ELEKTROTERAPIA
Elektroterapia to dział lecznictwa fizykalnego, w którym wykorzystuje się do celów leczniczych prąd stały oraz prądy impulsowe małej i średniej częstotliwości o różnych przebiegach.
Stosowanie zabiegów elektro-leczniczych ma na celu:
wykorzystanie zjawisk podbiegunowych powstałych w tkankach w czasie przepływu
prądu,
wprowadzenie do skóry jonów leków siłami pola elektrycznego w czasie jonoforezy,
stosowanie elektrostymulacji czuciowej - przeciwbólowej na bazie prądów impulsowych
małej częstotliwości w zakresie 0-200 Hz,
stosowanie elektrostymulacji motorycznej - pobudzającej tkankę mięśniową do skurczu na bazie prądów impulsowych małej częstotliwości dotyczyć może:
mięśni normalnie umięśnionych - metoda NMES,
mięśni z zaburzoną akomodacją w oparciu o prawo skurczu Pflugera-Erba,
elektrostymulacji w ramach TONOLIZY,
treningu naczyniowego,
elektrostymulacji metodą FES lub FESE,
przeprowadzanie elektrodiagnostyki mięśni w oparciu o metody ilościowe i jakościowe a szczególnie:
wyznaczanie współczynnika akomodacji,
wyznaczanie ilorazu akomodacji,
określanie reobazy,
wykreślanie krzywej i/t,
określanie chronaksji,
obserwację jakości skurczu pod wpływem przepływu prądu galwanicznego lub
impulsowego.
Z fizycznego punktu widzenia żywe tkanki stanowią układ: izolatorów, półprzewodników, przewodników połączonych ze sobą równolegle i szeregowo oraz układ oporów omowego i pojemnościowego. Zróżnicowanie tkanek w przewodzeniu prądu elektrycznego zależy od stopnia uwodnienia tkanek, stopnia stężenia elektrolitów. Z tego powodu największy opór omowy rzędu 4000-5000Ω dla przepływającego prądu stałego wykazuje warstwa rogowa naskórka. Opór warstwy rogowej naskórka wywiera istotny wpływ na gęstość prądu w tkankach głębiej położonych.
Prąd przepływa drogami o najmniejszym oporze:
- w skórze przez ujścia gruczołów potowych, szczeliny między luźno ułożonymi komórkami naskórka warstwy rogowej i w elektrolitach tkankowych,
- w głębiej położonych tkankach skóry właściwej i tkanki podskórnej wzdłuż: naczyń krwionośnych, limfatycznych, nerwów obwodowych i włókienek mięśniowych.
W wyniku polaryzacji zachodzącej w tkankach pod wpływem pola elektrycznego, powstaje w nich ładunek elektryczny wytwarzający własne pole o kierunku przeciwnym do pola zewnętrznego. Polaryzacja ta wpływa na mechanizmy elektrofizjologiczne, aktywizowane pod wpływem przepływającego prądu:
zjawiska elektrochemiczne,
zjawiska elektrokinetyczne,
zjawiska elektrotermiczne,
reakcje tkanek pobudliwych: mięśniowej i nerwowej,
reakcje ze strony naczyń krwionośnych obwodowego układu krążenia.
Zjawiska elektrochemiczne związane są z reakcjami podbiegunowymi, w okolicach biegunów przepływającego prądu, w wyniku hydrolizy wody w tkankach objętych zabiegiem. W wyniku tych reakcji:
w okolicy bieguna dodatniego następuje przesunięcie odczynu ph płynów tkankowych w stronę kwaśną, co powoduje zmianę potencjału czynnościowego tkanek i podwyższenie progu pobudliwości tkanek,
w okolicy bieguna ujemnego w polu elektrycznym następuje przesunięcie odczynu ph płynów tkankowych w stronę zasadową, co powoduje zmianę potencjału czynnościowego w kierunku obniżenia progu pobudliwości tkanek.
Zjawiska elektrokinetyczne polegają na przesunięciu się względem siebie zawiesin drobin koloidów fazy rozpraszanej i rozpraszającej - elektroforeza.
Zjawiska elektrotermiczne i reakcje ze strony naczyń krwionośnych są ze sobą ściśle związane. Wskutek oporu jaki stanowią struktury tkankowe dla przepływającego prądu wydzielają się niewielkie ilości ciepła. Odbieranie przez receptory termiczne w ścianach naczyń krwionośnych powoduje ich rozszerzenie.
W tych reakcjach gry naczyniowej dochodzi do zsumowania się oddziaływania na naczynia krwionośne zjawisk termicznych z ciałami histaminowymi, które przedostają się do krwi po uwolnieniu się z komórek skóry pod wpływem przepływającego prądu.
W rozszerzonych naczyniach krwionośnych następuje szybszy przepływ krwi co wtórnie wpływa na dodatkowe wydzielanie się dalszych ilości ciepła endogennego. Taki stan może utrzymywać się do kilku godzin od chwili zabiegu nawet w tkankach głębiej położonych, co jest szczególnie korzystne przy stosowaniu zabiegów elektroterapeutycznych mających na celu oddziaływanie na tkankę nerwową. Reakcje tkanki nerwowej i mięśniowej na prąd stały i impulsowy są zgodne z prawem Du Bois Raymonda i stanowią podstawę osobnych, specjalistycznych metod stosowania zabiegów z zakresu elektroterapii.
Jedną z metod zastosowania impulsowego prądu małej częstotliwości jest budząca największe zainteresowanie wśród fizjoterapeutów stymulacja przeciwbólowa TENS. Skrót ten został utworzony z początkowych liter angielskojęzycznej nazwy (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation), w tłumaczeniu polskim: przezskórnej stymulacji elektrycznej nerwów w celu zwalczania bólu.
Nieinwazyjne zwalczanie bólu, czyli elektryczne pobudzanie obwodowych aferentnych włókien nerwowych ma na celu kontrolowanie odczucia bólu w oparciu o teorię Melzacka i Walla („teoria kontrolowanego przepustu rdzeniowego” - „gate control theory”), która zakłada, że:
- pobudzanie aferentnych włókien A-beta o dużej średnicy, będzie hamować transmisję bólu
w małych bezmielinowych włóknach C, poprzez
I i II blaszki rogów tylnych rdzenia kręgowego. Jest to sposób jednosegmentarny, ponieważ wielosegmentarne hamowanie wymaga dużych wartości natężenia użytego prądu, drażnienia włókien aferentnych typu A-delta i C.
W ramach leczenia fizykalnego szerokie zastosowanie znajdują prądy impulsowe małej częstotliwości, wykorzystywane w elektrostymulacji mięśni i nerwów. Elektrostymulacja ta ma na celu:
zapobieganie zanikom mięśni,
zapobieganie zwyrodnieniu tkanki mięśniowej,
utrzymanie istniejącego stanu czynnościowego mięśni,
eliminowanie ruchów zastępczych oraz eliminację przejmowania funkcji mięśni uszkodzonych przez mięśnie zdrowe,
zwiększenie masy mięśniowej,
reedukację przewodnictwa nerwów obwodowych ruchowych i sprzężeń zwrotnych układu nerwowo-mięśniowego.
Prądy złożone z impulsów elektrycznych o różnych przebiegach i częstotliwości w zakresie od 0,5 Hz do 500 Hz podzielić można na trzy grupy:
prądy złożone z impulsów o przebiegu prostokątnym,
prądy złożone z impulsów o przebiegu trójkątnym, zwane również eksponencjalnymi, w których natężenie wzrasta wykładniczo; odmianą tego prądu są impulsy o kształcie trapezu,
prądy powstałe w wyniku prostowania prądu sinusoidalnie zmiennego, składające się z impulsów będących połówką sinusoidy.
Prąd złożony z impulsów można dokładnie określić charakterystycznymi cechami czyli następującymi parametrami prądu impulsowego:
czas trwania impulsu,
czas trwania natężenia w impulsie,
czas opadania natężenia w impulsie,
amplituda impulsu,
czas przerwy pomiędzy poszczególnymi impulsami.
Stosowanie prądów impulsowych małej częstotliwości ma na celu pobudzanie tkanki nerwowej i mięśniowej. Reakcje te są zgodne z prawem Du Bois Reymonda i stanowią podstawę elektrostymulacji mięśni. Z treści tego prawa wynika wniosek, że dla uzyskania skurczu istotne znaczenie ma:
szybkość narastania natężenia,
zastosowana wartość natężenia konieczna do wywołania skurczu,
czas działania przepływającego impulsu.
Skurcz powstaje tylko przy zamykaniu i otwieraniu obwodu prądu, przy czym obowiązuje zasada, że:
1. KZS>AZS
przy oznaczeniach:
A - anoda
K - katoda
S - skurcz
Z - zamykanie obwodu prądu
2. zmiana natężenia impulsów jest dostatecznie szybka.
Warunek zastosowania dostatecznie szybkiej zmiany natężenia wynika z fizjologicznej właściwości tkanki mięśniowej, polegającej na zdolności przystosowania się do wolno narastającego natężenia czyli akomodacji. Zdolność akomodacji wykazują tylko mięśnie zdrowe, prawidłowo unerwione. Mięśnie z zaburzoną akomodacją nie mogąc się przystosować do wolno narastającego natężenia reagują skurczem. Dlatego też istnieje możliwość wybiórczego pobudzania do skurczu mięśni z zaburzoną akomodacją w otoczeniu mięśni zdrowych.
Określenie metody elektrostymulacji mięśni i nerwów wiąże się z ułożeniem na skórze elektrod w miejscu zabiegu i sposobem oddziaływania prądu. Wyróżnia się dwie metody elektrostymulacji układu nerwowo-mięśniowego.
W pierwszej z metod elektrodą czynną połączoną z biegunem ujemnym źródła prądu, pobudza się bezpośrednio punkt motoryczny mięśnia lub nerwu ruchowego unerwiającego stymulowany mięsień, w miejscu, w którym nerw ten znajduje się najbliżej powierzchni skóry. Elektroda bierna ułożona jest na górnym biegunie stymulowanego mięśnia. Dla prawidłowego wykonania zabiegu tą metodą, niezbędna jest znajomość topografii punktów motorycznych.
W sytuacji kiedy w wyniku uszkodzenia komórek nerwów ruchowych mięśnie są odnerwione i punkty motoryczne nie istnieją, stosuje się drugą z metod elektrostymulacji, polegającą na ułożeniu elektrod zabiegowych na skórze w pobliżu przejścia mięśnia w ścięgno. Biegun ujemny łączy się z elektrodą ułożoną obwodowo - dystalnie, biegun dodatni łączy się z elektrodą leżącą proksymalnie. Takie ułożenie elektrod stosuje się również do elektrostymulacji mięśni zdrowych, grup mięśniowych, mięśni nieznacznie uszkodzonych.
Do stymulacji mięśni nie wykazujących zaburzeń pobudliwości stosuje się prąd złożony z impulsów prostokątnych o parametrach:
czas trwania impulsu 0,5 - 1000 ms,
czas przerwy między impulsami 20 —3000 ms,
czas narastania natężenia impulsu bardzo krótki, bliski zero.
Warunek ten czyni impulsy prostokątne przydatne do stosowania wyżej wymienionej stymulacji.
Niejednokrotnie w elektrostymulacji stosuje się prądy modulowane złożone z impulsów prostokątnych, w seriach o obwodni trapezu, trójkąta, połówki sinusoidy.
Do stymulacji mięśni ze znacznie zaburzoną pobudliwością lub odnerwionych stosuje się prąd złożony z impulsów trójkątnych lub eksponencjalnych o parametrach:
czas trwania impulsu 0,5 - 1200 ms,
czas narastania natężenia w impulsie 50 - 1000 ms,
czas trwania przerwy między poszczególnymi impulsami 20- 5000 ms,
przebieg narastania natężenia może być zgodny z kształtem trójkąta lub zgodny z funkcją wykładniczą-eksponencjalny.
Prądami eksponencjalnymi można również pobudzać do skurczu mięśnie gładkie, które reagują na wolno narastające natężenie, podobnie jak mięśnie szkieletowe prążkowane porażone wiotko, z tą jednak różnicą, że mięśnie gładkie początkowo muszą być pobudzone serią impulsów i dopiero od tego momentu reagują na następne pojedyncze impulsy. Ze względów praktycznych ma znaczenie zdolność przystosowania się receptorów nerwów czuciowych do impulsów trójkątnych, co powoduje, że zabiegi wykonywane tą metodą są prawie bezbolesne nawet wtedy, gdy zabieg wymaga zastosowania dużej dawki natężenia.
Czas trwania pojedynczego zabiegu elektrostymulacji mięśni nie powinien przekraczać 10 minut i powinien być weryfikowany w trakcie zabiegu na podstawie oceny jakości skurczu. Skurcz powinien być dostatecznie silny i dotyczyć tylko tych mięśni, które są objęte zabiegiem.
O doborze metody elektrostymulacji i doborze prawidłowych parametrów zabiegowych decyduje ocena elektro-diagnostyczna stanu czynnościowego układu nerwowo - mięśniowego i reakcji mięśni na impulsy prądu.
Kiedy wystąpi wyraźne osłabienie wywoływanych odruchów lub kiedy wystąpi zjawisko kurczenia się mięśni działających antagonistycznie w stosunku do pobudzanych, świadczy to o nieprawidłowym doborze parametrów i techniki wykonywania zabiegu. Należy dbać o właściwe ułożenie leczonej części ciała ze względu na uzyskanie rozluźnienia eliminującego opór dla pracy mięśnia.
W ostatnich latach coraz większe zastosowanie znajdują impulsowe prądy małej częstotliwości w elektrostymulacji porażeń spastycznych mięśni w oparciu o metodę HUFSCHMIDTA czyli tak zwanego podwójnego impulsu lub jej modyfikację tzw. tonolizę. Metoda ta polega na dwukanałowej stymulacji mięśni porażonych kurczowo i ich antagonistów w celu normalizacji ich napięcia.
Obie grupy mięśniowe są pobudzane impulsami prądu z dwóch osobnych obwodów z odpowiednimi opóźnieniami wystąpienia jednego bodźca w stosunku do drugiego. Pobudzone mięśnie porażone spastycznie uzyskują krótkotrwałe rozluźnienie, a w tym czasie impulsy w drugim obwodzie pobudzają antagonistyczne mięśnie osłabione i rozciągnięte.
Parametry prądów impulsowych stosowanych w metodzie HUFSCHMIDTA to:
impuls o przebiegu prostokątnym,
czas trwania waha się w zakresie 0,2 - 0,5 ms,
czas trwania opóźnienia w drugim obwodzie w stosunku do obwodu pierwszego wynosi 100 - 300 ms,
przerwa pomiędzy pobudzeniami w granicach 1 - 1,5 s,
natężenie o wartości wywołującej intensywny skurcz mięśni.
Zabiegi wykonuje się zwylke co 2 dzień, a czas każdego z nich nie powinien przekraczać 20 minut.
Do stymulacji używa się małych, płaskich elektrod, które umieszcza się w bezpośrednich punktach ruchowych stymulowanych mięśni.
Modyfikacja metody HUFSCHMIDTA określana jako TONOLIZA polega na:
stymulowaniu mięśnia porażonego spastycznie krótkim impulsem prostokątnym lub trójkątnym,
pobudzaniu antagonistów serią impulsów o obwiedni trapezoidalnej, trójkątnej lub sinusoidalnej w trakcie rozluźnienia mięśni porażonych kurczowo.
Metoda polegająca na stymulacji mięśni, które wykazują upośledzenie lub brak ośrodkowej kontroli czynności napięcia w przypadku uszkodzenia górnego neuronu ruchowego nosi nazwę elektrostymulacji czynnościowej FES /od angielskiego skrótu functional electrical stimulation/.
Wyróżnia się:
stymulację czynnościową odśrodkową w celu bezpośredniej kontroli skurczu mięśni porażonych i ruchu wywołanego skurczu,
stymulację czynnościową dośrodkową w celu pośredniego wpływu na stan czynnościowy jednostek motorycznych lub mięśni /torowanie lub hamowanie/.
Stosowanie metod elektrostymulacji czynnościowej opiera się na zachowanej zdolności do skurczu mięśni szkieletowych oraz zachowanej pobudliwości nerwów ruchowych w wyniku pobudzania prądem impulsowym w przypadkach uszkodzenia górnego neuronu ruchowego.
Przestrzeganie wymienionych zasad i metod jest niezbędne do wykonywania prawidłowych zabiegów w zakresie elektrostymulacji mięsni i nerwów.
Istnieje kilka odmian elektrostymulacji czynnościowej, w której wyróżniamy:
jednokanałową stymulację kontralateralną, w której impulsy elektryczne pobudzające czynność porażonej kończyny wyzwala kończyna zdrowa w odpowiedniej fazie chodu,
stymulację dwukanałową, dzięki której możliwe jest stymulowanie 2 nerwów unerwiających mięśnie antagonistyczne lub synergiczne,
stymulację wielokanałową, polegającą na odpowiednio zsynchronizowanym czasie, sekwencyjnym stymulowaniu nerwów, mięśni lub grup mięśniowych w celu odtworzenia pracy mięśni, występującej w czasie prawidłowego chodu.
Przeciwwskazania do stosowania elektro-stymulacji czynnościowej (FES):
zmiany w kościach i stawach,
przykurcze,
zniekształcenia,
stopa płaskokoślawa,
znaczna niewydolność stawu biodrowego, kolanowego i skokowego,
zmiany w mięśniach ograniczające ich zdolność do skurczu,
zmiany w nerwie strzałkowym zmniejszające jego pobudliwość na prąd elektryczny,
konieczność użycia bardzo mocnych impulsów np. u osób otyłych,
zaawansowane zmiany psychiczne.
W zakres prądów impulsowych małej częstotliwości stosowanych w terapii TENS zalicza się:
impulsowe prądy prostokątne:
TENS - symetryczny, konwencjonalny 100 Hz,
TENS - asymetryczny, BURST 10-20 Hz,
TENS wg Melzacka = 10-100 Hz,
Prąd Träberta = 142Hz.
2. impulsowe prądy trójkątne:
prąd impulsowy pikokształtny o = 0,8-8 Hz grupowany w salwy = 80 Hz
HV - paczka złożona z dwóch impulsów prądu o kształcie trójkąta równoramiennego = 80 - 100Hz.
3. impulsowe prądy sinusoidalne małej częstotliwości wg Bernarda z modyfikacją izodynami = 50Hz, 100 Hz.
W terapii TENS prąd prostokątny uznany jest za super bodźcowy, bo zgodnie z prawem Du Bois Reymonda właśnie szybkość narastania amplitudy impulsów wpływa na poziom pobudzenia tkanki nerwowej i mięśniowej. Proponowane są następujące sposoby i techniki wykonywania zabiegów TENS w oparciu o umiejscowienie elektrod:
w miejscach wywołujących ból (trigger points),
wzdłuż przebiegu nerwu czuciowego zaopatrującego bolesną okolicę,
w punkcie akupunkturowym,
przykręgosłupowo - w odpowiednich segmentach rogów tylnych i gałązek nerwowych,
w miejscach heterotropowych (poza obszarem bólu),
na przeciwnej kończynie.
Efekty fizjologiczne i terapeutyczne w znacznym stopniu zależą od wartości użytego należenia. Uzyskać je można jedynie po przekroczeniu progu pobudliwości tkanek przy uwzględnieniu indywidualnych odczynów. Próg ten może ulegać zmianom w warunkach patologicznych. Wobec tego nie można schematycznie określić stosowanego natężenia prądu. Osiągnięcie właściwych wyników leczenia jest możliwe tylko w przypadku indywidualnego dawkowania natężenia prądu. Zalecane są małe dawki, poniżej progu bólu, wywołujące wyraźne uczucie mrowienia lub wibracji.
Preferowane częstotliwości stosowane w terapii TENS zawierają się w paśmie 10-150 Hz, czasy trwania impulsów 20-100 ms (impulsy o czasie trwania 200 ms już wywołują skurcze mięśni i zwiększają przykre odczucia określane przez pacjentów jako pieczenie lub palenie). Prądy impulsowe mogą być aplikowane dwukanałowo. Czas zabiegu może wynosić 20 minut.
Efekt przeciwbólowy może pojawić się natychmiast po zabiegu i utrzymywać się do 60 min. Taki efekt natychmiastowego znieczulenia może mieć miejsce u 30% osób leczonych TENS, natomiast u 70% osób efekt znieczulenia pojawia się po 30 minutach od chwili wykonania zabiegu.
Zabiegi impulsowym prądem małej częstotliwości w stymulacji czuciowej = przeciwbólowej powodują:
znieczulenie,
podwyższenie progu bólu,
poprawę mikrokrążenia,
poprawę trofiki tkanek objętych zabiegiem,
obniżenie podwyższonego bólem napięcia mięśniowego.
Wskazania do zabiegów TENS:
nerwobóle (np. po przebytym półpaścu, po przebytych uszkodzeniach nerwów obwodowych),
bóle fantomowe, bóle kikutów,
zespoły bólowe w przebiegu dyskopatii.
Poza tym sprzymierzeńcem w działaniu przeciwbólowym w stymulacji czuciowej TENS ma fakt, że nakładają się na siebie pola czuciowe pojedynczych włókien nerwowych, należących do tego samego
i do różnych neuronów.
W zabiegach, których celem jest zniesienie odczuć bólowych poprzez zmianę aktywności aferentnych włókien nerwowych czuciowych, stosuje się prądy impulsowe o różnych parametrach:
prostokątne, trójkątne, sinusoidalne,
jednobiegunowe, dwubiegunowe,
symetryczne,
niesymetryczne o różnych przebiegach,
o różnych powierzchniach, różnej modulacji dotyczącej: amplitudy, czasu narastania amplitudy, różnej częstotliwości nośnej, różnej gęstości prądu, czasu przerw między poszczególnymi salwami impulsów.
zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów obwodowych,
zapalenia okołostawowe,
stany po urazie narządu ruchu.
Przeciwwskazania do elektroterapii przeciwbólowej:
choroby skóry,
przerwanie ciągłości skóry,
obecność ciał obcych w tkankach,
zaburzenia czucia powierzchownego,
stany gorączkowe,
zaburzenia mikrokrążenia.
Liczba zabiegów przypadających na jedną serię zwykle wynosi 6-10, wykonywanych codziennie lub co drugi dzień. W razie braku zadowalających wyników leczenia albo w celu utrwalenia uzyskanej poprawy wykonuje się po 5-10 dniowej przerwie następną serię zabiegów. Pełny cykl leczenia sprowadza się zwykle do 2 lub 3 serii zabiegów. Dotychczasowe obserwacje kliniczne wskazują na dużą skuteczność przezskórnej stymulacji przeciwbólowej. Rozszerzenie zakresu stosowania TENS wymaga dalszych badań klinicznych.
PRĄD STAŁY
Galwanizacja to najstarsza metoda elektroterapii. Polega na zastosowaniu stałego napięcia elektrycznego. Napięcie uznajemy za stałe, jeśli nie zmienia się jego wielkość i kierunek w czasie zabiegu. Zmiana napięcia występuje tylko w czasie włączania i wyłączania. Elektrody prądu stałego odpowiadają biegunom: dodatniemu (anoda) i ujemnemu (katoda) Najbardziej równy prąd uzyskuje się z ogniwa galwanicznego. Obecnie prąd stały jest generowany z aparatów lampowych i dokładniejszych, elektronicznych.
W tkankach, które znajdują się w obrębie stałego napięcia, powstają procesy fizykochemiczne. Są one najintensywniejsze w miejscach zagęszczenia pola elektrycznego i małej ruchomości płynów ustrojowych. Takim miejscem jest skóra pod elektrodami. W głębi tkanek następuje rozprzestrzenianie się napięcia. Napotyka ono różnice przewodności związane z różnorodnością struktury tkanek. Prąd elektryczny powstaje tam, gdzie przewodność jest większa, i tam też kumulują się zmiany nim wywołane.
Wśród procesów fizykochemicznych powstających pod wpływem prądu stałego należy wyróżnić zmiany: elektrochemiczne, elektrokinetyczne i elektrotermiczne. Rozróżnienie to jest nieco sztuczne, gdyż wymienione procesy są ściśle ze sobą związane i występują jednocześnie. Ich następstwem są zmiany w procesach fizjologicznych, które próbuje się wykorzystać dla celów klinicznych.
Zmiany elektrochemiczne zaczynają się od procesów elektrolitycznych, zgodnie z prawem Faradaya. W tkankach jest wiele roztworów podlegających elektrolizie, z nich najobficiej występuje roztwór chlorku sodu. W wyniku elektrolizy następuje rozkład jednego związku i powstanie nowych związków chemicznych, wchodzących w następne reakcje, dlatego można rozróżnić pierwotne i wtórne skutki elektrolizy w tkankach. Skutki te są skomplikowane i mają odmienny przebieg w różnych tkankach. Najwyraźniejszym, końcowym skutkiem elektrolizy jest powstanie odczynu kwaśnego pod elektrodą dodatnią i zasadowego pod elektrodą ujemną.
Zmiany elektrokinetyczne polegają na wędrówce jonów i innych cząsteczek posiadających ładunek elektryczny wzdłuż linii sił pola elektrycznego. Cząsteczki z ładunkiem dodatnim kierują się do bieguna ujemnego (kataforeza), a z ujemnym do dodatniego (anaforeza). Wędrujące cząsteczki gromadzą się na błonach półprzepuszczalnych, których nie są w stanie przejść, powodując zmianę stężeń osmotycznych. Zgromadzenie jednoimiennych cząstek po jednej stronie błony prowokuje nagromadzenie się cząsteczek o odmiennym ładunku po drugiej stronie błony.
Powstaje polaryzacja i napięcie elektryczne pomiędzy grupami cząstek. Zmiana stężeń wywołana nagromadzeniem cząsteczek powoduje przechodzenie wody przez błony, która wyrównuje stężenia. Proces ten nazywa się elektroosmozą. Wszystkie opisane zjawiska można wywołać doświadczalnie in vitro. Przypuszcza się, że mogą one mieć miejsce w tkankach.
Zmiany elektrotermiczne polegają na przemianie energii elektrycznej w cieplną zgodnie z prawem Joule'a. Przy przeciętnym zabiegu elektroleczniczym zmiana temperatury jest niewielka, proporcjonalna do stosunkowo niewielkiej ilości wprowadzonej energii. Trudno ją zaobserwować, gdyż szybko zostaje wyrównana przez wzmożone ukrwienie, które również podnosi temperaturę i komplikuje pomiar.
Wpływ prądu stałego na tkanki
W wyniku zmian elektrolitycznych i elektro-kinetycznych następuje w tkankach w obrębie elektrody dodatniej zmniejszenie pobudliwości nerwowej i mięśniowej, także bólowej. Stan ten nazywa się anelektrotonus. W okolicy elektrody ujemnej powstają zjawiska odwrotne, nazywane katelektrotonus.
Doświadczono, że stany te po kilkunastu minutach działania prądu słabną. Można je odnowić zmieniając kierunek przepływu prądu. Zjawiska te są wykorzystywane w elektroterapii. Katelektrotonus wykorzy-stuje się w zabiegach pobudzających tkanki, anelektrotonus w zabiegach, w których pożądane jest zmniejszenie pobudliwości.
U niektórych zwierząt, np. u ryb i żab stwierdza się, uspokajający i przyciągający wpływ bieguna dodatniego. Ryby w akwarium ustawiają się wzdłuż linii pola elektrycznego, zbliżając się do anody i zwracając się do niej głową. Efekt ten jest wykorzystywany w rybołówstwie. Ryby zmuszone do pozostania w bliskości katody są pobudzone ruchowo. Podobny wpływ na człowieka mają wywierać zabiegi galwaniczne przeprowadzane w kąpieli.
Wykazano, że leki podlegające elektrolizie mogą być wprowadzone do organizmu przez skórę na zasadzie elektroforezy. Dało to podstawy metody leczniczej zwanej jonoforezą lub jontoforezą.
Zmiany elektrolityczne i termiczne skupione na bardzo małej przestrzeni przez elektrody o małym wymiarze, np. igłowe, doprowadzają do termiczno-chemicznego zniszczenia tkanki. Efekt ten wykorzystuje się w chirurgii i kosmetyce do usuwania drobnych defektów skóry.
W fizykoterapii stosuje się trzy rodzaje zabiegów prądem stałym: galwanizacje, zabiegi wodno-elektryczne, jonoforezy. Pierwsze dwa zabiegi można określić jako biostymulacje. Jonoforezą natomiast łączy biostymulację z farmakoterapią.
GALWANIZACJA
Galwanizacje są to zabiegi podawane z elektrod dostosowanych rozmiarem i kształtem do miejsca zabiegu. Mają one działać przez wzmożenie ukrwienia, przez obniżenie progu bólowego (anoda) i przez pobudzenie tkanek (katoda).
Galwanizacje dawkuje się gęstością prądu i czasem trwania zabiegu.
Rozróżniamy następującą gęstość prądu:
- małą od 0,01 do 0,1 mA/cm2,
- średnią od 0,1 do 0,3 mA/cm2,
- dużą od 0,3 do 0,5 mA/cm2,
Czas trwania zabiegu wynosi od 5 do 20 min.
Zabiegi, w których linie sił pola elektrycznego układają się wzdłuż struktur tkankowych (np. wzdłuż kończyny) nazywa się podłużnymi, natomiast gdy linie sił przebiegają poprzecznie mówi się o galwanizacji poprzecznej. Prąd biegnący wzdłuż naczyń i nerwów napotyka na najmniejszy opór, natomiast w zabiegach poprzecznych opór jest większy i trzeba większych napięć, aby uzyskać tę samą gęstość prądu co w zabiegach podłużnych. Opór zwiększa się wraz z odległością dzielącą elektrody, zmniejsza się wraz ze wzrostem ich powierzchni.
Galwanizacja na głowę
Zabiegi te stosuje się przy bólach głowy typu neurastenicznego i podobnych, przeciw-wskazaniem jest nadciśnienie tętnicze.
Odróżnia się galwanizację z elektrodą czynną (anodą) umiejscowioną na czole i galwanizację, nazywaną transcerebralną, z elektrodami na oczach. W tym ostatnim zabiegu dwie elektrody połączone z biegunem dodatnim układa się na zamkniętych powiekach. Trzecią elektrodę, większą, umieszcza się na potylicy.
Część prądu przez kanały nerwów wzrokowych dostaje się do wnętrza czaszki, przechodząc prawdopodobnie przez płyn mózgowo-rdzeniowy do elektrody na potylicy. Jest to jednak niewielki odsetek energii, gdyż kości potylicy stanowią znacznie większy opór niż tkanka podskórna. Dlatego główna część energii wędruje pod skórą.
Stosuje się małe gęstości prądu, obliczając je dla powierzchni elektrod położonych na oczach; czas zabiegu od 5 do 10 min. Zabiegi wykonuje się co dzień przez 3-5 dni. Ewentualnie można serię powtórzyć.
W galwanizacji z elektrodą czynną na czole i bierną na potylicy (albo na karku) lub odwrotnie, zależnie od lokalizacji bólu, stosuje się takie same dawki jak w galwanizacji transcerebralnej.
W porażeniach nerwu twarzowego i w neuralgiach nerwu trójdzielnego stosuje się zabiegi na połowę twarzy. Kształt elektrody służącej do tego celu, przypominającej maskę, opracował Bergonie. Bierną elektrodę układa się na okolicy nadłopatkowej lub na karku po przeciwnej stronie ciała.
W neuralgii jednej gałązki nerwu trójdzielnego układa się czynną elektrodę (anodę) tak, by pokrywała miejsce bólu. Elektrodę bierną układa się na karku po przeciwnej stronie ciała. Stosuje się małe gęstości prądu i czas galwanizacji wynoszący od 10 do 15 min, co dzień lub co drugi, do 10 razy.
Zabiegi na kończyny i tułów
Galwanizacja może być zabiegiem pomocniczym w rwie barkowej i ramieniowej, w zespole bolesnego barku, w gośćcowych bólach ręki, w łokciu tenisisty. Stosuje się podłużny przepływ prądu, gdy ból jest odczuwany wzdłuż kończyny, a poprzeczny, gdy ognisko bólu jest ograniczone.
Stosuje się średnie gęstości prądu, czas zabiegu wynosi od 10 do 15 min, przeprowadza się go co dzień przez 5-10 dni.
W bólach kręgosłupa stosuje się zabiegi poprzeczne w stosunku do kręgosłupa, układając elektrody po obu jego stronach. Kiedy bóle mają charakter korzeniowy, linie sił pola układa się wzdłuż pasma bólu. Przy bólach przykręgowych, jednostronnych, anodę układa się przy samym kręgosłupie, a katodę na udzie lub po drugiej stronie tułowia.
Podobnie w bólach ischialgicznych. Kiedy ból promieniuje wzdłuż całej kończyny, można podzielić tę przestrzeń na dwa odcinki i poddać galwanizacji podłużnej każdy odcinek osobno. Stosuje się średnie lub duże gęstości prądu. W tych przypadkach wrażliwość chorego jest głównym kryterium wielkości dawki. Nie wolno przekraczać gęstości maksymalnej, tj. 0,5 mA/cm2.
Przykładami zabiegów na tułów są galwanizacje według Szczerbaka, znane jako kołnierz, pas górny i pas dolny. Mają one pobudzać segmenty układu wegetatywnego i poprawiać funkcję narządów przez nie unerwianych. Kołnierz ma wpływać na układ troficzny kończyn górnych, pas górny ma powodować odczyn przekrwienny narządów jamy brzusznej, a pas dolny wpływać na narządy w miednicy małej. Charakterystyczne dla tej metody są elektrody czynne o dość dużej powierzchni (pas dolny i kołnierz około 6 x 40 cm, pas górny 10x12 cm). W kołnierzu czynną elektrodą jest anoda, w pasach katoda.
ZABIEGI WODNO-ELEKTRYCZNE
Zabiegi wodno-elektryczne polegają na podawaniu energii elektrycznej w kąpieli. Napięcie przenosi się przez wodę. Stosuje się dwa rodzaje kąpieli: kończynowe i całkowite. Przesłanką do stosowania prądu stałego w kąpieli jest jego wpływ na zwierzęta. Zabiegi, w których anoda była bliżej głowy, uważa się za uspokajające (nazywano je wstępującymi), a te, w których anoda była na stopach, a katoda blisko głowy, za pobudzające (nazywano je zstępującymi).
Obecnie są produkowane wanny, w których oprócz napięcia elektrycznego można stosować masaże wodne, kąpiele o zmiennych temperaturach i kąpiele perełkowe. Temperatura wody i napełnianie wanien bywają sterowane automatycznie. Urządzenie kąpielowe musi być odizolowane od sieci wodociągowej i kanalizacyjnej tak, by prądy lecznicze nie ulegały uziemieniu. Po każdym zabiegu obowiązuje dokładne wymycie i dezynfekcja wanien.
Kąpiele elektryczne kończyn
Najpopularniejszą z nich jest kąpiel czterokomorowa. Stosuje się w niej cztery wanienki (komory), każdą na jedną kończynę. Generator napięcia stałego dostarcza prąd przez izolowane przewody do elektrod węglowych zanurzonych w wanienkach. Elektrody powinny być umieszczone w kieszeniach oddzielonych izolującą siatką tak, by kończyna nie mogła ich dotykać. Włączniki, umieszczone na pulpicie sterowniczym, pozwalają skierować biegun dodatni lub ujemny do każdej elektrody osobno. Wanienki wypełnia się wodą wodociągową o temperaturze 33 do 36°C. W starszych modelach napełnianie wanienek odbywa się za pomocą węża gumowego, przekładanego kolejno do każdej wanienki. W nowszych napełnianie jest sterowane centralnie z baterii rozdzielającej wodę.
W przedstawionym urządzeniu można stosować zabiegi na wszystkie cztery kończyny, na dwie dolne lub górne albo tylko na dwie lewe lub prawe. Wówczas mamy do czynienia z kąpielami dwukomorowymi. Bieguny rozdziela się na kończyny tak, aby zamknąć obwód napięcia. Nie zaleca się skośnych przebiegów prądu.
Zalecane układy polaryzacji elektrycznej w kąpielach cztero- i dwukomorowych.
- (+) kończyny górne, (-) kończyny dolne (kąpiel czterokomorowa wstępująca),
- (-) kończyny górne, (+) kończyny dolne (kąpiel czterokomorowa zstępująca),
- (+ lub -) kończyna górna prawa (- lub +) kończyna górna lewa,
(+ lub -) kończyna dolna prawa (- lub +) kończyna dolna lewa,
- (+ lub -) kończyna górna prawa (- lub +) kończyna dolna prawa,
- (+ lub -) kończyna górna lewa (- lub +) kończyna dolna.
Stosuje się natężenia od 15 do 80mA i czas zabiegów 15 min. Obserwuje się duże zróżnicowanie wrażliwości pacjentów na odczucie prądu. Niektórzy już przy 5mA czują wyraźne mrowienia i nie wytrzymują więcej niż 10mA, inni nawet przy 60mA nie czują prądu. Nie powinno się przekraczać 40 mA w kąpielach dwukomorowych i 80mA w czterokomorowych.
Wykonuje się także jednokomorowe kąpiele galwaniczne na jedną kończynę, zwykle na samą stopę lub dłoń. Kąpiel można wykonać w jednej wanience z zestawu czterokomorowego lub w innym naczyniu o odpowiedniej wielkości z materiału nie przewodzącego prądu (ceramicznego, plastykowego), elektrodę należy umieścić tak, aby nie stykała się bezpośrednio ze skórą pacjenta. Elektrodę bierną płytkową, dość dużą, umieszczamy na karku (przy zabiegach na kończynę górną) lub na okolicy krzyżowej (przy kończynach dolnych). Kąpiel elektryczno-wodną można wykonać z użyciem innego prądu niż galwaniczny, a więc również prądu diadynamicznego lub impulsów TENS.
Całkowita kąpiel elektryczna
Została opisana po raz pierwszy przez von Steve, a zastosowana przez garbarza J. J. Stangera, który używał kąpieli galwanicznej do garbowania skór w dębowym garbniku. Taką samą kąpiel zastosował dla siebie do leczenia reumatyzmu. Metodę opatentował jako „garbnikowo-taninową elektryczną kąpiel leczniczą" w 1900 r. W 30 lat później jego syn, H. Stanger, udoskonalił konstrukcję wanny hydroelektrycznej i rozpoczął produkcję przemysłową. Jako dodatku do kąpieli używał wywarów z kory dębu i innych drzew.
Podstawowymi częściami aparatury są generator napięcia sterowany ze stolika rozdzielczego i wanna. Obecnie obie te części są obejmowane wspólną obudową. Wanny pierwotnie drewniane, obecnie plastykowe, są wyposażone w płaskie elektrody węglowe, w liczbie od czterech do dziesięciu, rozmieszczone na wewnętrznych ścianach. Elektrody są oddzielone kratkami z materiałów izolacyjnych, tak by nie dopuścić do bezpośredniego kontaktu elektrody ze skórą pacjenta.
Każda elektroda jest osobno połączona z generatorem, a rozdzielnik pozwala doprowadzić do niej wybrany biegun prądu. Można w różny sposób zamykać obwód elektryczny, prowadząc linie sił pola w poprzek ciała pacjenta, wzdłuż lub ukośnie. Można także stosować prądy sinusoidalne lub impulsowe.
Stwierdzono, że prąd w wannie Stangera przepływa głównie przez wodę, napotykając w niej najmniejszy opór elektryczny. Pomiary wykazały, że najwięcej prądu (maks. 1/3) przechodzi przez ciało, gdy kąpiel sporządza się z 0,2% roztworu NaCI w wodzie destylowanej. W roztworach o większej gęstości maleje odsetek prądu przechodzącego przez ciało. W roztworach o mniejszej gęstości maleje ilość prądu przechodzącego przez roztwór z powodu zwiększonego oporu, a tym samym mniej przepływa przez tkanki.
W całkowitej kąpieli elektrycznej prądy mogą osiągać stosunkowo wysokie wartości, średnio około 100 mA, lecz mogą dochodzić do 300 mA. Czas trwania zabiegu wynosi od 15 do 30 min. Temperatura wody około 35-36°C. Kąpiele stosuje się co dzień lub co drugi dzień, od 5 do 10 zabiegów w serii.
Wanna powinna być dobrze izolowana od wodociągu i kanalizacji, by uniknąć niebezpiecznego uziemienia napięcia.
Kąpiel przyrządza się najczęściej z czystej wody wodociągowej z dodatkiem soli w ilości 10 g na 10l wody. Przy kąpieli w innych roztworach mogą wystąpić niewielkie skutki działania jonoforetycznego, neutralizowane większym przewodnictwem roztworu niż przewodnictwo ciała ludzkiego. Wchodzi przy tym w grę działanie roztworu niezależne od napięcia elektrycznego oraz działanie związków powstałych w wyniku elektrolizy. Są one trudne do przewidzenia, dlatego należy bardzo ostrożnie stosować dodatki do kąpieli elektrycznych.
JONOFOREZA
Jonoforeza lub jontoforeza jest to wprowadzanie jonów leków do skóry siłami pola elektrycznego.
Znaczna część leków ulega w roztworze wodnym dysocjacji elektrolitycznej. Najlepiej dysocjują roztwory w stężeniu około 1%. Cząsteczki zdysocjowane wędrują w polu sił elektrycznych zgodnie z powinowactwem jonowym. Dodatnie cząsteczki są odpychane od bieguna dodatniego i dążą do ujemnego, a cząsteczki ujemne podążają w kierunku odwrotnym, od ujemnego do dodatniego. Aktywność leku jest zwykle skoncentrowana w jednym jonie dodatnim lub ujemnym. Dzięki temu można wykorzystać pole elektryczne do wprowadzania czynnych jonów przez skórę spod elektrody ze znakiem takim samym, jaki posiada jon aktywny.
O efektywności jonoforezy, czyli dawce leku, która zostanie wprowadzona do organizmu, decyduje kilka okoliczności. Z roztworu leku i ze skóry przedostają się do tkanek różne jony znajdujące się w polu elektrycznym, nie tylko lekowe. Można wśród nich rozróżnić jony konkurencyjne i pasożytnicze. Obydwa w odmienny sposób przeszkadzają jonoforezie i to działanie narasta w czasie zabiegu, powodując ograniczenie skutecznego okresu jej podawania.
Najefektywniejsze przechodzenie leku odbywa się w ciągu pierwszych minut, następnie maleje i po 15 minutach zabieg przestaje być skuteczny. Stopień czystości roztworu, skóry, podkładów i elektrod również wpływa na efektywność jonoforezy. Dawka leku, która dostanie się do organizmu, zależy także od wielkości jonów i grubości naskórka. Im mniejsze jony, tym jest ich więcej i lek głębiej dostaje się do skóry. Głębokość przenikania pod wpływem pola elektrycznego nie przekracza dwóch milimetrów, a zwykle jest mniejsza. Wszystkie jony, które przekroczyły naskórek (tj. warstwę około 0,3 mm), pozostaną w organizmie. Wchłaniają się ilości stosunkowo niewielkie, liczone w miligramach lub ich ułamkach. Wielkość dawki zależy także od elektrycznych właściwości naskórka, głównie od stopnia jego wilgotności.
Wprowadzone leki najpierw wywierają działanie w miejscu podania i w naj-bliższej jego okolicy, następnie zostają rozprowadzone po całym ustroju przez naczynia limfatyczne i krwionośne. Leki o silnym działaniu, zaabsorbowane w odpowiednio dużej dawce mogą oddziaływać ogólnie. Leki o słabym działaniu oddziałują jedynie lokalnie.
Leki silnie działające stosuje się w roztworach 0,01% (histamina, adrenalina), leki o słabym działaniu podaje się w roztworach 1 lub 2% (jod, wapń, salicylany, nowokaina i in.). Osobną grupę stanowią antybiotyki i sterydy, dla których dawki ustala się w dość szerokich granicach, a ich działanie jest tylko miejscowe. Przy schorzeniach skórnych, poza wnikaniem elektroforetycznym, można spodziewać się działania kontaktowego, połączonego z niewielkim wchłanianiem samoistnym.
Do sporządzenia roztworów używa się wody destylowanej, powinny być robione profesjonalnie, w aptece. Stosuje się preparaty proste, jednoskładnikowe. Wyjątkowo można podawać dwa składniki jednocześnie, gdy oba jony aktywne mają jednoimienne ładunki, np. ksylokainę z hydrokortizonem (tylko Hydrocortisonum aceticum) lub ksylokainę z adrenaliną. W tym ostatnim przypadku adrenalina przedłuża działanie ksylokainy spowalniając resorpcję do naczyń.
Należy pamiętać o tym, że na tkanki, oprócz wprowadzanego leku, oddziałuje prąd, zwiększając ich ukrwienie.
Technika jonoforezy
W jonoforezie stosuje się technikę taką jak w galwanizacjach. Głównym elementem odróżniającym jonoforezę od galwanizacji jest dodatkowy podkład z gazy nasączony podawanym lekiem. Umieszcza się go bezpośrednio na skórze pacjenta.
Podkład lekowy sporządza się z gazy złożonej 4- do 8-krotnie tak, aby pokrywał pole skórne, które ma być poddane jonoforezie. Elektrody powinny być nieco mniejsze niż podkład lekowy. Pomiędzy elektrodą a podkładem lekowym umieszcza się podkład wilgotny, taki jak przy galwanizacji. Chroni on podkład lekowy od pasożytniczych jonów, które mogą się uwalniać z elektrody. Przewód prowadzący od aparatu powinien być przyłączony w centralnym miejscu elektrody, nie na jej brzegu. W ten sposób pole elektryczne równomiernie rozkłada się w całej elektrodzie. Skóra powinna być szczególnie dokładnie oczyszczona, najpierw wodą i mydłem, a następnie obmyta gazikiem umoczonym w spirytusie i osuszona.
Jonoforezę wprowadza się z pola skórnego o powierzchni od 10 do 200 cm2. Należy przeznaczyć około 2 do 3 ml roztworów na 5 cm2 pola jonoforezy. Przy środkach silnie działających należy pamiętać o tym, że im większa jest powierzchnia zabiegu, tym więcej leku zostanie wprowadzonego do tkanek.
Stosuje się małe, średnie i duże gęstości prądu, zależnie od umiejscowienia i wrażli-wości pacjenta. Czas zabiegu wynosi od 5 do 15 min.
Wskazania
Na nierówne, ściągające i przekrwione blizny skórne oraz na bliznowce stosuje się jonoforezy jodowe. Jod rozluźnia tkankę bliznowatą. Poprawia kosmetykę i funkcję tych blizn. Podkłady lekowe i elektrody dobiera się wielkością do pola blizny. Stosuje się natężenia średnie lub duże, przy czasie zabiegu 15 min, co dzień przez 10 dni. Serię można powtórzyć po tygodniowej przerwie.
Na bólowe punkty spustowe w gośćcu zwyrodnieniowym, w gośćcu tkanek miękkich i w szkodach pourazowych stosuje się jonoforezę z ksylokainy (lignokainy, lindokainy lub nowokainy), czas zabiegu 15 min, natężenia prądu submaksymalne według wrażliwości pacjenta.
Na oczy (tylko na zlecenie okulisty) podaje się pridazol, w przypadkach gdy trzeba zwiększyć ukrwienie gałki ocznej. W przypadkach zapaleń lub infekcji stosuje się sterydy i antybiotyki. Układa się dwie jednakowe elektrody z podkładami o rozmia-rach 3x4 cm na każde oko osobno. Obie czynne elektrody są podłączone do jednego bieguna. Elektroda bierna, dwu- lub trzykrotnie większa od obu elektrod ocznych, zostaje umieszczona na karku. Gęstości prądu powinny być małe. Zabieg trwa od 5 do 15 min. Może być stosowany od dwóch razy dziennie do jednego na dwa dni. Może być także zastosowany tylko na jedno oko.
W stomatologii stosuje się jonoforezę do miejscowego znieczulenia za pomocą ksylokainy z adrenaliną. Można także w ten sposób wprowadzać do komory i kanału zębowego rozmaite leki, jak antybiotyki, leki antyseptyczne i inne. Można stosować jonoforezę do leczenia dziąseł przy paradontozie i w bezzębiu. Stosuje się elektrody ukształtowane odpowiednio do miejsca zabiegu: płaskie (na szyjki zębowe lub okolicę korzenia), kulkowe, igłowe (kierujące prąd do komory zębowej) lub w kształcie łuku zębowego do zabiegów na dziąsła. Leki podane w jonoforezie wnikają głębiej niż podane na tamponie.
W otologii opisano dobre wyniki stosowania jonoforezy z niwaliną w niedosłuchu odbiorczym i szumach usznych. W zabiegu na jedno ucho stosowano dwie elektrody czynne, owalne, o wymiarach 3x4 cm, łączone z katodą. Jedną z tych elektrod układano tuż przed przewodem usznym zewnętrznym, drugą za małżowiną uszną na wyrostku sutkowym. Ponadto wacik nasycony roztworem nivaliny umieszczano w przewodzie usznym. Elektrodę bierną umieszczano po przeciwnej stronie na karku. W jonoforezie obuusznej stosowano po jednej elektrodzie przed każdym przewodem słuchowym i obie łączono z biegunem ujemnym. W zewnętrznych przewodach słuchowych umieszczano waciki nasączone roztworem nivaliny. Elektrodę bierną umieszczano na karku. Zabiegi trwały od 15 do 20 minut, podawano je co drugi dzień, natężenie prądu wynosiło od 2 do 4 mA.
Jonoforeza jest dobrym sposobem podania leku, zwłaszcza w patologii skóry i tkanek leżących płytko.
Jonoforezę można stosować nie tylko za pomocą prądu stałego, lecz także prądów zmiennych, lecz jednokierunkowych, a więc gdy elektrody mają stały znak plus lub minus, jak zabiegi prądem diadynamicznym, prądy Traberta i inne odmiany prądów małej i średniej częstotliwości. Należą do nich niektóre prądy wytwarzane przez rosyjski aparat „Amplipuls" i aparaty produkcji zachodniej pod nazwą „prądów rosyjskich".
Niektóre aparaty wytwarzają, specjalnie do jonoforezy, jednokierunkowe prądy średniej częstości od 3 do 5 tyś. Hz, o małych przerwach bliskich zeru i prawie prostokątnych impulsach. Prądy te są nieco lepiej znoszone przez pacjentów niż prąd stały i głębiej sięgają w tkanki, lecz z tym nie wiąże się głębsze przenikanie leków.