FUTURA Policealna Szkoła dla dorosłych

Tryb nauczania: forma zaoczna

Zawód: …………….

Przedmiot Podstawy przedsiębiorczości

Ilość godzin 18

Prowadzący Monika Król

Semestry wyższe

Rok szkolny: 2012/13

Termin realizacji zajęć: 13.10.2012

Rola państwa w gospodarce rynkowej. Funkcje ekonomiczne państwa.

Państwo odgrywa istotną rolę we współczesnej gospodarce opartej na mechanizmach rynkowych. Polega ona na stworzeniu programu gospodarczego wraz z narzędziami oddziaływania na proces gospodarczy, czyli polityki gospodarczej. Państwo i jego funkcje są reprezentowane przez rząd. Wobec tego polityka gospodarcza odnosi się do problemów ekonomicznych oraz sposobów ich rozwiązania przez rząd. Podstawowym zadaniem państwa, a więc rządu, w gospodarce rynkowej jest przede wszystkim stworzenie warunków do realizacji wzrostu gospodarczego kraju oraz wzmocnienie jego pozycji w systemie gospodarki światowej. W tej sytuacji państwo pełni funkcje interwencyjne w zakresie polityki gospodarczej.

Formy interwencji państwa to:

• ochronna zewnętrzna (polityka celna chroni produkcję krajową przed zagraniczną konkurencją),

• ochronna wewnętrzna (zwalczanie praktyk monopolistycznych i obrona konkurencji, a także łagodzenie skutków nierównej siły ekonomicznej różnych gałęzi gospodarczych),

• stabilizacyjna (utrzymanie na bezpiecznym poziomie wahań bezrobocia i inflacji),

• ekonomiczno-rozwojowa (stymulowanie tempa wzrostu poziomu gospodarczego i wpływanie na pożądane zmiany strukturalne w gospodarce), społeczno-socjalna (podział produktu krajowego brutto, obrona i ochrona części społeczeństwa żyjącego z pracy najemnej oraz walka z bezrobociem) i społeczno-usługowa (świadczenie usług socjalnych, np. ochrona zdrowia, pomoc społeczna, ochrona rodziny).

Zakres interwencji państwa w gospodarkę jest stale przedmiotem sporów i dyskusji. Zwolennicy teorii liberalnych głoszą, że im mniej państwa w ekonomice tym lepiej. Przeciwne stanowisko zajmują zwolennicy teorii socjaldemokratycznych, uważając, że państwo ma obowiązek podziału produktu krajowego brutto w imię sprawiedliwości społecznej. Wśród ekonomistów panuje zgodność co do następujących zadań państwa: dokonywanie regulacji prawnych, ochrona własności, redystrybucja dochodów przez budżet, eliminowanie zakłóceń rynkowych oraz występowanie w roli podmiotu w stosunkach ekonomicznych.

Funkcje ekonomiczne państwa:

• Funkcja alokacyjna-dotyczy takich zasobów, których rozdział w warunkach współczesnej gospodarki rynkowej bez interwencji państwa mógłby być niekorzystny dla społeczeństwa

• Funkcja regulacyjna- dotyczy funkcjonowania gospodarki, Państwo odgrywa ważną rolę w tworzeniu i utrzymywaniu warunków konkurencji w gospodarce. Największym zagrożeniem konkurencyjnym są monopole, które mogą sie pojawić nawet w najlepiej zorganizowanych gospodarkach rynkowych,

• Funkcja stabilizacyjna- polega na łagodzeniu skutków trudności pojawiających sie okresowo w gospodarce. Efekty długotrwałe można osiągnąć rozwijając szkolnictwo, promując rozwój nauki, tworząc dogodne warunki finansowania działalności gospodarczej.

• Funkcja redystrybucyjna- polega na zgromadzeniu nierówności społecznych wynikających z regulowanych przez rynek propozycji podziału dochodu. Funkcja ta przejawia sie w ustaleniu wysokości płacy minimalnej , rodzaju i wysokości podatków, a także w regulacji cen czy udostępnianiu dóbr bezpłatnych.

Polityka monetarna państwa

Pieniądz i jego funkcje

Pieniądz-jest to powszechny ekwiwalent wymiany nie posiadający wartości użytkowej ale posiadający wartość wymienną o umownym charakterze.

Pieniądz pełniący funkcje:

a)dobra obrachunkowego pozwala wprowadzić wartość wszystkich towarów i usług do wspólnego mianownika.

b)pieniądz jako środek cyrkulacji polega na pośredniczeniu w transakcjach kupna-sprzedaży.

c)funkcja środka płatniczego pozwala na uwalnianie się ze zobowiązań.

d)pieniądz jako środek przechowywania bogactwa czyli tezauryzacji.

e)funkcja pieniądza światowego.

Rola banku centralnego

Politykę pieniężno-kredytową państwa realizuje bank centralny. Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy, dlatego często nazywany jest bankiem emisyjnym.

Poza emisją pieniądza bank centralny pełni inne funkcje takie jak:

• Nadzór nad bankami komercyjnymi,

• Zaopatrywanie banków komercyjnych w pieniądz gotówkowy, udzielanie im pożyczek, regulacja rezerw,

• Stabilizacja rynków finansowych w danym kraju w przypadkach zagrożenia stabilności systemu finansowego (np. udzielanie pożyczek bankom w trudnej sytuacji finansowej),

• Prowadzenie rozliczeń z rządem, obsługa budżetu państwa, pokrywanie zobowiązań zagranicznych, utrzymanie rezerwy państwowej,

• Kontrola i regulacja podaży pieniądza i kredytu w całej gospodarce.

Bank centralny oddziałuje na pozostałe banki oraz na klientów tych instytucji finansowych, gdyż ma bezpośredni wpływ na popyt i podaż kredytów oraz na skłonność do oszczędzania w społeczeństwie. Wpływa zatem na opłacalność lokowania oszczędności w bankach i na cenę kredytów, czyli na stopę procentową. Ponadto oddziaływanie banku centralnego na działalność pieniężno-kredytową innych banków odbywa się przez:

• Określenie stopy rezerw obowiązkowych, jakie muszą utrzymywać banki w celu zapewnienia bieżących wypłat wynikających z wycofywania wkładów,

• Określenie stóp procentowych banku centralnego, co wpływa na możliwości udzielania kredytów przez inne banki. Wzrost stóp procentowych banku centralnego ogranicza możliwości kredytowe banków oraz zmniejsza ich popyt na pieniądz i odwrotnie, spadek stóp procentowych powoduje wzrost popytu na pieniądz,

• Prowadzenie operacji otwartego rynku - polegają one na kupnie i sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny w celu zwiększenia albo zmniejszenia zdolności kredytowej banków.

W Polsce decyzję np. o zmianie stóp procentowych banku centralnego podejmuje Rada Polityki Pieniężnej, której przewodniczy Prezes Narodowego Banku Polskiego (banku centralnego w Polsce). Banki kierują się ich wysokością ustalając własne stopy oprocentowania oszczędności oraz oprocentowania udzielanych kredytów.

Polityka monetarna państwa i jej wpływ na gospodarkę

Państwo za pośrednictwem banku centralnego dąży do realizacji określonych celów. Polityka monetarna państwa dotyczy utrzymania wewnętrznej i zewnętrznej równowagi gospodarczej. Równowaga wewnętrzna przejawia się pełnym wykorzystaniem czynników produkcji, zapewnieniem wzrostu gospodarczego oraz stabilizacją cen. Równowaga zewnętrzna polega na utrzymaniu bilansu płatniczego w równowadze i na stabilizacji kursu walutowego. Jeżeli gospodarka znajduje się w fazie recesji cyklu koniunkturalnego, państwo poprzez realizację polityki monetarnej może starać się pobudzić aktywność gospodarczą. Jednak podstawowym celem działania banku centralnego jest utrzymanie niskiej inflacji.

Bank centralny wykorzystuje odpowiednie instrumenty wpływając na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej. Polityka ekspansywna ma na celu pobudzenie aktywności podmiotów gospodarczych, jednak może spowodować wzrost inflacji. Natomiast polityka restrykcyjna ogranicza podaż pieniądza, tym samym wpływa na na ograniczenie inflacji, a jednocześnie może spowodować zmniejszenie aktywności gospodarczej.

Aktywność gospodarczą można pobudzić zwiększając podaż pieniądza przez następujące działania ekspansywne:

• Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych,

• Obniżenie stóp procentowych,

• Skup papierów wartościowych przez bank centralny.

Aby ograniczyć podaż pieniądza, w gospodarce stosuje się następujące działania restrykcyjne:

• Podniesienie stóp procentowych,

• Podniesienie stóp rezerw obowiązkowych,

• Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny.

Polityka fiskalna państwa

Polityka fiskalna państwa polega na gospodarowaniu przez państwo (rząd) dochodami i wydatkami publicznymi w celu osiągnięcia:

• wzrostu gospodarczego

• ograniczenia bezrobocia

• stabilizacji cen

Państwo aktywnie działając w gospodarce prowadzi politykę fiskalną za pomocą Ministerstwa Finansów. Podstawowym narzędziem polityki fiskalnej jest budżet państwa, będący zestawieniem dochodów i wydatków państwowych zapewniających realizację zadań publicznych.

Budżet państwa - to roczny plan finansowy, obejmujący dochody i wydatki państwa w ciągu roku. Uchwalony jest w formie ustawy przez Sejm, Senat i podpisany przez prezydenta RP.

Struktura budżetu państwa:

a) dochody budżetowe
- podatkowe
- niepodatkowe
- zagraniczne np. Unii Europejskiej, Bank Światowy
b) wydatki budżetowe
- dotacje i subwencje (dopłaty państwa dla firm lub instytucji publicznych)
- wydatki na funkcjonowanie jednostek budżetowych (samorządy, szkoły, szpitale, wojsko)
- obsługa długu publicznego
Rodzaje polityki fiskalnej:
a) polityka ekspansywna polega na stwarzaniu dobrych warunków do rozwoju aktywności społecznej poprzez zwiększenie dochodów obywateli
- przejawy ekspansywnej polityki fiskalnej
* zmniejszenie podatków
* zwiększenie wydatków budżetowych
b) polityka restrykcyjna ograniczona swobodą aktywności gospodarczej społeczeństwa poprzez;
- zwiększenie podatków
- zmniejszenie wydatków.

Wymiana międzynarodowa

Gospodarka otwarta - gospodarka kraju, który prowadzi wymianę z zagranica,

Gospodarka zamknięta - gospodarka kraju izolowanego od reszty świata,

Handel zagraniczny - odpłatna wymiana towarów i usług między krajami,

Eksport - sprzedaż za granicę dóbr wytworzonych w danym kraju oraz usług świadczonych przez krajowe przedsiębiorstwa

Import - kupno i sprowadzenie do kraju dóbr wytworzonych za granicą oraz usług świadczonych przez zagraniczne przedsiębiorstwa.

Cła - opłaty nakładane przez państwo na towar w momencie przekroczenia granicy celnej danego kraju.

Bariery pozataryfowe - przepisy administracyjne dyskryminujące towary zagraniczne w porównaniu z towarami produkowanymi w danym kraju.

Bilans płatniczy - roczne zestawienie obrotów pieniężnych i gospodarczych pomiędzy danym krajem a zagranicą.

Globalizacja gospodarki - proces powstawania i rozwoju rynków światowych oparty na swobodnym przepływie dóbr, usług, kapitału i pracy.

Dominująca większość gospodarek na świecie ma charakter otwarty, to znaczy łącz ą je różnorodne powiazania gospodarcze z innymi krajami. W większości przypadków prowadzenie wymiany gospodarczej z zagranicą przynosi jej uczestnikom korzyści, ponieważ lepiej są wykorzystywane posiadane czynniki wytwórcze.

Kraje decydują się na ograniczanie eksportu i importu przede wszystkim w celu wyrównania bilansu handlowego, a także ochrony niektórych gałęzi przemysłu krajowego.

Wartość prowadzonej wymiany z zagranicą jest ewidencjonowana w bilansie płatniczym danego kraju, którego częścią jest bilans handlowy. Procesy globalizacji przynoszą gospodarce światowej wiele korzyści, ale trzeba dostrzegać również związane z nimi niebezpieczeństwa.

Procesy integracji gospodarczej w Europie.

Powstanie Unii Europejskiej oraz Unii Gospodarczej i Walutowej związane jest nieodzownie z procesami integracji, których nasilenie obserwuje się powszechnie od końca lat 80-tych XX w. Integracja gospodarcza oznacza proces łączenia gospodarek narodowych w jeden spójny, wewnętrznie zintegrowany system poprzez eliminację ekonomicznych barier między nimi. Rozwój procesów integracji gospodarczej w ramach UE stanowi rezultat międzynarodowej współpracy gospodarczej (handlu międzynarodowego i obrotów kapitałowych) oraz jest efektem świadomej polityki integracyjnej, realizowanej przez rządy krajów członkowskich i instytucje unijne.

Za podstawowy cel integracji gospodarczej można uznać wzrost efektywności rozumiany jako trwały i zrównoważony wzrost gospodarczy. Sprzyja temu unowocześnienie gospodarki przez zmiany strukturalne w produkcji, których przejawem jest koncentracja na działaniach o wysokiej efektywności, określanych jako specjalizacja. Ułatwienia w przepływie towarów i usług stwarzają znacznie lepsze warunki alokacji czynników produkcji, zaś likwidacja barier taryfowych, para- i pozataryfowych daje możliwość uzyskania korzystniejszych cen zarówno w eksporcie, jak i imporcie. Zwiększa się również możliwość zakupu i sprzedaży towarów w wyniku łatwiejszego dostępu do rynków zagranicznych.

Proces integracji gospodarczej obejmuje kilka następujących po sobie faz. Każda faza charakteryzuje się zastosowaniem innych środków i metod integracji, a jednocześnie jest kontynuacją poprzedniej. Do czynników sprzyjających integracji można zaliczyć m.in.: bliskość geograficzną, podobny poziom infrastruktury gospodarczej, wzajemne dopasowanie gospodarek narodowych oraz przychylne nastawienie władz państwowych.

W zależności od stopnia zaawansowania, integracja gospodarcza może przybrać następujące formy:

Strefa wolnego handlu

Polega na likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych w obrotach handlowych między krajami członkowskimi, z równoczesnym zachowaniem przez te kraje pełnej autonomii w zakresie polityki celnej i handlowej w stosunkach z krajami spoza strefy. Odmiennie są zatem traktowane towary pochodzące z krajów strefy, podlegające swobodnemu obrotowi oraz towary pochodzące z krajów trzecich. Przykładem takiej organizacji jest Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu EFTA czy NAFTA (USA, Kanada, Meksyk).

Unia celna

Polega na likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych w obrotach między krajami członkowskimi, ale z równoczesnym wprowadzeniem przez te kraje wspólnej, zewnętrznej taryfy celnej oraz ujednoliconej polityki handlowej wobec krajów trzecich.

Wspólny rynek

Łączy elementy unii celnej ze swobodnym przepływem dóbr i usług oraz obejmuje swobodny przepływ czynników produkcji (pracy i kapitału).

Unia gospodarcza

Obejmuje wszystkie elementy wspólnego rynku, a ponadto w jej ramach następuje pełna koordynacja lub unifikacja różnych dziedzin polityki gospodarczej, np.: polityki rolnej, przemysłowej, monetarnej, fiskalnej, transportowej, a także ustawodawstwa gospodarczego. Wiąże się to zwykle z ustanowieniem w unii gospodarczej instytucji czy organów o kompetencjach ponadpaństwowych.
Jeśli w ramach unii gospodarczej ma miejsce również pełna koordynacja polityki kursowej i walutowej, utworzenie wspólnych rezerw walutowych, wspólnego banku centralnego oraz wprowadzenie wspólnej waluty - czyli utworzenie unii walutowej - można wtedy mówić o unii gospodarczej i walutowej.

Unia gospodarcza i polityczna

Obejmuje wszystkie elementy unii gospodarczej i walutowej, w której ponadto ma miejsce pełna koordynacja lub unifikacja podstawowych dziedzin polityki wewnętrznej, zagranicznej, ewentualnie też polityki obronnej oraz ustanowienie organów ustawodawczych i wykonawczych o kompetencjach ponadpaństwowych.

Źródło: http://polskawue.gov.pl/Formy,integracji,gospodarczej,2072.html

Gospodarstwo domowe - jeden z podmiotów gospodarczych, jedna osoba lub ich zespół, razem zamieszkujących lub osobno, wspólnie się utrzymujących (w ogromnej większości połączonych więzami biologicznymi i stanowiących rodziny). Osoby samotne, utrzymujące się samodzielnie, to jednoosobowe gospodarstwa domowe.

Gospodarstwo domowe jest kategorią ekonomiczną, kryterium: posiadanie oraz zarządzanie wspólnym majątkiem oraz wspólnym budżetem w celu zaspokajania głównych potrzeb członków gospodarstw domowych.

Klasyfikacja gospodarstw domowych:

• według liczby osób w gospodarstwie:

• jednoosobowe- osoba utrzymująca się samodzielnie, tj. niełącząca swoich dochodów z dochodami innych osób, bez względu na to, "czy mieszka sama, czy z innymi osobami",

• wieloosobowe- zespół osób zamieszkujących razem i wspólnie utrzymujących się; część wspólnego majątku, część wspólnych dochodów oraz wydatków;

• według kryterium aktywności zawodowej i źródeł dochodów:

• podsektor gospodarstw indywidualnych- gospodarstwa domowe osób fizycznych pracujących najemnie,

• gospodarstwa osób fizycznych mających niezarobkowe źródło dochodów np. emeryci,

• podsektor gospodarstw domowych pracodawców i pracujących na własny rachunek w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie,

• podsektor gospodarstw domowych pracodawców i pracujących na własny rachunek poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie

• według fazy rozwojowej gospodarstwa domowego:

• gospodarstwa samotnej, młodej osoby,

• gospodarstwa młodego małżeństwa bez dziecka,

• gospodarstwa młodego małżeństwa z dzieckiem bądź dziećmi,

• gospodarstwa małżeństwa w wieku 30-45lat, z dziećmi w wieku szkolnym (6-19lat)

• gospodarstwa małżeństwa w wieku średnim (46-60lat) z dorastającymi i usamodzielniającymi się dziećmi,

• gospodarstwa małżeństwa w starszym wieku po usamodzielnieniu się dzieci i opuszczeniu przez nie domu rodzinnego,

• gospodarstwo samotnej starszej osoby (na ogół po śmierci małżonka).

W ramach gospodarstw domowych realizowane są następujące funkcje:

• ekonomiczne:

• produkcyjna (wytwarzanie dóbr i usług)

• konsumpcyjna (wydatkowanie dochodów oraz spożycie dóbr i usług, zaspokajające potrzeby członków gosp. domowego)

• społeczne:

• oświatowa

• ochrony zdrowia

• wychowawcza

• reprodukcyjna.

Celem głównym działalności gospodarstw domowych jest zaspokajanie wspólnych oraz indywidualnych potrzeb członków gospodarstwa domowego.

Funkcję celu gospodarstwa domowego podzielono na:

• funkcję wytwórczo-zaopatrzeniową, w ramach której można wyodrębnić 3 rodzaje działalności gospodarstw domowych:

• produkowanie dóbr i usług np. budowanie domu,

• nabywanie na rynku głównych dóbr konsumpcyjnych oraz przedmiotów wymagających przetworzenia i przygotowania do spożycia,

• pozyskiwanie dóbr konsumpcyjnych w inny sposób niż ich wytworzenie lub nabywanie, a szczególnie poprzez system świadczeń i ubezpieczeń społecznych np. usługi medyczne, darowizna.

• funkcję konsumpcyjną, która polega na procesach zaspokajania potrzeb, czyli zużywaniu określonych dóbr materialnych oraz usług w celu zaspokajania potrzeb jego członków. W ramach tej funkcji wyróżnić można dwa rodzaje zadań:

• zadania sprzyjające rozwojowi fizycznemu członków gospodarstw tj. prawidłowe wyżywienie, warunki mieszkaniowe, wypoczynek oraz opieka socjalna,

• zadania sprzyjające rozwojowi intelektualnemu członków gospodarstw domowych tj. prawidłowy proces wychowania, edukacji i podnoszenia kwalifikacji, czyli kształtowanie systemu wartości i rozwoju osobowości członków gospodarstwa domowego.

Cechami charakterystycznymi gospodarstw domowych są:

• zdolność do podejmowania określonych decyzji (w tym decyzji ekonomicznych),

• dążenie do uzyskania maksymalnej satysfakcji oraz zapewnienie członkom gospodarstwa domowego maksymalnej korzyści i nabywanych dóbr.

W teorii zasada ta nosi nazwę racjonalności postępowania. Opiera się na trzech założeniach:

1. gospodarstwa domowe mają swoje preferencje i w pewnych granicach potrafią określić swoje dążenia

2. są zdolne do uporządkowania tych dążeń nadając im hierarchiczny układ

3. dokonują koniecznych wyborów kierując się zasadą maksymalizacji swojej użyteczności (zadowolenia).

Na strukturę i zachowania gospodarstw domowych istotny wpływ wywiera środowisko, czyli otoczenie, w którym gospodarstwo funkcjonuje. Wyróżnia się:

• otoczenie geograficzne,

• otoczenie gospodarcze,

• otoczenie społeczno-kulturowe.

Otoczenie geograficzne - przestrzeń wokół miejsca zamieszkania gospodarstwa domowego, tj. ukształtowanie terenu, środowisko przyrodnicze i sztuczne oraz klimat.

Otoczenie gospodarcze - przestrzeń otoczona przez różne instytucje, jak: państwo (dobra publiczne, podatki), sektor ubezpieczeń (odszkodowania, składki), sektor bankowy (kredyty, depozyty), przedsiębiorstwa (płaca,praca), rynek dóbr konsumpcyjnych (dobra konsumpcyjne, dochody), rynek kapitałowy (zysk z inwestycji, oszczędności), organ użyteczności publicznej (potrzeby, pomoc społeczna), samorządy (podatki lokalne, dobra publiczne).

Otoczenie społeczno-kulturowe:

• w wymiarze bliższym: sąsiedzi, grupa towarzyska, administracja lokalna, instytucje religijne;

• w wymiarze dalszym: instytucje administracji regionalnej, państwowej, instytucje kultury, szkoły wyższe.

Źródła dochodów gospodarstw :

- dochody z pracy najemnej członków gospodarstwa domowego,

- dochody z gospodarstwa rolnego

- dochody z pracy na własny rachunek (działalność gospodarcza)

- dochody ze świadczeń społecznych: renty, emerytury, zapomogi

- dochody kapitałowe np. odsetki od lokat kapitałowych, zyski z transakcji na GPW, funduszy inwestycyjnych, obligacji

- tantiemy (np. w przypadku twórców)

Podstawowym rodzajem dochodów większości gospodarstw domowych jest płaca za wykonaną pracę na rzecz pracodawcy. Dochody ze świadczeń są, obok dochodów z pracy najważniejszym źródłem dochodów w Polsce. Obejmują one emerytury, renty chorobowe, zasiłki społeczne a także świadczenia z opieki socjalnej. Kolejnym źródłem mogą być dochody z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej a także dochody z tytułu posiadanego kapitału. Są to pieniądze pochodzące z oszczędności, darowizn. Do dochodów gospodarstw domowych zaliczyć można również dochody z papierów wartościowych (bony skarbowe, obligacje) oraz z lokat bankowych.

Powyżej zostały wymienione podstawowe źródła dochodów, więc teraz przejdźmy do wydatków. Rodzina wydatkuje dochody na potrzeby bieżące (wydatki konsumpcyjne) lub potrzeby przyszłe (wydatki inwestycyjne). Wydatki konsumpcyjne to takie, które pozwalają się cieszyć dobrami czy usługami zaraz po ich nabyciu. Zaliczyć do nich można m. in. opłaty za czynsz, prąd, telefon i żywność, a także wycieczki i wakacje, remont mieszkania czy potrzeba udziału w życiu kulturalnym. Natomiast wydatki inwestycyjne umożliwiają czerpanie korzyści dopiero w przyszłości. Mogą to być czesne za naukę, zakup działki budowlanej oraz oszczędności złożone na lokatę w banku. Jednak musimy pamiętać, że decydując się na wydatki inwestycyjne ograniczamy bieżącą konsumpcję, jednak ograniczając konsumpcję dziś, będziemy mieli więcej korzyści w przyszłości!

---