Bezrobocie stanowi jeden z najtrudniejszych problemów społeczno-gospodarczych współczesnej gospodarki. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpił znaczny wzrost bezrobocia w krajach gospodarczo rozwiniętych. Pojawiło się masowe bezrobocie w krajach postsocjalistycznych centralnej i wschodniej Europy. W krajach OECD (25 krajów rozwiniętych) pod koniec lat sześćdziesiątych łączne bezrobocie sięgało 5 - 6 mln osób. Obecnie przekroczyło 32 mln osób, a więc jest wyższe niż w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego lat trzydziestych. Bezrobocie w Polsce zbliżyło się do poziomu 3 mln osób, tj. 16 % ludności aktywnej zawodowo.
Stopa bezrobocia w Polsce na dzień 31 września 2002r.
1 DOLNOŚLĄSKIE 21,3%
2 KUJAWSKO-POMORSKIE 21,9%
3 LUBELSKIE 15,2%
4 LUBUSKIE 24,9%
5 ŁÓDZKIE 18,1%
6 MAŁOPOLSKIE 13,4%
7 MAZOWIECKIE 13,6%
8 OPOLSKIE 18,2%
9 PODKARPACKIE 16,3%
10 PODLASKIE 14,8%
11 POMORSKIE 20,4%
12 ŚLĄSKIE 16,0%
13 ŚWIĘTOKRZYSKIE 18,0%
14 WARMIŃSKO - MAZURSKIE 28,1%
15 WIELKOPOLSKIE 15,5%
16 ZACHODNIOPOMORSKIE 25,4%
DEFINICJA BEZROBOCIA
Bezrobocie występuje wówczas, gdy liczba osób poszukujących pracy jest większa niż liczba ludzi zdolnych do pracy, chcących pracować i akceptujących istniejący poziom wynagrodzeń, pozostaje bez pracy.
ZNACZENIE BEZROBOCIA
We współczesnych społecznościach bezrobocie jest problemem kluczowym. Ilekroć jest ono wysokie, występuje marnotrawstwo zasobów, a dochody ludzi kurczą się; w takich okresach marazm gospodarczy wywiera wpływ także na doznania oraz podstawy ludzi i na życie rodzin.
SKUTKI EKONOMICZNE
Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu.
Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego bezrobocia?
Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.
SKUTKI SPOŁECZNE
Bez względu na to, jak wysokie są ekonomiczne skutki bezrobocia, rachunek strat w dolarach nie odzwierciedla właściwie i w pełni szkód ludzkich, społecznych i psychicznych, jakie niosą za sobą okresy trwale utrzymującego się bezrobocia przymusowego.
Z nowoczesnych badań wynika zaś, że bezrobocie prowadzi do deterioracji zdrowia zarówno psychicznego, jak i fizycznego: do wyższego poziomu zachorowań na choroby serca, przypadków alkoholizmu, samobójstw. Jeden z najważniejszych badaczy tego przedmiotu, dr Hawey Breuner, szacuje, że utrzymujący się w ciągu sześciu lat wzrost stopy bezrobocia o jeden procent prowadziłby do liczby przedwczesnych zgonów wynoszącej 37000. Badania dowodzą, że niedobrowolne pozostawanie bez pracy to dla wielu ludzi sytuacja o wysokim oddziaływaniu traumatycznym.
MIERZENIE BEZROBOCIA
Co miesiąc gazety w nagłówkach sygnalizują zmiany w stopie bezrobocia. Co się ukrywa za liczbami? Dane o pracy i bezrobociu należą do najskrupulatniej obliczanych i najpełniejszych danych gospodarczych, jakie w ogóle są gromadzone (na co oczywiście zasługują ze względu na ogromną wagę problemu). Są one gromadzone w skali miesięcznej dla próby losowej populacji (metoda ta polega na przypadkowym wybraniu z danej populacji pewnej grupy, a następnie na przeanalizowaniu wybranej grupy). Co miesiąc badaniem jest objętych około 60.000 gospodarstw domowych); pytania zamieszczone w kwestionariuszu dotyczą stanu zatrudnienia ich członków w ostatnim czasie.
Badanie ankietowe dzieli całość populacji od szesnastu lat wzwyż na trzy grupy:
* pracujący - ludzie wykonujący różnego rodzaju prace płatne.
* Bezrobotni - grupa ludzi która nie jest zatrudniona, ale poszukująca pracy.
* Nie czynni zawodowo - obejmuje 37% ludności - uczęszczających do szkoły, prowadzących gospodarstwa domowe, będące na emeryturze, będących w tak złym stanie zdrowia, iż uniemożliwia im to podjęcie pracy lub wreszcie tych, którzy zrezygnowali z poszukiwania pracy.
A więc reguła jaką stosuje rząd, jest następująca:
Ludzie mający swoje miejsce pracy są to zatrudnieni; ci którzy aktualnie nie mają pracy, ale jej poszukują, są to bezrobotni; ludzie bez miejsc pracy, którzy nie szukają zatrudnienia nie zaliczają się do czynnych zawodowo. Stopę bezrobocia oblicza się jako stosunek liczby bezrobotnych do łącznej liczby osób zawodowo czynnych.
EKONOMICZNA INTERPRETACJI BEZROBOCIA
Jak powinniśmy interpretować fakt, że ktoś nie ma pracy?
Czy kategoria bezrobocia przymusowego i dobrowolnego poddają się jakiejś interpretacji z punktu widzenia ekonomii czy polityki?
Występowanie dobrowolnego bezrobocia w gospodarce konkurencyjnej sygnalizuje pewne istotne pomieszanie pojęć dotyczących bezrobocia. W niektórych przypadkach dana gospodarka może funkcjonować efektywnie przy istnieniu pewnego bezrobocia. Na przykład w przypadku dobrowolnego bezrobocia pracownicy mogą pozostawać nie zatrudnieni dlatego, że rynkowa stawka płac jest niższa od ich indywidualnej oceny wartości czasu.
W niektórych przypadkach osoby o małej wydajności mogą woleć czas wolny, od pracy za niska płacę i dlatego właśnie pozostają bezrobotni. Z punktu widzenia efektywności w wąskim znaczeniu sytuacja taka może się zdawać "efektywna", chociaż to, że niektóre grupy ludności nie mogą znaleźć dobrze płatnego zatrudnienia, może się wydawać niesprawiedliwe. Fakt, że efektowna gospodarka może prowadzić do bezrobocia ludzi o niskiej wydajności, wspiera niejednokrotnie wysuwany przeciwko gospodarkom konkurencyjnym zarzut, a mianowicie, że są one efektywne, ale mogą być ślepe jeśli chodzi o problem sprawiedliwości.
Na rynku pracy charakteryzującym się doskonałą giętkością płac nie mogą występować ani nadprodukcja, ani bezrobocie niedobrowolne. Zarówno ceny, jak płace po prostu wahają się w górę i w dół aż do chwili, w której nastąpi zrównoważenie rynku.
Bezrobocie przymusowe (niedobrowolne) - nie można sformułować eleganckiego paradygmatu o sztywności płac i cen, tłumaczącego dokładnie, w jaki mianowicie sposób możliwe jest równoczesne występowanie niedobrowolnego bezrobocia i wolnych miejsc pracy.
Dlatego przyjęto po prostu, że płace ustalane są w taki właśnie sposób, by nie dopuszczać niedopasowane liczby poszukujących pracy oraz ilość dóbr, jakie przedsiębiorstwa chciały by sprzedać i tych, jakie fantastycznie mogą sprzedać.
Współcześnie sekret niepełnego zatrudnienia kryje się w analizie sztywności płac albo też rynków nie w pełni równoważących się gospodarce.
Źródła sztywności: "lepkość" cen i giętkość cen.
Dlatego rynki pracy przejawiają raczej lepkość" niż giętkość cen ? dlaczego ruchy na nich przypominają raczej zachowanie się ciągutek aniżeli kulek rtęci? Zapewne najbardziej podstawowym źródłem owej lepkości jest to że procedura ustanawiania lub renegocjowania płac jest rzeczą kosztowną. Kierownicy działów personalnych po prostu nie mogą renegocjować płac i ewentualnych deputatów oraz przywilejów (świadczeń) z każdym nowym pracownikiem, podważając za każdym razem stare porozumienia i utarte obyczaje.
Koszty takich negocjacji są na tyle wysokie, że przedsiębiorstwa skłonne są zmieniać płace tylko raz do roku, albo, w przypadku związkowych umów zbiorowych, raz na trzy lata.
KIM SĄ BEZROBOTNI ?
Ścisłe określenie, kogo nazywamy bezrobotnym, ma ważne praktyczne znaczenie dla mierzenia poziomu bezrobocia oraz przyznawania zasiłków dla bezrobotnych. W Polsce istnieją dwa źródła informacji o bezrobociu, które posługują się nieco innymi definicjami bezrobocia. Pierwsze źródło informacji oparte jest na statystyce urzędów pracy, które na bieżąco rejestrują osoby poszukujące.
Pod pojęciem bezrobotnego rozumie się zwykle osobę zdolną do pracy i gotową do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostają bez pracy, nie uczą się w szkole i nie mają innego stałego źródła utrzymania.
Drugie źródło informacji o poziomie bezrobocia opiera się na kwartalnym badaniu przez GUS aktywności ekonomicznej ludności, obejmującym 22,3 tys. gospodarstw domowych. W badaniu tym do kategorii bezrobotnych zostały zaliczone osoby w wieku 15 lat i więcej, które spełniały jednocześnie trzy warunki:
- w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, tzn. nie wykonywały pracy przynoszącej zarobek przez co najmniej 1 godzinę;
- aktywnie poszukiwały pracy, tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany), aby znaleźć pracę;
- były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym. Głównym kryterium rozróżnienia zatrudnienia i bezrobocia jest 1 godz. pracy w tygodniu. Osoba, która przepracowała zarobkowo 1godz. (lub więcej) w tygodniu, zaliczana jest do pracujących, natomiast osoba, która nie przepracowała 1 godz., zaliczana jest do bezrobotnych. Kryterium to jest niezwykle rygorystyczne, raczej zawyża liczbę pracujących i zniża liczbę bezrobotnych. Jest to standard międzynarodowy, przyjęty przez Międzynarodową Organizację Pracy i stosowany przez większość krajów gospodarczo rozwiniętych.
W analizie struktury bezrobocia szczególną rolę mają trzy aspekty:
1) udział bezrobocia długookresowego;
2) stopa bezrobocia młodzieży;
3) zróżnicowanie przestrzenne poziomu bezrobocia.
1) Wzrost bezrobocia długookresowego (osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy) stanowi główny problem naszej gospodarki. Udział tego bezrobocia w 1994 r osiągnął prawie 45% bezrobocia ogółem, co stanowi 7,1% zawodowo czynnych. W stosunkowo krótkim okresie stopa bezrobocia długookresowego sięgnęła u nas jeden z najwyższych wskaźników wśród 26 krajów.
W porównaniu np. z USA stopa bezrobocia długookresowego buła u nas prawie dziewięciokrotnie wyższa. Dowodzi to, że nasz rynek pracy był mało dynamiczny, aby zagospodarować rosnącą liczbę bezrobotnych.
2) Niezwykle istotnym problemem jest bezrobocie wśród młodzieży. Na blisko 3 mln bezrobotnych, milion osób nie przekroczyło 24 roku życia; stopa bezrobocia młodzieży była dwukrotnie wyższa od średniej krajowej.
3) Szczególną cechą polskiego bezrobocia jest jego duże zróżnicowanie przestrzenne. W 1993 r. ogólna stopa bezrobocia wahała się od 7,2% w woj. Krakowskim do 28,3% w woj. Koszalińskim. Natomiast bezrobocia długookresowego wahała się od 1% w woj. Krakowskim do 15,7% w woj. Suwalskim. Zróżnicowanie to byłoby większe, gdyby porównać sytuację na lokalnych rynkach pra-cy.
O status osoby bezrobotnej ubiegać się może :
1) obywatel polski zamieszkały w Polsce, poszukujący i podejmujący zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zatrudnienie lub inną pracę zarobkową za granicą u pracodawców zagranicznych,
2) cudzoziemiec przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i posiadający zezwolenie na osiedlenie się lub którym nadano status uchodźcy w Rzeczypospolitej Polskiej, poszukujący i podejmujący zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na terytorium Polski,
o ile jest
nie zatrudnioną i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nie uczącą się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzę-dzie pracy, jeżeli:
· ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,
· kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,
· nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, za-siłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego,
· nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczenio-we,
· nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych, chyba że dochód z działów specjal-nych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekra-cza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2,0 ha prze-liczeniowych, ustalonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, na podstawie przepisów o podatku rolnym, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie,
· nie podjęła pozarolniczej działalności od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji do dnia wyreje-strowania tej działalności albo nie podlega - na podstawie odrębnych przepisów - obowiązkowi ubez-pieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników, lub zaopatrzenia emerytalne-go,
· jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w poło-wie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,
· nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności,
· nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia,
· nie pobiera, na podstawie przepisów o pomocy społecznej, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej.
PRZYCZYNY BEZROBOCIA
Zawsze istnieje pewne bezrobocie, wynikające czy to ze zmiany miejsca zamieszkania, czy to z przebiegu cyklu życia: - przeprowadzki, włączenie się po raz pierwszy w pracę zawodową i tak dalej. Największe zmiany stopy bezrobocia wynikające ze wzrostu liczby tych bezrobotnych, którzy stracili swoje miejsce pracy. Bezrobocie będące wynikiem tego zjawiska ogromnie rośnie podczas recesji z dwóch przyczyn: po pierwsze rośnie liczba ludzi, którzy tracą dotychczasowe zatrudnienie, a następnie znalezienie nowej pracy wymaga dłuższego czasu. W zależności od przyczyn bezrobocia rozróżniamy różne jego rodzaje:
1) Bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; ludzie zmieniają pracę, zawód, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają na krótko na rynku pracy, ludzie zmieniają pracę , zawód, przenoszą się do innej miejscowości i pozostają na krótko na rynku pracy. Bezrobocie frakcyjne występuje w każdej gospodarce, także w warunkach pełnego zatrudnienia. Jest korzystne dla gospodarki, gdyż umożliwia znalezienie pracowników w krótkim okresie czasu. Nie pociąga także dużych kosztów społecznych.
2) Bezrobocie koniunkturalne lub recesyjne - pojawi się wówczas, gdyż następuje spadek popytu, produkcji i aktywności gospodarczej. Znaczna część polskiego bezrobocia, które pojawiło się w okresie transformacji, ma charakter recesyjny.
3) Bezrobocie strukturalne - wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Może ono wynikać z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także wówczas, gdy zasoby kapitału są niewystarczające dla zatrudnienia zasobów pracy.
4) Bezrobocie technologiczne - wynika z postępu technicznego mechanizacji i automatyzacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się ono z dużą siłą wówczas, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadzący do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia.
5) Bezrobocie sezonowe - występuje niemal we wszystkich krajach, jest bowiem efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.
BEZROBOCIE WŚRÓD MŁODZIEŻY
Wśród nastolatków występuje na ogół najwyższa pośród wszystkich grup demograficznych stopa bezrobocia, wśród czarnych w tym przedziale wieku w ostatnich latach występowały stopy bezrobocia wynoszące od 36 do 48 % ogółu czarnoskórych zawodowo czynnych. Jaka część tak wysokich stóp bezrobocia ma charakter frakcyjny, jaka zaś strukturalny lub cykliczny ?
Nasze materiały sugerują, że - zwłaszcza w odniesieniu do białych - pokaźna część bezrobocia młodzieży jest natury frakcyjnej. Nastolatki bardzo często odchodzą od pracy zawodowej i powracają do niej. Szybko dostają pracę i często ją tracą albo porzucają. W każdym prawie roku połowę bezrobotnych nastolatków stanowią "nowi", którzy nigdy dotąd nie pracowali zarobkowo. Wszystkie te zjawiska sugerują, że bezrobocie młodzieży jest w przeważającej mierze frakcyjne tzn., że odzwierciedla się w nim poszukiwanie pracy oraz przepływy niezbędne, gdy ludzie mogli się zorientować w swych własnych indywidualnych kwalifikacjach oraz nauczyli się, na czym w ogóle polega praca.
Po drugiej wojnie światowej dane dotyczące rynku pracy dla nastolatków czarnych i białych były praktycznie jednakowe. Aż do roku1955 ich udział w łącznej liczbie zawodowo czynnych oraz stopy ich bezrobocia kształtowały się podobnie. Następnie poczynając od połowy lat pięćdziesiątych, bezrobocie wśród młodzieży czarnej wzrosło w stosunku do innych grup, a ich udział w łącznej liczbie zawodowo czynnych zmniejszył się. W 1983 r. stosunek liczby zatrudnionych do liczby ludności wynosił dla młodzieży czarnej 17 % a dla białej zaś 46 %.
Co by mogło tłumaczyć ten jaskrawy skok na rynku pracy czarnoskórej młodzieży ? dlaczego dorośli robotnicy czarnoskórzy w wyższym stopniu bywają dotknięci bezrobociem niż biali - niższy poziom kształcenia, miej kontaktu z ludźmi, którzy mogliby zapewnić im miejsca pracy, lokalizacja miejsca zamieszkania, mniejsze doświadczenie i "wyszkolenie "przy warsztacie", a także czysta dyskryminacja rasowa.
Czy wysokie bezrobocie wśród młodzieży prowadzi do długotrwałych deformacji rynku pracy, przy trwałym utrzymywaniu się niższego poziomu zarówno kwalifikacji, jak i poziomu płac ?
Zagadnienie to było w ciągu ostatnich dziesięciu lat przedmiotem intensywnych dociekań. Odpowiedź może brzmieć: tak jest, rzeczywiście obserwujemy długookresowy wzrost bezrobocia, zwłaszcza w odniesieniu do czarnoskórej młodzieży. Wydaje się, że młodzież nie ma możliwości zdobycia w miejscu pracy kwalifikacji oraz właściwych postaw, w późniejszym okresie ma ona niższe płace i dotyka ją wyższe bezrobocie. O tyle, o ile badania te znajdują potwierdzenie, wynika z nich, że ważnym zadaniem polityki społecznej jest tworzenie programów służących obniżeniu bezrobocia młodzieży w mniejszościowych grupach społecznych.
NATURALNA STOPA BEZROBOCIA
Dlaczego stopa bezrobocia jest wysoka ? I czy społeczeństwo może zrobić cokolwiek na rzecz obniżenia marnotrawstwa, nędzy i nieszczęść wywołanych przez okresy wysokiego bezrobocia ?
Ażeby zrozumieć te zagadnienia, zwracamy się do koncesji naturalnej stopy bezrobocia. Jest to stopa bezrobocia, przy której rynki pracy i rynki produktów znajdują się w równowadze. Mówiąc dokładniej:
Naturalną stopą bezrobocia jest ta jego stopa, przy której siły oddziaływujące na wzrost bądź spadek cen i płac równoważą się. Przy stopie naturalnej inflacja płac i cen jest stabilna; nie występują tendencje wskazujące bądź to na przyspieszenie, bądź to na spadek inflacji. We współczesnej gospodarce, nastawionej na zapobieganie wysokiej stopie inflacji, naturalna stopa bezrobocia oznacza ten jej najniższy poziom, który można utrzymać; tym samym wyraża najwyższy dający się utrzymać poziom zatrudnienia i odpowiada potencjalnemu poziomowi produktu w danym kraju.
Stopa naturalna wyższa od zera. Dwie są ważne sprawy dotyczące stopy naturalnej, które trzeba zrozumieć. Po pierwsze, stopa naturalna nie jest równa zeru: w gospodarce charakteryzującej się wysokim zatrudnieniem i tak istnieje dość pokaźna liczba bezrobotnych. Dlaczego tak się dzieje ? Dlatego, że w dużym kraju, o wysokim poziomie mobilności wysokim zróżnicowaniu zarówno upodobań , jak i talentów, przy ustawicznych zmianach popytu na miriady dóbr i usług oraz ich podaży - w takim świecie występować będzie znaczny stopień bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego.
Związek a inflacja. Po drugie, stopa naturalna pozostaje w ścisłym związku z procesem inflacji. Społeczeństwa wolą bezrobocie niskie od wysokiego. Dlaczego nie mielibyśmy mieć stopy bezrobocia wynoszącej 2 czy 3 %, jak to było w okresie drugiej wojny światowej albo podczas konfliktu koreańskiego, nie zaś 5 do 10 %, jak w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ? Jedyną widoczną przyczyną, dla której nie pozwala się gospodarce na osiągnięcie tak niskich stóp bezrobocia, prowadziłby do narastającej spirali inflacji wynoszącej powyżej 10, 15 albo 20 % rocznie. Naturalna stopa bezrobocia stanowi ten najniższy jego poziom, który dany kraj może utrzymywać; nie ryzykując przyspieszenia inflacji w stopniu nie do przyjęcia.
Stopa naturalna jest owym złotym środkiem pomiędzy zbyt wysokim i zbyt niskim poziomem inflacji; jest to poziom, przy którym stopień inflacji ani nie wzrasta w następstwie nadwyżkowego popytu, ani się nie obniża ani nie wzrasta w następstwie nadwyżkowej podaży. Pojawia się ona na owym progowym poziomie, poniżej którego napięcia na rynkach pracy i rynkach produktów zaczynających prowadzić do coraz to szybszego z każdym rokiem wzrostu płac i cen.
Ponieważ inflacja działa jako warunek ograniczający politykę gospodarczą, stopą naturalną jest najniższa stopa bezrobocia, którą można utrzymać; z praktycznego punktu widzenia odpowiada ona wysokiemu zatrudnieniu i produktowi potencjalnemu danej gospodarki.
Dlaczego dany kraj nie może zapewnić wszystkim dobrej pracy bez równoczesnego przyspieszenia inflacji ? Jedną z przyczyn jest po prostu to, że w Stanach Zjednoczonych skala przepływów siły roboczej - albo bezrobocia frykcyjnego - pozostaje wysoka nawet wtedy, gdy możliwości zatrudnienia są obfite. I tak, w roku 1979, kiedy to stopa bezrobocia była bliska swemu "naturalnego" poziomowi, połowę bezrobotnych stanowili młodzi (w wieku poniżej dwudziestu pięciu lat). Jedynie 2,5 % ogółu zawodowo czynnych stanowili dorośli, którzy utracili swoje miejsce pracy. W przemyśle przetwórczym liczba rezygnacji z pracy była dwa razy i pół razy większa od liczby zwolnień.
W sumie, stopa naturalna w Stanach Zjednoczonych jest wysoka częściowo dlatego, że stopień mobilności i odsetek poszukujących lepszej pracy jest taki wysoki, częściowo zaś dlatego, że rynek pracy nie jest zdolny do szybkiego dostosowania liczby wolnych miejsc pracy do liczby tych, którzy chcą pracować.
WZROST NATURALNEJ STOPY BEZROBOCIA
W ostatnich latach jednym najbardziej niepokojących zjawisk była tendencja stopy naturalnej. Jakie są źródła tej tendencji ?
Teoretycy wykryli dwa czynniki. Najistotniejszą zmianą jest wzrost udziału młodzieży, przedstawicieli mniejszości oraz kobiet w ogólnej liczbie zawodowo czynnych. Przypomnijmy, że normalnie najniższa stopa bezrobocia występuje w grupie dorosłych mężczyzn. W okresie od 1950 do 1983 roku udział dorosłych mężczyzn w ogólnej liczbie zawodowo czynnych obniżyła się z 66 do 53 %. Udział młodych robotników prawie się podwoił.
Ta zmiana struktury musiałaby doprowadzić do wzrostu ogólnokrajowej naturalnej stopy bezrobocia nawet w sytuacji, w której naturalna stopa bezrobocia dla każdej grupy z osobna byłaby stała.
Skutki polityki. Niektórzy badacze obawiają się, że do tej rosnącej tendencji stopy naturalnej doprowadziła filantropijna polityka rządu. W większości stanów wyrzucony lub przejściowo zwolniony z pracy spełnia warunki niezbędne do korzystania z UI (ubezpieczenie od bezrobocia). W okresie sięgającym 26 tygodni bezrobotny może dostawać zasiłek w wysokości 50 % swojej uprzedniej pracy. Dla większości pracowników są to sumy wolne od opodatkowania; gdyby zatem przeliczyć je na dochody włącznie z podatkiem, odpowiadałoby to równowartości 60-70 % płacy.
W rezultacie korzystający z UI z mniejszym zapałem szukają nowej pracy. Prawdopodobniejsze jest również - rzecz zrozumiała - że odrzucą oni propozycje zatrudnienia niskopłatnego. W wyniku stopa bezrobocia jest wyższa.
Jaka jest skala "anty-bodźcowego" oddziaływania takiej polityki na stopę naturalną bezrobocia ? Szacunki mieszczą się w przedziale od paru dziesiętnych punktu procentowego do przeszło jednego procentu. Jednakże nawet najostrzejsi krytycy nie zalecają zniesienia programów, których celem jest łagodzenie strat będących skutkiem bezrobocia. Nawołują oni natomiast zwykle do reform: na przykład do wyższego opodatkowania tych pracodawców, u których płynność zatrudnienia jest szczególnie wysoka; do obniżenia świadczeń społecznych; do bardziej rygorystycznego zwalczania nadużyć i oszustw.
Niezależnie od skutków zmian demograficznych oraz programów socjalnych, niektórzy ekonomiści są zdania, że stopa naturalna jest nawet wyższa od akceptowanych powszechnie szacunków, a to ze względu na wzrost bezrobocia strukturalnego. Zwracają oni uwagę na fakt, że lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte przyniosły poważne wstrząsy w gałęziach oraz regionach czy to uzależnionych od dostaw energii, czy to narażonych na wpływ wymiany międzynarodowej; depresja wystąpiła w przemyśle samochodowym i stalowym, wiercenia ropy naftowej, najpierw wzrosły, a następnie załamały, nastąpił natomiast rozkwit elektroniki.
Z analiz równych rynków zdaje się wynikać, że w ostatnich dwóch dziesięcioleciach bezrobocie strukturalne przejawiło tendencję rosnącą. Rozbieżności pomiędzy regionami zwiększyły się na bardzo licznych obszarach: wzrosła dyspersja stóp bezrobocia w przekroju regionalnym i demograficznym, wzrosły także różnice w zaopatrzeniu na wsparcie w walce z bezrobociem w poszczególnych regionach. Z badań wynika, że być może jeden punkt procentowy wzrostu stopy naturalnej w latach siedemdziesiątych należy przypisać wzrostowi bezrobocia strukturalnego.
Niemniej jednak można znaleźć i pewne podstawy do optymizmu. W miarę stopniowego starzenia się zawodowo czynnych być może w następnych latach owa rosnąca tendencja stopy naturalnej ulegnie odwróceniu.
OBNIŻENIE STOPY NATURALNEJ
Skoro widzimy, że naturalna stopa bezrobocia waha się od 4 do 5 i 6 % i dalej jeszcze, powstają ważne problemy polityki publicznej. Czy stopa naturalna jest optymalnym poziomem bezrobocia ? A jeśli nie, to co możemy zrobić, aby ją obniżyć do bardziej pożądanego poziomu ?
Musimy rozpocząć od spostrzeżenia, że chociaż termin "stopa naturalna" przyjął się w potocznym języku makroekonomistów, może on nas wprowadzić w błąd. Ta stopa naturalna nie jest w żadnym sensie "naturalna". Jak widzieliśmy wpływ na nią wywierają: struktura zmian demograficznych, wstrząsy zewnętrzne, jakich doznaje gospodarka, polityka rządu w stosunku do rynku pracy, a zapewne także i historia samego bezrobocia. Co więcej, stopa naturalna nie jest równoznaczna z optymalną stopą bezrobocia.
Istnieje zatem możliwość, by stopa naturalna kształtowała się powyżej optymalnej stopy bezrobocia - powyżej tego poziomu bezrobocia, przy którym dobrobyt ekonomiczny netto zostaje zmaksymalizowany.
Jeżeli stopa naturalna nie jest ani naturalna, ani optymalna, to dlaczego dany kraj nie jest w stanie osiągnąć niższego poziomu bezrobocia ? Przyczyna leży w tym - jak to już podkreślaliśmy - że krok taki prowadziłby do inflacji, inflacji rosnącej i nie do przyjęcia. Ogromna dywidenda społeczna czeka zatem na ekonomistę, który potrafi wynaleźć sposób obniżenia stopy naturalnej o 1 czy 2 punkty procentowe.
Jakież są więc środki, które by mogły obniżyć stopę naturalną ?
* Synchronizacja rynku pracy . Część bezrobocia wynika z tego, że występowanie wolnych miejsc pracy nie jest zsynchronizowana z istnieniem nie zatrudnionych. Gdyby się udało zapewnić lepszą informację, skomputeryzowane rejestry wolnych miejsc pracy, zwiększyć możliwość szkolenia i przeszkalania, można by obniżyć wielkość bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego.
* Szkolenie i przeszkolenie. Niekiedy robotnicy nie mają kwalifikacji potrzebnych do pracy na wolnych miejscach pracy.
* Usunięcie przeszkód natury rządowej. Niektórzy ekonomiści, jak np. Martin Feldstein uważają, że chroniąc pracowników przed dotkliwościami bezrobocia, czy nędzy, doprowadziliśmy do podwyższenia stopy naturalnej . Ci ekonomiści domagają się obniżenia płacy minimalnej, reformy systemu ubezpieczenia na wypadek bezrobocia oraz zredukowania antybodźcowego oddziaływania programów emerytalnych, rent inwalidzkich i pomocy społecznej.
* Roboty publiczne. Ostatnia propozycja dotyczy zapewnienia przez rząd znacznej liczby miejsc pracy w usługach publicznych przeznaczonych dla bezrobotnych.
Po tym przeglądzie możliwości obniżenia stopy naturalnej powinniśmy zarejestrować i pewne zastrzeżenia: dwadzieścia lat badań prowadzonych na rynku pracy eksperymentów w tej kwestii skłania obiektywnych teoretyków do ogromnego umiarkowania. Pomijając rozwiązania, które skłoniłyby bezrobotnych do głodowania i zamarzania na śmierć, realizacja wymienionych propozycji zapewne w nieznacznym tylko stopniu oddziałałaby na poziom stopy naturalnej. Wydaje się mało prawdopodobne, aby stosując jakiś zestaw akceptowanych politycznie reform można obniżyć stopę naturalną o więcej niż parę dziesiętnych punktu procentowego.
SPOSOBY WALKI Z BEZROBOCIEM W POLSCE
O interesy pracowników musi zadbać państwo czyli rząd RP. Rząd powinien w pierwszej kolejności starać się ograniczyć bezrobocie oraz następnie, w nie mniejszym stopniu, powinny to robić samorządy lokalne (ważna jest właściwa współpraca tych dwu organów).
Działania rządu:
- upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy
- uznanie całości lub części obowiązkowej składki na ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy (zrównanie pracy z innymi towarami)
- stworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia
- ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm
- wspieranie drobnych i średnich przedsiębiorstw
- polityka proexportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia
- zwolnienia z płatności VAT przy eksporcie
- skracanie czasu pracy
Działania samorządów (w zależności od możliwości):
- przyciąganie kapitału (głównie zagranicznego), ale bez popadania w skrajność i liczenia na cud wielkich inwestorów z Zachodu
- stawianie na drobne i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami
- stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju firm (głównie drobnych) na swoim terenie
- mądre korzystanie z unijnych dotacji (np. z fundacji PHARE)
- walka z odpływem ludzi na Zachód powinna przybrać w konkretnym wymiarze: to nie robotnicy powinni wyjeżdżać do Niemiec, tylko zakłady pracy z udziałem niemieckiego kapitału powinny instalować się w Polsce
- uruchomienie robót publicznych
Działania bezrobotnych:
- muszą być bardziej elastyczni, chętniej korzystać z kursów kwalifikacyjnych, uczyć się nowego zawodu, dzisiaj nie ma już pracy dla osób niewykwalifikowanych
Projekty zmniejszenia liczby bezrobotnych:
Zmniejszenie kosztów zatrudnienia dla pracodawców tworzących nowe miejsca pracy (bez naruszenia podstaw budżetu i wpływu na stabilność ZUS-u)
Istotą pomysłu jest wprowadzenie wskaźnika przeliczeniowego kosztów pracy, uzależnionego od rzeczywistego wzrostu zatrudnienia w firmie. Ponieważ nie można stale zwiększać zatrudnienia, należy określić horyzont czasowy, po którym utrzymanie pracownika będzie traktowane jako korzystna inwestycja.
Jak działa taki wskaźnik kosztów?
Pracodawca, który zwiększy zatrudnienie o 5%, będzie mógł wliczyć w koszty 105% rzeczywistych kosztów pracy. Jeżeli wzrost będzie większy, to wzrośnie i wskaźnik kosztów. W ten sposób pracodawca zamiast lokować pieniądze w bankach lub szukać łatwej ucieczki w koszty, będzie mógł tworzyć nowe miejsca pracy. Warto zauważyć, że atrakcyjność kosztów zakupu np. nowej luksusowej limuzyny z homologacją ciężarówki jest obecnie dużo większa, niż równoważne kwotowo, zatrudnienie 5-10 nowych pracowników, którzy płacąc podatki, kupując w sklepach i co ważne będąc ubezpieczeni zasilą budżet państwa.
Bardzo ważne jest to, że pieniądze na stworzenie nowych miejsc pracy będą poszukiwane przez pracodawców i wydatkowane tam gdzie są najbardziej potrzebne. Nie zostaną utopione w wątpliwych inwestycjach, działaniach administracyjnych, programach pomocowych czy szkoleniach. Tylko realny wzrost zatrudnienia zaowocuje możliwością wykazania większych kosztów pracy, a zatrudnianie "na czarno" będzie miało wreszcie poważną konkurencję.
Co ciekawe, projekt jest tak samo łatwy do zaakceptowania przez związki zawodowe, jak i organizacje pracodawców. Jedynym oponentem może być Minister Finansów, ale to i tak do niego powinno należeć przeprowadzenie odpowiednich symulacji i ostateczny rachunek zysków i strat. Wiadomo, że byłoby lepiej naturalnie obniżyć koszty pracy, zmniejszyć podatki, ale skoro nie da się tego zrobić, to trzeba zrobić coś innego.
To może być też najprostsza metoda na wspieranie zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W wielu zakładach pracy chronionej inwalidzi stanowili jedynie dekorację niezbędną do odliczania VAT-u, sfinansowania przez państwo zakupu komputerów, maszyn produkcyjnych, czy samochodów. Jednocześnie ich pensje niewiele odbiegały od określonego w ustawie minimum. Przyjęcie stałego powiększonego wskaźnika kosztów pracy osób niepełnosprawnych, stwarza szansę na poprawę takiej sytuacji. Pracodawca zamiast zwrotu podatku, czy dofinansowania z budżetu pensji inwalidy, może wliczyć w koszty np. 150% kosztów jego pracy. Im więcej będzie płacił niepełnosprawnym pracownikom i im więcej ich zatrudni, tym zapłaci mniejszy podatek. Czy to nie jest prostsze?
Zastrzeżenia:
- bierze się pod uwagę stan zatrudnienia 31 grudnia i porównuje ze stanem z poprzedniego roku (firma musi istnieć dłużej niż 1 rok)
- uwzględniane są wszystkie etaty pełne i częściowe z umowami na czas nieokreślony
- nie liczy się pracowników przesuniętych z innych firm pracodawcy, podmiotów zależnych i spółek (w tym firm członków zarządu pracodawcy)
- maksymalny wskaźnik to 200% (nawet dla pracodawców zwiększających zatrudnienie więcej niż dwukrotnie)
Zalety:
* zmniejszenie bezrobocia i możliwość utrzymania go na niskim poziomie
* niewielkie ryzyko dla budżetu
* możliwość wprowadzenia projektu bez tworzenia nowych etatów w administracji
* zwiększenie liczby podatników (zasilanie budżetu państwa)
* ukierunkowanie inwestycji na nowe miejsca pracy
* konkurencja dla zatrudniania „na czarno”
* odroczone o rok finansowanie (zwrot w kolejnym roku)
* zmniejszenie przestępczości i występowania patologii społecznych wywołanych bezrobociem
Wady:
* doraźne zmniejszenie wpływów z podatku dochodowego od pracodawców tworzących nowe miejsca pracy
Nowelizacja kodeksu pracy
Taka nowelizacja kodeksu pracy zapewniłaby wzrost wydajności polskiej gospodarki, wzrost konkurencyjności polskich przedsiębiorstw i umożliwiła tworzenie nowych miejsc pracy. Kodeks pracy jest zbyt usztywniony rozmaitymi ograniczeniami natury socjalnej i przez to uniemożliwia skuteczną walkę z bezrobociem i rozwój polskich firm.
Podstawowe propozycje zmian to:
- wprowadzenie do kodeksu pojęcia "umowy na zastępstwo", zawieranej na czas określony
- zniesienie przepisu, na mocy którego trzecia z kolei umowa o pracę staje się umową na czas nieokreślony
- wprowadzenie prawa zwalniania pracownika w trakcie usprawiedliwionej nieobecności w pracy
- skrócenie okresu wypłacania zasiłku chorobowego z 35 do 30 dni i zmniejszenie jego wymiaru do 75 proc. (dziś 80 proc.)
- likwidacja obowiązku wypłacania odpraw emerytalnych przez małe firmy, których na to nie stać
- wprowadzenie maksymalnego czasu pracy do 12 godzin na dobę (osiem + cztery nadliczbowe) i utrzymanie normy 42 godzin tygodniowo
- obniżenie dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych z obecnych 50 proc. za dwie pierwsze godziny i 100 proc. za następne do odpowiednio 25 i 50 proc.
Zalety:
* wysoka skuteczność (elementy nowego kodeksu są z powodzeniem stosowane w innych państwach)
* rozwój polskich firm
* odświeżenie kodeksu
Wady:
* pewne niedogodności dla zatrudnionych
Zmiana systemu podatkowego
- wprowadzenie lepszego systemu podatkowego, aby pracownik zarabiający na poziomie minimum socjalnego nie płacił podatków, a składki ZUS-u dla tych osób były finansowane przez budżet
- wprowadzenie ulgi podatkowej dla pracodawców proporcjonalnej do ilości zatrudnianych pracowników
W nowym systemie podatkowym osoba otrzymująca na rękę 400zł miesięcznie kosztowałaby pracodawcę tylko 400zł, a nawet mniej, gdyż pracodawca odliczyłby ten wydatek od swojego dochodu. W ten sposób obniża się koszt pracy najtańszych pracowników, podwyższając zarazem koszt pracy lepiej zarabiających pracowników. Dla przeciętnego pracodawcy całkowity koszt pracy nie zmieni się, ale dla drobnego przedsiębiorcy, u którego jest niska średnia płaca całkowity koszt pracy zmaleje. Pozwoli to na zatrudnienie dodatkowych pracowników i rozwinięcie się małym i średnim przedsiębiorstwom (kluczowym w rozwiązywaniu problemu bezrobocia). Na tym systemie skorzystałoby ponad 60% społeczeństwa, a co najważniejsze chodzi o tą biedniejszą i mniej wpływową część. Zauważmy, że w przy tym systemie podatkowym dla pracodawcy korzystniejsze jest zatrudnienie trzech osób płacąc im po 600 zł na rękę niż dwóch po 800 zł zakładając, np. że za 600 zł miesięcznie pracownik będzie pracował 6 godzin dziennie, a za 800 zł - 8 godzin. Generalną zasadą tego systemu jest to, aby pracodawcy opłacało się zatrudnić więcej pracowników, choć łatwiej jest zapłacić większe wynagrodzenia dla mniejszej liczby pracowników pracujących w większym wymiarze czasu pracy (często po 12 godzin).
Największą zaletą proponowanego systemu jest opłacalność rejestracji pracujących, za których pokrywane byłoby przez budżet państwa ubezpieczenie. Na przykład opiekunka do dziecka która pracowałaby za 400 zł miesięcznie byłaby zarejestrowana jako pracująca, liczyłby się jej staż pracy, a zatrudniająca ją osoba fizyczna mogłaby odliczyć ten wydatek od dochodu. Podobnie byłoby z zatrudnianiem innych drobnych rzemieślników stróżów, sprzątaczek itd. Mielibyśmy sytuację w której każdy kto chciałby pracować, to te minimalne 400 zł mógłby zarobić. Osoba która by już pracowała, nawet na pół etatu (bo za 400 zł) miałaby kontakt z pracodawcą i gdyby wykazała się solidnością, to na pewno mogłaby liczyć na podwyżkę i awans zawodowy.
Zalety:
* opłacalność tworzenia miejsc pracy w małych przedsiębiorstwach i na pół etatu
* umożliwienie pracy wszystkim, którzy jej chcą (to pracodawcy zależy na zatrudnieniu)
* opłacalność rejestracji pracujących
* odciążenie najbiedniejszych kosztem średnio- i najbogatszych
Wady:
* spore obciążenie budżetu państwa i ludzi zarabiających powyżej 2000-3000 złotych
* mała opłacalność zatrudniania kogoś na cały etat (lub więcej)
Na zakończenie mojej pracy chciałbym jeszcze poruszyć jakże żywy ostatnio temat, mianowicie wstąpienie Pol-ski do Unii Europejskiej.
Aktualne przepisy dotyczące zatrudnienia Polaków w krajach Unii Europejskiej
Na podstawie indywidualnej umowy o pracę z pracodawcą zagranicznym Polacy mogą podejmować zatrudnie-nie w dowolnym kraju Europy i świata. Nie są zobowiązani polskimi przepisami prawnymi do uzyskiwania jakichkolwiek zezwoleń. Zapewnia im to ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu . Podejmując pracę za granicą podlegają przepisom kraju przyjmującego.
Coraz więcej Polaków podejmuje pracę za granicą korzystając z możliwości jakie stwarzają porozumienia i umowy międzyrządowe o wzajemnym zatrudnianiu obywateli. Do pracy za granicą wyjeżdżają najczęściej zare-jestrowani bezrobotni ale też obywatele poszukujący pracy, studenci a także Ci dla których praca za granicą stała się sposobem na życie .
Aktualnie posiadamy 13 porozumień i umów międzyrządowych w tym 4 z państwami należącymi do Unii Euro-pejskiej: Belgią, Francją, Luksemburgiem i Niemcami. Wszystkie umowy z krajami Unii Europejskiej podpisane zostały po 1989 roku. Strona luksemburska umowy nie ratyfikowała i nie weszła ona w życie.
Trwają negocjacje w sprawie podpisania umów z Hiszpanią, Holandią, Wielką Brytanią i Włochami.
Realizatorem umów międzyrządowych o wzajemnym zatrudnianiu obywateli jest Krajowy Urząd Pracy/ Depar-tament Migracji Zarobkowej.
Po przystąpieniu do UE Polacy będą podlegać przepisom zatrudnienia dotyczącym państw członkowskich.
Jak wiadomo Polska również jest krajem przechodzącym przekształcenia. Osiągnęliście ogromny postęp restrukturyzując polską gospodarkę w celu dostosowania jej do rosnącej presji konkurencyjnej i rynku. Kraj wasz stoi wobec konieczności przeprowadzenia restrukturyzacji o charakterze bardzo szczególnym, choć występującym nie tylko w waszym kraju, restrukturyzacji zwłaszcza górnictwa i rolnictwa.
Szereg krajów członkowskich borykało się - i dotąd jest w takiej sytuacji - z podobnymi wyzwaniami, jestem więc pewna iż doświadczenie i środki unii będą odgrywały istotną rolę w dziele wspierania waszych wysiłków. Polska do procesu tych zmian wnosi wielką dynamikę, przedsiębiorczość i doświadczenie w rozwijaniu przedsiębiorstw małych i średnich, które stanowią wielki potencjał przyszłego rozwoju.
Dokonaliście też znacznego postępu w poprawie funkcjonowania rynku pracy i jego zdolności adaptacji do zmian strukturalnych.
Wiadomo jednak - a w tym miejscu wszyscy jesteśmy tego świadomi - iż czeka nas nadal ciężka praca.
Polska musi rozwiązać istotne kwestie strukturalne, stosunkowo wysoki poziom bezrobocia wśród młodzieży, kobiet i ludzi gorzej wykształconych, utrzymuje się znaczne bezrobocie długotrwałe, i jest bardzo zróżnicowany rozkład bezrobocia w poszczególnych rejonach kraju. Niski udział w rynku pracy, zwłaszcza mężczyzn w wieku powyżej 45 lat, dodatkowo komplikuje problem opanowania rynku pracy, w którym trzeba reintegrować ludzi odchodzących ze zrestrukturyzowanych zakładów pracy i całych branż.
Dziś wraz z panem wicepremierem Komołowskim podpisałam dokument pn. Wspólna Ocena sytuacji zatrudnienia w Polsce. W dokumencie tym wymieniony jest cała gama środków, jakich można użyć w rozwiązywaniu problemów strukturalnych na rynku pracy.
Wspólna Ocena uznaje fakt dokonania przez Polskę głębokich przekształceń strukturalnych w latach 90-tych, fakt iż proces tych przekształceń trwa, i że w niektórych kierunkach restrukturyzacja uległa w okresie ostatnich dwóch lat przyspieszeniu.
Należy podkreślić, że właściwa formuła polityki zatrudnienia ma znaczenie kluczowe dla ułatwienia i przyspieszenia procesu przekształceń strukturalnych.
Witamy z uznaniem istotne kroki, jakie Polska podjęła tworząc całościową koncepcję polityki zatrudnienia, która znalazła wyraz w Narodowym Planie Zatrudnienia, który idzie drogą przyjęta przez kraje członkowskie unii w swych własnych Narodowych Planach Działania. Najważniejsze punkty Wspólnej Oceny dotyczą potrzeby wdrażania aktywnej polityki.
Dokument w szczególności wskazuje na ważność poniższych kierunków działania.
Po pierwsze - reforma edukacji i szkolnictwa
Wspólna Ocena akcentuje potrzebę unowocześnienia systemu edukacji i szkolnictwa w celu poszerzenia kwalifikacji uzyskiwanych przez ludzi, pomocy w uzyskiwaniu kwalifikacji nowych, i podnoszenia generalnie poziomu wykształcenia. Trwała i skuteczna realizacja ambitnego polskiego programu reformy szkolnictwa początkowego będzie miało znaczenie podstawowe. Docenić trzeba będzie kształcenie ustawiczne.
Po drugie - reforma podatków i zasiłków
Właściwie skonstruowane systemy podatkowe i zasiłków społecznych mogą stanowić pozytywny czynnik wspierania procesu restrukturyzacji. Priorytet w reformie podatków osobistych - analogicznie jak w UE - powinno mieć obciążenie podatkowe pracy, zwłaszcza w niższych przedziałach dochodów. Reforma systemu zasiłków z tytułu bezrobocia (w tym zasiłków przedemerytalnych) powinna nadal iść w kierunku podtrzymywania “środków aktywnych” i ich związków z rynkiem pracy.
Po trzecie - wielkie znaczenie będzie miało osiągnięcie przez Polskę określonego we Wspólnej Ocenie celu wzmocnienia w Polsce publicznych służb zatrudnienia.
Kierunek na bardziej aktywną i prewencyjną strategię walki z bezrobociem nakłada na publiczne służby zatrudnienia dodatkowe zadania. Konieczne będzie zapewnienie publicznym służbom zatrudnienia odpowiednich środków do realizacji tych zadań, a także zapewnienie koordynacji działań w tym zakresie podejmowanych przez realizatorów tej polityki na szczeblu lokalnym z działaniami podejmowanych przez decydentów strategicznych.
To jest bardzo ambitny program zmian. Ale moim zdaniem jest to program właściwy dla Polski, zapewniający jej postęp ekonomiczny, postęp w wysiłkach o zwiększanie zatrudnienia i postęp w znaczeniu szerszym. W połączeniu z bardziej ogólnym wysiłkiem wspierania rozwoju przedsiębiorczości i generowania zatrudnienia polityka ta może istotnie przyczyniać się do dalszego rozwoju ekonomicznego i społecznego waszego kraju.
Chciałabym tu wyrazić zapewnienie, że UE wspierać wasze wysiłki będzie w stopniu maksymalnym, jaki możliwy jest w tej dziedzinie, w tym w szczególności poprzez Europejski Fundusz Socjalny. Europejski Fundusz Socjalny, zastosowany w sposób prawidłowy, jako element procesu politycznego i jako spójny partner polityki regionalnej , może być znaczącym elementem wspierania wysiłków Polski w zakresie jej polityki zatrudnienia.
Oczekujemy na przedstawienie w najbliższym czasie nowych propozycji. I jeszcze o jednej sprawie zanim od kwestii zatrudnienia przejdę dalej. Chodzi mianowicie o kwestię partnerstwa społecznego - które powinno być podtrzymywane. Jednym z kluczowych elementów procesu modernizacji w Unii Europejskiej, w tym Narodowych Planów Działania na rzecz zatrudnienia, jest rola partnerów społecznych w realizowaniu polityki zatrudnienia i celów społecznych.
Dlaczego tak jest? Wydaje mi się, że akurat w waszym kraju, gdzie związki zawodowe wniosły wspaniały i głęboki wkład nie tylko w ukształtowanie państwa polskiego, lecz w ogóle w proces przemian, który zaczął się w 1989 roku, tłumaczyć nie trzeba.
To właśnie powodu Polacy nie powinni mieć wątpliwości, iż zdrowy, niezależny dialog społeczny ma znaczenie podstawowe. Jest on niezbędny do realizacji acquis communautaire w jego wymiarze społecznym, i jest konieczny jako środek zapewniający skuteczną partycypację w życiu społecznym na szczeblu zarówno narodowym, jak wspólnotowym - już po wejściu do UE.
Jesteście świadomi tego, iż cechą dialogu społecznego jest jego niezależność. Jest ważne, by współpracować z rządem, w dialogu trójstronnym. Nie wyklucza jednak dialogu pomiędzy autonomicznymi partnerami społecznymi.
Swoboda organizowania się, prawdo do zbiorowych negocjacji - to są elementy podstawowe europejskiego modelu społecznego. Proces, którego punktem kulminacyjnym był upadek muru berlińskiego, pokazał, iż związki zawodowe są w stanie wstrząsnąć światem.
Europejski Model Socjalny - acquis communautaire
Teraz kilka słów o acquis w wymiarze społecznym. Europejski model społeczny dotyczy szeregu wzajemnie powiązanych zasad i działań.
Wyznacza on określone minimalne standardy życia zawodowego, w tym także dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz elastyczności dla przedsiębiorstw przy poszanowaniu bezpieczeństwa zatrudnienia pracowni-ków. Wyznacza on minimalne standardy społeczeństwa obywatelskiego, w tym również praw demokratycznych i społecznych.
Dotyczy od wszystkich tych spraw. Dotyczy też naszego acquis. Standardy wchodzą w zakres acquis są ele-mentami szerokiego zestawu działań i środków tworzących w całości Europejski Model Społeczny. Nie jest ich zadaniem stawianie przeszkód na drodze ku integracji.
Zadaniem ich jest pokazanie obywatelom obecnej unii, że ich ciężko wywalczone prawa i standardy nie zosta-ną położone na ołtarzu ofiarnym w zamian za rozszerzenie członkostwa, że konkurencyjność w dalszym ciągu oparta będzie na założeniu podnoszenia kwalifikacji i wydajności - będzie oparta na założeniu tworzenia nowych wartości, nie zaś obniżaniu standardów i zwiększaniu zagrożenia w miejscu pracy.
Te wymagania społecznego acquis funkcjonują również jako silny sygnał przekazywany obywatelom krajów kandydackich. Mówią one, że jedną z korzyści członkostwa w Unii Europejskiej będzie mocna baza minimal-nych standardów w życiu zawodowym, w tym standardów zabezpieczenia przed zagrożeniami w miejscu pracy.
Odnośnie rozwiązań szczegółowych ujętych w rozdziale poświęconym acquis społecznemu - którym jest roz-dział 13 - bardzo liczę na kontynuowanie negocjacji zgodnie a harmonogramem tymczasowego zamknięcia do czerwca. Chciałabym tu przedstawić krótką uwagę odnośnie do wyrażonego przez rząd polski życzenia okresu przejściowego w kilku dziedzinach, w tym w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Otóż jak od początku wystąpienia staram się jasno powiedzieć - polityka społeczna i społeczne acquis to nie są jakieś dodatkowe warunki dostępne opcjonalnie. Są to podstawowe elementy dorobku prawnego Unii Europej-skiej, a także stanowią one podstawowy warunek budowy konkurencyjnej i inkluzywnej gospodarki opartej na wiedzy.
Tak więc moim zdaniem główny akcent należy kłaść na współpracę z zamiarem osiągnięcia w możliwie naj-krótszym czasie warunków wyznaczonych w acquis. Okresy przejściowe to nie jest ani odpowiedź ani rozwią-zanie o znaczeniu podstawowym w obliczu wyzwania budowy nowoczesnego modelu społecznego.
Jeszcze słowo o kwestii ważnej i złożonej, zarówno dla Polski, jak dla całej unii - mianowicie o swobodzie przepływu osób. Jak państwo wiedzą -bardzo dużo pozostaje jeszcze do zrobienia w tej dziedzinie, która niesie ze sobą konsekwencje praktyczne i polityczne o znaczeniu ogromnym dla tak krajów kandydackich, jak człon-kowskich.
Chciałabym tu zapewnić, iż w pracach Komisji kwestia ta przez najbliższych kilka miesięcy traktowana będzie jako sprawa o wysokim priorytecie. Będziemy starać się sformułować stanowisko takie, które będzie do przyję-cia dla wszystkich stron.
Jednocześnie - podobnie jak w odniesieniu do standardów bezpieczeństwa i higieny pracy, i tu podkreślmy, iż nie należy zbytnio przejmować się kwestią okresów przejściowych - okresy przejściowe same przez się niczego nie rozwiążą. Rozumiemy określone obawy żywione odnośnie do niektórych dziedzin. Mam jednak pewność, że ostatecznie okaże się - podobnie jak było w przypadku Hiszpanii i Portugalii - że tak naprawdę poważnego pro-blemu tu nie ma.
W jednym z badań wykonanych na zamówienie Komisji stwierdzono, iż gdyby do unii całą dziesiątkę krajów kandydackich Europy Środkowej i Wschodniej przyjąć jednocześnie, należałoby liczyć się z przenoszeniem się do obecnych krajów UE co roku 330 tys. osób. Tylko co trzecia z tych osób to byliby pracownicy. Nie jest to liczba znaczna, a i tak w ciągu 10 lat spadnie ona o połowę.
Jeszcze ostatnia uwaga na temat acquis społecznego. Chodzi o szersze jego znaczenie. Jak już mówiłam - acquis społeczne stanowi całość, sumę wielu konkretnych zobowiązań i standardów europejskich. Są one jednak również manifestacją demokratycznej woli i politycznego zaangażowania oraz znakiem rozwoju każdego z kra-jów członkowskich jako gospodarki i społeczeństwa.
Zespół tych warunków społecznego acquis jest bilansem postępu ekonomicznego i społecznego. Stanowi o tym, dlaczego dzieje Unii Europejskiej są pisane jako historia wielkiego sukcesu gospodarczego i społecznego. Rozszerzenia przeszłe i przyszłe budowane są na bazie standardów społecznych jak integralna część sukcesu gospodarki - nie jako zjawisko z tym sukcesem niezwiązane.
Podsumowując problem bezrobocia jest ogromnie ważny w rozwoju państwa i ma ogromny wpływ na pogląd jednostki. Polska chcąc przystąpić do UE i utrzymać liczące się miejsce w gronie państw europejskim, musi zacząć lepiej sobie radzić z e zwalczaniem bezrobocia. A jak ? O to musimy już zapytać rządzących ...