ADAM ASNYK
Życiorys
Adam Asnyk urodził się 11 września 1838 roku w Kaliszu. Był jedynym dzieckiem byłego oficera wojsk polskich z czasów Królestwa Kongresowego i powstańca z 1831 roku, a zarazem zesłańca syberyjskiego. Wychowany został w atmosferze przepełnionej nutami patriotyzmu, miłością oraz szacunkiem do utraconej ojczyzny.
W pamiętnym roku 1863 nie stał na uboczu, lecz czynnie uczestniczył w styczniowym zrywie narodowowyzwoleńczym, w którym to pełnił funkcję członka Rządu Narodowego. Po rozbiciu jego oddziału
i upadku powstania uszedł za granicę. Przez jakiś czas przebywał we Włoszech, później w Heidelbergu, gdzie zdobył tytuł doktora filozofii. Gnany tęsknotą wrócił do zniewolonego kraju, najpierw do Lwowa. Od 1870 roku już na stałe osiadł w Krakowie, gdzie brał żywy udział w życiu społecznym, jak również politycznym. Zmarł 2 sierpnia 1897 roku, pochowany w grobach zasłużonych na Skałce.
Twórczość
W swoich wczesnych wierszach Adam Asnyk często odwoływał się do dramatycznych przeżyć jego pokolenia, chodzi oczywiście o tematykę związaną z powstaniem styczniowym. Utwory tegoż etapu charakteryzują się daleko posuniętym pesymizmem. Poeta poddawał skrupulatnej krytyce minione lata, a zwłaszcza ideę walki narodowowyzwoleńczej, czego potwierdzeniem jest treść symbolicznego poematu ,,Sen grobów". W sonecie XXIX z cyklu ,,Nad głębiami" rozważał ideę wolności i walki o nią. Uważał, iż naród, który poddaje się bez walki i oddaje swój los we władanie wroga, porzucając tym samym wyznawane przez siebie ideały, ustalone wartości narażony jest na pohańbienie. I dlatego trzeba zawsze wierzyć, że walka ma sens. Naród musi wierzyć
w zwycięstwo idei wolności, a ludzie nie powinni biernie przyjmować tego, co przyniesie im los. Czasem trzeba walczyć o swoje ideały, marzenia. Asnyk wierzy w ludzi i ich działania.
Asnyk skłaniał się ku opinii pozytywistów, którzy twierdzili, iż narodowi, który tyle krwi stracił podczas walk
o wolność, potrzebna jest teraz siła, bowiem tylko ona pomoże mu jakoś przetrwać.
W jego twórczości istnieje nurt refleksyjno-filozoficzny, który powstał na skutek próby połączenia postępu
z przeszłością. Jest on bardzo czytelny w cyklu trzydziestu sonetów pod tytułem ,,Nad głębiami" oraz w zbiorze opisowych wierszy zatytułowanym ,,W Tatrach". Inspiracją dla tychże utworów była potęga przyrody, jakiej doświadczył bezpośrednio, a także dociekliwe studia filozoficzne. Poprzez swoje słowa starał się wyłożyć wyznawaną przez siebie wizję dziejów, której głównym motorem był postęp. Rola ludzkości winna opierać się na dążeniu do doskonalenia. A dzięki twórczemu współdziałaniu kolejnych pokoleń, historia naszych dziejów będzie ubogacona. Asnyk był więc rzecznikiem postępu i przebudowy polskiego życia w myśl ducha czasu. Człowiek musi poznać niezmienne prawa rozwoju i działać zgodnie z nimi.
Poeta był gruntownie wykształconym człowiekiem w zakresie nauk przyrodniczych i filozoficznych, a zarazem entuzjastą wiedzy. Twierdził, iż nowa epoka, w której przyszło żyć ludzkości musi służyć nowym ideałom, choć sam doskonale rozumie, że niezmiernie ciężko jest rozstać się z dawnymi. Wzywał do znoju i pracy, żądając odrzucenia od siebie kłamliwych widzeń wyobraźni, kołyszących do snu ( ,,Sen grobów"). Namawia młode pokolenie, by rozpoczęli poszukiwania nowych prawd, ,,nowych, nie odkrytych dróg". Oni sami na swój sposób muszą odnaleźć prawdę i to do nich należy budowanie przyszłości. Asnyk podpisywał się pod pozytywistyczną koncepcją postępu, jednakże prosi młode pokolenie, aby:
,, Ale nie depczcie przyszłości ołtarzy,
Choć macie sami doskonalsze wznieść".
Świetnie rozumie, iż spór miedzy starym a nowym pokoleniem jest nieunikniony, bowiem taki konflikt trwa już od wieków. Pojawia się więc tutaj bardzo aktualna i mądra refleksja, która rozwiązuje odwieczny konflikt między starą a nową generacją, bo przecież ,,Każda epoka ma swoje cele…" I romantycy też byli kiedyś młodzi, a wtedy ,,serce" przeciwstawiali ,,szkiełku i oku". Teraz to oni muszą zejść ze sceny dziejowej w ślad za klasykami, a za kilka lat do nich dołączy aktualne pokolenie pozytywistów. Dlatego też należy szanować i dbać o minione wartości. Dzieło dziadków i ojców, ,,przeszłości ołtarze" jest świętością, gdyż stanowi wkład w dorobek pokoleń.
Świat, jaki Asnyk ukazywał w swoich wierszach cechował się swoista dychotomią: przeszłości i przyszłości, nowości i tradycji, starych i młodych generacji. Kluczową ideą jego twórczości można uznać ciągłe wyrastanie
z minionych czasów tego, co jest teraźniejsze i co stworzy przyszłość.
Warto również wspomnieć, iż jego artystyczna świadomość formowała się pod wpływem utworów romantyków,
a zwłaszcza osoby Juliusza Słowackiego. Bez echa w jego wierszach nie pozostał udział Asnyka w powstańczych walkach. Z czasem w lirykach jego uwidoczniły się reminiscencje klasycystyczne.
W artystycznym dorobku pisarza pojawiły się także utwory wyraźnie korespondujące z podstawowymi ideami pozytywizmu, odnaleźć więc można sekwencje poświęcone ewolucji, postępowi, czy demokratyzmie.
Zatem twórczość Asnyka akceptuje nieubłaganą potrzebę postępu ( ,,Daremne żale"), jak również podkreśla konieczność dbania o trwałość i ciągłość tradycji (,, Do młodych").
W wierszu ,,Do młodych" Asnyk pisał:
,,Każda epoka ma swe własne cele
I zapomina o wczorajszych snach...
Nieście więc wiedzy pochodnię na czele
I nowy udział bierzcie w wieków dziele,
Przyszłości podnoście gmach!
Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy..."
Poeta swój apel kieruje do młodego, rozpoczynającego dopiero życie pokolenia, a więc do pozytywistów. Asnyk apeluje do młodych, by szukali prawdy na swój sposób, by szerzyli wiedzę, bo czas, w którym przyszło im żyć obfituje w wyzwania. Nowa epoka to nowe prądy, koncepcje na życie. Jednak przestrzega młode pokolenie przed profanacją tradycji zakorzenionej w przeszłości. Prosi młodych o szacunek do dorobku ojców. Związki Asnyka
z romantyzmem są bardzo głębokie i istotne. Poeta korzysta z wypracowanych w romantyzmie środków językowo-stylistycznych, jednak warto podkreślić, iż czyni to z różnym nasileniem w zależności od tematyki danego utworu. Właściwie tylko w kilku wierszach może spotkać się z przestarzałymi i nieaktualnymi wzorcami minionej epoki
i dlatego też na tej podstawie wielu krytyków nazywa Asnyka epigonem. Stylistyka niektórych jego liryków dowodzi zapożyczeń z dorobku wielkich romantyków, czyli Słowackiego, Mickiewicza, Krasińskiego. Często też Asnyk sięgał do Biblii oraz mitologii greckiej i rzymskiej. Jego związki z romantyzmem były bardzo głębokie
i istotne, bowiem sięgały w melodię organizowania obrazu psychicznego i stylu wypowiedzi. Zatem można Asnyka nazwać zarówno uczniem, jak i kontynuatorem romantyzmu. Nawiązaniem do epoki romantyzmu jest również wiersz zatytułowany ,,Echo kołyski", dedykowany matce Asnyka. Więź, jaka łączyła go z matką była bardzo podobna do miłości synowskiej Słowackiego. Ze wspomnianego utworu niezwykle silnie emanuje tęsknota syna za czasem spędzonym z ukochaną matką.
Podobny motyw wspomnień z czasów dzieciństwa obecny jest w utworze ,,Rozłączenie". W poemacie zatytułowanym ,,Odpoczywa" poeta starał się połączyć fikcję fantastyczną z prawdopodobną oraz świat realny ze światem fantastycznym, jakże charakterystycznym dla epoki Mickiewicza. Ów zabieg literacki, polegający na zestawieniu dwóch scenerii tj. obrazu poległego w boju powstańca z obrazem eterycznych ciał, ,,mglistych dziewic splot", unoszącej się nad nim mgieł i leśnej przyrody jest specyficzny dla konwencji baśniowej bądź balladowej. Wystarczy przywołać ballady Mickiewicza lub ,,Balladynę" Słowackiego. W ,,Świtezi" Mickiewicza mamy jezioro, ,,wrzaski niewieście i dziewic żałosne modły", u Asnyka również te elementy występują. Tematyka walk powstańczych była bardzo żywa u romantyków, zresztą rówieśnicy Asnyka nie zapominali w swoich utworach
o zagadnieniach związanych z patriotyzmem. ,,Odpoczywa" jest więc nawiązaniem do utworów typowych dla epoki romantycznej.
Pełnym pesymizmu jest utwór pt. ,,Pożegnalne słowo" , a świadczą o tym słowa poety:
,,Może fatalizm pcha mnie, a zatrata
Jedynym kresem, do którego dążę... "
Zmęczony wędrówką, której celu nie zna podmiot liryczny dzieli się on swoimi pesymistycznymi refleksjami. Wciąż zadaje sobie pytanie:
,,Gdzie świat mój? słońce? gdzie jest moja meta?"
Jaki więc ma sens jego wędrówka, o to wciąż zapytuje podmiot. Można doszukać się pewnych analogii bohatera tegoż utworu z postacią Kordiana Juliusza Słowackiego, który również szukając sensu, idei zdecydował się na wędrówkę po świecie. Nawiązaniem do romantyzmu jest tu również styl charakterystyczny dla sekstyn i oktaw Słowackiego oraz środki stylistyczne. Motyw wędrówki pojawia się także w V Pieśni poematu dygresyjnego, jakim jest ,,Beniowski" Słowackiego.
Twórczość Asnyka była w czasach mu współczesnych niezmiernie popularna wśród młodej generacji, ponieważ "młodzież odnajdowała w tej majowej pieśni własne marzenia, porywy, tęsknoty".
Adam Asnyk tworzył w czasach nieprzychylnych poezji i stąd wypływa pewien tragizm jego położenia. To nie ta epoka, nie właściwy moment dziejowy by stwarzać słowa w oprawie lirycznej. Asnyk wciąż szukał kompromisu między czołowymi hasłami pozytywizmu, a tym, co drzemało w jego głowie i sercu. Poezji starał się nadać nowy wymiar, który mógł być w jakimś stopniu akceptowany. Sylwetkę Asnyka w kilu słowach scharakteryzował Julian Krzyżanowski pisząc: "Był to wielki liryk, jeden z klasyków tego na pozór łatwego rodzaju literackiego, związany ze swą epoka i jak na prawdziwego klasyka przystało, wybiegający przed nią mistrz słowa i twórca doskonałych wzorów dla pokolenia następnego".
Mimo iż Asnyk często sięgał po wzorce do dorobku romantyków, to jego wiersze dużo więcej przekazywały niż przeciętne utwory liryczne.
Twórczość Asnyka to nie tylko pokłon w stronę romantyzmu, ale również odwołanie się do poglądów, koncepcji epoki mu współczesnej, czyli pozytywizmu. Pisarz nie pozostał bierny na osiągnięcia na polu naukowym, zresztą nowinkami naukowymi bardzo się interesował. Doskonale zdawał sobie sprawę, iż dzięki tego typu osiągnięciom otwierają się nowe perspektywy światopoglądowe, nowe możliwości. O tym pisał w cyklu ,,Nad głębiami".
Bliski był mu demokratyzm. Sympatyzował nie z poczynaniami wielkich i wybitnych jednostek, wodzów, których korzenie sięgają romantyzmu, lecz z aspiracjami wyzwoleńczymi szarego ludu (,,Herakles"). Będąc ich rzecznikiem Asnyk wysuwa szereg mocnych zarzutów ,,Dzisiejszym idealistom". Tworzył utwory silnie zaangażowane takie jak: ,,Bez odpowiedzi" czy też ,,Wśród przełomu". W swoich utworach próbuje walczyć
z estetyzującym, hermetycznie zamkniętym artystyczne pięknoduchostwo (,,Wy się skarżycie?", ,,Szkic do współczesnego obrazu").
Na tym etapie twórczości Asnyk starał się dbać z o stronę wersyfikacyjną i językowo-stylistyczną swoich wierszy. Trudno odnaleźć w nich wylewność w opisywaniu uczuć. Pisarz precyzyjnie formułował to, co chciał przekazać odbiorcom swoich liryk. Właściwie te cechy przybliżały sylwetkę Asnyka do parnasizmu, będącego pozytywistyczną reakcją na epokę poprzednią. Bardzo głęboko przeżył Asnyk klęskę pozytywizmu, która była konsekwencją małoduszności jej propagatorów.
4. Liryka Adama Asnyka wobec tradycji literackiej.
W swoich lirykach Asnyk często sięgał do tradycji romantycznej. Jego powiązania z epoką Trzech Wieszczy są niezmiernie ważne, bowiem wykorzystują metodę porządkowania obrazu poetyckiego oraz stylu wypowiedzi.
O dosyć mocnych korzeniach, sięgających poetyki Mickiewicza dowodzi wierz pt. ,,Sonet". Można doszukać się
w nim atmosfery miłosnych wierszy Mickiewicza. Asnyk wykorzystując własną materię poetycką stworzył romantyczny styl wypowiedzi. Starał się modernizować, a właściwie prezentować jakby na nowo wątki myślowe oraz tendencje stylotwórcze swoich poprzedników. Jakże trudno było poecie uwolnić się od wpływu poprzedniej epoki.
Bez wątpienia nie można Asnyka nazwać epigonem, któryby powtarzał stworzone motywy tematyczne, wypracowane formy już wcześniej przez kogoś innego. O nawiązaniu do romantyzmu niewątpliwie świadczą takie tytuł jak: ,,Apostrofa" odwołująca się do "Grobu Agamemnona", ,,Oda" do ,,Ody do młodości", ,,Nieśmiertelni" do ,,Przedświtu" To także utwory: ,,Sen grobów", ,,Pamięci Józefa P.", ,,Przeminął czas", ,,Na zgon poezji", ,,Baśń tęczowa", ,,Na grobie Wincentego Pola", ,,W dwudziestopięcioletnią rocznicę powstania 1863 roku", ,,Zapomnij
o tem!", ,,Na obchód Słowackiego", ,,W dzień złożenia zwłok Mickiewicza na Wawelu". W owych utworach odwoływał się do problemów poruszanych przez swoich wielkich poprzedników, jednakże też często wychodził poza określony obszar tematyczny. Co ciekawe, starał się zagadnienia typowe dla pozytywizmu w myśl swojej interpretacji romantyzować, zresztą i samą epokę ,,burzy i naporu" na swój sposób romantyzował. Nie przyjmował biernie całego dorobku swoich poprzedników, lecz selektywnie wybierał te poglądy na otaczającą ludzi rzeczywistość, te formy wypowiedzi, które odpowiadały jego myślom. Poezję Asnyka zestawiając z twórczością wielkich romantyków niejednokrotnie określano jako ,,zejście z hymnu do prostej powieści". Jego liryki charakteryzują się staranną wersyfikacją, dopracowaną stylistyką. Asnyk nie należał do poetów, którzy w swoich utworach tracą umiar w opisywaniu towarzyszących im emocji. On starał się precyzyjnie przekazać to, co chciał
w danym momencie powiedzieć.
Asnyk uważał, iż obowiązkiem młodego pokolenia jest budowanie nowej rzeczywistości, jednak nie można przy tym zapominać, a co gorsze degradować swojej przeszłości. Należy pamiętać, że poglądy i wyznawane ideały przez poprzedników stanowią podstawę, na którym w przyszłości powstanie nowy świat. Prosi więc młodych pozytywistów szacunek i poważanie, którymi powinni darzyć romantyków, bowiem oni kiedyś też będą musieli opuścić scenę. Zatem jeśli znieważą wyznawane przez romantyków ideały, to niech nie będzie dla nich zaskoczeniem fakt, że w sposób identyczny zostaną oni potraktowani przez następną generację.
5. Artystyczna inność poezji Adama Asnyka na tle pozytywizmu.
Adam Asnyk tworzył w okresie pozytywizmu, kiedy to literaturę piękną starano się podporządkować określonym celom, zadaniom. Miała ona odgrywać rolę edukatorki społeczeństwa. Dlatego też w ówczesnych czasach nie było miejsca dla poezji, pomimo to Asnyk nie związał swojej twórczości z prozatorstwem. Postanowił kontynuować romantyczną tradycję, chociaż jego ideologia daleka była od poglądów okresu Trzech Wieszczy. Nigdy poprzez swoje utwory nie walczył z romantykami, lecz starał się pogodzić ich z pozytywistami. To, że tworzył na przełomie dwóch okresów literackich warunkowało dużą swobodę w tym, co wychodziło spod jego pióra. Nie musiał też
z nikim rywalizować o miano dobrego poety, z wyjątkiem tworzącej równolegle Konopnickiej. Jego liryki charakteryzują się rozmaitą tematyką.
Z poglądami pozytywizmu wyraźnie koresponduje utwór zatytułowany ,,Do młodych", który zbliża się wiersza Mickiewicza pod tytułem ,, Oda do młodości". Liryk Asnyka nazwać można manifestem ideowym, mimo że wyłożone przez niego poglądy kłócą się z założeniami twórcy epopei narodowej. Pisze o istotnych poglądach pozytywizmu m.in. Comte'a. Propagował ważność nauki, wiedzy oraz prawdy w życiu człowieka. Apelował do współczesnych, by czynnie budowali przyszłość, nie zapominając, a przede wszystkim nie niszcząc tradycji wypracowanej przez ich przodków. Nawoływał do szacunku romantyzmu, ponieważ stanowi wielkie dziedzictwo kulturowe (,,Daremne żale").
W utworze zatytułowanym ,,Limba" Asnyk odwołuje się do romantycznej idei, jaką był kult wybitnej jednostki.
Korzenie Asnyka były głęboko zanurzone w romantyzmie, lecz to nie przeszkadzało mu w akceptacji zmian, przekształcania się świata. Rozumiał, iż stara epoka musi zejść ze sceny dziejowej, by zrobić miejsce dla nowej (,,Sonet I" z cyklu ,,Nad głębiami").
Asnyk nie pisał tylko i wyłącznie na tematy egzystencjonalne, lecz również dotykał prozaicznej strony życia ludzkiego. Spod jego pióra wyszło sporo poruszających erotyków. W owych utworach ukazuje różne podejście do tej sfery życia człowieka. Raz jest to rozczarowanie miłością romantyczną, idealizującą kochaną osobę, która prowadzi tylko do zwątpienia i poczucia bezsensu. Miłość, która nie jest uczuciem wyższym ,tylko salonową gierką (,,Karmelkowy wiersz").
A czasem stwierdza, że jednak miłość ma potężną siłę i znów wierzy w jej moc (,,Ja ciebie kocham").
W liryku zatytułowanym ,,Ach jak mi smutno" opisuje smutek oraz cierpienie, związane z rozstaniem się
z ubóstwianą osobą.
Interesującym i niezmiernie popularnym wierszem Asnyka jest utwór pod tytułem ,,Miedzy nami nic nie było". Ów liryk skonstruowany jest na zasadzie przeciwieństw. Już na początku podmiot liryczny wspomina, iż między nim
a kobietą, o której pisze nic nigdy nie było, żadnego uczucia. Tymczasem w dalszej części utworu pojawiają się słowa, które świadczą, iż jednak coś ich łączyło. Jest to więc dowód na próbę pogodzenia idei romantycznych
z pozytywistycznymi.
6. Różnorodne fascynacje tematyczne w lirykach Adama Asnyka.
Twórczość liryczną Adama Asnyka można pogrupować w kilka zespołów, charakteryzujących się określonymi ,,motywami problemowymi".
Pierwszym motywem występującym w twórczości Asnyka jest miłość obecna w jego licznych lirykach. To poezja wzniosłego, jednak niespełnionego uczucia. Poeta opisuje pierwsze kołatanie serca na widok ukochanej, ale i nie obce jest mu cierpienie po stracie kochanka (,,Miedzy nami nic nie było").
Jako drugi motyw należy wymienić pojawiające się w jego utworach opisy i refleksje nad pięknem przyrody tatrzańskiej. Poprzez poetyckie słowo Asnyk usiłował utrwalić i przekazać innym piękno tatrzańskiego krajobrazu. To również refleksje, będące efektem zadumy nad życiem istoty ludzkiej pod wpływem otaczającej, a jakże niedostępnej człowiekowi górskiej przyrody.
Kolejnym motywem charakterystycznym dla twórczości Asnyka jest tematyka związana z powstaniem styczniowym. W tychże utworach bardzo żywa jest rozpacz, jak również i cierpienie spowodowane odniesioną klęską. Poezja ta ma wydźwięk niezwykle pesymistyczny i przygnębiający. Asnyk próbował poddać ocenie słuszność romantycznej ideologii.
Ostatnim nurtem, jaki pojawia się w dorobku Asnyka jest tematyka refleksyjno-filozoficzna. To w tychże utworach poeta stworzył swoją koncepcję filozoficzną. Próbował zdefiniować zarówno przeszłość, jak i przyszłość, nie pomijając przy tym zagadnień związanych z postępem i przemijalnością.
7. Liryki Adama Asnyka w konfrontacji z tradycją literacką oraz ze współczesnymi prądami w poezji epoki.
Asnykowi przyszło tworzyć w bardzo nieprzychylnych dla poezji czasach, bowiem w epoce pozytywizmu liryka nie cieszyła się poważaniem. W latach młodości zaczytywał się w poezji wielkich mistrzów romantyzmu, a efekty tegoż kontaktu były bardzo widoczne w jego twórczości. Powiązania z romantyzmem są niezwykle czytelne w jego utworach, zaś z pozytywizmem nienależną już do łatwych w rozszyfrowaniu. I tak, w przypadku tych pierwszych pojawiają się refleksje o wielkiej i namiętnej miłości, gdy tymczasem te drugie informują wprost o związku zawieranym z czystego rozsądku, kiedy już
,,jesteśmy z ducha wytrzeźwieni,
Bracia rozumni, czciciele pieczeni".
Asnyk mimo, iż był niewątpliwie spóźnionym romantykiem znalazł sobie miejsce w pozytywistycznym, pełnym racjonalizmu świecie kulturalno-społecznym.
W swojej twórczości wielokrotnie nawiązywał do utworów romantycznych, czego dowodzą poniższe przykłady: ,,Apostrofa" odwoływała się do wiersza ,,Grób Agamemnona", ,,Oda" do ,,Ody do młodości", ,,Nieśmiertelni" powiązani z ,,Przedświtem"; a konkretnie fragment rozpoczynający się od słów:
,,Ha! myślicie, że kto kocha
I umiera, ten już ginie?".
Do czasów m.in. Mickiewicza, Słowackiego nawiązuję również poprzez takie utwory jak:
,,Sen grobów", ,,Pamięci Józefa P.", ,,Przeminął czas", ,,Na zgon poezji", ,,Baśń tęczowa", ,,Na grobie Wincentego Pola", ,,W dwudziestopięcioletnią rocznicę powstania 1863 roku", ,,Zapomnij o tem!", ,,Na obchód Słowackiego", ,,W dzień złożenia zwłok Mickiewicza na Wawelu".
Owe związki Asnyka z romantyzmem były niezwykle ważne i głębokie. Poeta próbował rekonstruować romantyczny styl wypowiedzi, mimo iż posługiwał się swoją własną materią poetycką. Nie można nazwać go epigonem, który powiela obce formy wypowiedzi i porusza cudze motywy tematyczne. Niewątpliwie związki
z romantyzmem były silniejsze niż z epoką, w której tworzył. Co prawda, zajmowała go współczesna wiedza, postęp, jaki umożliwiała rozwijająca się nauka. Próbował w stworzonym przez siebie cyklu ,,Nad głębiami" przeprowadzić syntezę nowych prądów filozoficznych. Z pozytywizmem łączyła Asnyka również idea demokratyzmu ( ,,Herakles"). W imieniu tejże ideologii postawił ostre zarzuty ,,Dzisiejszym idealistom". Starał się również ujarzmić swojego Pegaza (,,Juliuszowi Mien"). Spod jego pióra wyszły utwory silnie zaangażowane
w przemiany w otaczającym poetę świecie, warto więc wymienić takie tytuły jak: ,,Bez odpowiedzi", jak również ,,Wśród przełomu".
Asnyk w swoich utworach, będących w wyraźnej korelacji z pozytywizmem dbał o cyzelaturę wersyfikacyjną oraz językowo-stylistyczną. W wierszach utrzymanych w tej tonacji poeta był niezwykle powściągliwy w okazywaniu jakichkolwiek uczuć. Swoje przemyślenia wyrażał w sposób przemyślany i bardzo precyzyjny. Takie cechy
w pewien sposób zbliżały Asnyka do parnasizmu.
8. Ludowość w poezji Adama Asnyka.
W przekonaniu wielu odbiorców poezji Adam Asnyk uważany jest za poetę ludowego.
Być może dlatego, iż nie lekceważył i nie gardził potencjalnym czytelnikiem swoich wierszy, a traktował go jak równego partnera. Po poezję Asnyka sięgali zazwyczaj ci, którzy utwory literackie traktowali nie tylko jako formę rozrywki, ale jako namiastkę ukojenia, pocieszenia. To były te osoby, o których Norwid pisał, iż są reprezentantami warstwy ,,mającej czystą serca wolę". Dla nich właśnie tworzył swoje utwory Adam Asnyk. Poeta potrafił idealnie wczuć się w nastroje emocjonalne swoich czytelników. Właściwie jego bezosobistą poezję uznać można za powszechną, uniwersalną, odpowiednią dla każdego człowieka. Asnyka można uznać za twórcę, którego ,,dusza wznosiła się ponad namiętności". Napisano o nim, iż był artystą wyróżniającym się ,,bogatą umysłowością, powagą charakteru, spokojnym pięknem artyzmu i nie wdzierając się (...) na piedestał wieszcza, wodza i karciciela błądzących, poprzestawał na roli krzepiciela wątpiących i przewodnika szukających nowych dróg w chwili ciężkiego przełomu".
Za utwory zawierające w sobie motywy ludowe można uznać takie wiersze jak:
,,Siwy koniu", ,,Szumi w gaju brzezina", ,,Klątwa", ,,Huczy woda po kamieniach", ,,Błąka się wicher w polu", ,,Bodaj owa rzeczka...", ,,Nie będę cię rwała", ,,Słonko", ,,W chacie...", ,,Zdradzieckie drzewo", ,,Chłopca mego mi zabrali", ,,Przykro, przykro jest dębowi".
9. Antyczne tematy w poezji Adama Asnyka.
Od połowy lat 70. w lirykach Asnyka pojawiały się utwory, w których to starał się wyłożyć swoje credo światopoglądowe. Często w tym celu wykorzystywał funkcjonujące w kulturze postacie mitologiczne. Fundamentem światopoglądu Asnyka był fakt nieuniknionej przemijalności istoty ludzkiej, bo przecież odwołując się do Księgi Koheleta wszystko jest tylko marnością, nawet człowiek, gdyż takie jest prawo istnienia. Niestety to ludzkie przemijanie zachodzi drogą konfliktową, pełną przemocy, a jej kresem jest doskonałość i harmonia. To człowiecze dążenie daje jakiś sens, wartość życiu
Odwołanie nie tylko do filozofii antycznej, ale i typowych dla starożytności tematów odnaleźć można w cyklu ,,Freska starożytne". Poruszał w nich m.in. motywy związane z kultem bogów, a przykładem na to niech będzie utwór zatytułowany ,,Herakles". W wierszu tym pojawia się tytułowy Herakles, słynący ze swego bohaterstwa. Do tematyki starożytnej Asnyk nawiązuje również w utworze pod tytułem ,,Tetys i Achilles"
10. Nurt filozoficzno-refleksyjny w poezji Adama Asnyka.
W nurcie refleksyjno-filozoficznym Asnyk stworzył swoją własną teorię filozoficzną, w której podjął się próby zdefiniowania przeszłości i przyszłości oraz zajął się dogłębnie tematyką związaną z przemijalnością i postępem. Asnyk niezmiernie żywo interesował się nieuniknionym upływem czasu, postępem, jaki zachodzi na ludzkich oczach. Starsze pokolenia odchodzą, a ich miejsce zajmują młode generacje z nowymi pomysłami, koncepcjami na życie. Ta droga, postęp ma doprowadzić człowieka do pełnej harmonii i doskonałości. Świat jawił się Asnykowi w podwójnej perspektywie jako: świat młodych i starych, nowość i tradycja, przyszłość i przeszłość. Dowodem na to niech będzie wiersz zatytułowany ,,Sonet XII". Otóż poeta przekonuje nas, iż przeszłość nie umiera całkowicie, lecz tylko odchodzi. Żegnamy do niedawna żywe i aktualne ideały, a w ich miejscu zjawiają się jakieś inne. Młoda generacja nie zapomina o doświadczeniach swoich poprzedników. Lecz często po nie sięga. A wtedy: ,,A grób proroka, mędrca, bohatera jasnych żywotów staje się kołyską".
Wierszem uznawanym za swego rodzaju odmianę manifestu jest utwór pod tytułem ,, Daremne żale.." To apel, jaki Asnyk skierował do ustępującego pokolenia ze sceny dziejowej, czyli do propagatorów idei i poezji romantycznych. Poeta prosi o akceptację takiego biegu rzeczy, gdyż takie jest życie. Ludzie tęsknią za minionymi chwilami, jednak to ,,daremne żale, próżny trud". Z przemijalnością rzeczy, ideałów, ludzi trzeba się mimo wszystko pogodzić. A jedyne, co należy czynić to ,,iść naprzód z żywymi.
Formą swoistego manifestu, apelu skierowanego do młodej generacji, a więc do pozytywistów jest utwór zatytułowany ,,Do młodych". Asnyk namawia młodych, by wciąż szukali prawdy tak, jak to potrafią robić najlepiej. Powinni budować lepszą przyszłość, szerzyć wiedzę i jej owoce. ,,Nie depczcie przeszłości ołtarzy", błaga więc, by młoda generacja nie profanowała dorobku swych ojców, bo przecież to jest praca ich rąk, to świętość, lecz powinni o nią dbać i szanować.
11. Miłosna poezja Adama Asnyka
Miłosna poezja Asnyka stanowiła wyraz uczucia nie spełnionego, niedopowiedzianego. Poeta opisuje pierwsze drżenie serca na widok kochanej osoby, ale również i cierpienie po stracie najdroższego człowieka (,,Miedzy nami nic nie było").
W utworze ,,Między nami nic nie było" Asnyk przedstawia miłość będącą tutaj tylko uczuciem platonicznym, która wciąż pojawia się w myślach podmiotu lirycznego.
Odwołanie się do tematu wielkiej miłości było typowym zjawiskiem dla romantyzmu, jednak u Asnyka przybrało ono inny charakter. W romantyzmie tylko dla wybitnych, niepowtarzalnych ludzi zarezerwowana była wielka
i prawdziwa miłość. A tymczasem Asnyk uważa, iż to uczucie może spotkać każdego człowieka bez względu na pochodzenie, czy zdobyte wykształcenie. Ów utwór można uznać za wszechczasowy, bowiem aktualny jest nawet w XXI wieku.
Tematykę miłosną porusza również utwór zatytułowany ,,Karmelkowy wiersz". W pierwszych wersach poeta opisuje romantyczny stosunek do płci pięknej, będącej ideałem. Z czasem owo podeście do kobiety diametralnie się zmienia. Kobiety określa mianem lalek, a siebie samego nazywa Don Kichotem. To już nie serce dyktuje, co ma robić, jak się zachować. Warto zwrócić uwagę na obecną w liryku ironię, sarkazm, będące rezultatem rozczarowania.
12. Myśl przewodnia poematu ,,Sen grobów" Adama Asnyka
W niezwykle symbolicznym poemacie ,,Sen grobów" Asnyk starał się przeprowadzić polityczne rozliczenie postaw, jakie Polacy zajęli podczas styczniowego powstania. W jego niektórych utworach pojawiała się tematyka związana ze styczniowym zrywem narodowowyzwoleńczym. Asnyk bardzo pesymistycznie i z pewną dozą krytycyzmu podchodził do minionych lat. Twierdził, iż narodowi, który tyle krwi stracił podczas ostatniej
i nierównej walki z zaborcą teraz konieczną jest cnota wytrwania. Z czasem Asnyk zarzucił w swojej twórczości ciągłe powroty do styczniowej tragedii, a zajął się tematyką związaną z zachodzącymi zmianami we współczesnym społeczeństwie. Poprzez niektóre swoje wiersze pisarz prowadził dialog z aktualną rzeczywistość. Asnyk starał się osadzić poezję w nowych czasach, znaleźć dla niej dogodne miejsce. Poeta oceniał minioną przeszłość, czas,
w którym były dobre warunki do realizacji sztuk pięknych. To wówczas uprzywilejowane miejsce wśród społeczeństwa zarezerwowane były dla artysty - poety. Asnyk nigdy nie zapomniał o tych czasach ,, rapsodów sławy i miecza". Minione lata poddawał pewnym osądom, wysuwał zastrzeżenia, bowiem Asnyk przekonany był o względności określonych postaw, ideałów, gdyż wszystko nawet te świętości przemijają. Poeta należał do grona sceptyków i ten fakt zadecydował o specyfice programowych utworów.
W poemacie ,,Sen grobów" jakże żywe są echa pesymizmu, rozpaczy, jak również wyrzuty przybierające czasami charakter bluźnierstwa skierowanego pod adres ojczyzny. Asnyk rozliczał ideologię romantyczną. Po przegranym powstaniu styczniowym poeta zaleca wykrwawionym i osłabionym cierpieniem Polakom cierpliwość i wytrwałość w czekaniu, aż skończy się ,,noc niewoli".
W wierszu zatytułowanym ,,Sonet XXIX" przypomina o społeczeństwie polskim. Próbował odnaleźć winnych klęski Polaków. Uważał, iż winą obarczyć należy wszechogarniające polskie naród zwątpienie i zlekceważenie zagrażającego ojczyźnie zła.
Problematyka cyklu ,,Nad głębiami".
Cykl ,,Nad głębiami" stanowi wykładnię systemu filozoficznego Asnyka. Zawiera 30 sonetów, które powstawały
w latach 1883-1894. Ów system był rezultatem połączenia w jedną całość scjentyzmu, specyficznego dla epoki pozytywizmu oraz antypozytywistycznych elementów, a więc głęboki sceptycyzm poznawczy, który dowodzi, iż rozum ludzki jest bezradny wobec ogromu tajemnic przyrody. Asnyk zaakceptował pogląd, iż rzeczywistość ma charakter dualistyczny, tzn. świat, w którym żyjemy zbudowany jest ze świata atomów kierowanym przez zasady mechaniki oraz ze świata ducha. Ten ostatni Asnyk nazywał ,,mocą wieczną" bądź też ,,myślą twórczą". Skłaniał się również ku teorii ewolucji, którą rozumiał jako drogę ducha skierowaną do celu, którym jest doskonała forma. Jednak owa doskonałość realizowana jest często przez cierpienie, mękę, a czasem i śmierć. Z pozytywizmu Asnyk dodał do tej romantycznej koncepcji definicję niepowtarzalnej formy nieśmiertelności, która stanowi wkład człowieka w ogólne dzieło gatunku ludzkiego. Dla poety historia ludzkości stanowi żywy dorobek, który przekazują sobie jednostki z pokolenia na pokolenie. To także efekt ludzkich starań, który wzbogacony zostaje pracą kolejnych pokoleń. Ma on olbrzymią wartość, gdyż decyduje o moralnej doskonałości przyszłej generacji ludzkiej. Asnyk często wracał do tematyki związanej z ojczyzną i w jego myślach zjawia się Polska w przyszłości pozbawiona wad, jakże charakterystycznych dla lat poprzednich. Będzie to kraj odnowiony moralnie, a co najważniejsze wolny, jeśli pozbędziemy się starych i zgubnych przyzwyczajeń.