Prawo Unii Europejskiej dla administracji 8 października 2010r.

-zastępstwo -Marek Jaśkowski

Informacje dotyczące egzaminu i literatury przedstawi dr Marek Jeżewski

1. Rys historyczny UE

2. Struktury UE -obecnej i z czego wyewoluowała

3. Kompetencje UE -UE posiada tyle kompetencji ile zostało jej powierzonych przez państwa członkowskie

Rys historyczny

Nie skupimy się na sprawach politycznych towarzyszących integracji europejskiej ale na zdarzeniach prawnych czyli na traktatach zawieranych w ramach tego procesu integracji.

• Traktat paryski - traktat ustanawiający europejską wspólnotę węgla i stali. 1951r. wszedł w życie w 1952r.. to był traktat zawarty bardzo krótko po II wojnie światowej i w pamięci wspomnienia z tej wojny były bardzo świeże dlatego też proces integracji rozpoczęto od takich dziedzin gospodarki jak stal i węgiel -dlatego, że są to dziedziny bardzo istotne dla przemysłu zbrojeniowego. Poddanie tych dziedzin pod wspólną kontrolę w praktyce uniemożliwiłoby masowe zbrojenia któremukolwiek z państw członkowskich bez zwrócenia na to uwagi pozostałych państw. Nie bez przypadku tą integracje rozpoczęto od węgla i stali -przy czym to nie gospodarka była głównym celem, ale zapewnienie w taki przebiegły sposób pokoju, a w każdym razie utrudnienie zbrojeń któremukolwiek z państw członkowskich. Traktat był zawarty na czas określony -na okres 50 lat -wygasł w roku 2002 (22 lipca). To co zostało ze europejskiej wspólnoty węgla i stali (jakieś aktywa, jakieś zobowiązania) to wszystko zostało na mocy odrębnego protokołu przejęte przez wspólnotę europejską (w 2002r.). Można powiedzieć, że wspólnota europejska jest sukcesorką wspólnoty węgla i stali. Ta pierwsza wspólnota gospodarcza miała inną konstrukcję niż pozostałe wspólnoty. Otóż o ile we wspólnotach istniejących do roku 1958r. czyli europejskiej wspólnocie gospodarczej, czy europejskie wspólnocie energii atomowej nastąpiło w miarę działania rozbicie kompetencji prawodawczych i wykonawczych między dwoma organami gdzie Rada jest organem prawodawczym, a Komisja organem wykonawczym o tyle w europejskiej wspólnocie węgla i stali ta struktura była inna. Tutaj powstał taki organ, nie widziany już w innych wspólnotach -tzw. wysoka władza. Organ ten posiadał kompetencje i wykonawcze i prawodawcze. Organ taki nie zaistniał już w późniejszych wspólnotach, być może dlatego, ze wyciągnięto wnioski, że nie było to optymalne rozwiązanie. Ta wysoka władza występował tylko w europejskiej wspólnocie węgla i stali i to też niezbyt długo, ponieważ w połowie lat 60 -tych ta wysoka władza została zlikwidowana i zmieniona na Komisje europejską.

• umowa ustanawiająca europejską wspólnotę obronną z 1952r. - tu już pojawił sie wątek polityczny, ale taki bardziej wojskowy. Zamiarem twórców tego traktatu było stworzenie wspólnoty na poziomie obronnym (militarnym). Więc nie tylko integracja czy kontrola na poziomie produkcji zbrojeniowym ale również na poziomie militarnym. Ta umowa została zawarta w roku 1952, a w roku 1954 francuskie zgromadzenie narodowe ostatecznie odmówiło ratyfikacji tego traktatu. Z różnych względów -niektórzy obawiali się, że Niemcom pozwoli to odbudować ich strukturę militarną, inni się obawiali, że za bardzo to zacieśni związki z Ameryką. Podsumowując -Francja odmówiła i wówczas taka wspólnota nie powstała -i dlatego tym traktatem nie będziemy sie zajmować.

• Traktaty rzymskie 1957r. -dwa traktaty i na podstawie tych traktatów powstały dwie nowe wspólnoty europejskie. Weszły w życie w 1958r.

• Traktat ustanawiający europejską wspólnotę gospodarczą (EWG), które w latach 90 -tych zmieniło nazwę na wspólnotę europejską

• Traktat ustanawiający europejską wspólnotę energii atomowej (EURATOM) -istnieje nadal w takiej postaci w jakiej istniała (nie została wchłonięta przez unię europejską)

Nas w zasadzie będzie interesował (z tych trzech wspólnot) tylko traktat ustanawiający europejską wspólnotę gospodarczą, który obecnie nazywa się Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (to jest ten sam traktat cały czas, ale zmianie uległa tylko jego nazwa). W roku 1958 mamy trzy istniejące organizacje międzynarodowe istniejące równolegle -trzy istniejące równolegle wspólnoty europejskie. Aby nie tworzyć tych bytów to w dwóch etapach połączono instytucje tych trzech wspólnot. Wcześniej funkcjonowały cztery instytucje, czyli w każdej z tych trzech wspólnot funkcjonowałaby rada, trybunał sprawiedliwości, zgromadzenie ogólne -do którego delegowani by byli przedstawiciela parlamentów narodowych oraz w tych dwóch nowych wspólnotach byłaby komisja europejska, a w tej najstarszej -wysoka władza. Żeby nie mnożyć aż tylu instytucji zdecydowano się na połączenie czy uwspólnienie tych instytucji i uczyniono to w dwóch etapach -w 1957r. porozumiano się i uzgodniono, ze będzie jeden Trybunał Sprawiedliwości i jedno Zgromadzenie (zawarto takie porozumienie zgodnie z którym od 1958r. istniał już tylko jeden trybunał sprawiedliwości i jedno zgromadzenie wspólne dla wszystkich wspólnot). Drugim krokiem na drodze łączenia instytucji był tzw. traktat o fuzji (traktat fuzyjny) -zawarty w 1965r., wszedł w życie w 1967r. -na mocy którego doszło do połączenia pozostałych dwóch instytucji. Na podstawie tego traktatu powstała jedna Rada (dla wszystkich trzech wspólnot) i jedna Komisja Europejska, która zastąpiła w przypadku europejskiej wspólnoty węgla i stali -wysoką władzę. Od tego czasu wszystkie te wspólnoty, choć są to odrębne wspólnoty posiadały te same instytucje. We wszystkich tych trzech wspólnotach uczestniczyły te same państwa członkowskie.

• Traktaty budżetowe

• pierwszy traktat budżetowy -zawarty w 1970r., wszedł w życie w 1971r. najistotniejsze jego postanowienia dotyczyły tego, że poszerzał on kompetencje Parlamentu Europejskiego w zakresie budżetu. On odbierał radzie trochę kompetencji na rzecz parlamentu europejskiego w zakresie ustanawiania budżetu -chodzi oczywiście o budżet wspólnot europejskich.

• drugi traktat budżetowy -zawarty w 1975r., wszedł w życie w 1977r. -po raz kolejny poszerzał kompetencje parlamentu europejskiego jeżeli chodzi o procedurę budżetową. A także, co istotne, ustanawiał nowy organ Trybunał Obrachunkowy -to jest odpowiednik, mniej więcej, naszej Najwyższej Izby Kontroli -to nie jest organ sądowy, a organ kontroli rachunkowości i wydatków UE (jest obecnie jeden z siedmiu organów (instytucji) UE).

• Jednolity akt europejski -zawarty w 1986r., wszedł w życie w 1987r. -był to wyraz pewnego zniecierpliwienia stagnacją, niektórzy przynajmniej byli zniecierpliwieni. Miał być wspólny rynek europejski, ale cały czas istniało szereg barier, a więc przepływ towarów, osób nie był taki płynny jak by się spodziewali. Efektem zniecierpliwienia był jednolity akt europejski i miał on doprowadzić do rzeczywistego wprowadzenia jednolitego wspólnego rynku. I ten akt określił, że ten jednolity rynek europejski ma zostać zrealizowany do końca 1992r. (wszystkie bariery w przepływie gospodarczym między państwami członkowskimi miały zostać wyeliminowane). Był to duży postęp, ale są głosy, że nawet do dzisiaj nie zostało to tak naprawdę zrealizowane. Uważano, że jednym ze standardów tego wspólnego jednolitego rynku będzie odpowiednie prawodawstwo i żeby ułatwić przyjmowanie aktów przez europejską wspólnotę gospodarczą zdecydowano się na zniesienie prawa weta państw członkowskich w niektórych dziedzinach.

Są dwa główne sposoby głosowania w Radzie -większość kwalifikowana lub jednomyślność. W przypadku w którym do przyjęcia aktu wymagano jednomyślności to sprzeciw któregokolwiek z państw członkowskich powodował, że akt nie mógł być przyjęty. Jeżeli państwo się wstrzymało to uznawano, że jest za. Ale jeśli jedno się sprzeciwiło (zgłosiło weto) to cały akt nie mógł być przyjęty. Z jednej strony to było korzystne dla państwa członkowskiego bo w pewnym sensie pełniło funkcję gwarancyjną (bo gdyby jakiś projekt godził w interesy tego państwa to ono mogło zapobiec uchwaleniu takiego aktu). Negatywne było to, ze trudne było wydawać akt prawodawczy w europejskiej wspólnocie gospodarczej ponieważ często ta jednomyślność była ciężka do osiągnięcia. A więc wymóg jednomyślności miał swoje wady i zalety i w jednolitym akcie europejskim zdecydowano, że w pewnych kategoriach spraw jednomyślność nie będzie wymagana, że wystarczy większość kwalifikowana. Miało to ułatwić wydawanie aktów prawnych, a w rzeczywistości miało to ułatwić osiągnięcie tego jednolitego rynku europejskiego (poprzez przyjmowanie jednolitego prawodawstwa.

Zagadnienie kompetencji parlamentu europejskiego -jednolity akt europejski to w zasadzie początek marszu parlamentu europejskiego po władzę prawodawczą i jednocześnie początek pozbawiania Rady monopolu w zakresie władzy prawodawczej. Do lat 80-tych (do momentu wejścia w życie jednolitego aktu europejskiego) parlament nie miał zbyt wiele do powiedzenia w inicjatywie prawodawczej, owszem rada powinna się zwrócić do parlamentu europejskiego z prośbą o wydanie opinii na temat projektu aktu prawnego, ale taka opinia mogła zostać spokojnie przez radę zignorowana. Owszem Rada musiała się o taką opinię zwrócić, musiała poczekać stosowny moment, aż parlament tą opinię przedstawi radzie, ale czy ona postąpiła zgodnie z tą opinią czy niezgodnie to nie miało znaczenia. Czyli kompetencje parlamentu europejskiego nie były imponujące. Czyli model prawodawczy do lat 80 -tych wyglądał następująco: komisja jako jedyny organ posiadający prawo do inicjatywy prawodawczej zgłaszała projekt aktu do rady i rada ten projekt przyjmowała lub nie, parlament wydawał tylko nie wiążącą opinię na temat tego aktu. Zmienił tą sytuację jednolity akt europejski -rozpoczął się proces poszerzania kompetencji prawodawczych parlamentu europejskiego -od jednolitego aktu europejskiego każdy kolejny traktat dodawał kompetencji parlamentowi w zakresie prawodawstwa.

Jednolity akt europejski wprowadził nową procedurę prawodawczą tzw. procedurę współpracy (rady i parlamentu) -od tego momentu rada musiała liczyć sie bardziej ze stanowiskiem parlamentu europejskiego (ale to ma już znaczenie tylko historyczne). Na chwilę obecną (w większości przypadków) bez zgody parlamentu europejskiego nie można przyjąć żadnego aktu prawodawczego. Teraz podstawową procedurą prawodawczą jest procedura w której wymagana jest zgoda zarówno rady europejskiej jak i parlamentu europejskiego. Ta droga parlamentu do prawodawstwa była długa od opinii z którą nie musiał się nikt liczyć poprzez współpracę do procedury, która nazywała się kiedyś procedurą współdecydowania, a teraz nazywa się zwykłą procedurą ustawodawczą. I w ramach tej procedury prawodawczej konieczne jest uzyskanie zgody parlamentu. To jest zwykła procedura prawodawcza, oprócz niej są jeszcze inne, ale one odgrywają mniejszą rolę.

Utworzenie europejskiej współpracy politycznej (w 1987r. w jednolitym akcie europejskim) co stało się zalążkiem utworzonego kilka lat później tzw. drugiego filara Unii Europejskiej. Drugi filar UE zajmował się wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa UE.

Powstanie sądu pierwszej instancji (1989r. -2009r.) obecnie nazywa się po prostu sądem. W 1987r. w jednolitym akcie europejskim rada dostała kompetencje do wydania decyzji o utworzeniu takiego sądu. To nie było tak, ze jednolity akt europejski stworzył taki sąd tylko dał Radzie kompetencje do utworzenia takiego sądu pomocniczego przy Trybunale Sprawiedliwości i Rada w roku 1988 taka decyzję wydała, a w roku 1989 ten sąd zaczął funkcjonować. Sąd pierwszej instancji -początkowo był to organ pomocniczym przy Trybunale Sprawiedliwości -obecnie jest to podstawowy sąd do którego kierowane są skargi przeciwko UE. Poza sprawami zastrzeżonymi dla innych sądów lub trybunałów wszystkie sprawy wpływają do tego sądu. Powstał jako sąd pomocniczy, początkowo rozstrzygał tylko spory między EWG, a jej pracownikami, a z czasem przekształcił się w podstawowy sąd „pierwszego kontaktu” wspólnot europejskich.

• Traktat z Maastricht -Traktat o Unii Europejskiej -zawarty w 1992r. wszedł w życie w 1993r. (1 listopada) -jest to traktat, który stworzył Unię Europejską. Stworzył taką strukturę zbudowaną z trzech filarów (trójfilarowa struktura) -w zeszłym roku została zniesiona, ale to co mamy obecnie jest pochodną (modyfikacją) tych trzech filarów. Traktat z Maastricht nie tylko stworzył UE ale również wprowadził zmiany do traktatu z lat 50 o europejskiej wspólnocie gospodarczej. To był cały szereg zmian, najważniejsze to:

• zmiana nazwy z europejskiej wspólnoty gospodarczej -od 1993r. EWG zaczęto nazywać Wspólnotą Europejską, czyli od 1957r. do 1993r. -EWG, od 1993r. -1999r. Wspólnota europejska, a potem Unia Europejska

• kolejny krok poszerzający kompetencje prawodawcze parlamentu europejskiego -w tym traktacie wprowadzono drugą procedurę prawodawczą zasadę współdecydowania czyli tą procedurę w ramach której parlament europejski musi wyrazić zgodę na przyjecie aktu, a bez takiej zgody to akt nie może zostać przyjęty. Obecnie ta procedura współdecydowania nazywa się po prostu zwykłą procedurą prawodawczą (czyli podstawowa prokuratura prawodawcza). I ta procedura powstała właśnie na mocy tego traktatu a później była rozszerzana na coraz to nowe dziedziny prawa unijnego.

• podstawy prawne wprowadzenia wspólnej waluty euro. Mechanizm, zasady i kryteria, które miały być spełnione przez państwo aby zostało dopuszczone do tej wspólnej waluty zostały wymyślone już w 1993r.

• Traktat amsterdamski -został zawarty w 1997r. wszedł w życie w 1999r.

• Traktat nicejski -został zawarty w 2001r., a wszedł w życie w 2003r. -zostały w nim określone zasady na jakich będą funkcjonować w Unii Europejskiej nowe państwa członkowskie (państwa które przystąpiły do UE w roku 2004 i później). W szczególności określił takie kwestie jak liczba danego państwa w Parlamencie Europejskim, czyli liczba europosłów każdego państwa. Albo takie kwestie jak waga głosu każdego państwa członkowskiego w Radzie UE. „Nicea albo śmierć” -znane hasło wypowiedziane przez Jana Rokitę -te reguły przyjęte w traktacie nicejskim były dosyć korzystne dla Polski (przynajmniej jeśli chodzi o głosowanie w Radzie). Tam (w traktacie nicejskim) każdemu z państwa przypisano pewną wagę głosu, pewien ciężar głosu -nie było tak, ze każde państwo miało równy głos. Każde państwo miało głos o różnej wadze to trochę zależało od populacji, ale to było arbitralnie podzielone. Największe państwa miały głos o wadze 29 głosów, najmniejsze czyli Malta miała głos o wadze 2. Była to dość spora rozpiętość -Węgry miały około 10. Największe państwa miały 29 i były to -Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Włochy. Natomiast Polska i Hiszpania miały 27, czyli proporcjonalnie byliśmy w korzystnej sytuacji. Te korzystne zapisy zostały już zmienione, najpierw próba zmiany tego była w tzw. traktacie konstytucyjnym, który do tej pory nie wszedł w życie, a ostatecznie została ona przeprowadzona przez traktat lizboński.

• Konstytucja Europejska -pomiędzy traktatem nicejskim, a traktatem lizbońskim pojawiło się coś takiego jak Konstytucja Europy (Traktat konstytucyjny). Nie weszła w życie ponieważ nie wszystkie państwa ja podpisały, zresztą sam podpis nie jest najważniejszy ważna jest jeszcze ratyfikacja wszystkich państw. Niektóre państwa członkowskie dokonały ratyfikacji tego traktatu, jednak referendum we Francji i w Holandii przyniosły negatywne wyniki. Jakoś nikt nie wpadł na to aby ponownie głosować. Ostatecznie sprawa się jakoś rozeszła po kościach -zaprzestano procedury ratyfikacyjnej w pozostałych państwach. Polska w zasadzie nie opowiedziała się ani za ratyfikacją ani przeciwko tylko odczekała, a potem się okazało, że sprawa jest już nieaktualna. Jak się wydawało wówczas to traktat konstytucyjny odszedł do lamusa, ale to się tak tylko wydawało ponieważ niedługo później, w roku 2007, został przyjęty traktat lizboński, który (jak ktoś policzył) w około 97% zawiera powtórzenie rozwiązań przyjętych w traktacie konstytucyjnym, który ponoć się nie nadawał.

• Traktat lizboński został uchwalony w 2007r., a wszedł w życie w 2009r. -w tym przypadku już z ostrożności nie poddano tego traktatu referendom, poza jednym państwem -Irlandią (tam były dwa referenda -jedno na nie, a drugie już na tak). Czyli ostatecznie Irlandczycy go ratyfikowali, Polska po nich, na końcu ratyfikowały go Czechy.

• likwidacja struktury trzech filarów (która powstała w 1997r.) -są pewne wyjątki od tej pewnej likwidacji i pewne okresy przejściowe. Te trzy filary zostały połączone w jeden wielki filar.

• nadanie osobowości prawnej UE -dotychczas, czyli przed wejściem w życie traktatu lizbońskiego mieliśmy sytuację następującą: wspólnoty bez wątpienia posiadały osobowość prawną natomiast UE jako całość nie miała wyraźnie nadanej osobowości prawnej.

• wniósł szereg zmian strukturalnych i funkcjonalnych -te zmiany dotyczyły np. zmiany zakresu ochrony prawnej, procedury prawodawczej, procedury budżetowej, zmieniły się reguły głosowania w Radzie, powstały pewne nowe organy np. Przewodniczący Rady Europejskiej tzw. Prezydent Unii Europejskiej, powstał też Wysoki Przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

Rozwój terytorialny UE

Od 1951r. -6 państw członkowskich:

• państwa Beneluksu -Belgia, Holandia, Luksemburg

• Francja

• Niemcy

• Włochy

Taki stan utrzymywał się do 1973r. Wielka Brytania nie przystąpiła na początku -Brytyjczycy byli przychylni integracji europejskiej ale woleli trzymać się z daleka bo ponieważ oni mieli swoją szczególną strukturę (wspólnotę narodów) oraz szczególne relacje z USA i chyba uważali, że są czymś innym. Dopiero w 1973r. nastąpiło pierwsze rozszerzenie UE -wtedy weszli Brytyjczycy. Brytyjczycy ubiegali się o przystąpienie w latach 60 tych, ale dopóki we Francji rządził de Gaulle to było niemożliwe, bo było prawo weta i sprzeciw jednego państwa członkowskiego powodował, że nie można było niczego zatwierdzić, a de Gaulle był przeciwny (w 1969r. nastąpiła zmiana u władzy we Francji)

1973r. -9 państw członkowskich -przystąpiła:

• Wielka Brytania oraz przy okazji

• Dania

• Irlandia

Mało brakowało a byłoby 10 państw -została zawarta jeszcze umowa z Norwegią, ale ostatecznie Norwegia nie ratyfikowała bo w referendum około 46% Norwegów było za, a 53% było przeciw.

W 1981r. przystąpiła:

• Grecja

W 1986r. przystąpiła:

• Hiszpania

• Portugalia

W 1995r. przystąpiła:

• Austria

• Szwecja

• Finlandia

W tym momencie mamy 15 państw członkowskich

W 2004r. (1 maja) przystąpiło 10 państw (skokowy wzrost):

• Estonia

• Łotwa

• Litwa

• Polska

• Czechy

• Słowacja

• Węgry

• Słowenia

• Malta

• Cypr

I jest już 25 państw członkowskich

W 2006r. -przystąpiła:

• Rumunia

• Bułgaria

Obecnie jest 27 państw członkowskich

Państwa oficjalnie kandydujące to:

• Islandia -Islandczycy są dość sceptycznie nastawieni do przyłączenia -być może sprawy dotyczące kryzysu i zatargów pomiędzy nimi, a Brytyjczykami. Rząd jest za, a społeczeństwo jest chyba niechętne

• Chorwacja -jest dość blisko, zostało jeszcze kilka negocjacji do dopracowania

• Republika Macedonii

• Turcja -jest daleko, nie wiadomo czy kiedykolwiek zostanie przyjęta bo nie widomo czy będzie zgoda polityczna na jej przyjęcie do UE

Państwa potencjalnie kandydujące to głownie państwa byłej Jugosławii

Jeśli chodzi o zmiany terytorialne to jeszcze ważna kwestia -ubytki i pprzyrosty:

Ubytek -pierwsza połowa lat 80 -tych przeprowadzono referendum na Grenlandii i mieszkańcy Grenlandii uznali, że chcą się pożegnać ze wspólnotą. Oni nie byli państwem członkowskim, ale jako terytorium należne do Danii uczestniczyli w tych wszystkich strukturach jako zamorskie terytorium Danii. Uznali oni, że im się to nie opłaca i zrezygnowali z tego -Dania pozostała jako państwo członkowskie, a Grenlandia jako państwo zależne zostało wyłączone z tych struktur europejskich -na mocy traktatu. Podobno dlatego, że wydatki UE były kierowane głównie na rolnictwo, wiadomo, ze na Grenlandii rolnictwa raczej nie ma, natomiast jeśli chodzi o rybołówstwo to Grenlandia musiała udostępniać swoje łowiska innym krajom.

Przyrost -3 października 1990r. -powiększenie Niemiec -co prawda nie przybyło żadne państwo, ale jedno z państw członkowskich znacznie się powiększyło (zauważalnie).

Struktura Unii Europejskiej

Od 1958r. do 1993r. były trzy wspólnoty:

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali

• Europejska Wspólnota Gospodarcza

• Europejska Wspólnota Energii Atomowej

W 1993r. wszedł w życie Traktat z Maastricht -ten traktat utworzył Unię Europejską. Z tych trzech wspólnot została utworzona taka trójfilarowa struktura. Nie jest to może idealna koncepcja.

I filar -tu zawierały się wszystkie te wspólnoty, które działały wcześniej czyli: EWWiS, EWG i EWEA. Do tej struktury do tego I filaru dobudowano dwa następne

II filar -wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, chodzi tu oczywiście o bezpieczeństwo międzynarodowe. Jeżeli np. UE wysyła siły na morze Somalii aby walczyć z piratami -to właśnie o takie bezpieczeństwo chodzi. Albo UE walczy z terroryzmem, albo nakłada embargo na jakieś państwo itp. Jeżeli UE np. zajmowała jakieś stanowisko w sporze między jakimiś państwami to też działo się to w II filarze. Tym się zajmował II filar. Ten filar jest na tyle istotny, ze mimo likwidacji tej struktury trójfilarowej (w traktacie lizbońskim), ten II filar nie bardzo się rozpuścił, on nadal zachował swoja odrębność.

III filar -na początku nazywał się: współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, a później zmieniono trochę jego zakres i nazwę i nazywał się: współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych. I zawiera się tu walka z przestępczością zorganizowaną -Europejski Nakaz Aresztowania (ENA).

Każdy z tych filarów miał inne pole, inną działkę czy inne kompetencje. Nierzadko dochodziło do problemu czy dane zagadnienie mieści się w I, II czy III filarze.

Pewien podział zagadnień istnieje i każdy filar zajmował się swoja działką, możliwe są przesunięcia niektórych zagadnień np. w traktacie z Amsterdamu nastąpiło przesunięcie pewnych zagadnień z filaru III do filaru I -to przesunięcie dotyczyło imigracji do UE i azylu w UE.

Różnice między filarami.

Między filarami, a zwłaszcza między I a pozostałymi istniały zasadnicze różnice.

• pierwszy filar to było działanie wspólnot, a wiec organizacji międzynarodowej czyli takiego osobnego podmiotu (tworu). Wspólnota posiada swoje organy, swoje kompetencje, wydaje swoje akty prawne -to jest wspólnota, taki osobny organizm. Czymś innym są państwa członkowskie -to tak jak czym innym jest spółka, a czym innym są wspólnicy. I to jest sposób działa I filaru -wspólnota wydaje swoje akty prawne, podejmuje działania itd. W II i III filarze sytuacja była zupełnie inna -miały one charakter międzyrządowy. Tutaj państwa członkowskie podejmowały decyzje i działania -nie wspólnota jako osoba prawna, nie jakiś inny podmiot tylko państwa członkowskie się zbierały i łącznie uzgadniały np. wobec takiego, a takiego problemu zajmujemy takie, a takie stanowisko.

• wspólnota posiadała osobowość prawną, czyli miała swoją własną podmiotowość i to zarówno na płaszczyźnie prawa międzynarodowego jak i prawa krajowego.

• inne instrumenty prawne -w II i III filarze były specyficzne instrumenty prawne -wspólne stanowiska, wspólne działania, decyzje ramowe i inne

• inne procedury podejmowania decyzji

• inny zakres ochrony prawnej

• w I filarze -ochrona prawna dość rozbudowana, był szereg podstaw prawnych na podstawie których można było wnieść skargę na akt wydany przez wspólnotę europejską

• w II filarze -ta ochrona była słabsza

• w III filarze -tej ochrona w zasadzie nie istniała.

Dlatego też przeniesienie zagadnień z jednego filaru do drugiego rodziło faktyczne prawne konsekwencje - o ile decyzje wydanie w II i III filarze nie mogły być zaskarżane, o tyle w I w zasadzie wszystko mogło być zaskarżane.

• w I filarze rozbudowany był system egzekwowania stosowania prawa wydanego przez wspólnotę przez państwa członkowskie. Mówi się czasami, ze Komisja Europejska jest takim strażnikiem traktatów -jeżeli jakieś państwo członkowskie nie stosuje się do traktatu to Komisja może wszcząć stosowne postępowanie przeciwko jakiemuś państwu, może skierować przeciwko niemu sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. Natomiast w II i III filarze nie było w zasadzie instrumentów, które pozwalałyby wymuszałyby stosowanie się do decyzji.

Po traktacie lizbońskim -III filar w zasadzie w całości został wchłonięty do filaru I ze wszystkimi tego konsekwencjami -czyli zatarciem tych różnic o których była mowa wcześniej (jest oczywiście okres przejściowy). Filar II nie do końca się rozpuścił w tym I filarze, ale ze względu na swoją specyfikę, ze względu na przedmiot zainteresowania -w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zachowały się pewne odrębności:

1. jeżeli chodzi o organy, które stanowią prawa i wydają wiążące decyzje to w II filarze jest Rada Europejska i Rada Unii Europejskiej, a rola Parlamentu jest znacznie słabsza w II filarze. W ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państwa członkowskie nie chcą w ogóle odebrać sobie wpływu na ta politykę. W Radzie Europejskiej zasiadają szefowie państw i rządów, a więc przedstawiciele państw członkowskich, natomiast w Radzie Unii Europejskiej zasiadają ministrowie, którzy też są po to aby reprezentować państwa członkowskie. Czyli główne organy, które działają w ramach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa to są organy które są kontrolowane przez państwa członkowskie (wiec one chcą sobie zachować jak największy wpływ na tą politykę). W tym filarze niewielkie znaczenie ma Komisja Europejska i Parlament -w Komisji zasiadają delegowani członkowie państw, ale oni mają działać na rzecz UE, a jeśli chodzi o Parlament to rządy nie mają żadnego wpływu kto zasiądzie w tym parlamencie.

2. w zasadzie w większości spraw w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (w „II filarze”) wymagana jest jednomyślność -jednomyślność jako zasada (w pozostałej części UE mamy do czynienia z głosowaniem większościowym).

3. co do zasady w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa wyklucza się wydawanie aktów ustawodawczych -UE jako całość może wydawać akty, ale z wyjątkiem polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

4. nadal ograniczony lub bardzo ograniczony zakres kontroli sądowej aktów wydawanych w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Nie można co prawda wydawać aktów ustawodawczych ale można wydawać akty indywidualne -np. decyzje w zakresie konkretnych działań i te decyzje w zasadzie poza dwoma wyjątkami nie podlegają kontroli sądowej (co jest wyjątkiem bo co do zasady kontrola sądowa w ramach UE jest przyzwoita). Można wnieść skargę tylko w dwóch przypadkach:

• jeżeli nie wiadomo czy dany akt powinien być wydany w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa czy ramach ogólnej procedury -czyli wtedy gdy istnieje wątpliwość w kwestii kompetencji -czy UE ogólnie czy szczególnej WPZiB.

• tzw. środki samo dyscyplinujące zwane potocznie sankcjami -chodzi o sankcje nakładane w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa np. w ramach walki z terroryzmem na poszczególne podmioty (nie na całe państwa). Taka osoba może zaskarżyć taki akt do sądu unijnego.

5. ustanowienie specjalnego urzędu (organu), który zajmuje się prowadzeniem tej wspólnej polityki zagranicznej -i jest to wysoki przedstawiciel unii ds. polityki i bezpieczeństwa. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa wygląda tak, że Rada Europejska i Rada Unii Europejskiej (czyli państwa członkowskie) podejmują strategiczne decyzje, wytyczają kierunki, podejmują decyzje dotyczące wspólnych działań, zajmują stawisko odnośnie jakiś problemów, a wysoki przedstawiciel unii ds. polityki zagranicznej i bezpieczeństwa wykonuje.

W roku 2009 wszedł w życie traktat lizboński, który tą trójstopniową strukturę (z traktatu z Maastricht) zlał w taką jedną strukturę. To połączenie nie było jednak takie konsekwentne bo pozostał „drugi filar” -i zachowały sie tutaj pewne odrębności. Ostatecznie wszystko stopiło się w jedną strukturę i nazywa się to wszystko teraz Unią Europejską. Czyli nie ma już osobnej wspólnoty europejskiej i osobnych dwóch filarów unii europejskiej tylko to wszystko jest już Unią Europejską. A Unia Europejska jest sukcesorką Wspólnoty Europejskiej, jest jej następcą prawnym.

Kompetencje UE

Zasada przyznania kompetencji (kiedyś mówiło się powierzenia, ale traktat lizboński to zmienił) -zawarta jest w art. 5 Traktatu o UE (z Maastricht). Zgodnie z nim UE posiada tylko takie kompetencje jakie zostały jej przyznane przez państwa członkowskie w traktacie. To podkreśla taki wtórny charakter podmiotu jakim jest UE. Podmiotem pierwotnym jest państwo, ono posiada swoje kompetencje nie dlatego, że ktoś mu je przyznał tylko posiada je z definicji i państwo członkowskie może część tych kompetencji przekazać na rzecz innego podmiotu -w tym przypadku na rzecz UE. Z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika coś trochę innego -były takie orzeczenia TS, gdzie Trybunał stwierdzał, że co prawda jakieś kompetencje nie zostały wprost UE przez państwo członkowskie przyznane, ale jest coś takiego jak domniemane kompetencje (dorozumiane).

Wśród kompetencji przyznanych EU możemy wyróżnić wyłączne i niewyłączne:

1. wyłączne -to takie w ramach których tylko UE może podejmować działania -państwa członkowskie oddały całość kompetencji. Państwa członkowskie mogą być upoważnione przez UE do działania, ale działają wtedy nie jako niezależne podmioty, ale działają w jej imieniu i na jej zlecenie (to są wtedy tacy agenci unii). Art. 3 Traktatu o funkcjonowaniu UE zawiera wyliczenie dziedzin w których UE podsiada wyłączne kompetencje, i są to:

• unia celna,

• ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego,

• polityka pieniężna w odniesieniu do państw członkowskich, których walutą jest euro,

• zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa,

• wspólna polityka handlowa

Art. 3 zawiera również (wprowadził to traktat lizboński) regulacje dotyczące kompetencji dorozumianych, które już nie są dorozumiane -mianowicie jeżeli UE przyznano kompetencje wyłączne w zakresie kompetencji wewnętrznych to niejako automatycznie UE ma prawo do zawierania umów międzynarodowych w tym zakresie

2. dzielone -między UE a państwa członkowskie -państwa członkowskie mogą w tej dziedzinie działać dopóki UE nie podejmie samodzielnie tego działania. Np. w sferze ochrony środowiska mogą podejmować działania dopóki dana kwestia nie zostanie uregulowana przez UE. Wtedy można powiedzieć, że UE wypycha z tego fragmentu, który zajął państwo członkowskie i przejmuje nad tym zakresem kontrolę. Jeżeli UE wycofa się z tego zakresu to państwo członkowskie znowu może działać. Mówi się czasami o teorii zajętego pola -państwa członkowskie w ramach kompetencji dzielonych państwa członkowskie mogą sobie w danej dziedzinie działać do czasu gdy UE tego pola nie zajmie. Jest tu taka swoista konkurencja kompetencji między UE a państwami członkowskimi, ale UE zawsze wygrywa. Wygrywa w tym sensie, ze zawsze może państwo członkowskie z tego pola wypchnąć.

Zasada pomocniczości i proporcjonalności -wykonywanie kompetencji musi się odbywać z wykorzystaniem obu tych zasad.

Zasada pomocniczości (subsydiarności) -znajduje zastosowanie tylko w sferze kompetencji niewyłącznych (dzielonych) -chodziło o ograniczenie aktywności UE w wypieraniu państw członkowskich. Zasada ta polega na tym, ze UE może podejmować działania ale tylko pod następującymi warunkami:

• jeżeli cele danego działania nie mogą być osiągnięte w stopniu wystarczającym dzięki działaniom państwa członkowskich, natomiast

• mogą być te cele lepiej osiągnięte na poziomie unijnym

Jest to taki nakaz skierowany do UE a w zasadzie do Komisji żeby zastanowiła się czy UE musi rzeczywiście te zadania wykonywać, czy rzeczywiście ona lepiej to zrobi niż państwa członkowskie. Czyli UE ma działać tam, gdzie państwa członkowskie sobie nie radzą -UE ma pomagać.

Zasada proporcjonalności -zgodnie z nią działania UE nie powinny wykraczać poza to co jest konieczne (niezbędne) do osiągnięcia celów traktatu.

Obie te zasady mają na celu ograniczenie rozpychania się UE.

1

I filar

-wszystkie trzy istniejące wcześniej wspólnoty

II filar

-wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa

III filar

-współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne -potem zmiana nazwy: współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych

---