„Zagospodarowanie turystyczne”
O. Rogalewski [1979] „… działalność mająca na celu przystosowanie środowiska geograficznego do potrzeb turystyki…”
K. Naumowicz [1990] - zagospodarowanie turystyczne stanowi proces przystosowania obszarów obszarów walorach turystycznych do potrzeb wskazanych przez uczestników ruchu turystycznego
J. Płocka [1996] - „Zagospodarowanie turystyczne - to działalność mająca na celu przystosowanie środowiska geograficznego do potrzeb turystyki.
Działalność ta polega na:
przystosowaniu do potrzeb ruchu turystycznego walorów turystycznych, elementów środowiska geograficznego stanowiących właściwy cel przestrzenny wyjazdów turystów,
zapewnieniu możliwości dojazdu (dostępność komunikacyjna) do obszarów, miejscowości i obiektów, stanowiących cel wyjazdów turystycznych,
zapewnieniu turystom niezbędnych warunków egzystencji w miejscu lub na szlaku będącym celem podróży, głównie wyposażenie ich w odpowiednie urządzenia obsługowe, przede wszystkim dotyczy to potrzeb noclegowo-żywieniowych.
A. Pawlikowska-Piechotka [2009] „… planowe rozmieszczenie na danym obszarze infrastruktury turystycznej (noclegowej, gastronomicznej, transportowej), niezbędnej dla rozwijania funkcji turystycznych”.
J. Warszyńska i A. Jackowski [1978] „…wynik działalności mającej na celu przystosowanie przestrzeni do potrzeb ruchu turystycznego”. W ocenie ww. „zagospodarowanie turystyczne” jest „…jednym z podstawowych elementów podaży turystycznej”, gdyż „…wywiera decydujący wpływ na układ przestrzenny oraz nasilenie ruchu turystycznego”.
J. Kaczmarek i inni [2005] „…obejmuje te elementy, które zapewniają prawidłowe funkcjonowanie miejsca recepcyjnego przy założeniu maksymalnego zaspokojenia potrzeb turystów”.
Kurek W. „Pod pojęciem zagospodarowania turystycznego rozumie się:
działalność mająca na celu:
ochronę i adaptację na potrzeby ruchu turystycznego walorów turystycznych, a więc tych elementów środowiska geograficznego, które stanowią właściwy cel przestrzennych wyjazdów turystycznych;
zapewnienie możliwości dojazdów do obszarów i obiektów stanowiących cele wyjazdów turystycznych;
zapewnienie turystom niezbędnych warunków egzystencji w miejscu lub na szlaku będącym celem podróży;
wynik tej działalności, określamy jako zespół urządzeń turystycznych, infrastruktura turystyczna lub baza materialna turystyki, stanowiących wyposażenie określonego obszaru, szlaku lub miejscowości, umożliwiających zaspokojenie potrzeb turystycznych (Kowalczyk, Rogalewski, Warszyńska i Jackowski)
Kowalczyk A. i Derek M. [2010] „…termin „zagospodarowanie turystyczne” należy rozumieć jako system połączonych ze sobą funkcjonalnie urządzeń turystycznych i usług (w niektórych przypadkach mogą to być jednak same urządzenia lub też same usługi), które występują na określonym obszarze, powstały w celu udostępnienia turystom walorów przestrzeni geograficznej (środowiska geograficznego) i które służą zaspokojeniu szeroko rozumianych potrzeb turystyczno-rekreacyjnych człowieka.”
Podział zagospodarowania turystycznego ze względu na zasięg:
na poziomie makroregionalnym (poziom ponadregionalny),
na poziomie mezoregionalnym (poziom regionu, czasami większego dystryktu),
na poziomie mikroregionalnym (poziom mniejszego dystryktu lub gminy).
Problem wg Kowalczyka „… czy zagospodarowanie turystyczne to tylko urządzenia techniczne świadczące usługi niezbędne z punktu widzenia turystów, czy też może urządzenia wraz z usługami?”
Zdaniem O. Rogalewskiego [1979], na zagospodarowanie turystyczne składa się:
działalność mającą na celu ochronę i przystosowanie do potrzeb ruchu turystycznego walorów turystycznych;
działalność zmierzająca do zapewnienia turystom możliwości dojazdu do obszarów, miejscowości i obiektów stanowiących cele wyjcaazdów turystycznych;
działalność zmierzająca do zapewnienia turystom niezbędnych warunków egzystencji w miejscu lub na szlaku będącym celem podróży (głównie zaspokojenie potrzeb noclegowo-żywieniowych).
J. Warszyńska i A. Jackowski w książce pt. „Podstawy geografii turyzmu”, zamiennie stosują pojęcia „zagospodarowanie turystyczne” i „infrastruktura turystyczna”, którą definiują jako: „… zespół obiektów i urządzeń, stanowiących wyposażenie określonego obszaru, szlaku lub miejscowości, umożliwiających zaspokojenie potrzeb ruchu turystycznego”.
Na stan zagospodarowania turystycznego mają decydujący wpływ:
wielkość i struktura rodzajowa turystycznej bazy noclegowej,
stan bazy gastronomicznej,
dostępność komunikacyjna,
stan zagospodarowania w podstawowe usługi kulturalne i ochrony zdrowia,
stan zagospodarowania w obiekty „specyficznie turystyczne”, związane z głównymi walorami turystycznymi i formą turystyki.
J. Płocka [1996] Pamiętać należy, że intensywność odwiedzania rejonu lub szlaku turystycznego zależy od:
rangi walorów turystycznych,
stanu dostępności komunikacyjnej,
zdolności obsługowej urządzeń turystycznych.
Przestrzenne zagospodarowanie regionu należy rozumieć jako rozmieszczenie w przestrzeni sieci osadniczej, ośrodków przemysłowych, wyposażenie w usługi i zieleń, w tym urządzenia turystyczne, prawidłowe rozplanowanie aglomeracji. Procesy urbanizacyjne i sieć osadnicza mają decydujące znaczenie dla kształtowania przestrzennej struktury kraju. Plan przestrzennego zagospodarowania kraju zakłada konieczność wyznaczenia funkcji i specjalizacji poszczególnym obszarom oraz ogniwom życia społeczno-gospodarczego i dotyczy głównie rozmieszczenia majątku trwałego jako bazy technicznej.
Ogólne zasady planowania zagospodarowania turystycznego
Jak podają J. Warszyńska i A. Jackowski [1978], a także O. Rogalewski, wśród planów zagospodarowania turystycznego można wyróżnić:
ze względu na zakres czasowy planu:
plany etapowe (zwykle do 5 lat);
plany perspektywiczne (na ogół obejmujące okres od 15 do 25 lat);
plany kierunkowe (na czas ponad 25 lat);
ze względu na obszar planu:
plany miejscowe (obejmujące miejscowość lub zespół miejscowości);
regionalne;
krajowe.
Walory wypoczynkowe obejmują zespół cech niezbędnych, których występowanie gwarantuje minimum warunków dla wypoczynku oraz zespół cech korzystnych, podnoszących wartości wypoczynkowe.
Cechy niezbędne to:
wolne od zanieczyszczenia powietrze,
cisza,
walory estetyczne krajobrazu,
brak zasadniczych przeciwwskazań klimatycznych.
Cechy korzystne to:
szczególne walory widokowe krajobrazu,
warunki dla uprawiania czynnego wypoczynku w okresie letnim i zimowym,
korzystne warunki bioklimatyczne,
walory lecznicze.
Obszary posiadające walory wypoczynkowe można podzielić na cztery główne typy:
tereny o walorach środowiska wypoczynkowego,
wielkie miasta będące równocześnie wybitnymi ośrodkami życia kulturalnego,
modne miejscowości, stanowiące centra rozrywkowo-wypoczynkowe,
miejscowości wypoczynkowe.
Walory krajoznawcze to przede wszystkim:
charakterystyczne zespoły krajobrazowe i osobliwości przyrody,
folklor, obrzędy ludowe, dzieła sztuki plastycznej, ludowa kultura materialna,
dobra kultury tj. pamiątki historyczne, zabytki architektury,
obiekty i przejawy współczesnej gospodarki, techniki, nauki i kultury.
Walory specjalistyczne, to takie elementy środowiska naturalnego, które umożliwiają uprawianie żeglarstwa, myślistwa, jeździectwa, wędkarstwa, taternictwa, turystyki podwodnej i speleologicznej itp.
Podział urządzeń i usług turystycznych
Urządzenia turystyczne to obiekty stanowiące wyposażenie określonego rejonu, szlaku lub miejscowości dla obsługi ruchu turystycznego.
Kryterium zasadniczego znaczenia dla turystów
Podział urządzeń turystycznych z punktu widzenia znaczenia dla turystów:
urządzenia turystyczne,
urządzenia paraturystyczne.
„Obiekty składające się na infrastrukturę turystyczną sensu stricte powstają z myślą o turystach, którzy są ich głównymi użytkownikami i właśnie potrzeby turystów mają decydujący wpływ na ich lokalizację. Niektóre z tych urządzeń służą również innym grupom użytkowników (tak jest np. z hotelami i innymi obiektami noclegowymi), ale stanowią oni z założenia wtórną kategorię użytkowników.
„Inaczej jest z urządzeniami paraturystycznymi. Ich zasadniczymi użytkownikami nie są turyści, ale inne grupy klientów - głównie mieszkańcy danego obszaru - dlatego ich lokalizacja nawiązuje najczęściej do rozmieszczenia ludności.”
Podział urządzeń turystycznych (infrastruktura „specyficznie turystyczna”) z punktu widzenia zagospodarowania turystycznego: [Pawlikowska-Piechotka 2009]
kąpieliska,
pływalnie odkryte,
pływalnie kryte,
parki wodne,
koleje liniowe i wyciągi narciarskie,
pola golfowe,
ujeżdżalnie kryte,
stadiony i boiska sportowe,
korty tenisowe.
Podział urządzeń paraturystycznych (infrastruktura ogólna) z punktu widzenia zagospodarowania turystycznego: [Pawlikowska-Piechotka 2009]
muzea,
skanseny,
galerie,
teatry i kina,
sieć handlowa i usługowa.
Kryterium pełnionej funkcji (sposobu wykorzystania)
Podział urządzeń turystycznych ze względu na sposób ich wykorzystania [Rogalewski1979, Warszyńska, Jackowski 1978]:
urządzenia noclegowe,
urządzenia żywieniowe,
urządzenia transportowe,
urządzenia towarzyszące (nazywane również uzupełniającymi).
Baza noclegowa - to obiekty stałe i sezonowe, obiekty ogólnodostępne i środowiskowe. Do ważniejszych obiektów noclegowych zalicza się:
hotele i hotele turystyczne,
domy wycieczkowe i domy turysty,
schroniska,
motele, zajazdy,
kempingi, pola biwakowe,
ośrodki turystyczne,
ośrodki wczasowe,
ośrodki wypoczynku świątecznego,
obiekty kolonijne,
schroniska młodzieżowe,
pensjonaty,
pokoje gościnne prywatne.
Baza żywieniowa posiada obiekty gastronomiczne obsługujące ludność miejscowości turystycznych, jak również turystów w tych miejscowościach przebywających. Stąd obiekty te są urządzeniami turystycznymi i jednocześnie urządzeniami paraturystycznymi - ich rolę kształtuje stopień nasilenia ruchu turystycznego w danej miejscowości.
Stosując podobną zasadę jak w przypadku bazy noclegowej, można dokonać podziału bazy gastronomicznej na:
otwartą - ogólnodostępną,
zamkniętą - środowiskową.
Baza ogólnodostępna, jak sama nazwa wskazuje jest dostępna dla ogółu ludności i służy potrzebom tak ludności miejscowej, jak i osobom do tej miejscowości przybywających w celach turystycznych.
Baza środowiskowa - to obiekty gastronomiczne występujące wspólnie z bazą noclegową, podlega tym samym gestorom co baza noclegowa i służy turystom przebywających na zorganizowanych wczasach pobytowych, koloniach itp. Urządzenia tej bazy posiadają charakter stołówek czynnych jedynie w porze wydawania posiłków.
Podstawowym zadaniem bazy gastronomicznej jest stworzenie turystom warunków do racjonalnego odżywiania się w czasie trwania imprezy turystycznej.
Baza towarzysząca stanowi uzupełnienie bazy podstawowej. Zadaniem jej jest zaspokojenie potrzeb turystów w zakresie:
informacji,
usług różnego typu, od rzemieślniczych do specjalistycznych, związanych z uprawianą formą turystyki,
kultury i rozrywki,
sportu i rekreacji czynnej i biernej.
Urządzenia bazy towarzyszącej zaspokajają potrzeby, ale jednocześnie stwarzają pewne dodatkowe walory turystyczne oraz pozwalają wykorzystać w pełni walory podstawowe. Urządzenia te mogą mieć charakter turystyczny i paraturystyczny.
Kryterium położenia (lokalizacji)
Zgodnie z nim wszystkie elementy zagospodarowania można podzielić na zlokalizowane na:
obszarach miejskich,
obszarach pozamiejskich:
o dominującej funkcji turystycznej,
o drugorzędnej funkcji turystycznej.
Kryterium czasu wykorzystania
Najczęściej przyjętym sposobem podziału zagospodarowania turystycznego według czasu korzystania z niego przez turystów jest podział na urządzenia i usługi:
o wykorzystaniu całorocznym,
o wykorzystaniu sezonowym.
Kryterium dostępności dla użytkowników
Urządzenia i usługi turystyczne można podzielić na:
o nieograniczonej dostępności (o powszechnej dostępności, otwarte, ogólnodostępne),
o ograniczonej dostępności (zamknięte).
Z punktu widzenia zagospodarowania turystycznego podział ten nie ma może większego znaczenia, aczkolwiek bardzo często obiekty ogólnodostępne są znacznie większe (pod względem liczby pokoi, powierzchni, zakresu świadczonych usług itp.) niż obiekty o ograniczonej dostępności.
Kryterium własności
Najprostszym podziałem elementów zagospodarowania turystycznego z punktu widzenia ich statusu prawnego jest podział na urządzenia i usługi:
publiczne,
prywatne.
Kryterium stopnia komercjalizacji
Podział na kryterium stopnia komercjalizacji zakłada wyróżnienie wśród elementów zagospodarowania urządzenia i usługi turystyczne:
komercyjne
niekomercyjne.
oraz
płatne,
bezpłatne.
Kryterium formy przestrzennej
Uwzględniając formę przestrzenną urządzeń turystycznych (kryterium to nie odnosi się do usług jako takich; jedynie do takich, które są powiązane z konkretnymi urządzeniami) możemy wyróżnić wśród elementów zagospodarowania turystycznego elementy:
punktowe (obiekty);
liniowe (szlaki);
powierzchniowe:
ośrodki:
małopowierzchniowe, średniopowierzchniowe, wielkopowierzchniowe, miejscowości,
obszary lub strefy.
Obiekt turystyczny to zespół urządzeń technicznych i usług o charakterze turystyczno-rekreacyjnym, zebranych najczęściej w jednym budynku lub jego części, a czasami znajdujących się w kilku budynkach (rozmieszczonych na stosunkowo niewielkiej powierzchni), które zazwyczaj należą do jednego właściciela (w przypadku większej liczby właścicieli obiekt ma jednego zarządzającego).
Szlak to wytyczona trasa turystyczna, oznakowana w terenie tablicami lub znakami informacyjnymi łącząca atrakcyjne miejsca i obiekty pod względem widokowym, przyrodniczym, kulturowym [Pawlusiński 2007].
Funkcje szlaku:
turystyczna - polega na udostępnianiu i wskazywaniu turystom obszarów, na których występują walory turystyczne, a także na umożliwianiu u ułatwianiu turystom poruszania się po takim szlaku,
ekologiczna - polega przede wszystkim na ograniczaniu ruchu turystycznego i zapobieganiu niepożądanego rozpraszania się turystów przez ukierunkowanie penetracji rekreacyjnej, swoiste skanalizowanie ruchu turystycznego,
zapewnienia bezpieczeństwa - pozwala uniknąć potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i życia turystów,
aktywizacji gospodarczej - lokując bowiem szlak w konkretnej przestrzeni geograficznej i umieszczając go przy jakichś obiektach czy miejscowościach, przyciągamy doń turystów, którzy korzystając ze szlaku korzystają także z towarzyszącej mu infrastruktury, jak baza noclegowa, gastronomia czy handel,
komunikacyjna - przykładem może być szlak rowerowy, wykorzystany do przemieszczania się punktu A do punktu B.
Podział szlaków [Płocka 2002]:
szlaki piesze:
nizinne,
górskie (wąskie ścieżki i percie oraz ścieżki do ruchu masowego);
szlaki narciarskie:
szlaki podejściowe i zjazdowe,
nartostrady;
szlaki kołowe,
szlaki wodne.
Ośrodek turystyczny jest to zespół powiązanych ze sobą funkcjonalnie obiektów i urządzeń technicznych oraz usług o charakterze turystyczno-rekreacyjnym, zebranych na ściśle wydzielonym terenie (często jest to budynek lub większa liczba budynków oraz otaczający je teren), który zazwyczaj należy do jednego właściciela (w przypadku większej liczby właścicieli ośrodek ma jednego zarządzającego; czasami - w przypadku ośrodków turystycznych będących miejscowościami - mogą być nim np. władze samorządowe).
Podana definicja traktuje bardzo szeroko ośrodki turystyczne, dlatego też, uwzględniając kryterium zajmowanej powierzchni, można je podzielić na:
małopowierzchniowe (np. kort tenisowy, pływalnia),
średniopowierzchniowe (np. ośrodek jeździecki),
wielkopowierzchniowe (np. pole golfowe).
Miejscowość turystyczna to jednostka osadnicza (miasto, osiedle, wieś), która ze względu na walory turystyczne, infrastrukturę turystyczną i dostępność komunikacyjną stanowi punkt docelowy lub etapowy migracji turystycznych [Warszyńska, Jackowski 1978].
A. Pawlikowska-Piechotka [2009] wśród miejscowości turystycznych wyróżnia:
kąpieliska nadmorskie,
ośrodki sportów wodnych,
ośrodki turystyki górskiej i sportów zimowych,
miejscowości uzdrowiskowe,
miejscowości pielgrzymkowe.
Obszar turystyczny należy rozumieć jako powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, ośrodki i szlaki turystyczne oraz związane z nimi usługi o charakterze turystyczno-rekreacyjnym, występujące na określonym terenie i tworzące jeden system społeczno-przestrzenny, który różni się od swojego otoczenia specyficznym walorami turystycznymi (przyrodniczymi i kulturowymi).
Powołując się na ustalenia w tym zakresie Unii Europejskiej A. Pawlikowska-Piechotka [2009] wyróżnia następujące rodzaje obszarów recepcji turystycznej:
obszary silnie zurbanizowane,
ośrodki uzdrowiskowe,
ośrodki turystyczne,
obszary niezurbanizowane nadwodne,
obszary niezurbanizowane górskie,
obszary niezurbanizowane wiejskie,
akweny, na których są realizowane rejsy turystyczne.
Kryterium zasięgu geograficznego
Ostatnim sposobem podziału usług i urządzeń turystycznych jest podział ze względu na zasięg geograficzny ich oddziaływania. Kierując się tym kryterium wszystkie urządzenia i usługi turystyczne można podzielić na mające:
zasięg lokalny;
zasięg ponadlokalny (makroregionalny);
zasięg subregionalny (mezoregionalny);
zasięg regionalny;
zasięg ponadregionalny (makroregionalny);
zasięg ogólnokrajowy;
zasięg międzynarodowy:
subkontynentalny, w tym transgraniczny;
kontynentalny;
transkontynentalny;
globalny.
Podstawowe koncepcje zagospodarowania turystycznego
Koncepcja turystyki zrównoważonej
Jak podaje A. Pawlikowska-Piechotka, termin „turystyka zrównoważona” nie ma jednej, powszechnie akceptowanej definicji. Najczęściej jest ona rozumiana jako „… respektowanie wartości kulturowych, społecznych i przyrodniczych obszaru, w którym turyści przebywają, respektowanie i ochrona zasobów naturalnych i kulturowych, szacunek dla tożsamości, tradycji i stylu życia społeczności lokalnych przy jednoczesnym wykorzystaniu (przede wszystkim przez społeczność lokalną, w mniejszym stopniu przez inwestorów zewnętrznych) ekonomicznej szansy, jaką niesie turystyka dla rozwoju gospodarczego regionu”.
Według ówczesnych poglądów mianem turystyki alternatywnej w Polsce zaczęto określać „…formy turystyki w minimalnym stopniu ingerujące w środowisko przyrodnicze, zapewniające odpowiedni kontakt z naturą i społecznością lokalną, a także przeciwstawiającej się turystyce masowej i komercyjnej” [Szwichtenberg 1992].
Inne pojęcia określające turystykę alternatywną:
zielona turystyka (ang. greek tourism),
miękka turystyka (ang. soft tourism).
Koncepcja turystyki zrównoważonej charakteryzuje się [E. Inskeep, 1991]:
uwzględniać specyfikę kulturową i przyrodniczą obszaru,
angażować ludność miejscową,
uwzględniać w analizie kosztów i korzyści działalności turystycznej nie tylko obecną sytuację, ale również przyszłe następstwa, zwracając przy tym uwagę, aby koszty i korzyści były równomiernie rozłożone między turystów i miejscową ludność,
dążeniem do zachowania przyrody dla następnych pokoleń,
zintegrowaniem turystyki z innymi działaniami gospodarki,
dokonaniem oceny wpływu turystyki na środowisko przyrodnicze i kulturowe oraz podjęciem odpowiednich działań, aby nie był on niekorzystny.
Koncepcja regionu turystycznego
J. Warszyńska i A. Jackowski [1978] region turystyczny to „…obszar pełniący funkcję turystyczną na zasadzie pewnej jednorodności cech środowiska geograficznego oraz wewnętrznych powiązań usługowych”.
S. Liszewski [2008] „region turystyczny to taki obszar, który charakteryzuje się atrakcyjnymi walorami turystycznymi, głównie naturalnymi oraz odpowiednim zagospodarowaniem, na którym koncentruje się ruch turystyczny. Ważną cechą określający każdy region, w tym również turystyczny, jest jego wewnętrzna spójność i powiązania, których intensywność wyznacza granice regionu”.
T. Lijewski i in. [1985] „Regionami turystycznymi nazywa się większe obszary o jednakowym typie środowiska geograficznego (np. Wybrzeże, Pojezierze Mazurskie, Karpaty).
Koncepcja cyklu ewolucji miejscowości turystycznej
Koncepcja opiera się za założeniu, że obszary turystyczne ulegają ciągłej dynamice i zmianom na skutek działania czynników, takich jak: preferencje i potrzeby turystów, stopniowe pogarszanie i zastępowanie jednych przedsiębiorstw i urządzeń innymi oraz przekształcenia (a nawet zanik) oryginalnych atrakcji, tak przyrodniczych jak i kulturowych, dzięki którym dany obszar zyskał początkową popularność. Na tej podstawie R. Butler uznał, że każdy obszar odwiedzany przez turystów podlega ewolucji. Turyści najpierw przyjeżdżają na dany obszar nielicznie, przede wszystkim ze względu na słabą dostępność, brak zagospodarowania turystycznego i niewielką wiedzę o miejscowych warunkach. Wraz z pojawieniem się zagospodarowania turystycznego oraz wzrostem świadomości liczba turystów zwiększa się.
Koncepcja przestrzeni turystycznej
Koncepcja przestrzeni turystycznej nawiązuje do ogólnego modelu lokalizacji turystyki i wypoczynku.
W swojej fundamentalnej pracy na temat koncepcji przestrzeni turystycznej S. Liszewski [1995] - na podstawie charakteru działalności turystycznej o raz stopnia kształtowania przez nią przestrzeni geograficznej i społecznej wyróżnił 5 typów:
przestrzeń eksploracji turystycznej,
przestrzeń penetracji turystycznej,
przestrzeń asymilacji turystycznej,
przestrzeń kolonizacji turystycznej,
przestrzeń urbanizacji turystycznej.
Koncepcja krajobrazu turystycznego
„Krajobraz turystyczny” jest bez wątpienia rodzajem krajobrazu kulturowego, który można najkrócej zdefiniować jako krajobraz naturalny (przyrodniczy), który został przekształcony w wyniku działalności człowieka związanej z turystyką i wypoczynkiem. Można przyjąć, że obszary i miejscowości spostrzegane jako szczególnie atrakcyjne turystycznie są w większym stopniu zagrożone przekształceniem niż inne tereny.
Koncepcja chłonności turystycznej
Chłonność jest to zdolność środowiska przyrodniczego do przyjęcia określonej wielkości obciążenia ruchem turystycznym, którego wielkość maksymalna wyrażona będzie wskaźnikiem chłonności tj. taką wielkością obciążenia na jednostkę powierzchni, która z jednej strony zapewni optymalne warunki wypoczynku, z drugiej zaś strony stanowić będzie górny pułap dopuszczalnego obciążenia środowiska po granicę procesów dewastacji.
Pojemność turystyczna jest to maksymalna zdolność obszaru zagospodarowanego (jednostki osadniczej lub jej fragmentu - obiektu, urządzenia) do przyjęcia obciążeń ruchem osób (turystów), odpowiadająca sposobowi zagospodarowania i wielkości powierzchni, w warunkach pełnego zaspokojenia komfortu psychofizycznego wypoczynku płynącego z właściwego wykorzystania fragmentu środowiska geograficznego.
Przepustowość jest to liczba osób mogących korzystać z tych samych walorów w warunkach optymalnego odbioru wrażeń i swobody ruchu w określonej jednostce czasu.
W literaturze przedmiotu można wyróżnić trzy podejścia metodologiczne do obliczeń pojemności turystycznej terenu:
wskaźnikowe,
intuicyjne,
fitosocjologiczne.
Proponowane wskaźniki chłonności turystycznej wahają się od 20-30 osób/ha, maksymalne zaś wskaźniki dla pojemności turystycznej od 150-360 osób/ha. Tymi metodami można obliczyć pojemność turystyczną głównie w skali planowania miejscowego; natomiast nie nadają się one do wykorzystania w opracowaniach makroskalowych.
Koncepcja granic dopuszczalnych zmian
Koncepcja granic dopuszczalnych zmian polega na ustaleniu norm dopuszczalnych na obszarach chronionych, jak również powinna pomóc w doborze odpowiedniej form ich zarządzania. Obejmuje ona zarówno kwestie związane z funkcjonowaniem środowiska przyrodniczego, jak i funkcjonowaniem systemu społeczno-politycznego i służy określeniu właściwych i dopuszczalnych sposobów użytkowania obszarów chronionych w przyszłości.
Materialne elementy zagospodarowania związane z czynnościami charakteryzującymi pobyt turystów w zwiedzanych miejscowościach:
dojazd oraz przejścia i przejazdy między obiektami,
informacja turystyczna i obsługa ruchu,
zwiedzanie,
żywienie,
nocleg,
spędzanie wolnego czasu (w tym rekreacja),
upamiętnienie pobytu.
Dostępnością komunikacyjną określonego terenu nazywamy istniejący system połączeń komunikacyjnych między tym terenem z miejscami stałego zamieszkania potencjalnych turystów.
Podstawowe miary syntetyczne stosowane w badaniach nad zjawiskami turystycznymi
Wskaźnik Baretje'a i Deferta - wskaźnik funkcji turystycznej miejscowości, wyrażony liczbą turystycznych miejsc noclegowych, pomnożoną przez 100, przypadającą na liczbę ludności miejscowej.
Wskaźnik Deferta - wskaźnik funkcji turystycznej, wyrażony liczbą turystów korzystających z noclegów, przypadającą na km2 powierzchni całkowitej.
Wskaźnik Charvata - wskaźnik nasycenia bazą turystyczną, wyrażony liczbą miejsc noclegowych przypadających na km2 powierzchni całkowitej.
Wskaźnik liczby udzielonych noclegów - liczba udzielonych noclegów przypadająca na km2 powierzchni całkowitej.
Wskaźnik Schneidera - wskaźnik intensywności ruchu turystycznego, wyrażony liczbą turystów korzystających z noclegów, przypadającą na 1000 mieszkańców stałych.
12