postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością. Ten sam obowiązek zachodzi, gdy sąd nie rozpoznał istoty sprawy (tzn. nie orzekł o całości żądań stron, o spornym roszczeniu).
Sąd II instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, gdy wydanie wyroku co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (jeżeli sąd I instancji nie przeprowadził żadnych dowodów, oddalając powództwo). Kryterium, którym winien kierować się sąd II instancji, jest stan sprawy i sprawność postępowania. Por. 381.
Ocena prawna i wskazania do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu II instancji wiążą sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd II instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego (386§6).
Ad 3. Orzeczenie reformatoryjne, czyli orzeczenie sądu II instancji zawierające rozstrzygnięcie co do istoty sprawy, może być wydane, gdy sąd I instancji naruszył prawo materialne, dokonując prawidłowych ustaleń. Sąd II instancji może wydać orzeczenie reformatoryjne także wtedy, jeżeli sam przeprowadzał uzupełniające dowody lub niektóre ponowione i poczynił dalsze ustalenia, nawet odmienne od ustaleń sądu I instancji. Sąd nie może zmienić zaskarżenia w części nie zaskarżonej, a także nie może wyjść poza granice żądania.
Ad 4. Sąd II instancji uchyla zaskarżone orzeczenie i odrzuca pozew lub wniosek w postępowaniu nieprocesowym, jeżeli pozew (wniosek) ulega odrzuceniu (386§3). Przyczyny odrzucenia pozwu (wniosku) przez sąd II instancji nie różnią się od przyczyn odrzucenia przez sąd I instancji (199, 1099). Odrzucenie pozwu jest konsekwencją braku jednej z przesłanek procesowych. Brak bezwzględnych przesłanek procesowych powinien być brany pod uwagę przez sąd z urzędu w każdym stanie sprawy, także w postępowaniu apelacyjnym.
Ad 5. Uchylenie zaskarżonego orzeczenia przez sąd II instancji i umorzenie postępowania nastąpi, jeżeli w postępowaniu apelacyjnym wystąpi podstawa do jego umorzenia (386§3). Stosuje się tu odpowiednio przepisy o umorzeniu postępowania toczącego się przed sądem I instancji. Nie może jednak nastąpić umorzenie postępowania z powodu bezczynności strony w postępowaniu apelacyjnym. Może tu być aktualny wypadek umorzenia postępowania z tej przyczyny, że wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne, np. z powodu śmierci strony w sprawie o rozwód. Najczęstsze wypadki umorzenia postępowania to umorzenie wskutek cofnięcia pozwu lub zawarcia ugody.
Od powyższych wypadków należy odróżnić wypadki umorzenia samego postępowania apelacyjnego na skutek cofnięcia apelacji, a także w razie niepodjęcia w ciągu 3 lat postępowania apelacyjnego, zawieszonego na zgodny wniosek obu stron (182§1, 391).
Sąd II instancji uzasadnia wyrok oraz postanowienie kończące postępowanie w sprawie (387§1).
Wyrok sądu II instancji jest natychmiast wykonalny, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej (388). Do takich przepisów, co do których kodeks stanowi inaczej, należy m.in. art. 4341, 4772.
KASACJA
Przysługuje od:
wyroku lub postanowienia o odrzuceniu pozwu lub umorzeniu postępowania kończących postępowanie w sprawie wydanych przez sąd II instancji (392);
Jest dopuszczalna od wyroku częściowego, wstępnego, uzupełniającego, łącznego wydanego przez sąd II instancji albo wydanego przez sąd I instancji, od którego apelacja przez sąd II instancji została oddalona.
w post. nieprocesowym - w sprawach z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego - od wydanego przez sąd II instancji postanowienia co do istoty sprawy oraz od postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia post., postanowienia kończącego postępowanie - kasacja przysługuje do SN, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej (5191§1);
w post. nieprocesowym - w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli kasacja przysługuje tylko w sprawach o przysposobienie oraz o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, chyba, że wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 tys. Złotych (5191§2);
w post. rejestrowym - od postanowień sądu II instancji w przedmiocie wpisu lub wykreślenia z rejestru podmiotu podlegającego rejestracji (5191§3);
w post. egzekucyjnym - na postanowienia sądu II instancji w przedmiocie przybicia i przysądzenia własności nieruchomości nabytej w drodze licytacji oraz w przedmiocie planu podziału między wierzycieli sumy uzyskanej z egzekucji (7751§2)
kasacja jest dopuszczalna na postanowienia sądu II instancji dotyczące uznania orzeczenia sądu zagranicznego (1148§3);
W sprawach procesowych kasacja nie przysługuje:
- w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 10 tys. złotych;
- w sprawach o alimenty;
- w sprawach o czynsz najmu lub dzierżawy;
- w sprawach o naruszenie posiadania;
- w sprawach dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent;
- rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym;
Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych kasacja przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie i wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego (3921§2).
W postępowaniu nieprocesowym kasacja nie przysługuje w sprawach dotyczących:
- przepadku rzeczy;
- zarządu związanego ze współwłasnością lub użytkowaniem;
- zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza, wyjawienia przedmiotów spadkowych, zarządu spadku nie objętego oraz zwolnienia wykonawcy testamentu;
zniesienia współwłasności i działu spadku, jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 tys. (5191§4).
Kasację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, w terminie miesięcznym od dnia doręczenia orzeczenia stronie skarżącej (3934 ), która złożyła wniosek o doręczenie w terminie tygodniowym, licząc od ogłoszenia orzeczenia; gdy orzeczenia nie było - w terminie tygodniowym od dnia doręczenia z urzędu orzeczenia z uzasadnieniem (387§3). Strona, która zaniechała wystąpienia z powyższym wnioskiem, nie jest uprawniona do wniesienia kasacji. Termin do wniesienia kasacji jest terminem ustawowym i procesowym. Nie jest dopuszczalne jego przedłużanie, możliwe jest tylko żądanie przywrócenia terminu do wniesienia kasacji na zasadach ogólnych (168 i n.). Obliczanie terminu do wniesienia kasacji następuje na podstawie przepisów prawa cywilnego (165).
Kasacja powinna być sporządzona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Wymogu tego nie stosuje się, gdy strona, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną lub jej przedstawicielem jest adwokat lub radca prawny (3932).
Kasację może wnieść radca prawny będący pełnomocnikiem procesowym strony, jeżeli ma aktualny wpis na listę radców prawnych, dotyczy to również adwokata. Ograniczenie to nie ma zastosowania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (465§1).
Sama strona nie będąca podmiotem wymienionym w art. 3922§2 nie jest uprawniona do składania kasacji; kasacja wniesiona przez taką stronę podlega odrzuceniu (3935). Strona może składać wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu tylko po to, by wniósł kasację. Złożenie wniosku o zwolnienie z kosztów i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu nie przerywa biegu terminu do wniesienia kasacji.
Kasacja powinna zawierać:
oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości, czy w części;
przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie;
przedstawienie okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie;
wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany.
Ponadto kasacja powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego (por.126, 127), a w sprawach o prawa majątkowe - zawierać oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia (3933 ). Zamieszczenie w kasacji wartości przedmiotu zaskarżenia jest niezbędne do ustalenia wysokości należnych opłat sądowych od kasacji, ewentualnego ustalenia wysokości wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego, a przede wszystkim dopuszczalność kasacji ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia (3921§1). (por. też 368§2)
Przedstawienie w kasacji okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie pozostaje w związku z instytucją tzw. przedsądu, bowiem SN może odmówić przyjęcia kasacji do rozpoznania, jeżeli zachodzi jedna z przyczyn wymienionych w art. 393§1.
Po wniesieniu kasacji do sądu II instancji sąd ten bada czy kasacja została wniesiona w terminie, czy jest dopuszczalna (392, 3921, 5191, 715, 47935, 7751§2, 1148§3, 47942§2), czy opowiada wymogom przewidzianym w art. 3933, a także, czy została należycie opłacona. Jest to tzw. postępowanie wstępne (przygotowawcze). Wszystkie braki formalne kasacji jako pisma procesowego mogą być uzupełnione przez wezwanie pełnomocnika wnoszącego kasację do ich usunięcia w zakreślonym terminie pod rygorem odrzucenia kasacji. Kasację, której braków nie usunięto lub niedopuszczalną, sąd odrzuci (3935). Jeżeli kasacja nie zawiera wymagań określonych w art. 3933§1, sąd tę kasację odrzuci bez wzywania do usunięcia braków. Na postanowienia sądu II instancji o odrzuceniu kasacji przysługuje zażalenie (39318).
Kasacja jest niedopuszczalna „z innych przyczyn” wtedy, gdy np. została wniesiona przez podmiot nieuprawniony albo nie przysługuje w danej sprawie.
Po doręczeniu odpisu kasacji stronie przeciwnej, strona ta może wnieść do sądu II instancji odpowiedź na kasację w terminie 2-tygodniowym. Termin ten jest terminem ustawowym, a jego uchybienie nie podlega przywróceniu, ponieważ niewniesienie odpowiedzi na kasację nie pociąga dla strony ujemnych skutków procesowych. Po upływie terminu do wniesienia odpowiedzi na kasację lub po zarządzeniu doręczenia odpowiedzi stronie skarżącej, sąd II instancji przedstawia kasację i odpowiedź wraz z aktami sprawy SN.
W Sądzie Najwyższym kasacja podlega takim samym badaniom jak w sądzie II instancji (badanie kasacji pod względem formalnym jako pisma procesowego, czy została wniesiona w terminie i należycie opłacona). Jeżeli kasacja nie zawiera żadnych braków, przewodniczący wyznacza sędziego i kieruje kasację na posiedzenie niejawne w celu zbadania, czy nie zachodzą podstawy do odmowy przyjęcia kasacji do rozpoznania (tzw. przedsąd).
SN może odmówić przyjęcia kasacji do rozpoznania, jeżeli:
w sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne;
nie istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących w orzecznictwie sądów poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności;
kasacja jest oczywiście bezzasadna.
SN nie może odmówić przyjęcia kasacji do rozpoznania, jeżeli zaskarżone orzeczenie oczywiście narusza prawo albo gdy zachodzi nieważność postępowania (393). Odmowa przyjęcia kasacji do rozpoznania może dotyczyć tylko sprawy, w której kasacja jest dopuszczalna.
O odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania orzeka na posiedzeniu niejawnym SN w składzie 1 sędziego. W tym samym składzie SN może także odrzucić kasację, gdy ulegała ona odrzuceniu przez sąd II instancji, albo zwrócić ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków (3937).
Jeżeli w wyniku przedsądu nie odmówiono przyjęcia kasacji, ani też jej nie odrzucono, lub nie zwrócono akt sprawy z kasacją sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków, przewodniczący decyduje, czy kasacja może być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym, czy też należy wyznaczyć rozprawę.
Na posiedzeniu niejawnym SN rozpoznaje kasację:
od postępowania sądu II instancji w przedmiocie odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania;
jeżeli zachodzi nieważność postępowania;
gdy kasacja jest oczywiście bezzasadna.
SN może także rozpoznać na posiedzeniu niejawnym kasację opartą na podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to miało istotny wpływ na wynik sprawy (3931pkt 2), a żadna ze stron w kasacji lub odpowiedzi na kasację nie zażądała przeprowadzenia rozprawy. SN rozpoznaje kasację w składzie 3 sędziów (3938) .
Poza w/w przypadkami wyznacza się rozprawę. Na rozprawie lub na posiedzeniu wyznaczonym dla rozpoznania zagadnienia prawnego strona może działać tylko przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że sama należy do kręgu podmiotów uprawnionych do osobistego składania kasacji (3932§2).
Na rozprawie sędzia - sprawozdawca przedstawia zwięźle stan sprawy ze szczególnym uwzględnieniem podstaw i wniosków kasacyjnych (3939).
SN rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod rozwagę nieważność postępowania. W postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a SN jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Skarżący może przytoczyć nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych (39311).
Kodeks wymienia dwie podstawy kasacyjne:
naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (3931).
SN nie może czynić własnych ustaleń faktycznych. Jednak w związku z zarzutami dotyczącymi naruszenia przepisów postępowania, mającymi istotny wpływ na wynik sprawy, konieczna jest analiza w postępowaniu kasacyjnym ustaleń faktycznych pod kątem ich prawidłowości, w celu stwierdzenia, czy naruszenie przepisów postępowania „mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy”.
Jeżeli przy rozpoznaniu kasacji wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, SN może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego sądu. Uchwała powiększonego składu SN jest w danej sprawie wiążąca. SN w powiększonym składzie może przejąć sprawę do swego rozpoznania (39314§4).
Jeżeli SN w następstwie rozpoznania kasacji uchyla zaskarżone orzeczenie i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania, sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez SN. Nie można oprzeć kasacji od wyroku wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną w tej sprawie przez SN (39317).
Po rozpoznaniu kasacji SN wydaje następujące orzeczenia:
oddalające kasację;
uchylające zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazujące sprawę w uchylonym zakresie do ponownego rozpoznania;
zmieniające zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i orzekające co do istoty sprawy w tym zakresie;
uchylające zaskarżone orzeczenie i odrzucające pozew lub wniosek;
uchylające zaskarżone orzeczenie i umarzające postępowanie.
Zgodnie z art.3934§2 kasację na rzecz strony może wnieść z urzędu Rzecznik Praw Obywatelskich w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia jej odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Jeśli kasacja jest wnoszona po upływie miesięcznego terminu liczonego od dnia doręczenia odpisu orzeczenia sądu II instancji z uzasadnieniem, jej podstawę powinno nadto stanowić naruszenie przepisów Konstytucji dotyczących wolności i praw człowieka. Uprawnienie Rzecznika do wniesienia kasacji upływa z upływem 6-miesięcznego terminu od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia sądu II instancji z uzasadnieniem.
ZAŻALENIE
Jest dopuszczalne jedynie w przypadkach, w których kodeks wyraźnie je przewiduje (!)
W procesie cywilnym zażalenie przysługuje na:
postanowienia sądu I instancji kończące postępowanie w sprawie;
na zarządzenia przewodniczącego o zwrocie pozwu (z wyjątkiem zwrotu pozwu dokonanego na podst.art.1301;
na postanowienia sądu wymienione w pkt.1-11 art. 394§1;
Zażalenie służy tylko na postanowienia sądu I instancji, a na postanowienia sądu II instancji tylko w przedmiocie odrzucenia kasacji (39318). KPC nie zna żadnego ograniczenia dopuszczalności zażalenia ze względu na wartość przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jeżeli chodzi o przypadki, w których zażalenie jest w ogóle dopuszczalne.
Zgodnie z art. 39318 zażaleniem do SN - oprócz postanowień sądu II instancji odrzucających kasację - mogą być objęte także inne postanowienia, a mianowicie te, które kończą postępowanie w sprawie, ale nie są postępowaniami dotyczącymi odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania, na które przysługuje kasacja, a także nie są postanowieniami wydanymi w wyniku rozpoznania zażalenia od postanowienia sądu I instancji. Zażalenie, o jakim mowa w art. 39318§2, przysługuje tylko w sprawach tzw. kasacyjnych.
Stosowanie art. 3932 do postępowania zażaleniowego przed SN oznacza, że zażalenie kierowane do SN powinno być sporządzone przez adwokata lub radcę prawnego, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w §2 tego przepisu.
Zażalenie jest pismem procesowym, które powinno czynić zadość wymaganiom przepisanym przez kodeks dla pisma procesowego. Ponadto, kodeks wyraźnie wymaga, by zażalenie zawierało:
wskazanie zaskarżonego postanowienia (lub zarządzenia);
wniosek o jego zmianę lub uchylenie;
zwięzłe uzasadnienie zażalenia ze wskazaniem w miarę potrzeby nowych faktów i dowodów (394§3).
Poza tym należy przyjąć, że w sprawach majątkowych powinna być oznaczona w zażaleniu wartość przedmiotu zaskarżenia.
Kpc nie wymaga, by w zażaleniu były wskazane podstawy zaskarżenia, podobnie jak w kasacji, ale wymaga zwięzłego uzasadnienia zażalenia, a więc tych uchybień zaszłych w postępowaniu i w postanowieniu (zarządzeniu), które według skarżącego uzasadniają zmianę lub uchylenie zaskarżonego postanowienia (zarządzenia). Ponadto może on oprzeć swe zażalenie na nowych faktach i dowodach, podobnie jak apelację (381).
Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia (zarządzenia), a gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie - od ogłoszenia postanowienia (394§2).
Wniesienie zażalenia samo przez się nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia (zarządzenia). Jednakże sąd I instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia. Postanowienie takie może zapaść na posiedzeniu niejawnym (396). Sąd I instancji, wstrzymując wykonanie zaskarżonego postanowienia, będzie kierował się tym, czy wykonanie postanowienia narazi stronę na niepowetowaną szkodę i czy wniesienie zażalenia nie jest obliczone na zwłokę.
Kpc przewiduje możność wstrzymania przez sąd I instancji postępowania co do rozpoznania sprawy, jeżeli zaskarżono w drodze zażalenia odrębne postanowienie sądu oddalające zarzuty, których uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu (222). Wstrzymanie postępowania w tych wypadkach zależy od uznania sądu.
Zasadniczym skutkiem wniesienia zażalenia jako zwyczajnego środka odwoławczego jest to, że zaskarżone postanowienie lub zarządzenie nie staje się prawomocne i że podlega kontroli ze strony sądu wyższej instancji. Odnośnie jednak do tego drugiego skutku zachodzi pewien wyjątek (por.dalej). W każdym razie wniesione zażalenie staje się przedmiotem badania sądu I instancji, a dalszy tok postępowania będzie zależny właśnie od wyniku przeprowadzonego wstępnego badania.
Zażalenie wnosi się do sądu I instancji, który wydał zaskarżone postanowienie czy zarządzenie. Kpc nie normuje odrębnie postępowania wywołanego wniesieniem zażalenia, lecz powołuje się na ogólne przepisy dotyczące postępowania apelacyjnego, nakazując je odpowiednio stosować do zażalenia (397§2). Zachodzą tu jednak poważne odchylenia w stosunku do przepisów kodeksu o zażaleniu, jak i z odmiennego charakteru tego środka odwoławczego i wywołanego nim postępowania. Odchylenia te są następujące:
sąd I instancji w zasadzie przedstawia akta sprawy wraz z zażaleniem sądowi II instancji po doręczeniu zażalenia stronie przeciwnej, ale w wypadkach, w których zażalenie nie dotyczy strony przeciwnej (394§1 pkt. 2, 5) - niezwłocznie po złożeniu zażalenia bez doręczenia go stronie przeciwnej (395§1);
jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione, sąd który wydał zaskarżone postanowienie może, na posiedzeniu niejawnym, nie przesyłając akt sądowi II instancji, uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo. Od ponownie wydanego postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych (395§2);
sąd II instancji w zasadzie rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym, biorąc także pod uwagę nowe okoliczności i dowody. Sąd II instancji sam może dokonywać ustaleń i zarządzić w miarę potrzeby odpowiednie dochodzenie (397§2);
sąd II instancji w postępowaniu zażaleniowym w zasadzie orzeka apelacyjnie, nie kasacyjnie. Władny jest w każdym przypadku rozstrzygnąć sprawę ostatecznie, nie przekazując jej do rozpoznania sądowi I instancji;
zakres rozpoznania sądu II instancji w postępowaniu zażaleniowym jest w zasadzie ograniczony treścią postanowienia lub zarządzenia, będącego przedmiotem zaskarżenia. Przyjmuje się jednak, że sąd ten w wypadkach, gdy postępowanie zażaleniowe ma charakter postępowania incydentalnego (nie dotyczy postanowień kończących postępowanie w sprawie), weźmie jednak z urzędu pod rozwagę brak bezwzględnych przesłanek procesowych, zachodzących w postępowaniu co do istoty sprawy i wyciągnie z tego przepisane kodeksem konsekwencje;
rozstrzygnięcie sądu II instancji zapada zawsze w formie postanowienia, nawet gdy jego wydanie poprzedziła rozprawa.
Poza tym wejdą w zastosowanie przepisy o apelacji, tak co do badania zażalenia jako pisma procesowego, jak i środka odwoławczego, a także co do samego postępowania przed sądem II instancji, wywołanego wniesieniem zażalenia. Podobnie dopuszczalna jest tu odpowiedź na zażalenie, którą należy wnieść w ciągu tygodnia od doręczenia zażalenia wprost do sądu II instancji. Mają tu także zastosowanie przepisy o granicach rozpoznania sądu II instancji. W toku postępowania wywołanego wniesieniem zażalenia może również wchodzić w rachubę zastosowanie przepisu art. 390§1 i przedstawienie do rozstrzygnięcia SN zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości, a także w rezultacie zastosowanie przepisu o możności podjęcia przez SN sprawy do rozpoznania we własnym zakresie. Wreszcie każde postanowienie sądu II instancji, kończące postępowanie zażaleniowe, powinno być uzasadnione z urzędu, choćby nie kończyło ono postępowania w sprawie (397§11). Odnośnie do doręczenia obowiązują te same przepisy co w postępowaniu apelacyjnym.
Przepisy o zażaleniu, jak również o postępowaniu wywołanym wniesieniem zażalenia, obowiązujące w procesie, stosuje się odpowiednio także w innych postępowaniach unormowanych w kodeksie, w szczególności w postępowaniu nieprocesowym, zabezpieczającym, egzekucyjnym (w tym ostatnim postępowaniu obowiązują także inne przepisy szczególne - patrz np.795).
SKARGA NA ORZECZENIE REFERENDARZA SĄDOWEGO
Zgodnie z art. 2§1a kpc, w wypadkach wskazanych w ustawie czynności w postępowaniu cywilnym mogą być wykonywane przez działających w sądach referendarzy sądowych. W zakresie czynności im powierzonych referendarze sądowi posiadają kompetencje sądu, z uwzględnieniem art. 5181§1 i 2. Stosownie do art. 5091§1 i 2 kpc, czynności w sprawach o wpis w księdze wieczystej może wykonywać referendarz sądowy, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy. Referendarz nie może jednak wydać postanowienia zarządzającego pierwszy wpis spółek akcyjnych ani dokonać zmian w statutach tych spółek.
Art. 5181 kpc przewiduje na orzeczenie referendarza sądowego środek zaskarżenia w postaci skargi do sądu rejonowego. Skarga ta stanowi jedyny środek zaskarżenia przysługujący na orzeczenie referendarza sądowego. Art. 5181 normuje skargę w sposób niewyczerpujący. W drodze analogii należy sięgnąć do art. 767 kpc, który w postępowaniu egzekucyjnym normuje skargę bardziej szczegółowo. Stosując taką wykładnię należy przyjąć, że skargę - w przeciwieństwie do zażalenia - wnosi się nie do referendarza sądowego, lecz wprost do sądu rejonowego, w którym referendarz działa. Analogia z art.767 uzasadnia stanowisko, że skarga przysługuje także na orzeczenie referendarza sądowego oddalające wniosek, przy czym termin tygodniowy do wniesienia skargi należy liczyć od dnia doręczenia orzeczenia uczestnikowi (5181§4 pkt 2).
Art. 5181 kpc dotyczy skargi na orzeczenie referendarza uwzględniające wniosek w całości lub w części. W razie wniesienia skargi, orzeczenie referendarza traci moc, a sąd rejonowy rozpoznaje sprawę jako sąd I instancji. To unormowanie odnosi się także do wypadku oddalenia wniosku przez referendarza sądowego. Jednakże w razie wniesienia skargi na wpis w księdze wieczystej, wpis nie traci mocy. Rozpoznając sprawę dotyczącą takiej skargi, sąd zmienia zaskarżony wpis przez jego wykreślenie lub wydaje postanowienie, w którym zaskarżony wpis utrzymuje w mocy albo go uchyla w całości lub w części i w tym zakresie wniosek oddala bądź odrzuca, względnie postępowanie umarza. W postępowaniu rejestrowym o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz rejestru zastawów w razie wniesienia skargi na orzeczenie referendarza zarządzające wpis, pozostaje ono w mocy do chwili rozpatrzenia skargi przez sąd rejonowy rozpoznający sprawę jako sąd I instancji. Rozpoznając sprawę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone orzeczenie i dokonany na jego podstawie wpis utrzymuje w mocy albo uchyla w całości lub w części i w tym zakresie wniosek oddala bądź odrzuca, względnie postępowanie umarza.
Skargę wnosi się do sądu w terminie tygodniowym:
od dnia czynności, gdy uczestnik był przy niej obecny lub był o jej terminie zawiadomiony,
w innych wypadkach - od dnia doręczenia zawiadomienia uczestnika o dokonaniu czynności,
w przypadku braku zawiadomienia - od dnia dowiedzenia się o dokonaniu czynności, z tym, że w postępowaniu o wpis do KRS dla uczestników postępowania, którym postanowienia co do istoty sprawy nie doręcza się, termin wniesienia skargi biegnie od daty wpisu w Rejestrze (5181§3, 3a, 4).
Skargę wniesioną po terminie są odrzuca (5181§5).
Kodeks nie normuje warunków, jakie powinna spełniać skarga. Należy przyjąć - opierając się na ogólnych przepisach kpc - że skarga powinna być wniesiona w formie pisma odpowiadającego ogólnym warunkom pisma procesowego, a w swej treści wskazywać zaskarżone orzeczenie, zakres zaskarżenia oraz zawierać wniosek o uchylenie orzeczenia w całości lub w części i w tym zakresie o oddalenie wniosku bądź odrzucenie lub umorzenie postępowania, względnie zmianę przez wykreślenie wpisu i dokonanie nowego wpisu.
Kodeks nie przewiduje obowiązku sądu wyznaczenia rozprawy, rozstrzygnięcie skargi może nastąpić bez rozprawy, której ewentualne wyznaczenie zależy od uznania sądu, podobnie jak wysłuchanie uczestników postępowania (por.art.514§1).
Od wydanych przez sąd I instancji postanowień orzekających co do istoty sprawy przysługuje apelacja (518). Natomiast kasacja przysługuje jedynie w postępowaniu rejestrowym od postanowień sądu II instancji w przedmiocie wpisu lub wykreślenia z rejestru podmiotu podlegającego rejestracji (5191§3), z zastrzeżeniem, że referendarz sądowy nie może wydać postanowienia zarządzającego pierwszy wpis spółek akcyjnych (509§2 zd.2). Kasacja w sprawach dotyczących wpisu w księdze wieczystej jest dopuszczalna, jeżeli sąd II instancji wydał postanowienie co do istoty sprawy, a także w przedmiocie umorzenia postępowania lub odrzucenia wniosku (5191§1).