Zakaz niewolnictwa i poddaństwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej

1. Zakaz niewolnictwa i poddaństwa

• to jeden z pierwszych nurtów rozwojowych międzynarodowej ochrony praw człowieka

• należy do pierwszej generacji praw człowieka (to wolność osobista)

• nie podlega ograniczeniom na podstawie klauzul imitacyjnych

• w klauzulach derogacyjnych ta wolność wymieniana jako prawo niederogowalne

• różnica między poj. „niewolnictwo” i „poddaństwo”

• szczególnie widoczna w MPPOiP (ust.1 - niewolnictwo, ust.2 - poddaństwo)

• ale z konwencji o char. generalnym nie wynika na czym polega ta różnica

• konwencja w sprawie niewolnictwa z 1926r. - odnosi się tylko do niewolnictwa w ujęciu klasycznym

• konwencja uzupełniająca z 1956r. - wyjaśnia różnicę

w klasycznej postaci:

niewolnictwo - stan lub położenie jednostki, wobec której stosuje się przejawy prawa własności

• obejmuje wszystkie aspekty życia człowieka

• człowiek sam nie może się uwolnić z tego stanu

• niewolnikiem można się stać:

• przez pojmanie

• przez nakłonienie danej osoby do oddania siebie w niewolę

• przez nabycie

• częsta praktyka - okaleczanie, piętnowanie lub inna forma znakowania niewolników w celu uwidocznienia ich stanu

z zakazem niewolnictwa związany zakaz handlu niewolnikami

• to wszelki rodzaj handlu, szczególnie pojmanie, nabycie lub odstąpienie osoby z zamiarem uczynienia jej niewolnikiem, a także nabycie w jakiejkolwiek formie niewolnika w celu sprzedaży lub zamiany i odstąpienie takiej osoby.

• to też przewóz niewolników

poddaństwo - instytucja lub praktyki zbliżone do niewolnictwa

• wynika to z art. 7 b) w zw. z art. 1 Uzupełniającej konwencji w sprawie zniesienia niewolnictwa, handlu niewolnikami oraz instytucji i praktyk zbliżonych do niewolnictwa z 1956r.

• to stan zniewolenia o nieco mniejszym ciężarze gatunkowym

• odnosi się tylko do niektórych aspektów życia człowieka np.

• obow. świadczenia osobistych usług na rzecz właściciela

• te usługi nie stanowią spłaty długu, tylko jego zastaw niewola za długi

• pańszczyzna - obow. dzierżawcy mieszkania i pracowania na ziemi stanowiącej własność innej osoby

• poddany jest też zobowiązany do wyk. pewnych określonych usług na rzecz danej osoby

• poddany nie może zmienić tego stanu z własnej woli

• praktyki i instytucje stosowane wobec kobiet:

• przyrzeczenie kobiety na żonę bez jej woli

• odpłatne wydanie za mąż

• przekazanie kobiety przez dotychczasowego męża (jego rodzinę) w zamian za wynagrodzenie

• przekazanie kobiety w spadku po mężu innej osobie

• praktyki i instytucje stosowane wobec dzieci:

• oddanie dziecka innej osobie w celu wyzyskiwania go lub jego pracy

współczesne formy poddaństwa i niewolnictwa:

• handel ludźmi (głównie kobietami i dziećmi)

• wyzysk seksualny - wykorzystywanie:

• prostytucji innych osób (też dzieci)

• pornografii

• praca lub usługi o char. przymusowym

• usunięcie organów i handel nimi

Handel ludźmi

• werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób, z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły, lub też wykorzystaniem innej formy przymusu:

• uprowadzenia

• oszustwa

• wprowadzenia w błąd

• nadużycia władzy

• wykorzystania słabości

• wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści

dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania

• wykorzystanie obejmuje (jako minimum)

• wykorzystywanie prostytucji innych osób ( i inne formy w. seksualnego)

• pracę lub usługi o char. przymusowym

• niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa

• zniewolenie

• usunięcie organów

• zgoda ofiary nie ma znaczenia za uznanie tego za handel ludźmi

• ta definicja - z Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu i karaniu handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi (uzupełniającego Konwencję ONZ o zorganizowanej przestępczości międzynarodowej z 15.11.2000r.)

• więc zastosowanie tylko do handlu międzynarodowego

• def. powtórzona w Konwencji Rady Europy o przeciwdziałaniu handlowi ludźmi - podpisanej w Warszawie 16.05.2005r.

• odtąd dotyczy to też handlu wewnętrznego i handlu prowadzonego przez podmioty inne niż zorganizowane grupy przestępcze

• Protokół - też normy gwarantujące ofiarom handlu pomoc i ochronę

• ochrona prywatności i tożsamości ofiar

• utajnienie postępowania prawnego dot. handlu

• zapewnienie właściwych środków służących do odzyskania przez ofiary równowagi psychicznej, fizycznej i społecznej

• zakwaterowanie

• poradnictwo

• pomoc medyczna, psychologiczna i materialna

• możliwość zatrudnienia, kształcenia, szkolenia

• ułatwienie repatriacji z należytym uwzględnieniem zapewnienia bezpieczeństwa (wydanie dokumentów podróży etc.)

Wyzysk seksualny

• pozyskiwanie, potajemne przewożenie i wykorzystywanie prostytucji kobiet - bardzo rozwinięte w niektórych regionach ( tzw. „turystyka seksualna”)

• 1949r. - Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji innych osób

• prostytucja i handel ludźmi są sprzeczne z godnością i wartością człowieka

• zagrażają dobru jednostki, rodziny i społeczeństwa

• prawo krajowe powinno penalizować:

• dostarczanie, zwabianie lub uprowadzanie w celach prostytucji innych osób

• eksploatację prostytucji innych osób nawet za ich zgodą

• utrzymywanie, prowadzenie, finansowanie domu publicznego

• świadome udostępnianie komuś budynku lub pomieszczenia dla celów prostytucji

• konwencja zawiera:

• normy dot. współpracy międzynarodowej zmierzającej do zwalczania tych zjawisk

• ekstradycja

• współpraca organów ścigania i org. sądowych państw-stron

• normy dot. ochrony ofiar handlu w celach prostytucji

• przepisy chroniące imigrantów/emigrantów

• kampanie informacyjne

• środki nadzoru w portach i na dworcach

• repatriacje

• nadzór nad agencjami zatrudnienia

• ochrona dzieci przed handlem dziecięcą prostytucją i pornografią

• Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i pornografii z 2000r.

• 
  definicja „handlu dziećmi”

dziecięca prostytucja - wykorzystywanie dzieci do czynności seksualnych za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek rekompensatą w innej formie

dziecięca pornografia - pokazywanie, za pomocą dowolnych środków dziecka uczestniczącego w rzeczywistych lub symulowanych czynnościach seksualnych lub jakiekolwiek pokazywanie organów płciowych w celach przede wszystkim seksualnych

• protokół - ochrona nad dziećmi - ofiarami w trakcie post. karnego

• udział dziecka w postępowaniu w sposób pozwalający na:

• jego sprawne przeprowadzenie

• uwzględnienie najlepiej pojętego interesu dziecka

ważne :

• zapewnienie wsparcia ze stron odpowiednich służb

• ochrona prywatności i tożsamości dzieci

• ochrona przed zastraszaniem i zemstą

• działania w celu reintegracji społecznej i rekonwalescencji fizycznej i psychicznej

państwa strony zobowiązane do rozpowszechniania wiedzy wśród społeczeństwa - głównie dzieci

przestępstwa polegające na wykorzystywaniu dzieci - podlegają „represji wszechświatowej” państwo-strona jest zobowiązane je ścigać, nawet gdyby zostały popełnione za granicą - nawet w miejscu, w którym nie stanowią przestępstwa

to przestępstwa podlegające ekstradycji

2. Zakaz pracy przymusowej lub obowiązkowej

• praca przymusowa/obowiązkowa - godzi w wolność ludzką i kwestionuje godność człowieka

• art. 4 ust. 2 PDPC zakaz niewolnictwa i poddaństwa (tylko)

• art. 8 ust. 3 MPPOiP „Nie wolno nikogo zmuszać do pracy przymusowej lub obowiązkowej”

• art. 4 ust. 2 EKPC „Od nikogo nie będzie wymagane świadczenie pracy przymusowej lub obowiązkowej”

• ten zakaz też w art. 6 ust. 2 zd.1 AKPC, ale nie ma go w AKPCiL

• konwencje MOP jako lex specialis

• konwencja nr 29 z 1930r.

• konwencja nr 105 z 1957r.

• to jest prawo-łącznik - ma gwarancje w obu generacjach praw człowieka

• unormowania w sferze praw socjalnych

• art. 23 ust. 1 PDPC - prawo do swobodnego wyboru zatrudnienia

• art. 6 ust.1 MPPGSiK - prawo do pracy swobodnie wybranej lub przyjętej oraz zatrudniania w warunkach zapewniających jednostce korzystanie z podstawowych wolności politycznych i gospodarczych

• art. 1 ust. 2 II cz. EKS - „praca swobodnie przyjęta”

• PKPS - „Wnioski” rozpatrzenie tego standardu w zw. z przymusem pracy

• encyklika Laborem Exercens Jana Pawła II - praca ludzka ma być realizacją wolności ludzkiej

• nie ma char. absolutnego

1. są wyjątki ex definitione (są identyczne w różnych dokumentach - tylko 1 wyjątek)

wg MPPOiP i EKPC - poj. „pracy przymusowej lub obowiązkowej” nie obejmuje:

1. wszelkiej pracy lub świadczeń zwykle wymaganych od osoby pozbawionej wolności na mocy legalnego orzeczenia sądu lub w okresie warunkowego zwolnienia

• art. 8 ust 3 c i MPPOiP

• art. 4 ust 3 a EKPC

• art. 6 ust 3 a AKPC (dodatkowo nakazuje by praca odbywała się pod nadzorem i kontrolą władz publicznych i że niedozwolone jest oddanie takiej osoby do dyspozycji jakiejkolwiek prywatnej osoby, spółki etc.)

2. jakiejkolwiek służby o char. wojskowym bądź służby wymaganej zamiast przymusowej służby wojskowej w krajach, które uznają sprzeciw sumienia

• art. 4 ust 3 b EKPC

• art. 8 ust. 3 c iiMPPOiP

• art. 6 ust 3 b AKPC

3. jakichkolwiek świadczeń wymaganych w czasie stanów nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobrobytowi społeczeństwa

• art. 4 ust 3 c EKPC

• art. 8 ust 3 c iii MPPOiP

• art. 6 ust 3 c AKPC

4. jakiejkolwiek pracy lub świadcze, które stanowią część zwykłych obowiązków obywatelskich

• art. 4 ust 3 d EKPC

• art. 8 ust 3 c iv MPPOiP

• art. 6 ust 3 d AKPC

w Pakcie i Konwencji Amerykańskiej - dodatkowy wyjątek:

„wykonywanie ciężkiej pracy zgodnie z wyrokiem właściwego sądu w krajach, w których pozbawienie wolności połączone z ciężką pracą może być orzeczone jako kara za przestępstwo”

w konwencji amerykańskiej - dodatkowy warunek - praca ta nie będzie niekorzystnie wpływała na godność albo fizyczną/intelektualną zdolność więźnia

w sys. europejskim taka kara wykluczona brak zgody na obozy pracy

(warunek dla Ukrainy gdy przystępowała do EKPC - zlikwidowanie obozów pracy)

b) to nie jest prawo niederogowalne

• tylko w AKPC wśród praw niederogowalnych - cały art. 6 - więc to obejmuje też zakaz pracy przymusowej

• w MPPOiP i EKPC - tylko zakaz niewolnictwa i poddaństwa jest niederogowalny

• ważne jest uwzględnienie testu legalności międzynarodowej i niedyskryminacji -przy ograniczaniu tego prawa w czasie st. nadzwyczajnych

• wymóg niesprzeczności z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego konieczność uwzględnienia konwencji MOP i międzynarodowego prawa humanitarnego:

IV KG 1949r. - art. 40 przymus pracy dopuszczony tylko

• „w tej samej mierze, co obywatele strony w konflikcie, na której terytorium się znajdują”

• „tylko do prac, które są normalnie konieczne dla zapewnienia wyżywienia, mieszkania, ubrania, transportu i zdrowia, które nie pozostają w bezpośrednim związku z prowadzeniem działań wojennych

absolutnie wykluczone zmuszanie do:

• służby w swych siłach zbrojnych lub pomocniczych

• pracy, która zmuszałaby do wzięcia udziału w działaniach wojennych

• zapewnienia siłą bezpieczeństwa obiektów, na których terenie wykonują wskazaną pracę

• dopuszczenie przymusu pracy tylko wobec pełnoletnich (art. 51)

• te same standardy wobec internowanych (+ dodatkowo - zakaz pracy o char. poniżającym lub upokarzającym” - art. 95)

• zmuszanie do służby w siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego to zbrodnia wojenna - art 147

praca przymusowa a jeńcy wojenni

• oficerowie lub równorzędne im osoby - nie wolno zmuszać do pracy

• podoficerowie - wymóg tylko prac nadzorczych

• inni, zdrowi jeńcy wojenni - praca może być wymagana - ale tylko zw. z administracją, urządzeniem, utrzymaniem obozu + praca w rolnictwie, przemyśle (oprócz metalowego, maszynowego, chemicznego i robót publicznych o char. wojskowym), transporcie, handlu, dział. artystycznej, służbie domowej i służbie użyteczności publicznej ( bez char. wojskowego)

• zakaz przymusowego zatrudniania jeńców przy

• pracach szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych

• pracy, która może być uważana za upokarzającą dla członka sił zbrojnych mocarstwa zatrzymującego

• zmuszanie jeńców do służenia w siłach nieprzyjaciela - zbrodnia wojenna (art. 130)

• orzecznictwo sztrasburskie rzadkie są skargi dot. tego standardu

• kazus Iversena -

• zarzucał Norwegii naruszenie zakazu pracy przymusowej lub obowiązkowej poprzez wprowadzenie dla młodych dentystów obowiązku podjęcia pracy za kręgiem polarnym - ale na krótki okres i z korzystnymi warunkami ekonomicznymi

• Europejska Komisja Pr. Człowieka - minimalną większością głosów (6:5) nie dopatrzyła w tym naruszenia art. 4

• wzięcie pod uwagę zjawiska szkorbutu w tych rejonach

• nagląca konieczność zapewnienia przez państwo opieki stomatologicznej

• tylko przejściowy char. tego obowiązku i rekompensaty finansowe

• też skargi przeciwko obowiązkowi występowania aplikantów w char. obrońców z urzędu - nie dopatrzono się naruszenia zakazu pracy przymusowej wg ETPC

• sprawa Karlheinz Schmidt p. Niemcom, 1994r.

• npdst. art. 4 w związku z art. 1 EKPC zarzucano wprowadzenie w landach RFN ustawodawstwa przewidującego obowiązek świadczenia przez mężczyzn przymusowej służby strażackiej (nieodpłatnie)

• ETPC uznał tę służbę jak jeden ze zwykłych obowiązków obywatelskich

• ale w zw. z dyskryminacją mężczyzn - stwierdził naruszenie art. 4 w zw. z art. 14

• sprawa Saliadin p. Francji, 2005r.

• problem jednej ze współczesnych form niewolnictwa - „niewolnictwa domowego”

• agent wszedł w porozumienie z obywatelem Togo co do przekazania w jego ręce niepełnoletniej córki, z obietnicą urządzenia jej we Francji i zapewnienia edukacji

• najpierw musiała odpracować u agenta koszty biletu lotniczego

• potem - przekazana małżonkom B. , u których mieszkała przez kilka lat (bez własnego pomieszczenia) i ciężko, nadmiernie pracowała bez wynagrodzenia

• nie mogła samodzielnie wychodzić

• pozbawiona dokumentów

• jej pobyt we Francji - nielegalny

• nie dostała możliwości podjęcia nauki

Trybunał:

• skupił się na zobow. pozytywnych państwa na tle art. 2,2 i 8 EKPC (i oczywiście 4)

• konwencja nr 29 MOP - zakaz narzucania bądź pozwalania na narzucenie pracy przymusowej lub obowiązkowej na rzecz jednostek prywatnych, spółek bądź prywatnych osób prawnych

• to oznacza wszelką pracę czy służbę wymaganą od jednostki pod groźbą jakiejkolwiek kary i której jednostka nie oferuje z własnej i nieprzymuszonej woli

• odniesienie się do zakazu niewolnictwa: - Konwencji Uzupełniającej ONZ z 1956r.

• art. 1 - odniesienie się do instytucji i praktyki analogicznej do niewolnictwa - która obejmuje „poddaństwo, wszelką sytuację bądź praktykę, z mocy której dziecko lub młodociany do ukończenia 18 lat przekazywani są - przez swoich rodziców, jedno z nich, czy opiekuna - osobie trzeciej, za odpłatnością lub bez, w celu wyzysku przez taką osobę bądź wyzysku pracy takiego dziecka lub młodocianego”

• oparcie się na art. 19 i 32 Konwencji Praw Dziecka

• niedopuszczalność ograniczania postanowień art. 4 tylko do bezpośrednich działań władz państwowych

• konieczność uznania zobow. pozytywnych, obejmujących obowiązek przyjęcia przepisów w dziedzinie karnej, które nakładają sankcje za praktyki unormowane przez art. 4, jak też praktycznego stosowania tych przepisów

• zaliczenie (pierwszy raz) prawa z art. 4 do fundamentalnych wartości demokratycznych społeczeństw

• stwierdzenie, że od skarżącej wymagano są świadczenia pracy przymusowej z art. 4

• rozpatrzenie położenia skarżącej z perspektywy zakazu poddaństwa - uznanie, iż skarżąca była utrzymywana w stanie poddaństwa w rozumieniu art. 4

• stwierdzenie, że francuskie pr. karne nie było dostosowane do wymagań zwalczania współczesnych form niewolnictwa, w tym domowego

• choć odnotował we Francji pozytywne tendencje rozwojowe

• zaciera się klarowność rozróżnienia między:

• niewolnictwem

• poddaństwem

• pracą przymusową lub obowiązkową

we współczesnych formach niewolnictwa - elementy pracy przymusowej często łączą się z elementami poddaństwa ( a ono jest związane z niewolnictwem)

9

to jakiekolwiek działanie lub transakcja, w drodze której dziecko przekazywane jest przez osobę lub grupę osób innej osobie/grupie za wynagrodzeniem lub inną rekompensatą

---