ETYKA / ETYKA W BIZNESIE

Termin „etyka“ ma bardzo zróżnicowane znaczenia.

W jednym z najczęstszych użyć odnosi się do kodeksu lub zestawu zasad ludzkiego życia.

Mówimy o etyce lekarskiej i rozumiemy przez to kodeks regulujący zachowanie lekarzy wobec pacjentów i między sobą. Natomiast etyka chrześcijańska odnosi się do zasad, które wyznaczają zachowanie chrześcijan jak np. reguły postępowania zapisane w dziesięciorgu przykazań.

Jednakże filozofowie niestosują tego słowa jedynie w sensie, w jakim my mówimy o etyce. Rozumieją przez nie również badania teoretyczne, podobnie jak fizycy ujmują fizykę. Takie teorie etyczne zajmują się pytaniami:

- Jak powinni zachowywać się ludzie?

- Czym jest dobre życie dla ludzi?

- itp.

Każdy kto dokonuje refleksyjnego namysłu nad pewnymi sytuacjami życia codziennego, jest, w pewnym sensie filozofem etyki. Podczas gdy my próbujemy rozwiązać określony problem, podejmując określone działania w odpowiednich okolicznościach, filozof próbuje generalizować. Przedmiotem jego badań nie jest jednostka, ale wszyscy ludzie. Co jest dobrym życiem dla wszystkich? Co jest celem do którego wszyscy powinniśmy zmierzać?

Najprostszą i najbardziej oczywistą jest klasyfikacja teorii etyki na klasyczną i współczesną.

Klasyczne teorie odpowiadają na pytanie „Czym jest dobre życie dla ludzi?” oraz „Jak ludzie powinni postępować?”

Należy zatem wymienić o takie teorie etyczne jak: Platonizm-Platona uznanego za ojca etyki (istnienie absolutnego dobra- pewne działania są absolutnie dobre), Doktryna złotego środka - Arystotelesa (ludzie powinni żyć z umiarem i starać się osiągną środek między skrajnościami), Hedonizm - Epikura (przyjemność jest składnikiem szczęścia, ale zbyt usilne uganianie się za przyjemnością może wywołać cierpienie), Cynizm (świat jest z gruntu zły, aby żyć w cnocie należy wyrzec się uczestnictwa w nim), Stoicyzm (obojętność na pragnienia i emocje), Etyka Chrześcijańska, Utylitaryzm (działania są słuszne jeżeli dostarczają więcej efektów korzystnych niż niekorzystnych) oraz Etyka Kantowska. Kant ostatecznie sformułował co jest przedmiotem etyki.

Imperatyw kategoryczny Kanta naczelna zasada wyrażona w trzech nakazach:

1) " postępuj zawsze tak, abyś mógł chcieć, by zasada twego postępowania była prawem powszechnym".

2) "postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem".

3) "postępuj tak, abyś swoją wolę mógł uważać za źródło prawa powszechnego".

Parafrazując - „nie czyń drugiemu co tobie nie miłe”.

Etyka współczesna to dział filozofii , który stosuje analizę do teorii moralności.

Rozważania Kanta miały poważny wpływ również na powstanie etyki biznesu. Do dzisiaj wiele z jego myśli, jako że nie uległy zdezaktualizowaniu stanowi bazę do rozważań dla współczesnych badaczy etyki biznesu. Etyka biznesu to po prostu etyka stosowana w biznesie, koncentruje się na postępowaniu człowieka w sprawach biznesu. Kwestie etyczne są tu w istocie pytaniami, czy powinniśmy podejmować określone działania czy nie, czy są one dobre i słuszne, moralne, czy też nie; jak należy postępować ; czy opłaca się, czy warto działać etycznie w sferze interesów.

Metodami działania w przedmiocie etyki biznesu są obserwacje, lustracje, ankiety, wywiady, testy i podobne instrumenty ujawniające i opisujące postawy i zachowanie ludzi biznesu oraz tego, co myślą i mówią o moralności.

Aby działać moralnie, musimy szanować osobowość ludzi i nigdy nie traktować ich tylko jako środków do jednego celu, lecz zawsze i przede wszystkim jako cele same w sobie. W ujęciu Kanta brzmi to: „Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jak też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka”

Przedmiot etyki w interesach ma długą historię.

Już w tradycji judeochrześcijańskiej można znaleźć przykłady pewnych norm i miar postępowania. Prawo mojżeszowe określało, że przy żniwach pewną część zbiorów należy pozostawić na polu, dla ubogich. Służbie przysługiwało prawo odpoczynku w dniu szabatu. Zaś co pięćdziesiąt lat wyznaczano tzw. rok jubileuszowy, w którym umarzano wszelkie długi.

W religii rzymskokatolickiej, już w średniowieczu, tego rodzaju reguły określało prawo kanoniczne. Istniały określenia sprawiedliwej zapłaty i sprawiedliwej ceny. Oczywiście zakres i słuszność tych norm implikowane były przez istniejące stosunki społeczne.

Duże zainteresowanie problemami prowadzenia interesów wykazywał również islam. Prawo islamu zakazywało lichwy, zakładało, że każde przedsięwzięcie musi pociągać za sobą udział tak w ryzyku jak i w ewentualnym zysku

Buddyzm, mimo, że z założenia oderwany od życia ziemskiego, również wyznaczał pewne istotne normy postępowania jak: słuszna umowa, słuszne działanie i słuszny sposób zarabiania na życie. W praktyce oznaczało to zakaz życia z oszustwa, sprzeniewierzania dóbr i pieniędzy, z pracy polegającej na odbieraniu życia ludziom i zwierzętom oraz handlu narkotykami i alkoholem w celach pozamedycznych.

ETAPY ROZWOJU ETYKI BIZENSU

Początek zainteresowań problematyką, która dzisiaj stanowi jeden z istot­nych obszarów refleksji etyki biznesu, datuje się na okres przełomu XIX i XX wieku. W 1891 r. Leon XIII ogłosił encyklikę Rerum Novarum, poświęconą kwestii robotniczej, która zapoczątkowała społeczną naukę Kościoła. Jeśli ogłoszenie tej encykliki przyjąć za moment sprzyjający wyraźnemu określeniu się problematyki etyki biznesu, to jej rozwój można podzielić na pięć etapów:

Etap I (koniec XIX w. - 1960) - okres uznawany za pionierski, w którym myśl etyczna w dziedzinie gospodarowania dopiero dojrzewa.

Obok encykliki Quadragesimo Anno Piusa XI z 1931 r., nawiązującej za przykładem Leona XIII do problematyki gospodarczej, a poświęconej odnowieniu ustroju społecznego, w okresie tym pojawiają się także pojedyncze prace, podejmujące zagadnienie relacji pomiędzy życiem gospodarczym a etyką, często pisane z perspektywy katolickiej nauki społecznej Kościoła. Do najczęściej rozważanych kwestii należą: prawo robotników do godziwych warunków pracy, sprawiedliwa płaca czy prawo robotników do zrzeszania się w związki zawodowe. W latach pięćdziesiątych pojawia się nowy problem, zrodzony w wyniku zimnowojennego konfliktu - zagadnienia moralnej oceny obu rywalizujących systemów. W okresie tym zostają przygotowane zręby etyki biznesu.

Etap II (lata sześćdziesiąte) - czas zarówno politycznych, jak i gospodarczych niepokojów, będących wynikiem kryzysu zaufania do istniejących struktur politycznych i społecznych. Do najważniejszych wydarzeń tego okresu, mających zasadniczy wpływ na rozwój refleksji etyczno-gospodarczej, należą: protest amerykańskich hippisów przeciw wojnie w Wietnamie, ale także przeciw „wyścigowi szczurów”, co ostatecznie doprowadziło do powstania silnego ruchu kontrkulturowego, gwałtowna rewolta studentów francuskich, Praska Wiosna, zaś w Polsce wydarzenia marcowe. Te i wiele innych wydarzeń z tego okresu prowokują refleksję nad problemami równości, sprawiedliwości, wolności, ale także nad zagadnieniem odpowiedzialności państwa wobec swoich obywateli.

W okresie tym rozwija się gwałtownie ruch ekologiczny, a także ruch konsumencki. Pierwszy - na skutek dramatycznej dewastacji środowiska naturalnego w krajach wysoko uprzemysłowionych, ale również w wielu krajach Afryki czy Azji, w których doszło do wycięcia ogromnych połaci lasów, drugi zaś w wyniku głośnej afery dotyczącej produkcji wadliwego samochodu produkowanego przez General Motors. Należy także wspomnieć o działalności założonego w 1968 r. Klubu Rzymskiego, którego raporty, dotyczące najważniejszych problemów współczesnego świata, uświadomiły szerszym kręgom niebezpieczeństwa wynikające z niekontrolowanego wzrostu gospodarczego. Lata sześćdziesiąte można uznać za czas dojrzewania etyki biznesu.

Etap III (lata siedemdziesiąte) - okres wielu coraz poważniejszych afer w sferze gospodarczej, które stają się przyczyną kryzysu zaufania do przedsiębiorstw, jak i do systemu prawnego zezwalającego na nieuczciwe działanie. Stąd coraz więcej dyskusji na temat odpowiedzialności firm wobec klientów, ale także wobec społeczności lokalnych i na temat ewentualnych sankcji wobec tych firm, które nie stosują się do powszechnie obowiązujących norm etycznych. W 1973 r. uczestnicy III Europejskiego Sympozjum Zarządzania ogłaszają tekst znany dzisiaj pod nazwą Manifestu z Davos. Następuje dalszy rozwój ruchu konsumenckiego i ekologicznego.

Ponadto zaczynają odbywać się pierwsze konferencje naukowe i spotkania teoretyków z ludźmi biznesu. Pojawia się coraz więcej prac na temat zależności między gospodarką a etyką. Jedną z niezwykle ważnych prób wykorzystania rozważań teoretycznych w praktyce staje się książka Johna Rawlsa pt. Teoria sprawiedliwości.

Lata siedemdziesiąte to czas wyodrębnienia się etyki biznesu jako samodzielnej dziedziny.

Etap IV (lata osiemdziesiąte) - okres rozkwitu etyki biznesu, szczególe w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Etyka biznesu staje się tematem wykładów w wielu uniwersytetach, gdyż w 1981 roku magazyn „Fortune” winą za pogorszenie się sytuacji amerykańskiej gospodarki obarczył w pierwszej kolejności niewłaściwy system edukacji, obowiązujący w szkołach biznesu, które ograniczały umiejętności przyszłych menedżerów do niezwykłej biegłości w sfer planistyczno-obliczeniowej, zapominając o podstawowej umiejętności, jaką jest umiejętność współpracy z ludźmi. Wielkie korporacje coraz częściej zaczynają myśleć o swoim wizerunku w kontekście etycznym, a niektóre spośród największych renomowanych firm amerykańskich uczestniczą w tworzeniu kanonów etyki biznesu, a także w jej propagowaniu. Coraz modniejsze staje się organizowanie w przedsiębiorstwach kursów szkoleniowych dla pracowników w zakres etyki biznesu lub specjalnych treningów zachowań etycznych.

Ten burzliwy rozwój etyki biznesu nie obywa się jednak bez pewny zgrzytów. Okazuje się bowiem, iż uprawianie etyki biznesu samo staje się biznesem dla tych, którzy zajmują się szkoleniami i treningami lub wspierają wielkie firmy w kształtowaniu ich etycznego wizerunku. Należy jednak zauważyć, wszelkie doradztwo w sprawach etycznych, stając się nowym rodzajem działalności gospodarczej, także podlega ocenie etycznej.

Etap V (ostatnie dziesięciolecie XX w ) - okres, w którym etyka biznesu staje się uznaną dyscypliną akademicką w Stanach Zjednoczonych. Wzrasta zainteresowanie nią także w Europie oraz w wysoko rozwiniętych krajach Dalekie Wschodu. Powoli zarysowują się główne obszary tematyczne etyki biznesu i podstawy metodologiczne. Powstają organizacje naukowe skupiające badaczy tej dziedziny, odbywają się europejskie lub światowe kongresy, poświęcone problemom etyki biznesu. Wielkie firmy zaczynają dbać o swój wizerunek, w pełni świadomie stosując sposoby podnoszenia swego poziomu etycznego.

W 1992 r. odbyła się międzynarodowa konferencja poświęcona problematyce etyki biznesu w gospodarce globalnej, w 1993 r. powstała największa świecie pozarządowa organizacja antykorupcyjna Transparency International, której celem jest promowanie otwartości i przejrzystości w działaniach rząd i przedsiębiorstw. W 1994 r. zorganizowano w Caux konferencję okrągłego stołu, która przyjęła etyczne zasady postępowania w biznesie. W 1996 r. jedna z nagród The Right Livelihood Award (nazywana alternatywną Nagrodą Nobla) zostaje przyznana amerykańskiemu ekonomiście Hermanowi Daly za - jak podano w uzasadnieniu - pracę nadającą etyczny wymiar ekonomii, z kolei w 1998 r. Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii otrzymał Amartya Kumar Sen. W uzasadnieniu decyzji jury napisało, że laureat przyczynił się do przywrócenia etycznych wymiarów dyskusji nad najpoważniejszymi problemami gospodarki światowej.

Także w Polsce w okresie transformacji gospodarczej zauważa się coraz silniejsze zainteresowanie problematyką etyki biznesu. Jest ona wykładana obecnie w większości polskich uczelni ekonomicznych. W 1994 r. powstał Zespół Etyki Biznesu przy Towarzystwie Naukowym Prakseologii PAN (od 1995 r. uczestniczący w pracach Europejskiej Sieci Etyki Biznesu), a w 1998 r. powołano do życia polski oddział Transparency International.

Działania nie etyczne w biznesie:

- zatruwanie środowiska naturalnego

- oszukiwanie własnych akcjonariuszy i pracowników,

- dyskryminacja kobiet i mniejszości narodowych,

- zwalnianie, pracowników bez wcześniejszego uprzedzenia,

- produkowanie niebezpiecznych wyrobów

- dbanie tylko i wyłącznie o wyniki finansowe.

Działania etyczne w biznesie

- dobre traktowanie pracowników i dbanie o ich rozwój

- postępowanie rzetelne wobec klientów - wywiązywanie się ze zobowiązań

- działalność przyjazna dla środowiska naturalnego

- uczciwa i rzetelna reklama bez jednoczesnej dyskredytacji konkurencji

- terminowe wywiązywanie się ze zobowiązań wobec państwa

- przestrzeganie obowiązujących przepisów

- Dobrym przykładem działania etycznego jest zachowanie dyrektora generalnego Johnson & Johnson, Jamesa Burke'a. Gdy na skutek paniki, która wybuchła w latach osiemdziesiątych po śmierci kilku mieszkańców Chicago zażywających lek pod nazwą Tylenol, wycofał on z rynku wszystkie produkty tej marki, był podziwiany za bardzo etyczne zachowanie w skrajnie trudnej sytuacji. W ostatecznym rozrachunku firma wygrała.

W Polsce od 1998 roku działa program zainicjowany przez fundację „Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym” - Krajowej Izby Gospodarczej, którego celem jest promocja kultury przedsiębiorczości, etyki oraz rzetelności w biznesie. Ideą programu jest promocja etyki w działalności gospodarczej rozumianej jako zespół norm rzetelnego postępowania we wzajemnych relacjach przedsiębiorców z klientami, kontrahentami, pracownikami, wspólnikami oraz

społecznością, władzą lokalną i państwową, norm zgodnych z obowiązującym prawem i powszechnie przyjętymi normami społecznymi. Ponadto celem programu jest wspieranie rozwoju firm poprzez promowanie przedsiębiorstw działających zgodnie z prawem i zasadami etyki, promowanie finalistów programu na rynkach krajowych i zagranicznych.

„Przedsiębiorstwo Fair Play” jest jedynym programem, w którym oceniane są wszystkie aspekty działalności firmy, a nie tylko jej wyniki ekonomiczne czy jakość wyrobów.

Poprzez uniwersalną wymowę logo „PFP” i rzetelność weryfikacji - program stał się pożądanym narzędziem budowania prestiżu firmy na rynku ogólnopolskim. Program jest popierany przez Prezydenta RP, Premiera RP oraz Ministra Gospodarki. W wielu województwach patronat honorowy objęli przedstawiciele władz regionalnych. Przedsiębiorstwa, uzyskując certyfikat rzetelności wzmacniają swój wizerunek i prestiż.

Miejsce w elitarnej grupie „Przedsiębiorstw Fair Play” daje im możliwość nawiązania

nowych korzystnych kontaktów handlowych, a także zwiększa zaufanie zarówno

kontrahentów jak i klientów. „Przedsiębiorstwa Fair Play” są szeroko promowane przez organizatorów w mediach a także rekomendowane władzom regionalnym, lokalnym i samorządom gospodarczym.

„Przedsiębiorstwa Fair Play” to firmy, które:

• postępują rzetelnie wobec klientów;

• ułożyły sobie współpracę z kontrahentami i nie miały zaległości w regulowaniu wobec nich zobowiązań;

• terminowo wywiązują się ze zobowiązań wobec skarbu państwa;

• uczciwie i rzetelnie reklamują się, jednocześnie nie dyskredytując konkurencji;

• stworzyły swoim pracownikom warunki sprzyjające zarówno efektywnej pracy jak i rozwojowi zawodowemu;

• aktywnie uczestniczą w przedsięwzięciach charytatywnych;

• wspierają wszelkiego rodzaju inicjatywy edukacyjne, kulturalne oraz sportowe;

• ich działalność jest przyjazna dla środowiska naturalnego;

• potrafią usatysfakcjonować wymagających odbiorców.

• Średnie miesięczne wynagrodzenie w przedsiębiorstwach fair play - 3895 zł jest wyższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce 3050 zł źródło GUS.

Tytuł „Przedsiębiorstwa Fair Play”ułatwia negocjacje biznesowe, ułatwia nawiązanie kontaktów biznesowych, uzyskanie lepszych ofert, przyciąga wartościowych pracowników.

Zasady weryfikacji firm:

Weryfikacja firm biorących udział w programie przebiega dwuetapowo. W I etapie weryfikowane są informacje zawarte w ankietach, w których przedsiębiorcy szczegółowo prezentują swoją działalność, odpowiadając na szereg pytań dotyczących m.in. relacji z klientami, kontrahentami, pracownikami i społecznością lokalną. Firmy są również proszone o przedstawienie stosownej dokumentacji dowodzącej m.in. terminowości wywiązywania się z podjętych zobowiązań. W II etapie odpowiednio przygotowani merytorycznie audytorzy przeprowadzają audyty certyfikacyjne w firmach. Weryfikacja firm prowadzona jest również w oparciu o współpracę z: urzędami wojewódzkimi, marszałkowskimi, urzędami pracy, bankami, organizacjami przedsiębiorców, US, ZUS oraz inspekcją pracy. Dodatkowym elementem weryfikacji jest badanie ankietowe klientów i kontrahentów firm. Suma przyznanych przez audytorów, klientów i kontrahentów ocen decyduje o rekomendacji przedsiębiorstwa do tytułu i certyfikatu „Przedsiębiorstwo Fair Play”.

Problemy etyczne w dzisiejszej gospodarce to m.in.

• etyka marketingu - definiowanie rynku docelowego

Dużo kontrowersji budzą reklamy. W szczególności zaś te kierowane do dzieci i mniejszości. Są to praktyki kontrowersyjne, ponieważ za cel działania wybiera się konsumentów szczególnie podatnych na reklamy lub gorzej sytuowanych, a kieruje się do nich oferty produktów potencjalnie szkodliwych. Do takich działań należą:

- reklamy produktów spożywczych zawierających niewłaściwe składniki spożywcze,

- wykorzystywanie w reklamach ukochanych przez dzieci bohaterów kreskówek,

- polecanie biednym niezdrowego jedzenia, np. McDonalds.

• zdobywanie informacji o konkurencji

Od pracowników konkurencji można wydobyć informacje poprzez prowadzenie z nimi wywiadów i rozmów, np. na konferencjach. Natomiast od nowo przyjmowanych poprzez wyciąganie informacji w trakcie wywiadu. Niejednokrotnie pozoruje się przyjmowanie do pracy w celu zdobycia informacji. Zatrudnia się również osoby ze ścisłego kierownictwa firmy konkurencyjnej,

- przez obserwację konkurenta lub analizowanie dowodów materialnych, np. zakup produktu konsumenta i rozebranie go na części pierwsze.

• niepełna prawda lub fałsz w reklamie

- wprowadzającej w błąd prezentacji towarów,

- wyciąganiu fałszywych wniosków z faktów,

- tendencyjne prezentowanie informacji (poprzez zmienianie jej sensu),

- podawanie „niepełnej prawdy”,

Postępowanie etyczne czy nieetyczne biznesowo nie dotyczy tylko wielkich firm i wielkich (czytaj: bogatych) biznesmenów, to nie jest tylko świat afer, o których mówi się w telewizji i prasie, nie jest to też tylko świat wielkich gestów typu przekazanie miliarda dolarów na cele dobroczynne. Postępowanie etyczne czy nieetyczne biznesowo dotyczy każdego z nas, bo każdy z nas jest klientem, pracownikiem, członkiem społeczności, która funkcjonuje w warunkach wolnego rynku.

Z postępowaniem zgodnym lub niezgodnym z normami etycznymi stykamy się wszędzie tam, gdzie dochodzi do relacji między ludźmi.

Konsument może być narażony na nieuczciwość producentów i sprzedawców dotyczącą ceny lub jakości oferowanych produktów i usług. Osoba oszukana w ten sposób w przyszłości nie skorzysta z oferty firmy, która wobec niej zachowała się w sposób nieetyczny. To oznacza, że w pewnym czasie taka firma będzie miała mniejszą liczbę klientów, a co więcej obniżą się jej dochody.
Partner handlowy, wobec którego nie dotrzymano wcześniej ustalonych obietnic, zrezygnuje ze współpracy z niewiarygodnym przedsiębiorcą. Zwróci się do firm konkurencyjnych, obniżając pozycję firmy na rynku poprzedniego partnera.
Pracownik, który zauważa nieetyczne działania pracodawców nie tylko wobec pracowników, ale też w odniesieniu do konkurencji lub potencjalnych kontrahentów, traci zaufanie do własnego zakładu pracy. Takie zachowanie może spowodować poszukiwanie innej pracy i odejście z firmy.

Obecnie w dużych firmach tworzy się kodeksy etyczne, które pomagają i ustalają standardy postępowania w biznesie. Najczęściej regulują one problemy dotyczące:
- dostarczenia klientom wartościowych wyrobów i usług;
- zapewnienia inwestorom zasadnego zwrotu nakładów od kapitału powierzonego;
- tworzenia nowych miejsc pracy;
- tworzenia warunków awansu pracownikom oraz należytego ich wynagradzania za dobrą pracę, talent i poświęcenie firmie, także promowania wynalazczości, pomysłowości;
- dbałości o środowisko naturalne;
- wspomagania i sponsorowania działań społecznie użytecznych.

Istnieją również zasady etyczne dotyczące poszczególnych zawodów. Tworzą one etykę zawodową, czyli zespół norm i obowiązków moralnych związanych z wykonywanym zawodem.

Przykładami etyki zawodowej są: etyka lekarska, prawnicza, nauczycielska, hotelarza.

W etyce biznesu ważne jest, aby unikać myślenia wyłącznie w kategoriach zysku. Pieniądze to tylko część sukcesu firmy. Ważniejszy powinien być klient, to jego postępowanie zdecyduje, czy firma utrzyma się na rynku, czy też zbankrutuje. Zachowania etyczne są tak istotne, ponieważ dzięki nim zyskują wszyscy: klienci, pracownicy, współpracujące przedsiębiorstwa i sami przedsiębiorcy.

Istnieją również bardziej ogólne kodeksy etyczne dotyczące całej sfery działalności m.in.:

- Kodeks etyki w działalności gospodarczej opracowany przez Krajową Izbę Gospodarczą

• Globalny Kodeks Etyki w Turystyce opracowany przez Światową Organizację Turystyki (WTO)

Podstawą etycznego zarządzania biznesem jest prowadzenie firmy w zgodzie z interesem publicznym bez oglądania się na przymus stojący za daną normą moralną. Działanie etyczne, a więc zgodne z moralnością oznacza, że czyny motywowane chęcią własnego zysku a godzące w dobro publiczne nie mogą być w żaden sposób uznane za efektywne. Działanie etyczne wymaga nie tylko dobrych przepisów o odpowiedzialności społecznej firmy, ale także reguł gry ekonomicznej powodujących, że etyka się po prostu opłaca, że działanie nieetyczne może doprowadzić firmę do bankructwa. Etyka wkracza dzisiaj w te obszary, które nie uregulowało prawo. Jej stosowanie na co dzień przejawia się we wrażliwości firmy na różne potrzeby i żądania otoczenia. Na dłuższą metę nie można osiągnąć zysków bez etyki, tak jak nie można stosować etyki bez zarabiania pieniędzy.

Ostatecznie to klient nas zweryfikuje, oceni czy postępujemy etycznie wobec niego, a w przypadku negatywnych wniosków nie będzie się długo zastanawiał, tylko zmieni partnera. O tym trzeba stale pamiętać, jeżeli chcemy działać w biznesie i utrzymać się na rynku.

1

---