Notatki na kolokwium - zimna wojna, Studia, Stosunki Międzynarodowe


Zimna wojna

Definicja - Umowne określenie stanu stosunków międzynarodowych charakteryzujących się trwałym konfliktem, ale również niemożnością jego rozstrzygnięcia przez konfrontację militarną.

Zimna wojna była konfliktem ideologicznym, politycznym i wojskowym pomiędzy blokiem kapitalistycznym - zachodnim - ze Stanami Zjednoczonymi na czele, a blokiem komunistycznym, wschodnim - pod wodzą Związku Radzieckiego. Trwała od 1945 - 1991 r. od rozpadu koalicji antyhitlerowskiej do upadku komunizmu. Zasadniczą cechą zimnej wojny był wyścig zbrojeń, napięcie ideologiczne oraz unikanie bezpośredniej konfrontacji przy jednoczesnym wspieraniu konfliktów. Termin „zimna wojna” wprowadził amerykański polityk Bernard Baruch.

Przyczyny zimnej wojny

Zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę i Nagaski

Miało to miejsce 6 sierpnia 1945 r. w Hiroszimie i 9 sierpnia w Nagaski. Amerykański program budowy broni atomowej pod kryptonimem „Projekt Manhattan” rozpoczęto już w 1942 r. na polecenie prezydenta Roosevelta. Na konferencji poczdamskiej sekretarz wojny poinformował prezydenta Trumana, że pracę nad budową broni atomowej zostały ukończone i w przeciągu 3 tyg może ona być zrzucona na jedno z japońskich miast. Brano od uwagę Hiroszimę, Kokurę, lub Nigatę, gdyż do tej pory najmniej ucierpiały od ataków ogniowych. 26 lipca 1945 Truman ogłosił tzw. deklarację poczdamską, w której określił zakończenie wojny - bezwarunkowa kapitulacja Japonii. Przez dwa rząd japoński obradował nad deklaracją jednak Japonia nie zgodziła się na kapitulację.

Atak rozpoczął się o 8:16 6 sierpnia w Hiroszimie zginęło około 30 % populacji miasta ( 70 - 90 tys mieszkańców)

9 sierpnia Amerykanie dokonali kolejnego nalotu na Nagaski o 11:02 ten atak spowodował mniejsze obrażenia i starty w ludziach ok. 40 - 70 tys osób

2 września Japonia podpisała akt bezwarunkowej kapitulacji

Kryzys irański 1946

Nieudana próba rozciągnięcia przez ZSRR swojej strefy wpływów na Iran na przełomie 1945 i 1946 roku.

Po wybuchu II wojny światowej szach Iranu Reza Szah Pahlawi prowadził politykę proniemiecką. Po ataku Niemiec na ZSRR 25 sierpnia Armia Czerwona od płn zachodu, a od zachodu i południa wojska brytyjskie dokonały uderzenia na Iran. Skutkiem radziecko - brytyjskiej interwencji byłó osadzenie na tronie proalianckiego Mohammada Rezy Pahlawiego. ZSRR zabezpieczył sobie dostawy sprzętu i broni p[rzez terytorium Iranu. W podpisanym w styczniu 1942 r. traktacie trójstronnym Iran otrzymał gwarancję swojej suwerenności i integralności terytorialnej oraz zapewnienie wycofania wojsk radzieckich i brytyjskich w terminie 6 miesięcy od zakończenia wojny. We wrześniu 1943 r. Iran wypowiedział wojnę III Rzeszy.

Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. Brytyjczycy wycofali się z Iranu, natomiast wojska radzieckie opóźniały swój powrót do kraju. Stalin starał się o uzyskanie dla ZSRR koncesji na wydobywanie ropy naftowej w 5 płn prowincjach Iranu. Jednocześnie Sowieci usiłowali zapewnić sobie bazę polityczną w Iranie, współpracując z lewicowymi ugrupowaniami Tude oraz Farigh-e Dimukrat. W grudniu 1945 przy poparciu ZSRR i działaczy lewicowych ogłoszono utworzenie separatystycznej Autonomicznej Republiki Azerbejdżanu, zaś 22 stycznia 1946 r. niezależnej Republiki Kurdyjskiej.

Zaniepokojone ekspansywną polityką radziecką rządy USA i Wielkiej Brytanii zdecydowały się na dyplomatyczną konfrontację i ostatecznie wymogły na Stalinie podpisanie 26 marca 1946 r. układu na mocy którego wojska radziecki ostatecznie opuściły Iran. Politycy partii Tude zostali usunięci z rządu, parlament irański odrzucił ustawę przyznającą ZSRR naftowe koncesje separatystyczne republiki Azerów i Kurdów zostały zlikwidowane przez irańskie wojsko.

Przemówienie Churchilla w Fulton 5 marca 1946 r.

Za początek zimnej wojny uważa się przemówienie Winstona Churchilla w Fulton 5 marca 1946 r. Krytykował on prowadzoną przez ZSRR politykę rozprzestrzeniania się komunizmu ( narzucenie komunizmu w państwach Europy Środkowo - Wschodniej, wojna domowa w Grecji, wspieranie komunistów we Francji, Włoszech, Turcji i Iranie), apelował o zjednoczenie państw zachodnich przeciw presji sowieckiej. W konsekwencji wygłoszonego apelu oraz sugestii sekretarza stanu J. Byrnesa prezydent USA Truman 12 III 1947 r. w przemówieniu do Kongresu zapowiedział udzielenie wojskowej i ekonomicznej pomocy państwom zagrożonym przez komunizm. Zaostrzenie stosunków między USA i ZSRR nastąpiło z powodu sporów o przyszłość Niemiec po zablokowaniu przez ZSRR Berlina, a w konsekwencji czego USA były zmuszone uruchomić Berliński Most Powietrzny..

Jego fragment głosił:

Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu. Poza ta linią znajdują się wszystkie stolice dawnych państw środkowej i Wschodniej Europy: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia - wszystkie te sławne miasta i zamieszkująca wokół nich ludność leżą, że tak się wyrażę w strefie radzieckiej i wszystkie, w takiej czy innej formie, podlegają nie tylko wpływom radzieckim, ale kontroli Moskwy, w bardzo wysokim, niekiedy rosnącym stopniu.

Wystąpienie sekretarza stanu USA J. Byrnesa w Stuttgarcie we wrześniu 1946 r.

W przemówieniu określił politykę USA względem Niemiec i państw europejskich. Wobec sowietyzacji terenów wschodnich ( m.in. 21 kwietnia 1946 r. nastąpiła przymusowa fuzja partii lewicowych - SPD z KPD powstała Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec - SED) i obawy o rozprzestrzenianie się komunizmu na terenach okupowanych przez aliantów zachodnich zapowiedział długoterminowe utrzymanie wojsk amerykańskich w Europie. Granice na Odrze i Nysie Łużyckiej uznał za tymczasowe. Uznanie nowych granic uzależniał od demokratycznych wyborów w Polsce. Był zwolennikiem zniesienia podziału kraju na strefy okupacyjne, integracji wszystkich ziem, opowiadał się za powołaniem demokratycznego rządu, odbudowy gospodarki i włączenia Niemiec do struktur europejskich. Uznał za punkt wyjścia prowadzenie jednolitej polityki finansowej i unii monetarnej wszystkich terenów. Zgłosił projekt połaczenia wszystkich stref okupacyjnych ze strefą amerykańską. Koncepcja została odrzucona przez Moskwę i stała się przyczyną późniejszego podziału kraju na dwa państwa niemieckie ( 7.09. 1949 r. RFN, i 7. 10 1949 r. NRD.)

Doktryna Trumana

Program polityki zagranicznej USA, sformułowany przez prezydenta Trumana i przedstawiony 12 marca 1947 r. w orędziu do Kongresu, koncentrujący się na zagrożeniu przejęciem kontroli nad Grecją i Turcja przez siły komunistyczne. Truman poprosił Kongres o 400 milionów dolarów pomocy dla tych państw zatwierdzenie wysłania personelu cywilnego i wojskowego na prośbę rządów tych państw. Doktryna Trumana stała się zasadniczym elementem rodzącej się w tym momencie polityki powstrzymywania komunizmu i zrywała ostatecznie z izolacjonizmem w polityce USA. Działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny:

Plan Marshalla

Amerykański plan pomocy gospodarczej dla Europy po II wojnie światowej. Sformułowany przez sekretarza stanu USA Marshalla. Uchwalony przez Kongres jako ustawa i zatwierdzony przez prezydenta USA 3 IV 1948 r. realizowany do VII 1951 r. Istota programu sprowadzała się do udzielenia pomocy finansowej wszystkim krajom Europy w formie bezzwrotnych pożyczek oraz nisko oprocentowanych pożyczek długoterminowych - rozdysponowano 13. 5 mld dolarów. ZSRR odmówił udziału w programie uznając go za formę podporządkowania krajów europejskich USA, co zagrażało ich suwerenności. Wymógł także podobne stanowisko na innych krajach obozu sowieckiego w tym na Polsce. 17 mld dolarów pomocy finansowej dla zniszczonej Europy wg pierwotnych planow nakierowanej gł na państwa znajdujące się pod okupacją ZSRR - jednak te państwa musiały odrzucić pomoc pod naciskiem ZSRR. Państwa uczestniczące w planie założyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej.

Kryzys berliński 1948 r.

Pierwszy kryzys berliński w latach 1948 - 1949 spowodowany był zawieszeniem spotkań w ramach Sojuszniczej Rady Kontroli ( 1948), w związku z konfliktem między zachodnimi mocarstwami a ZSRR. Było to przyczyną wprowadzenia przez administrację radziecką nakazu kontroli ruchu międzystrefowego dot także wojskowych transportów; objęcia zachodnich sektorów Berlina, wbrew ZSRR, reformą walutową zarządzoną przez aliantów w ich strefie okupacyjnej ( 1948). W efekcie ZSRR wprowadził blokadę w ruchu naziemnym między Berlinem Zachodnim a strefami okupacyjnymi zachodnich mocarstw. Odpowiedzią na to było utworzenie przez aliantów „mostu powietrznego” i zaopatrywanie Berlina Zachodniego w niezbędne towary drogą lotniczą, aż do 1949 r.

Rezolucja Vandenberga (1948)

Rezolucja zgłoszona przez republikańskiego senatora Arthura Vandenberga i uchwalona przez Senat USA 11 czerwca 1948 r., upoważniająca i zachęcająca rząd Amerykański do uczestnictwa w „regionalnych i innych zbiorowych porozumieniach” o wzajemnym bezpieczeństwie zgodnie z art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych” mówiącym o prawie do indywidualnej i zbiorowej samoobrony. Rezolucja Vandenberga była kolejnym, obok doktryny Trumana z marca 1947 r. dowodem na zerwanie USA z izolacjonizmem i umożliwia podpisanie 4 IV 1949 r. Traktatu Północnoatlantyckiego, tworzącego sojusz NATO, a także zawarcie przez USA innych sojuszy regionalnych (ANZUS, CENTO, SEATO).

ZSRR w posiadaniu broni atomowej 1949 r.

Koniec II wojny światowej stał się jednocześnie początkiem wyścigu zbrojeń między USA a ZSRR. Rosjanie musieli zbudować własną broń jądrową. Prestiż miał w tym wypadku drugorzędne znaczenie. Stalin zdawał sobie sprawę, ze posiadanie takiej broni daje Amerykanom przewagę militarną, której konwencjonalne uzbrojenie nie może zniwelować. Radzieckie badania rozpoczęły się już w 1940 r., gdy powołano zespół którego celem byłó stworzenie planu rozwoju technologii atomowej. Prawdopodobnie Rosjanie zbudowaliby bombę wcześniej, ale badania uległy spowolnieniu po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 r. Placówki badawcze ewakuowano daleko za linię frontu, część naukowców powołano do armii. Dopiero w 1943 r. wznowiono pracę. Paradoksem jest to, że potrzebny do badań tlenek uranu i azotan uranu Rosjanie otrzymali od Amerykanów w ramach programu Lend - Lease ( amerykański plan pomocy w sprzęcie dla krajów walczących z Niemcami). Ostatecznie 2 sierpnia 1949 r. na poligonie w Kazachstanie doszło do detonacji radzieckiej bomby atomowej o sile 20 kiloton. W militarnej rywalizacji dwóch mocarstw zapanowała równowaga.

Podział Niemiec 1949 r.

W wyniku umów w Jałcie i Poczdamie pokonana III Rzesza została podzielona na 4 strefy okupacyjne nad którymi władzę administracyjną sprawowały USA, Francja, Wielka Brytania oraz Rosja. USA i Wielka Brytania połączyły się i utworzyły Bizonię a później dołączyła Francja i powstała Trizonia. Na konferencji londyńskiej 1948 r. przedstawiciele USA, Wielkiej Brytanii, Francji i krajów Beneluksu wyrażono zgodę na włączenie Niemiec do Planu Odbudowy Europy ( Planu Marshalla). Gdy w czerwcu 1948 r. zachodni okupanci wprowadzili w podległej im części Niemiec nową walutę - markę niemiecką, władze radzieckie zdecydowały się na wprowadzenie blokady Berlina, odcinając jego zachodnią część od dostaw prądu i od transportu lądowego oraz wodnego. Krok ten miał na celu wymuszenie zgody na radziecką propozycję utworzenia ogólnoniemieckiego rządu, zdominowanego przez ludzi Moskwy. Stalin wierzył, że w obawie o 2.5 mln ludności Berlina, strona zachodnia się ugnie. Tak się nie stało. Aby przełamać blokadę radziecką Amerykanie utworzyli „most powietrzny”, dostarczając berlińczykom wszystkich niezbędnych produktów: od chleba po węgiel. Była to największa operacja transportowa w dziejach lotnictwa. ZSRR widząc nieskuteczność swojego działania w maju 1949 r. zniósł blokadę Berlina, 8 kwietnia 1949r. powstała trizonia. Francuzi dołączyli swoją strefę do Bizonii. We wrześniu 1949 r. z Trizonii powstała Republika Federalna Niemiec (RFN) ze stolicą w Bonn składającą się z 11 państw związkowych. Kanclerzem został Konrad Adenauer. Państwo to nie miało własnej armii ani prawa do samodzielnej polityki zagranicznej, ale uzyskało suwerenność wewnętrzną. W odpowiedzi na powstanie RFN miesiąc później 7 października ZSRR utworzył na obszarze swojej strefy okupacyjnej odrębne państwo niemieckie - Niemiecką Republikę Demokratyczną ze stolicą w Berlinie. Władzę w niej przejęli komuniści a jej ustrój wzorowany był na ustroju radzieckim. Prezydentem NRD został Wilhelm Pieck.

Wojna w Korei 1950 - 1951

Konflikt międzynarodowy wywołany napaścią Korei Płn na Koreę Płd. W wyniku II wojny światowej zostały utworzone dwa państwa koreańskie. W 1948 r. na płd od 38 równoleżnika utworzono Republikę Korei związaną z USA w tym samym roku lecz nieco później na płn od 38 równoleżnika, w strefie okupacyjnej sowieckiej Koreańską Republikę Ludowo - Demokratyczną o ustroju komunistycznym. Wojna rozpoczęła się 25 VI 1950 r. atakiem armii płn koreańskiej w sile 200 tys żołnierzy na Republikę Korei. Do połowy IX prawie całe państwo południowokoreańskie było zajęte. W efekcie bojkotu Rady Bezpieczeństwa PRZEZ ZSRR zwróciła się ona z apelem o pomoc do państw członkowskich ONZ. 15 IX doszło do desantu sił amerykańskich z Japonii dowodzonych przez gen. D. MacArthura. P5rzeprowadzona ofensywa wojsk amerykańskich ( udział wojsk innych państw był symboliczny) doprowadziła do przyparcia armii Kim Ir Sena do granicy chińskiej. Wtedy to do wojny przystąpiły wojska tzw. ochotników chińskich w sile 40 dywizji. Nieprzerwana ofensywa chińska została zatrzymana w maju 1951 r. kontruderzeniem amerykańskim, a linia frontu ustabilizowała się wzdłuż 38 równoleżnika. W wyniku planu użycia bomby atomowej przeciw Chinom i ZSRR zdymisjonowany został gen. MacArthur, którego zastąpił gen. M. Ridgway. Po okresie 2 lat podpisano 27 VII 1953 r. układ w Panmundżonie, w myśl którego aktualna linia frontu uznana została za rozgraniczenie obu państw koreańskich w formie neutralnego pasa o szerokości 4 km. Od tego czasu nad przestrzeganiem zawieszenia broni czuwa powołana do tego celu Komisja Nadzoru Państw Neutralnych. W wojnie zginęło ok. 1 mln Koreańczyków prawie 300 tys Chińczyków i 35 tys Amerykanów. Okres wojny koreańskiej stanowił szczyt zimnej wojny.

Wojna domowa w Chinach i proklamowanie CHRL ( 1949)

Wojna domowa między chińskimi komunistami i narodowcami z Kuomintangu, która trwała od IV 1927 do maja 1950 r. przywódcą Czang - Kaj - szek a Komunistyczną Partią Chin z Mao Tse - tungiem na czele Przebieg wojny skomplikowało wkroczenie do Chin Japończyków. W 1936 r. przywódca nacjonalistów chińskich Czang Kaj - szek był zmuszony zawrzeć sojusz z komunistami, aby wspólnie walczyć z Japończykami w Mandżurii. Sojusz ten trwał do 1945 r. kiedy to Chiny walczyły w II wojnie światowej po stronie aliantów. Pomocy udzielały Chinom WB i USA, ale po klęsce w 1945 r. Japonii sojusz się rozpadł i w 1946 r. ponownie wybuchła wojna domowa. Kiedy nacjonaliści byli słabi i podzieleni, to komuniści Mao Zedonga mieli poparcie ludności i dużą armię. W styczniu 1949 r. zdobyli Pekin i ruszyli na południe i po pokonaniu wojsk nacjonalistów Czang - Kajszeka przejęli władzę nad całym krajem. W dniu 1 października 1949 r. proklamowali Chinska Republikę Ludową, ale wiele państw odmówiło jej uznania. Komuniści wprowadzili system kolektywnego rolnictwa co oznaczało, że cała ziemia, zabudowania były wspólną własnością mieszkańców. W każdej wsi decydowały komitety o uprawie. Jednak polepszyło się w jednej dziedzinie woły zamieniono na traktory, które nazwano żelaznymi wołami. Wprowadzono kontrolę prasy i znacjonalizowano przemysł. Komunistyczny Pekin ściśle związał swą politykę z ZSRR i zaczął kopiować radzieckie rozwiązania. Chiński dyktator stopniowo wprowadzał własną wizję komunizowania kraju, która zyskała miano maoizmu w swym zasadniczym kształcie maoizm nie różnił się niczym od stalinizmu.

Powstanie NATO ( 1949)

Skrót NATO pochodzi od angielskiej nazwy NORTH ATLANTIC TREATY ORGANISATION czyli Organizacja paktu Północnoatlantyckiego. Organizacja ta powstała 4 IV 1949 r. w Waszyngtonie. Układ podpisało12 państw : Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy a także Kanada i USA. 18 lutego 1952 r. do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, 5 maja przyjęto RFN, natomiast w 1982 r. Hiszpanię. W lipcu 1966 r. Francja opuściła wojskowe struktury Paktu, pozostając jedynie w strukturach politycznych. Grecja wycofała się po kryzysie cypryjskim w 1974 r. powróciła jednak w 1980 r. 12 marca 1999 r. do NATO przystąpiły pierwsze państwa należące dawniej do Układu Warszawskiego: Czechy, Węgry i Polska, a 29 marca 2004 r. Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia. Podstawą prawną utworzenia NATO był art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych, który mówił, że nic w tej Karcie nie może uchybiać niepozbywalnemu prawu poszczególnych państw do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego ładu”

Kwatera Główna ma swą siedzibę w Brukseli. Najważniejszym organem sojuszu jest Rada Północnoatlantycka. W skład Rady Północnoatlantyckiej wchodzą reprezentanci wszystkich państw członkowskich NATO której przewodniczy sekretarz generalny wybierany przez rządy państw członkowskich. Sekretarz generalny jest odpowiedzialny za wszystkie decyzje sojuszu wybierany na 4 - letnią kadencję. Może on poddawać pod dyskusję nowe tematy/ Jest głównym rzecznikiem NATO. Może również prowadzić mediacje pokojowe między walczącymi stronami. Najważniejszym organem wojskowym jest Komitet Wojskowy. W jego skład wchodzą szefowie sztabów generalnych państw NATO. Odpowiada on za najważniejsze sprawy wojskowe NATO. Podczas jego obrad decyduje się o najważniejszych operacjach wojskowych i ustala wspólną taktykę działań.

Powstanie Paktu Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) (1951)

Pakt polityczno - wojskowy podpisany 1951 r,. w San Francisco, wszedł w życie w 1952 i stanowił element systemu antykomunistycznego bloków wojskowych wraz z SEATO, CENTO, NATO. Nazwa pochodzi od skrótu angielskich nazw państw członkowskich: Australii, Nowej Zelandii, i Stanów Zjednoczonych.

Najważniejszym organem paktu jest Rada Ministrów Spraw Zagranicznych, obradująca raz w roku i podejmująca najważniejsze decyzje. Pozostałe to : Stały Komitet Koordynacyjny złożony z wiceministrów spraw zagranicznych lub ambasadorów, wojskowa Grupa Łącznikowa skupiająca szefów sztabów, w wypadku podjęcia działań w obszarze Pacyfiku ( ma charakter doradczy). Pakt gwarantuje bezpieczeństwo i pokojowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych oraz pomoc w razie napaści na któregokolwiek z sygnatariuszy.

Nowa Zelandia w latach 1986 - 1992 prowadząc antynuklearną politykę i blokując dostęp do swoich lotnisk i portów dla jednostek amerykańskich, straciła gwarancję Stanów Zjednoczonych, ale nie przerwała współpracy z Australią, co zaowocowało w późniejszych latach wspólnym przeciwstawieniem się próbom nuklearnym na Ocenie Spokojnym. W praktyce, od lat 90, współpraca w ramach ANZUS odbywa się tylko pomiędzy Australią i Stanami Zjednoczonymi.

Wojna w Wietnamie (1945 - 1954)

Głównymi stronami konfliktu były z jednej strony Demokratyczna Republika Wietnamu ( wspierana przez inne kraje komunistyczne) oraz kontrolowane prze to państwo organizacje komunistyczne w Wietnamie Południowym, Laosie i Kambodży. Z drugiej strony stała Republika Wietnamu i wspierająca ją międzynarodowa koalicja obejmująca USA i ich sojuszników - Koreę Płd, Tajlandię, Australię, Nową Zelandię i Filipiny. Stroną konfliktu były również Kambodża i Laos. Walki toczyły się na terytorium Wietnamu Płd, Laosu i Kambodży. Amerykańskie naloty bombowe objęły także terytorium Wietnamu Płn. Do wojny doszło, gdy w USA przyjęto „teorię domina”, która zakładała, że państwa komunistyczne (ZSRR i CHRL) będą dążyć do opanowania krajów Trzeciego Świata poprzez atakowanie państw sąsiadujących z już opanowanymi. Z tej przyczyny - gdy Wietnam Płn zaczął aktywnie wspierać lewicową partyzantkę na południu - w Waszyngtonie podjęto decyzję o przyjściu rządowi w Sajgonie z pomocą. Z biegiem czasu instruktorów wojskowych zastąpiły regularne oddziały amerykańskich sił zbrojnych, by w szczytowym okresie ( 1968r.) zmasować w Wietnamie ponad 500 tys żołnierzy amerykańskich. Na skutek ogromnych strat ponoszonych przez wojska amerykańskie i coraz większego oporu społeczeństwa USA, za prezydentury Richarda Nixona podjęto decyzję o „ wietnamizacji” wojny i wycofaniu z konfliktu, co nastąpiło w roku 1972. Dobrze uzbrojona, ale źle wyszkolona i zdemoralizowana armia płd - wietnamska stawiała opór do wiosny 1975 r., kiedy to w ciągu kilku miesięcy została pobita przez słabsze siły z północy. Wojna zakończyła się bezspornym zwycięstwem komunistów i zjednoczeniem Wietnamu. Wietnam podzielono wg 17 równoleżnika na płn Demokratyczną Republikę Wietnamu (w istocie komunistyczną) oraz Republikę Wietnamu (znaną jako Wietnam Południowy).

ZSRR zrzeka się roszczeń terytorialnych wobec Turcji i Finlandii

Roszczenia terytorialne wobec Turcji ( zagarnięcie cieśnin Bosfor i Dardanele)

Finlandia: straciła bazę wojskową koło Helsinek, część Kareli na rzecz ZSRR ( Reparacje)

Austriacki traktat państwowy

Podpisany 15 V 1955 r. w Wiedniu przez Austrię USA, Wielką Brytanię, Francję i ZSRR. Likwidował on stan prawno - polityczny w jakim znalazła się Austria po Anschlussie ( koncepcja polityczna niemieckich i wielkoniemieckich nacjonalistów austriackich powstała po upadku monarchii austro - węgierskiej w 1918 dot wcielenia Austrii do Niemiec urzeczywistniona przez hitlerowskie Niemcy 1938) i okupacji przez 4 mocarstwa
( 1945 - 1955). Na jego mocy Austria odzyskała suwerenność państwową oraz granice z 1938, z jej terytorium wycofane zostały radzieckie wojska okupacyjne. Traktat zakazywał Austrii politycznego i gospodarczego zjednoczenia z Niemcami w przyszłości. Podpisanie traktatu przez ZSRR, poprzedzone rokowaniami moskiewskimi w IV 1955, uzależnione było od proklamowania przez Austrię wieczystej neutralności ( uchwalona przez parlament 26 X 1955 r.) oraz zobowiązania się do nie zawierania sojuszy wojskowych i nie utrzymywania na swoim terytorium obcych baz wojskowych.

Zakończenie przez ZSRR stanu wojny z Niemcami i podpisanie układu z RFN (1955)

Rząd ZSRR 25 marca 1954 ogłosił , że NRD uzyskała suwerenność a 25 stycznia 1955 r. zadekretowano zakończenie stanu wojny z Niemcami. We wrześniu 1955 r. kanclerz RFN Konrad Adenauer złożył oficjalną wizytę w ZSRR. Oba państwa uznały się wzajemnie i nawiązały ze sobą stosunki dyplomatyczne. Jednocześnie RFN formalnie uznała zmiany graniczne jakie nastąpiły po wojnie w Europie i zobowiązała się do ich poszanowania. Jednakże jednocześnie oświadczyła, iż nie zamierza przestać dążyć do powrotu do granic sprzed wojny. Dopiero 12 sierpnia 1970 r. kanclerz Brandt podpisał układ o wzajemnych stosunkach RFN z ZSRR, w którym rząd RFN zapewnił, iż uznaje granice powojenne w Europie i nie dąży do ich podważenia.

Spotkanie na szczycie w Genewie 1955 r.

Pierwsze od zakończenia II wojny światowej spotkanie szefów rządów USA, ZSRR, wielkiej Brytanii i Francji. Miała położyć kres zimnej wojnie, trwającej od marca 1947 r. Konferencja odbywała się w klimacie znaczącego odprężenia w stosunkach pomiędzy Wschodem a Zachodem, przebiegała bowiem po śmierci Stalina, zakończeniu wojny koreańskiej i podpisaniu traktatu państwowego w spawie Austrii. Miała doprowadzić do zakończenia wyścigu zbrojeń, zakazu użycia broni atomowej oraz rozwiązania problemu Niemiec i bezpieczeństwa europejskiego. Chociaż nie przyniosła konkretnych rozstrzygnięć politycznych, to przyczyniła się do zmniejszenia napięcia pomiędzy blokami mocarstw ( tzw Ruch Genewy). Dopiero proces pierestrojki, uzyskanie niezależności przez państwa satelickie ZSRR i zmiany ustrojowe w krajach bloku Wschodniego stworzyły szanse na bardziej konstruktywne rozwiązywanie problemów międzynarodowych.

RFN przyjęte do Unii Zachodnioeuropejskiej 1954 i NATO 1955

Unia Zachodnioeuropejska powstała 5 maja 1955. Zalążkiem jej był Traktat Brukselski, który został zawarty 17 marca 1948 r. przez Belgię, Francję, Luksemburg i Wielką Brytanię i dotyczył wzajemnej pomocy wojskowej oraz współpracy ekonomicznej i kulturalnej. 23 października 1954 zawarto układy paryskie podpisane przez WB, Belgię, Francję, Holandię, Kanadę, Luksemburg, USA oraz Włochy i RFN ( m.in. włączały RFN do NATO). Poprzez poszerzenie składu państw - członków brukselskiego paktu o Włochy i RFN powstała Unia Zachodnioeuropejska. Od roku 1989 do Unii należą Hiszpania i Portugalia a od 1995 r Grecja. Przystąpienie Niemiec Zachodnich do NATO 6 maja 1955 r. odbywało się w kontekście zarówno konfliktu Wschód - Zachód, jak i projektu integracji europejskiej. Druga tura rozszerzania NATO, dzięki której Republika Federalna Niemiec stała się 15 członkiem Sojuszu, była ważnym krokiem w powojennej odbudowie kraju i utorowała drogę do odgrywania przez Niemcy znaczącej roli w obronie Europy Zachodniej podczas zimnej wojny.

Wizyta Chruszczowa w USA 1959 r.

Po tej wizycie rosyjski dygnitarz postanowił upowszechnić w ZSRR uprawę kukurydzy, która miała być wykorzystywana jako roślina pastewna, obsiano tym zbożem ok. 37 mln hektarów, jednak ten eksperyment zakończył się klęską, gdyż w zimnych i często podmokłych rejonach plony kukurydzy okazały się bardzo słabe.

Powstanie Układu Warszawskiego 1955

Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, europejski sojusz wojskowo - polityczny ZSRR i państw od niego uzależnionych. Podpisany 14 maja 1955 w Warszawie przez Albanię ( wystąpiła w 1968), Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR. Wszedł w życie 6 czerwca 1955 r. Podpisanie Układu Warszawskiego było reakcją na powstanie NATO i remilitaryzację RFN ( przyjętej do NATO w 1955). Celem wewnętrznym sojuszu było ujednolicenie struktur wojskowych i podporządkowanie ich ZSRR oraz usankcjonowanie obecności wojsk radzieckich na terytorium NRD, Polski, Rumunii i Węgier. Układ miał obowiązywać 20 lat z automatycznym przedłużeniem o 10 lat, o ile żadna ze stron go nie wypowie. W 1975 r. przedłużono go o 10 lat, a w 1985 o dalsze 20 lat.

Główne organy - Doradczy Komitet Polityczny i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych ( z siedzibą w Moskwie) - były przez cały czas istnienia sojuszu podporządkowane ZSRR i kierowane przez dowódców radzieckich. W ramach układu doszło w 1968 r. do inwazji Czechosłowacji, w której nie wzięła udziału tylko Rumunia. W wyniku rozpadu bloku socjalistycznego w Europie (1989) nastąpiło formalne rozwiązanie układu na posiedzeniu w Pradze 1 lipca 1991 r.

II kryzys berliński i powstanie muru berlińskiego (1958 - 1961)

W 1953 r. w Berlinie odbywały się strajki i demonstracje skierowane przeciwko władzom wschodnioniemieckim, wywołane zaostrzeniem polityki stalinowskiej i wprowadzeniem podwyższonych norm produkcyjnych dla robotników. Zakończyły się masowymi aresztowaniami. Kolejny kryzys ( 1958) wiązał się z odrzuceniem przez aliantów propozycji ZSRR przekształcenia Berlina Zachodniego w wolne, zdemilitaryzowane miasto.

Masowa emigracja obywateli NRD do Berlina Zachodniego spowodowała zamknięcie przejść w Berlinie ( 1961) i powstanie muru berlińskiego. Alianci zachodni zareagowali jedynie notą protestacyjną (1961). Napięcie polityczne wokół Berlina trwało do momentu rozpoczęcia procesu jednoczenia Niemiec w 1989 r.

Mur berliński - system umocnień i zapór o dł 45, 1 km ( mur betonowy, okopy, druty kolczaste, miny) oddzielający stolicę Niemieckiej Republiki Demokratycznej - Berlin Wschodni od Berlina Zachodniego.

Wybudowany w 1961 r. przez władze NRD, w celu zahamowania fali uciekinierów z kraju. Decyzją zwycięskich mocarstw, po II wojnie światowej Berlin został podzielony, tak jak całe Niemcy, na 4 strefy okupacyjne. Utworzenie w 1949 r. dwóch państw - Republiki Federalnej Niemiec oraz Niemieckiej Republiki Demokratycznej - nie rozwiązało kwestii Berlina Zachodniego, enklawy terytorialnej wewnątrz NRD. Koncentrowały się wokół niego konflikty. Mur berliński był jednym z symboli zimnej wojny i podziału Niemiec. Jego obalenie, które trwało od listopada 1989, a zakończyło się oficjalnie 3 października 1990 stało się symbolicznym aktem końca podziałów w Europie i zjednoczenia Niemiec.

Kubański kryzys rakietowy 1963 r.

Stan zagrożenia konfliktem między 2 supermocarstwami dysponującymi bronią atomową - ZSRR i USA, który miał miejsce w dniach 15 - 28 października 1962 r. na Kubie. Był spowodowany rozmieszczeniem przez ZSRR na Kubie pocisków balistycznych średniego zasięgu bezpośrednio zagrażających terytorium USA. W odpowiedzi na zagrożenie prezydent USA John F. Kennedy wprowadził kwarantannę morską Kuby ( blokada transportu środków bojowych) i zażądał wycofania rakiet. Potencjalny globalny konflikt nuklearny nabrał realnych kształtów, gdy do Kuby zaczęły się zbliżać radzieckie statki wiozące kolejne materiały militarne. Konflikt został zażegnany, kiedy po żądaniu prezydenta USA, przywódca radziecki Nikita Chruszczow 28 października rozkazał zawrócić statki oraz wyraził zgodę na demontaż wyrzutni rakietowych, w zamian za gwarancję nieagresji USA na Kubę, a także wycofania rakiet amerykańskich z Turcji. Takie rozwiązanie kryzysu wywołało negatywną reakcję Fidela Castro i doprowadziło do przejściowego ochłodzenia stosunków sowiecko - kubańskich. USA w owym czasie nie podał do publicznej wiadomości faktu o wycofaniu przed końcem kwietnia 1963 r. swoich rakiet („Jupiter”) z Turcji, co pozwoliło Chruszczowi zachować honor na arenie międzynarodowej, jednak w międzyczasie osłabiło znaczenie jego pozycję polityczną w kraju.

Konsekwencją zagrożenia katastrofą atomową było uruchomienie gorącej linii telefonicznej w 1963 r. między przywódcami supermocarstw, aby w przyszłości móc się w łatwiejszy sposób uporać z potencjalnymi konfliktami.


Powstanie gorącej linii Moskwa - Waszyngton (1963)

Konsekwencją zagrożenia katastrofą atomową było uruchomienie gorącej linii telefonicznej w 1963 r. między przywódcami supermocarstw, aby w przyszłości móc się w łatwiejszy sposób uporać z potencjalnymi konfliktami.

Układ ZSRR - RFN

Podpisany 12 sierpnia 1970 r. w Moskwie mający istotne znaczenie dla normalizacji stosunków RFN z krajami socjalistycznymi.

Zapoczątkował politykę odprężenia i stworzył sprzyjające warunki do zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. ( 1973 - 1975)

Składał się z wstępu i 5 artykułów określających stosunek stron do problemów politycznych w Europie.

Zawierał deklaracje : stosowania we wzajemnych stosunkach zasad Karty Narodów Zjednoczonych, załatwiania spraw spornych na drodze pokojowej i powstrzymywania się od groźby użycia siły lub jej stosowania. RFN zobowiązała się do poszanowania integralności terytorialnej wszystkich granic europejskich, w tym zachodniej granicy PRL i granicy RFN - NRD, a także do nie wysuwania w przyszłości roszczeń terytorialnych. Układ ratyfikowano 17 maja 1972 r.

Układ RFN - PRL

Układ o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków podpisany w Warszawie 1970 r. ratyfikowany w 1972 r. RFN uznała zachodnią granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej; obie strony stwierdziły nienaruszalność granic i poszanowanie integralności terytorialnej, zrzekły się stosowania przemocy lub groźby jej użycia we wzajemnych stosunkach.

Układ RFN - NRD

Układ między Niemiecką Republiką Demokratyczną a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków podpisany 21 grudnia 1972 r. w Berlinie, wszedł w życie 21 czerwca 1973 r.

Układ ten stanowił część układów normalizacyjnych państw Europy Wschodniej z RFN i opierał się na uznaniu realiów polityczno - terytorialnych ukształtowanych w wyniku II wojny światowej. Ważną kwestią w układzie NRD - RFN było ich wzajemne uznanie międzynarodowe.

Układ CSRS - RFN

Układ między Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną a Republiką Federalną Niemiec o wzajemnych stosunkach podpisany 11 grudnia 1973 r. w Pradze, wszedł w życie 19 lutego 1974 r.

Był ostatnim z układów normalizacyjnych, które państwa Europy Wschodniej w pierwszej połowie lat 70 podpisały z RFN. Uregulował między CSRS a RFN kwestie obywatelstwa, odszkodowań i ścigania zbrodni wojennych. W sprawie wspólnej granicy oba państwa potwierdziły jej nienaruszalność i oświadczyły, że nie wnoszą wobec siebie żadnych roszczeń terytorialnych zarówno teraz jak i w przyszłości

Zakończenie wojny w Wietnamie 1973 r. zjednoczenie 1975 r.

Porozumienie między Sajgonem i Wietnamem. Ostateczne pogwałcenie porozumienia i wkroczenie USA do Wietnamu/ 27 stycznia 1973 r. w Paryżu amerykański sekretarz stanu Henry Kissinger i jeden z czołowych polityków Demokratycznej Republiki Wietnamu, Le `duc Tho, podpisali w imieniu swych rządów Sajgonu, oraz Tymczasowego Rządu Rewolucyjnego Republiki Wietnamu Południowego, porozumienie w sprawie zakończenia wojny i przywrócenia pokoju w Wietnamie.

Było to porozumienie - poddanie się i sankcjonowało obecność podległej Demokratycznej Republice Wietnamu armii na Południu i obiecując ewakuację wojsk SEATO w ciągu 60 dni co zostało dotrzymane. Jednak wolne wybory pod międzynarodową kontrolą okazały się martwe wobec inwazji północy na Południe. Inwazja ta została poprzedzona oskarżeniami Sajgonu o złamaniu porozumienia „301 tysięcy razy”

Obietnica Nixona, że USA zareaguje na każde pogwałcenie porozumień nie zostały zrealizowane. Kongres USA zredukował a później wstrzymał zagwarantowaną w Paryżu pomoc dla Sajgonu. Była to rozgrywka między kongresem, a Prezydentem. Wobec tego faktu wojna południa zmuszone zostały do prowadzenia „biednej wojny”, której wynik był przesądzony. Jednak były i takie oddziały jak 18 Dywizja pod Xuan Loc, które walczyły do końca. Waszyngton ewakuował urzędników amerykańskich i część zaprzyjaźnionych Wietnamczyków z dachu ambasady USA w Sajgonie.

30 kwietnia 1975 r. czołgi rozbiły bramę pałacu prezydenckiego, a ostatni szef południowowietnamskiego państwa, generał Dong Van Minh został aresztowany. Poprzednik jego zdążył odlecieć na Tajwan Amerykanie opuścili swojego sojusznika i małego sprzymierzeńca.

Akt Końcowy KBWE 1975 r.

Zwany Wielką Kartą Pokoju, dokument przyjęty na zakończenie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w 1975 r. w Helsinkach. Podpisany przez wszystkie z wyjątkiem Albanii państwa europejskie (33) oraz USA i Kanadę. Nie była umowa w rozumieniu prawa traktatowego, stanowił uroczystą deklarację intencji o znaczeniu politycznym i moralnym, wyrażał wolę współdziałania państw w podzielonej na dwa ideologiczne bloki Europie.

W części I Aktu, obejmującej zagadnienia bezpieczeństwa, znalazła się m.in. Deklaracja zawierająca następujące zasady, na których miały opierać się stosunki międzynarodowe:

  1. suwerenna równość i poszanowanie praw wynikających z suwerenności, powstrzymywanie się od groźby użycia siły lub jej użycia;

  2. naruszalność granic;

  3. integralność terytorialna państw;

  4. pokojowe załatwianie sporów;

  5. nieingerencja w sprawy wewnętrzne;

  6. poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, włączając w to wolność sumienia, myśli, religii i przekonań;

  7. równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia;

  8. współpraca między państwami, wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego.

Do części I włączono też dokument o środkach budowania zaufania i niektórych aspektach bezpieczeństwa i rozbrojenia. Wyrażał on wolę redukowania konfrontacji militarnej na rzecz odprężenia, rozbrojenia i bezpieczeństwa.

Część II dotyczyła współpracy w zakresie gospodarki, nauki, techniki oraz ekologii, a część III współpracy w dziedzinie humanitarnej:

  1. kontaktów między między ludźmi - poszerzenia zakresu ich swobody;

  2. informacji - poprawy stanu jej rozpowszechnienia i wymiany;

  3. współpracy i wymiany w dziedzinie kultury oraz oświaty.

Poszczególne części Aktu określano mianem „koszyków” problemów.

Dozbrajanie się ZSRR i ekspansja w Trzecim Świecie

W 1954 r. ZSRR wszedł w posiadanie „superbomby”. W roku 1957 r. ZSRR wystrzelił pierwszego satelitę na orbitę okołoziemską. Osiągnięcie duże z punktu widzenia techniki, ale wielokrotnie większe z punktu widzenia wojskowego. Pokazali światu, że mają rakiety o zasięgu międzykontynentalnym, zdolne zagrozić bezpośrednio terytorium USA. Jednak samych rakiet było bardzo niewiele, do rozwiązania była jeszcze cała masa problemów technicznych z łącznością, naprowadzeniem, kontrolą itp.

Podczas zimnej wojny jedną z kart przetargowych był arsenał atomowy. Mocarstwa atomowe prześcigały się w wyścigu zbrojeń, a co za tym idzie dokonywały również próbnych detonacji. Największą do tej pory zdetonowaną bombą atomową była Car Bomba.

Została zdetonowana 30 X 1961 r. na wyspie Nowa Ziemia, położonej na Morzu Arktycznym. Zdetonował ją radziecki strategiczny samolot bombowy dalekiego zasięgu TU-95 z wysokości ok. 10 tys km. Bomba miała ok. 8 metrów długości i 2 metry szerokości oraz ważyła 27 ton.

Była trójstopniową bombą termojądrową. Wg pierwotnych zamierzeń miała mieć moc 150 megaton. Wg radzieckich analiz zdetonowanie takiej bomby na Nowej Ziemi mogło objąć skażeniem pas 1.000 km i wiązałoby się z ewakuacją takich miast jak Workuta czy Norlysk. Chcąc uniknąć ewakuacji moc bomby zmniejszono do 58 megaton co i tak odpowiadało ok. 1% mocy Słońca, dziesięciokrotności łącznej energii wszystkich broni użytych podczas II wojny światowej.

Interwencja ZSRR w Afganistanie 1979 r.

Pomimo licznych prób, Afganistan nigdy nie został w pełni skolonizowany przez żadne mocarstwo europejskie. Panujący od 1919 roku król Amanullah podjął próbę wprowadzenia reform. W 1923 roku wprowadził konstytucję, powszechną edukację i zniósł niewolnictwo.
Amanullah został w 1929 roku obalony w wyniku spisku konserwatystów. Po kilku miesiącach zamętu, władzę przejął jego krewny, Mohammed Nadir Szach. Gdy ten zmarł w 1933 roku, na tronie zasiadł jego syn, Mohammed Zahir Szach i panował do 1973 roku.
Pod rządami Mohammeda Zahir Szacha usiłowano unowocześnić Afganistan, bez naruszania pozycji monarchy. W roku 1949 odbyły się pierwsze wybory do parlamentu, choć z powodu zakazu działalności partii politycznych miał on niewielkie znaczenie.
W polityce zagranicznej Afganistan deklarował swoją neutralność, choć w praktyce zacieśniał konktakty polityczne, gospodarcze i wojskowe ze Związkiem Radzieckim. W latach 1953-1963 premierem Afganistanu był stryjeczny brat króla, Mohammad Daud. Prowadził on politykę modernizacji i inicjował proces emancypacji kobiet.
Popularność Mohammada Dauda spowodowała, że król Mohammad Zahir Szach, w obawie o własną pozycję, odsunął go od sprawowania władzy. Zapowiedziano jednak kontynuowanie reform, a w 1964 roku zezwolono na istnienie partii politycznych. Skorzystali z tego komuniści afgańscy, którzy ogłosili powstanie Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu (LDPA), na czele której stanął Nur Muhammad Taraki.
Wybrany w 1965 roku parlament był zdominowany przez konserwatystów, było to wygodne dla króla Mohammada Zahir Szacha. Nie był on zainteresowany w kontynuowaniu reform mogących potencjalnie osłabić jego władzę. W roku 1971 katastrofalna susza spowodowała śmierć setek tysięcy ludzi. Przyczyniło się to do wzrostu nastrojów antymonarchistycznych.


Powstanie Republiki Afganistanu
17 lipca 1973 roku, król Mohammad Zahir Szach został obalony. Afganistan proklamowano republiką, a prezydentem został Mohammad Daud. Nowe władze podjęły ambitny program reform w zakresie stosunków własnościowych, prawa, oświaty i emancypacji kobiet. W 1974 roku fundamentaliści podjęli próbę przewrotu mającego doprowadzić do powstania republiki islamskiej. Również Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu, która początkowo udzieliła Mohammadowi Daudowi poparcia, stopniowo przeszła do opozycji.
W roku 1978 Mohammad Daud podjął próbę likwidacji Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu. Czołowi działacze lewicy, m.in. Nur Muhammad Taraki i Babrak Karmal, zostali aresztowani. W odpowiedzi, doszło do wybuchu 27 kwietnia 1978 roku, tzw. rewolucji kwietniowej, kierowanej przez Hafizullaha Amina. 28 kwietnia Mohammad Daud został zamordowany, a Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu przejęła władzę.
Po przejęciu władzy, w łonie Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu rozpoczęły się ostre walki frakcyjne. Kilka miesięcy po rewolucji kwietniowej, część czołowych działaczy została wysłana na stanowiska ambasadorów. Po pewnym czasie zostali oni oskarżeni o przygotowywanie spisku. Część z nich została aresztowana, a część wybrała emigrację.
Nowa władza podjęła szeroko zakrojone reformy: zakazano kupowania żon, zrównano prawa kobiet i mężczyzn, rozpoczęto akcję zwalczania analfabetyzmu i reformę rolną. Zmiany te wywołały szok społeczeństwa przywiązanego do tradycji i religii. Jesienią 1978 roku rozpoczęli serię wystąpień antyrządowych. W marcu 1979 roku w Heracie wybuchło powstanie, które zostało krwawo stłumione (40 tysięcy ludzi zginęło lub zostało rannych).

Powstańcy przeciwko władzy komunistów w Kabulu nazwani zostali przez prasę światową "mudżahedinami". Słowo to oznacza uczestnika świętej wojny - dżiahdu (jihad). Według Rosjan byli to "basmacze" (bandyci) lub duszmani (wrogowie). Mudżahedini otrzymywali wsparcie z Pakistanu, Arabii Saudyjskiej, Egiptu i innych państw islamskich.
Po wybuchu powstania, Nur Muhammad Taraki zwrócił się do Związku Radzieckiego z prośbą o pomoc wojskową. Pomimo podpisania 5 grudnia 1978 roku układu o przyjaźni i współpracy, który zakładał taką ewentualność, Moskwa odmówiła.
Wiosną i latem 1979 roku nasilała się w kierownictwie Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu walka o władzę. 14 września 1979 roku Nur Muhammad Taraki zginął z rozkazu Hafizullaha Amina, który dwa dni później ogłosił się nowym prezydentem.
Nowy prezydent zaostrzył represje wobec opozycji. Rozpoczął także czystkę w szeregach Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu w celu usunięcia zwolenników Nur Muhammada Tarakiego. Odrzucił też radzieckie rady, dotyczące polityki wewnętrznej.


Interwencja radziecka w Afganistanie
W wyniku rozszerzającego się powstania, jesienią 1979 roku rząd w Kabulu kontrolował zaledwie jedną trzecią terytorium kraju. Wraz z rewolucją islamską w sąsiednim Iranie, wpłynęło to na zmianę stanowiska władz Związku Radzieckiego, które obawiało się utraty pozycji w Afganistanie. Ponownie zaczęto rozważać możliwość interwencji w Afganistanie, oraz usnięcia Hafizullaha Amina i zastąpieniem go kimś bardziej zaufanym.
Decyzja o interwencji radzieckiej w Afganistanie zapadła 12 grudnia 1979 roku. Podjęło ją gremium w składzie: Leonid Breżniew (sekretarz generalny KPZR), marszałek Dmitrij Ustinow (minister obrony), Andriej Gromyko (minister spraw zagranicznych) i Jurij Andropow (przewodniczący KGB).

Do przeprowadzenia interwencji w Afganistanie wyznaczono oddziały 40 Armii stacjonującej w radzieckiej Azji Środkowej, wsparte dywizją spadochroniarzy i oddziałami komandosów (tzw. Specnaz). Interwencja rozpoczęła się w nocy z 24 na 25 grudnia 1979 roku. Radzieccy spadochroniarze opanowali lotniska w Kabulu i Bagramie, a kilka godzin później granicę przekroczyły dwie radzieckie dywizje zmotoryzowane.
27 grudnia 1979 roku oddział komandosów KGB rozpoczął operację "Sztorm 333". W ciągu kilku godzin komandosi i spadochroniarze opanowali Kabul, a następnie zaatakowali pałac prezydencki. W trakcie walk, Hafizullah Amin został zastrzelony.

Przebywający w Związku Radzieckim Babrak Karmal został ogłoszony 28 grudnia nowym prezydentem Afganistanu. Wygłosił on radiowe przemówienie, w którym obiecał zaprzestanie represji, demokratyzację, poszanowanie prawa własności i wolności osobistych.
Jednocześnie, kolejne oddziały radzieckie przybywały do Afganistanu. Ich celem było opanowanie głównych szlaków komunikacyjnych oraz zamknięcie granicy z Pakistanem, przez którą mudżahedini ostrzymywali dostawy broni.

Skutki radzieckiej interwencji w Afganistanie
Pomimo obietnic nowego rządu, interwencja Związku Radzieckiego w Afganistanie spowodowała wzrost aktywności mudżahedinów. Również na arenie międzynarodowej miała ona poważne skutki. ONZ potępiła radziecką inwazję. Stany Zjednoczone poparły mudżahedinów. Ponadto, 61 państw, w tym Stany Zjednoczone, Chiny, RFN i Japonia, zbojkotowały Igrzyska Olimpijskie w Moskwie w 1980 roku.

Wojna domowa w Afganistanie była konfliktem przewlekłym i brutalnym - po obu stronach. Pomimo stosowania nowoczesnego sprzętu bojowego, wojska radzieckie i rządowe nie były w stanie osiągnąć zwycięstwa. Z powodu ponoszonych strat i braku perspektyw zwycięstwa Radziecka interwencja w Afganistanie zyskała miano "radzieckiego Wietnamu".
W trakcie wojny śmierć poniosło ponad milion obywateli Afganistanu. Ciężar wojny przyczynił się do upadku Związku Radzieckiego, którego straty wynosiły: 14,5 tysiąca zabitych i 470 tysięcy rannych i chorych.
Radziecka interwencja w Afganistanie zakończyła się 15 lutego 1989 roku. Nie zakończyło to jednak wojny domowej w Afganistanie, która trwa do dziś.


Instalacja rakiet SS 20 (wielogłowicowe) przez ZSRR

Rakiety SS-20, radzieckie rakiety przenoszące broń jądrową wycelowane w miasta zachodnioeuropejskie, za których pomocą ZSRR w latach 70. próbował prowadzić politykę zastraszania państw europejskich.

W latach 1977 -1978 Rosjanie rozmieścili w Europie swoje rakiety SS - 20 Były to rakiety wielogłowicowe średniego zasięgu wystrzeliwane z wyrzutni ruchomej. To posunięcie spotkało się z ostrym przyjęciem przez USA. Kongres odmówił ratyfikacji układu SALT II. Chcąc utrzymać równowagę w Europie prezydent USA Carter, prezydent Francji Giscard d'Estaing, kanclerz RFN H. Schmidt oraz premier brytyjski Callaghan podczas obrad w Gwadelupie 6 stycznia 1979 r. zdecydowali o rozmieszczeniu w Europie 464 nowoczesnych pocisków manewrowych BGM - 109 Tomahawk i 108 pocisków balistycznych MGM - 31 Pershing. Decyzja ta połączona była z ofertą niezwłocznych rozmów rozbrojeniowych na temat broni średniego zasięgu. Gospodarka radziecka nie była w stanie w tak krótkim czasie wyprodukować porównywalnej broni. W rezultacie ZSRR musiał albo powrócić do polityki odprężenia i wycofać rakiety SS - 20, albo pogodzić się z tymczasową przewagą militarną NATO i jednocześnie uruchomić ogromne środki finansowe, konieczne do technologicznego współzawodnictwa z Zachodem.

Era Reagana

Ronald Wilson Reagan (ur. 6 lutego 1911 w Tampico, zm. 5 czerwca 2004 w Bel Air) - 40. prezydent USA (1981-1989)

Początkowo poglądy Reagana były bliskie demokratom. Wspierał Franklina D. Roosevelta oraz jego Nowy Ład (New Deal). W okresie powojennym zaczął jednak wspierać politycznie i współpracować z republikanami. Działał publicznie. Został przewodniczącym Amerykańskiego Stowarzyszenia Aktorów. Kiedy w USA rozpoczęło się tropienie działalności antyamerykańskiej (Czerwona panika), Reagan był jednym z głównych działaczy ruchu mającego ujawnić komunistyczne wpływy w Hollywood. Nigdy nie poparł jednak delegalizacji Amerykańskiej Partii Komunistycznej uważając taki zakaz za przeciwstawienie się amerykańskiej idei wolności. Twierdził, że komunizm można zwalczyć bez użycia siły, jedynie wspierając amerykańską wolność. Amerykański koncern General Electric sponsorował cykl antykomunistycznych odczytów Reagana, z których część transmitowano w radiu. Stał się jednym z filarów ruchu antykomunistycznego z lat 50. Kiedy w roku 1964 odbywały się wybory prezydenckie, uczestniczył w kampanii wyborczej republikanina Barry'ego Goldwatera.

Sporą część pierwszej kadencji Reagan poświęcił na poprawienie wydajności amerykańskiej gospodarki, którą trapiło połączenie inflacji z recesją (tzw. stagflacja). Podejście Reagana opierało się na zwiększaniu wydatków publicznych oraz zmniejszaniu podatków w celu pobudzania inwestycji. Początkowy wzrost wydatków na zbrojenia doprowadził do znacznego wzrostu długu publicznego. W ciągu dwóch kadencji dług publiczny rządu USA zwiększył się trzykrotnie. Przy wzroście wspomnianego długu publicznego oraz związanych ze szczytem zimnej wojny i wyścigu zbrojeń wydatków zbrojeniowych co przyniosło rekordowy poziom wzrostu 6% PKB, napędzana m.in. zamówieniami wojskowymi i powstającymi dzięki nim nowym technologiom, gospodarka amerykańska osiągnęła przez pewien czas nigdy wcześniej, ani już nigdy później (reaganomics), bliska była stosowanemu w tym samym czasie w Zjednoczonym Króle, nie notowane tempo rozwoju. Cała polityka gospodarcza Reagana, nazywana czasem reaganomikąstwie thatcheryzmowi.

Reagan miał również negatywny stosunek do przeceniania roli związków zawodowych. 5 sierpnia 1981 roku nakazał natychmiastowe zwolnienie z pracy za naruszenie prawa pracy wobec 11 359 strajkujących kontrolerów lotu, którzy odmówili przerwania strajku i powrotu do pracy. Władze były zmuszone zastąpić ich czasowo wojskowymi kontrolerami lotów.

Reagan popierał wszelkie ruchy antykomunistyczne. Mimo akcentowania wartości demokratycznych USA udzielało w Ameryce Łacińskiej wsparcia wielu dyktatorom, którzy często łamali prawa człowieka walcząc z marksistowską partyzantką ale też dla swoich partykularnych interesów -czynił to jednak w imię nadrzędnej według niego walki ze światowym komunizmem. W krajach rządzonych przez lewicowe władze Reagan wspierał prawicowe grupy zbrojne. W roku 1983 Reagan wysłał żołnierzy U.S. Army do Grenady, aby obalili radykalnie lewicowy rząd, zapobiegając powstaniu "nowej Kuby". Z drugiej strony krytyka poczynań republikańskiej administracji doprowadziła do powołania Amerykańskiej Agencji do Spraw Rozwoju Międzynarodowego (United States Agency for International Development), która miała wspierać rozwój demokracji w Ameryce Łacińskiej.

Wiosną roku 1983 Reagan wysłał oddziały amerykańskich Marines do Libanu, który rozdzierała w tym czasie wojna domowa. Plany pokrzyżowali mu islamscy terroryści wspierani przez Iran. Do amerykańskich koszar wdarła się ciężarówka wypełniona materiałami wybuchowymi. Potężna eksplozja odebrała życie 241 żołnierzom USA. Reagan chcąc uniknąć potencjalnie nieuchronnych dalszych strat i reakcji na nie opinii publicznej w Ameryce wycofał wojska z Libanu.

Reagan stworzył kilka chwytliwych określeń; 8 marca 1983 roku prezydent nazwał ZSRR imperium zła.

Podczas wizyty w Zachodnich Niemczech w 1987 roku przemawiał pod murem berlińskim (przed Bramą Brandenburską). Wezwał wtedy przywódcę ZSRR Michaiła Gorbaczowa do zniszczenia tego fizycznego symbolu żelaznej kurtyny, oddzielającej kraje kapitalistyczne od komunistycznych słowami:

Panie Gorbaczow, niech pan zburzy ten mur!

Wielu historyków uważa, że Reagan przyczynił się decydująco do przegranej ZSRR; inni sądzą, że komunistyczne imperium upadło pod własnym ciężarem. Na pewno ogromne znaczenie miało narzucenie przez prezydenta USA tempa wyścigu zbrojeń, w tym zwłaszcza wprowadzenie do użytku nowych zaawansowanych technologii i rozpoczęcie prac badawczo-konstrukcyjnych nad nowymi rodzajami broni. Jednym z najbardziej znanych projektów Reagana było rozpoczęcie programu rozwoju strategicznego - narodowego systemu obrony antybalistycznej pod nazwą Strategic Defense Initiative (SDI). Emanacją idei SDI, było zadane 23 marca 1983 w trakcie telewizyjnego Orędzia do Narodu retoryczne pytanie:

Czyż nie byłoby lepiej ratować życie ludzi, zamiast mścić ich śmierć?

Poglądy i zasady, którymi kierował się Reagan podczas swojej prezydentury:

Najważniejsze poczynania Reagana:

Reagan wspierał dążenia Polaków do obalenia komunizmu zarówno ze względu na Polonię amerykańską, jak i na znaczenie tego ruchu w konfrontacji z ZSRR. Za jego zgodą CIA przekazywała polskim opozycjonistom fundusze na walkę z władzami komunistycznymi. Po wizycie w Polsce Jana Pawła II w 1979 i strajkach sierpniowych w 1980 opozycja zyskała siłę i władze zostały zmuszone do podpisania porozumienia z nowo powołanym związkiem Solidarność. Reagan wspierał też akcję pomocy dla działaczy ruchu Solidarności po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, a także doprowadził do nałożenia na Polską Rzeczpospolitą Ludową sankcji gospodarczych.

Sankcje pogłębiły kryzys gospodarczy w Polsce: zadłużona gospodarka nie była w stanie uzyskać wystarczającej ilości dolarów na spłacanie zaciągniętych w tej walucie kredytów. Dobra importowane stały się w kraju zupełnie niedostępne. Zachodnie towary sprzedawano jednak w sklepach sieci Pewex za dolary i inne waluty wymienialne. Na wiele podstawowych towarów wprowadzono kartki. Kryzys zmusił polskie władze do reform, co wkrótce po zakończeniu kadencji Reagana doprowadziło do obrad Okrągłego Stołu i przekształcenia Polski w kraj demokratyczny o gospodarce wolnorynkowej. W tym czasie również ZSRR pogrążył się w kryzysie i rozpadł ostatecznie 3 lata po zakończeniu rządów Reagana.

W roku 1990 Reagan jako były prezydent przyjechał do Polski i wygłosił 15 września przemówienie w Stoczni Gdańskiej. W 1994 roku przyznano mu Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta KrakowaW uznaniu tych zasług prezydent Lech Kaczyński w lipcu 2007 przyznał pośmiertnie Ronaldowi Reaganowi Order Orła Białego.

Era Breżniewa

Leonid Iljicz Breżniew (ros. Леонид Ильич Брежнев; ur. 1 stycznia 1907 [19 grudnia 1906 st.st.] w Kamienskiem ob. Dnieprodzierżyńsk, zm. 10 listopada 1982 w Moskwie) - działacz Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i polityk ZSRR.

Po zakończeniu wojny, w 1946 roku został pierwszym sekretarzem Zaporoskiego Komitetu Obwodowego Komunistycznej Partii Ukrainy, a później Dniepropietrowskiego Komitetu Obwodowego KP Ukrainy. W latach 1950-1952 był pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Mołdawii, a w latach 1953-1954 zastępcą naczelnika Zarządu Politycznego Marynarki Wojennej ZSRR. W 1954 roku został drugim, a w 1955 roku pierwszym sekretarzem Komunistycznej Partii Kazachstanu.

Na XIX Zjeździe KPZR w 1956 roku został wybrany zastępcą członka Prezydium KC KPZR i sekretarzem KC. Od 1957 roku był członkiem jego prezydium. Za rządów Chruszczowa przewodził grupie działaczy partyjnych niezadowolonych z polityki Chruszczowa.

W 1964 roku stanął na czele pałacowego przewrotu, w wyniku którego Chruszczow został odsunięty od władzy. Breżniew objął wówczas urząd I sekretarza KC KPZR (od 1966 sekretarza generalnego KC KPZR). Funkcję tę pełnił do śmierci w 1982 roku. Współspiskowcy stanęli na czele rządu (Aleksiej Kosygin), dyplomacji (Andriej Gromyko) i ideologii (Michaił Susłow). W polityce wewnętrznej jego rządy charakteryzowało zatrzymanie destalinizacji, rezygnacja z eksperymentów gospodarczych i ustrojowych ery Chruszczowa, walka z antykomunistycznymi dysydentami z użyciem wszystkich środków (rygorystyczna cenzura, powszechna inwigilacja, skrytobójstwa, szpitale psychiatryczne dla opozycjonistów), ukrywanie niepowodzeń i narastających trudności poprzez propagandę. Nie zdecydowano się jednak przywrócić masowego terroru czasów Stalina. Ideologowie ZSRR nazywali państwo Breżniewa takimi określeniami jak "rozwinięte społeczeństwo socjalistyczne" czy "realny socjalizm". Później zaczęto je określać mianem "epoka zastoju".

Oprócz wymienionych funkcji Leonid Breżniew był deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR od piątej do dziesiątej kadencji, deputowanym do Rady Najwyższej Kazachskiej SRR czwartej kadencji, członkiem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR w latach 1965-1977 i jej przewodniczącym w latach 1960-1964 i 1977-1982.

W polityce zagranicznej Breżniew łączył dążenie do ograniczenia "zimnej wojny" (deténte - układy rozbrojeniowe z USA, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) z tłumieniem ruchów antykomunistycznych w państwach socjalistycznych (interwencja w Czechosłowacji 1968) oraz tzw. eksportem rewolucji w Trzecim Świecie (Etiopia, Mozambik, Angola, Gwinea Bissau, Afganistan i inne). Jednocześnie pogorszył stosunki z ChRL, co doprowadziło do krótkotrwałych starć zbrojnych. W 1979 roku rozpoczął interwencję w Afganistanie. Spowodowała ona powstanie antykomunistycznej partyzantki, doprowadziła do przebudzenia islamskiego i narodowego w wielu republikach radzieckich oraz była ostatecznie jedną z przyczyn upadku ZSRR. Sponsorowanie proradzieckich reżimów (Wietnam, Kuba) oraz partii komunistycznych i ruchów lewicowych na całym świecie stało się wielkim obciążeniem dla słabnącej i nieefektywnej państwowej gospodarki planowej. Gospodarka wykazywała coraz niższą stopę wzrostu, coraz trudniej jej było udźwignąć koszty "wyścigu zbrojeń", prestiżowych dokonań (loty kosmiczne, Olimpiada w roku 1980) oraz rozbudzonych apetytów konsumpcyjnych.

Z czasami Breżniewa wiąże się także poczucie bezkarności skorumpowanych i niekompetentnych aparatczyków oraz KGB-istów, którzy patronowali różnym nielegalnym interesom (skorumpowanie rodziny Breżniewa ujawnił jego następca, Jurij Andropow). Sam Breżniew w coraz mniejszym stopniu kontrolował sytuację, gdyż stan jego zdrowia (w tym sprawność umysłowa) stale się pogarszał.

Umarł na zawał serca 10 listopada 1982, w swojej daczy. Breżniew został pochowany pod murami Kremla. W pogrzebie na Placu Czerwonym brały udział delegacje z całego świata. Przybyli m.in. przywódcy Polski - Wojciech Jaruzelski, NRD - Erich Honecker, Bułgarii - Todor Żiwkow, Czechosłowacji - Gustav Husak, Rumunii - Nicolae Ceausescu, Węgier Janos Kadar, Mongolii - Jumdżagijn Cedenbał, Kuby - Fidel Castro, premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher, premier Indii Indira Gandhi, przywódca Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jaser Arafat, wiceprezydent USA George Bush, kanclerz Niemiec Helmut Kohl i kilkadziesiąt innych głów państw i szefów rządów. W skład delegacji PRL, obok gen. Wojciecha Jaruzelskiego wchodził przewodniczący Rady Państwa prof. Henryk Jabłoński, członek Biura Politycznego KC PZPR Józef Czyrek oraz ambasador PRL w ZSRR Stanisław Kociołek.

Jego żona, Wiktoria Pietrowna, zmarła osamotniona w 1995 roku, córka Galina w 1998, syn Jurij (urodzony w 1933) żyje do dziś. Czterokrotnie nagrodzony tytułem Bohatera Związku Radzieckiego (1966, 1976, 1978, 1981) wraz z medalem "Złotej Gwiazdy", tytułem Bohatera Pracy Socjalistycznej (1961).

Stan wojenny w Polsce 1981 r.

Stan wojenny w Polsce, ograniczenie praw obywatelskich wprowadzone w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 w celu zahamowania aktywności społeczeństwa dążącego do gruntownej reformy ustroju społeczno-politycznego PRL. Potwierdzony dekretem Rady Państwa, niezgodnym z konstytucją zabraniającą wydawania dekretów w czasie trwania sesji sejmu.

Przygotowywany od sierpnia 1980, uzasadniany groźbą zamachu stanu i przejęcia władzy przez opozycję skupioną w "Solidarności", załamaniem gospodarki, możliwością interwencji radzieckiej. Organem pełniącym funkcję administratora stanu wojennego w Polsce była Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) z generałem W. Jaruzelskim na czele.

Przepisy stanu wojennego ograniczały podstawowe prawa obywatelskie, wprowadziły m.in. godzinę milicyjną (do maja 1982), zawiesiły działalność organizacji społecznych i związków zawodowych (niektóre rozwiązano, np. "Solidarność", Niezależne Zrzeszenie Studentów, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, ZASP, ZLP, w innych dokonano zmian w kierownictwie, np. w Stowarzyszeniu PAX).

Zmilitaryzowano główne działy gospodarki, zakazano zmian miejsca pobytu, wprowadzono cenzurę korespondencji, tryb doraźny w postępowaniu sądowym. Działaczy Solidarności, opozycji politycznej oraz kilkunastu reprezentantów władzy sprzed sierpnia 1980 internowano (łącznie ok. 10 tys. osób).

Pozostali na wolności działacze Solidarności w kwietniu 1982 utworzyli Tymczasową Komisję Koordynacyjną (Z. Bujak, F. Frasyniuk, W. Hardek, B. Lis) i podjęli działalność podziemną, organizując demonstracje (m.in. w Warszawie, Gdańsku, w Nowej Hucie w Krakowie) oraz strajki w fabrykach i kopalniach, tłumione przez Zmotoryzowane Obwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO) nierzadko przy użyciu ciężkiego sprzętu bojowego (m.in. 9 zabitych górników w kopalni Wujek w grudniu 1981, ofiary śmiertelne w Lubinie w sierpniu 1982).

Uczestników wystąpień protestacyjnych, działaczy konspiracji, członków Solidarności zwalniano z pracy, szykanowano, zniesławiano, nakłaniano do "deklaracji lojalności". Przy współpracy Służby Bezpieczeństwa prowadzono weryfikację pracowników sądów, oświaty, administracji, środków przekazu.

Szeroką akcję pomocy prześladowanym przez władze prowadził Kościół katolicki. Podziemną "Solidarność" moralnie i materialnie wspierały międzynarodowe organizacje (m.in. Międzynarodowa Organizacja Pracy) i centrale związkowe. USA zastosowały w stosunku do PRL sankcje ekonomiczne.
Wobec pogarszającej się sytuacji gospodarczej (spadek produkcji, brak towarów na rynku, system kartkowej dystrybucji artykułów pierwszej potrzeby) i politycznej (presja międzynarodowej opinii publicznej) stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982, zniesiony 22 lipca 1983 (przy czym represyjne praktyki i część ustawodawstwa przetrwały do 1989), a w lutym 1992 Sejm uznał jego wprowadzenie za nielegalne

Inicjatywa Obrony Strategicznej, z angielskiego Strategic Defense Initiative (SDI), potocznie zwana Gwiezdnymi Wojnami (z angielskiego Star Wars), amerykański projekt systemu antyrakietowego zdolnego do likwidacji rakiet balistycznych, skierowanych na terytorium Stanów Zjednoczoncyh i ich sojuszników.

Oficjalne ogłoszenie programu SDI nastąpiło podczas przemówienia telewizyjnego prezydenta R. Reagana 23 marca 1983. Z racji zastosowania ultranowoczesnej techniki (m.in. lasery, promienie podczerwone, elektronowe i rentgenowskie), a także rozmieszczenia części tego systemu w kosmosie, program został nazwany Star Wars - przez analogię do głośnego filmu pod takim samym tytułem.

Dyskusję nad ideą takiego systemu podejmowano już w latach 60. Pomimo sygnowania (26 maja 1972) przez ZSRR i Stany Zjednoczone układu o ograniczeniu systemów antyrakietowych (ABM, Anti-Ballistic Missle), Pentagon prowadził ograniczone badania dwu projektów tego typu. Pierwszy z nich zakładał użycie broni kinetycznej i przewidywał umieszczenie wyrzutni antyrakietowych w kosmosie i na ziemi, przy czym likwidacja rakiet miała następować w drodze kolizji. Drugi system, mniej zaawansowany, miał wykorzystywać broń laserową, ewentualnie strumień cząsteczek podatomowych.

W styczniu 1984 R. Reagan podpisał Dyrektywę Bezpieczeństwa Narodowego nr 119, na mocy której przeznaczono na realizację tego planu w ciągu 5 lat kwotę 25 mld dolarów. Sam system składać się miał z:
1) środków wykrywania, rozpoznawania i obserwowania celów;
2) broni ukierunkowanej energii;
3) broni wykorzystującej energię kinetyczną;
4) analizy systemu i jego współdziałania;
5) zabezpieczenia logistycznego.

Początkowo system miał chronić przed zmasowanym radzieckim atakiem nuklearnym, jednak w 1991 G. Bush zmienił jego formułę, która objęła także obronę przed ograniczonym atakiem rakietowym (program GPALS - Global Protection Against Limited Strikes).

W marcu 1985 Stany Zjednoczone zaproponowały uczestniczenie w realizacji projektu SDI sojusznikom z NATO oraz Izraelowi, Japonii i Australii. W tym też roku utworzono Zjednoczone Dowództwo Kosmiczne Stanów Zjednoczonych. Przeprowadzono udaną próbę zniszczenia satelity w przestrzeni kosmicznej za pomocą rakiety antysatelitarnej (1985). W późniejszym okresie dokonano prób z bronią laserową i rakietami ASAT. Rozmieszczenie pierwszych elementów systemu planowano na lata 1994-1995.
Program spotkał się z krytyką już w 1984 w łonie Strategic Defense Organozation (najważniejszego ciała koordynującego badania).
W połowie 1985 47 fizyków rozpoczęło bojkot SDI. Na skutek ogromnych kosztów i obaw przed kolejnym wyścigiem zbrojnym oraz problemami z interpretacją układu ABM z 1972 odstąpiono od realizacji tego projektu w 1993.

Katastrofa lotu Korean Air 007 - zestrzelenie pasażerskiego samolotu koreańskich linii Korean Air nad terytorium ZSRR. 1 września 1983 Boeing 747-200A (lot KAL007 z Anchorage na Alasce do Seulu w Korei Południowej) z nieznanych przyczyn zboczył z kursu i wleciał na kilkadziesiąt kilometrów w głąb przestrzeni powietrznej ZSRR, po czym został w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach zestrzelony przez radzieckie myśliwce, co doprowadziło do śmierci wszystkich ludzi znajdujących się na pokładzie - łącznie 269 osób.

O godzinie 17.42 do 17.45 czasu UTC dwa myśliwce - tym razem Su-15 - zostały wysłane w stronę Boeinga. Po 31 minutach samolot przeciął radziecką przestrzeń powietrzną, a wkrótce po tym Su-15 dotarły w jego pobliże. Major Giennadij Nikołajewicz Osipowicz, pilot jednego z Su-15 o numerze taktycznym 805, najpierw wystrzelił salwę ostrzegawczą z broni pokładowej przed kokpitem boeinga. Ponieważ myśliwca nie wyposażono w amunicję smugową, piloci rejsu nr 007 mogli nie zauważyć strzałów ostrzegawczych. Następnie pilot myśliwca - po otrzymaniu rozkazów z ziemi, o godzinie 18.22 UTC - odpalił w kierunku samolotu pasażerskiego rakiety powietrze-powietrze. Z dwóch wystrzelonych rakiet R-98 (będących późną wersją rakiety R-8M2 Kaliningrad, nazywanej w kodzie NATO Advanced Anab) w cel o godzinie 18.26 trafiła jedna. Była to rakieta naprowadzana radarem. Natomiast rakieta posiadająca głowicę z sensorem termicznym (na podczerwień) chybiła najprawdopodobniej z powodu awarii głowicy lub zapalnika.

Trafienie jednej z rakiet spowodowało poważne uszkodzenie samolotu pasażerskiego, i choć dokładnie nie wiadomo co wydarzyło się po eksplozji, przypuszcza się, iż we wnętrzu maszyny nastąpiła dekompresja, a załoga straciła kontrolę nad odrzutowcem. Samolot wpadł w korkociąg i runął do Morza Japońskiego. W momencie trafienia KAL007 znajdował się kilka kilometrów poza terenem ZSRR.

Dozbrojenie Zachodu - rakiety Pershing II i Cruise

Ćwierć wieku minęło od czasu gdy USA zaoferowały Europie zainstalowanie systemu obronnego, którego zadaniem było zapobieżenie sowieckiemu szantażowi rakietowemu. Dla Moskwy realizacja tej propozycji oznaczała nie tylko utratę chwilowej przewagi, ale przeniesienie wyścigu zbrojeń na poziom, któremu sowiecka gospodarka nie była w stanie sprostać. Na przełomie lat 70 i 80 mało kto przewidywał rychłe rozstrzygnięcie zimnej wojny. Sowiecka interwencja w Afganistanie zmobilizowała USA do zwiększenia tempa zbrojeń, ale równocześnie podzieliła kraje Zachodu. Najważniejszym sprawdzianem dla politycznych prognoz stało się utrzymanie w Europie sowieckiej przewagi militarnej. Montaż rakiet średniego zasięgu, głównie SS- 20 , wycelowanych w europejskie państwa NATO, pozwalał Moskwie skutecznie straszyć polityków opowiadających się za utrzymaniem bliskich kontaktów z USA. Gdy Amerykanie zaproponowali swoim sojusznikom rozmieszczenie w Europie rakiet średniego zasięgu porównywalnych do SS - 20, państwa NATO oświadczyły, że decyzję w jej sprawie podejmą do 1983 r. Rozpoczęła się dramatyczna gra z czasem. Dla Sowietów rozmieszczenie 108 rakiet Pershing II i 464 rakiet Cruise oznaczało znalezienie się na równi pochyłej u której kresu groziła nie tylko porażka w wyścigu zbrojeń, ale katastrofalny upadek międzynarodowego prestiżu. Nic dziwnego, że Moskwa podjęła gigantyczny wysiłek, by nie dopuścić do instalacji amerykańskich rakiet. U progu dekady zaangażowano tysiące sowieckich agentów wpływu, ruszyła ogromna maszyna.

Era Gorbaczowa

Gorbaczow Michaił Siergiejewicz (ur. 1931), polityk radziecki, prezydent ZSRR. Urodził się we wsi Priwolnoje w Stawropolskim Kraju w rodzinie kołchoźników. Od 14 roku życia łączył pracę w kołchozie z nauką i działalnością w Komsomole. W 1950 rozpoczął w Moskwie studia prawnicze na Uniwersytecie im. Łomonosowa. W 1952 wstąpił do partii komunistycznej. Po ukończeniu studiów w 1955 powrócił w rodzinne strony, gdzie pracował jako funkcjonariusz, najpierw Komsomołu, później (od 1962) KPZR.

1964-1967 odbył studia rolnicze w Stawropolu i szybko awansował w partyjnej hierarchii, by w 1971 zasiąść w Komitecie Centralnym KPZR. 1978 objął stanowisko sekretarza KC KPZR do spraw rolnictwa. Od 1980 członek Biura Politycznego KPZR.
Od 1982 sprawował funkcję doradcy I sekretarza J. Andropowa i wszyscy w nim upatrywali jego następcę. Funkcję tę objął w 1985 po K. Czernience. Podjął realizację głębokich reform ustrojowych - zainicjował politykę “pieriestrojki i głasnosti” czyli przebudowy i jawności. Spowodowało to osłabienie struktur aparatu władzy komunistycznej i KGB, demokratyzację życia politycznego i liberalizację w kulturze. W 1989 zaakceptował obalenie komunizmu w krajach radzieckiej strefy wpływów oraz wyraził zgodę na zjednoczenie Niemiec i pozostanie tego kraju w NATO.
W lutym 1990 został prezydentem Związku Radzieckiego. Zwolennik jedności terytorialnej imperium radzieckiego. W wyniku sterowanych przez KGB wydarzeń (tzw. pucz moskiewski) pozbawiony został wpływów i musiał ustąpić 25 grudnia 1991 ze stanowiska prezydenta nie istniejącego już państwa.
Podejmowane w późniejszych latach próby powrotu na scenę polityczną Rosji nie dały rezultatu. Znaczenie polityki M. Gorbaczowa dla rozpoczęcia zmian systemowych Związku Radzieckiego, pokojowego rozpadu bloku państw socjalistycznych jest jednak niekwestionowane. W stosunkach międzynarodowych odegrał wyjątkową rolę, podejmując rozmowy z przywódcami państw zachodnich, inicjując nową fazę detente, współpracując ze Stanami Zjednoczonymi w procesie radykalnego rozbrojenia oraz w rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych.Podjął decyzję o wycofaniu wojsk radzieckich z Afganistanu, poparł interwencję Zachodu w wojnie w Zatoce Perskiej.

Opublikował w 1987 książkę Przebudowa i nowe myślenie dla naszego kraju i całego świata.
W 1990 został uhonorowany pokojową Nagrodą Nobla.

Pierestrojka, potoczna rosyjska nazwa procesu liberalizacji systemu komunistycznego ealizowanego przez sekretarza generalnego KPZR M. Gorbaczowa w latach 1985-1991. Celem było usprawnienie rządów partii komunistycznej i umocnienie ZSRR drogą modernizacji gospodarki, zwiększenia swobód obywatelskich i poprawy stosunków z Zachodem. W konsekwencji doprowadziła do upadku ZSRR

Głasnost', jawność, główny i początkowo jedyny element programu przebudowy, tzw. pieriestrojki, ogłoszonego przez M.S. Gorbaczowa 1985-1990. Doprowadziła do ograniczenia, a w końcu prawie zniesienia cenzury. Stała się jednym z głównych elementów wzrostu świadomości narodowej społeczeństwa radzieckiego, jak również wpłynęła na demokratyzację życia w ZSRR. W znacznym stopniu przyczyniła się do rozpadu ZSRR i systemu komunistycznego.

Afganistan państwo w południowo-zachodniej Azji, bez dostępu do morza. Na północy graniczy z Turkmenistanem (744 km), Uzbekistanem (137 km) i Tadżykistanem (1 206 km), na północnym wschodzie z Chinami (76 km), na wschodzie i południu z Pakistanem (2430 km), na zachodzie z Iranem (936 km)

Niezawisłość Afganistanu została przypieczętowana w 1921 przez zawarcie dwustronnych układów z Wielką Brytanią i Rosją. W 1923 Amanullah przyjął tytuł padyszacha (króla). Mając oparcie w postępowych kołach mieszczaństwa (zwłaszcza kupców), przeprowadził szereg reform w dziedzinie oświaty, administracji, gospodarki (zmodernizował system podatkowy) oraz kodyfikacji prawa (ustanowił świeckie sądownictwo). Nowa konstytucja została wprowadzona 1923. Zmiany wywołały niezadowolenie elementów wstecznych skupionych wokół kleru muzułmańskiego i przywódców plemiennych, które doprowadziło do wystąpień zbrojnych (1924-1925 i 1928) przeciwko Amanullahowi, zmuszając go do abdykacji. Tron objął jego brat, Inajatullah, po trzech dniach panowania zastąpiony przez jednego z przywódców powstania, Tadżyka Bacza-je Saghao, który przybrawszy imię Habibullaha II anulował wszystkie przeprowadzone przez poprzednika reformy. Jeszcze w tym samym roku Habibullah II został pozbawiony władzy przez pozostający w opozycji pasztuński ród Musahiban, który osadził na tronie wuja Amanullaha, Nadera Szaha.
Powrócono do programu stopniowych reform. W 1931 Afganistan podpisał z ZSSR układ o neutralności i nieagresji. W 1933 NaNader Szah został zamordowany, na tron wstąpił jego syn, 19-letni Muhammad Zaher Szah, który kontynuował politykę ojca, pozostając przez następne 30 lat pod wpływem swych wujów i kuzynów, zwłaszcza generała Muhammada Daud Chana. W czasie II wojny światowej Afganistan zachował neutralność. W 1946 został członkiem ONZ, a także uregulował problemy graniczne z ZSRR. Powstanie w 1947 niepodległego Pakistanu przyczyniło się do wzrostu napięcia na granicy afgańsko-pakistańskiej, przebiegającej wzdłuż, nieuznawanej przez Afganistan, linii Duranda (w 1961 nastąpiło zupełne zerwanie stosunków dyplomatycznych, które zostały częściowo nawiązane w 1967). Afganistan uzyskał w tej kwestii poparcie ZSRR (i innych państw komunistycznych), którego wpływy w Afganistanie rosły, w związku z udzielaną pomocą gospodarczą i techniczną. W 1963 król Zaher Szah usunął Daud Chana z zajmowanego (od 1953) stanowiska premiera, przejmując pełną kontrolę nad rządem. Przeprowadził również szereg liberalnych reform, wprowadzając m.in. w 1964 nową konstytucję, zgodnie z którą powołano dwuizbowy parlament (wybory do niższej izby parlamentu, do których dopuszczono kobiety, odbyły się w 1965). W tym okresie Afganistan prowadził politykę niezaangażowania w blokach militarnych oraz uczestniczył aktywnie w działalności organizacji międzynarodowych.
Na skutek długotrwałej suszy w 1970-1973, w wyniku której zmarło z głodu ok. 80 tys. osób (mimo dostarczanej przez USA, ZSRR i Chiny żywności), gwałtownie pogorszyła się sytuacja gospodarcza Afganistanu. Doszło także do wzrostu napięć wewnętrznych. Wykorzystując sytuację, władzę na drodze zamachu stanu przejął w 1973 gen. Daud Chan, który proklamował republikę, a następnie ogłosił się jej prezydentem, premierem, ministrem obrony oraz ministrem spraw zagranicznych. W 1977 wprowadził nową konstytucję, systematycznie jednak odsuwał od władzy przedstawicieli lewicy, szukając oparcia w arystokracji i elementach konserwatywnych. Kolejny przewrót wojskowy w 1978, zwany rewolucją kwietniową, w którego wyniku zginął Daud Chan i jego stronnicy, otworzył drogę do władzy Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu (L-DPA).
Na czele utworzonej Rady Rewolucyjnej Demokratycznej Republiki Afganistanu stanął sekretarz L-DPA, Muhammad Nur Taraki. Nowe władze zapowiedziały niekapitalistyczną drogę rozwoju, wzorowaną na modelu radzieckim, i rozpoczęły przeobrażanie rodowo-plemiennego społeczeństwa muzułmańskiego w nowoczesne państwo totalitarne. Reformy (m.in. rolna, kulturalna) dokonywane bez liczenia się z tradycjami społecznymi i zasadami religii muzułmańskiej zapoczątkowały falę protestów przeciwko polityce władz, które stopniowo przerodziły się w zbrojną rebelię (m.in. w III 1979 wybuchło powstanie w Heracie, inspirowane przez fundamentalistów islamskich). Nasiliła się również walka między dwoma rywalizującymi frakcjami L-DPA: umiarkowaną Parczam (Sztandar) i radykalną Chalk (Lud).
We wrześniu 1979 został zamordowany prezydent Taraki, a jego miejsce zajął przywódca frakcji Chalk, Hafizullah Amin, który nie uzyskał akceptacji ZSRR. W grudniu 1979 rozpoczęła się radziecka interwencja wojskowa w Afganistanie, dająca początek długotrwałej (do 1993), wojnie domowej. Po zamordowaniu Amina, na stanowisko prezydenta został wyniesiony, dyspozycyjny wobec Moskwy, Babrak Karmal z frakcji Parczam, który usiłował osłabić pozycję opozycji łagodząc kurs polityczny. Interwencja radziecka wywołała protesty na arenie międzynarodowej, stając się przyczyną nawrotu "zimnej wojny" pomiędzy ZSRR i USA.
Kilkuletnie walki partyzantów afgańskich (modżahedinów) z armią rządową i radzieckim korpusem interwencyjnym spowodowały masową ucieczkę ludności miejscowej do Pakistanu (ok. 3 mln osób) i Iranu (ok. 2 mln osób), gdzie powstały również bazy szkoleniowe i zaopatrzeniowe partyzantów, którym pomocy udzielały: USA, państwa Europy Zachodniej oraz kraje arabskie, zwłaszcza Arabia Saudyjska. Po dojściu do władzy w ZSRR M.S. Gorbaczowa (1985) następowało stopniowe ograniczanie radzieckiej interwencji wojskowej w Afganistanie.
W 1986 Karmal został zastąpiony przez M. Nadżibullaha, szefa afgańskiej służby bezpieczeństwa, który zapowiedział politykę zgody narodowej, rezygnując stopniowo z haseł komunistycznych na rzecz propagandy islamu. W 1988 Pakistan, Afganistan, USA i ZSRR podpisały w Genewie porozumienie dotyczące uregulowania konfliktu afgańskiego oraz wycofania do 15 II 1989 wszystkich wojsk radzieckich z Afganistanu. Opozycja nasiliła antyrządową ofensywę, równocześnie nastąpił w niej rozłam na dwa ugrupowania: sunnickie, łączące 7 partii popieranych przez Pakistan, i szyickie, skupiające 8 mniejszych ugrupowań, współpracujących z Iranem. Dochodziło również do konfliktów na tle narodowościowym, głównie między dominującą grupą etniczną, Pasztunami, a innymi mniejszościami.
W II 1989 ugrupowania opozycyjne utworzyły wspólną radę parlamentarną (Szura), następnie tymczasowy rząd rebeliancki. Po niemal całkowitym ustaniu - na skutek niepowodzenia puczu moskiewskiego w 1991 - radzieckiego wsparcia dla reżimu Nadżibullaha, mudżahedini zaczęli przejmować kontrolę nad coraz większymi obszarami kraju. W IV 1992 generał A.R. Dostum obalił Nadżibullaha i umożliwił zajęcie Kabulu przez mudżahedinów pod dowództwem Tadżyka Ahmada Szaha Masuda ze Stowarzyszenia Muzułmańskiego (Dżamijat-e Islami). Ugrupowanie to, wraz z kilkoma mniejszymi formacjami, utworzyło Radę Kierowniczą, która powierzyła funkcję prezydenta Barhanuddinowi Rabbaniemu, przywódcy Stowarzyszenia Muzułmańskiego.
Nazwę państwa zmieniono na Islamskie Państwo Afganistanu. Przeciwko dominacji Stowarzyszenia Muzułmańskiego, do którego oprócz Pasztunów należą również Tadżycy i Uzbecy, wystąpił przywódca pasztuńskiej, fundamentalistycznej Partii Muzułmańskiej (Hezb-e Islami), Gulbuddin Hekmatjar. Przez cały 1992 i początek 1993 trwały walki między mudżahedinami Masuda i Hekmatjara, zakończone podpisanym w Islamabadzie w III 1993 porozumieniem, na mocy którego Hekmatjar objął urząd premiera. W I 1994 w Kabulu wybuchły ponownie walki między wojskami lojalnymi wobec prezydenta i wojskami popierającymi premiera, rozprzestrzeniając się na pozostałe obszary Afganistanu. Pomimo inicjatyw pokojowych ONZ i krajów muzułmańskich walki trwały przez 1995, podsycane przez talibów, którzy w II 1995 zdobyli kwaterę wojsk Hekmatjara pod Kabulem. W ciągu miesiąca talibowie objęli swą kontrolą 10 prowincji, jednakże w III 1995 zostali wyparci z Kabulu przez wojsko. W XI 1995 prezydent Rabbani wystąpił z propozycją rezygnacji ze stanowiska w zamian za zawieszenie broni przez talibów, którzy w XII 1995 ponownie zaatakowali stolicę. Rozmowy pokojowe, prowadzone w I-II 1996, nie doprowadziły do zawarcia porozumienia. W III 1996 Rabbani i Hekmatjar podpisali układ wojskowy skierowany przeciwko talibom, a w V 1996 porozumienie pokojowe, zawierające zobowiązanie do utworzenia państwa islamskiego. W VI tegoż roku Rabbani powierzył powtórnie stanowisko premiera Hekmatjarowi. W następstwie serii militarnych ofensyw talibowie zajęli we IX 1996 Kabul i dokonali egzekucji M. Nadżibullaha. Parlament przestał funkcjonować, prezydent i premier zostali zmuszeni do ucieczki na północ kraju. W październiku 1996 Masud i wspierające go ugrupowania rządowe utworzyły militarny alians z generałem Dostumem. Wspólnota międzynarodowa nadal uznaje za legalnego przywódcę państwa afgańskiego prezydenta Rabbaniego. Napięcie wzrasta gdy afgański rząd oskarża Pakistan o poparcie dla talibów. W 1997 talibowie opanowali 95% powierzchni całego kraju, wprowadzając na zajętym terenie zasady państwa wyznaniowego, opartego na regułach prawa muzułmańskiego (szari'at). Nazwę Afganistan zmieniono na Islamski Emirat Afganistanu. Talibowie masowo łamią prawa człowieka, wprowadzają rygorystyczny, islamski porządek społeczny (zabraniają kobietom pracy poza domem, nakazują mężczyznom noszenie brody, zamykają szkoły dla dziewcząt).
W sierpniu 1998 talibowie ostatecznie zdobywają Mazar-i-Sharif i masakrują tysiące ludzi, głównie Hazarów, zabijają także dyplomatów irańskich (skutkiem tego nastąpiły przegrupowania oddziałów irańskich na granicy z Afganistanem).
20 sierpnia 1998 USA odpala rakiety typu cruise uderzające w Khost i niszczące bazy terrorystów związanych z Osamą ben Ladenem (także ofiary wśród ludności cywilnej).
We wrześniu 1999 były król Muhammad Zaher Szah podejmuje próby ustanowienia pokoju w kraju, spotkane z odmową ze strony talibów. W październiku 1999 ONZ nałożyła sankcje na talibów za ukrywanie Osamy ben Ladena, a w 2000 za terroryzm.
W 2000-2001 talibowie kontynuują masakrę ludności cywilnej, niszczą pomniki w muzeum w Kabulu, inne historyczne miejsca w Ghazni, wysadzają (z rozkazu Omara Muhammada) gigantyczne posągi Buddy w Bamjanie.
W październiku 2001 w odpowiedzi na terrorystyczny atak na World Trade Center w Nowym Jorku i atak na Waszyngton Stany Zjednoczone rozpoczęły operację militarną w Afganistanie skierowaną przeciwko Osamie ben Ladenowi i afgańskim talibom (naloty wspomagające ofensywę oddziałów Sojuszu Północnego wspierającego prezydenta Rabbaniego). Talibowie zostali wyparci z Kabulu, Heratu, Dżalalabadu, Kandaharu i z większości terytorium Afganistanu. W grudniu 2001, w Petersbergu koło Bonn w Niemczech, opozycja antytalibańska powołała rząd tymczasowy, na którego czele stanął Hamid Karzaj.
W kwietniu 2002 po prawie 30 latach spędzonych na emigracji król Muhammad Zaher Szah powrócił do Afganistanu. W czerwcu 2002 premier H. Karzaj został wybrany prezydentem przez Wielkie Zgromadzenie afgańskiej starszyzny plemiennej (Loja Dżirga). W styczniu 2004 przyjęto nową konstytucję. Pod koniec 2004 odbyły się wybory prezydenckie, w których zwycięstwo odniósł H. Karzaj, jego 15 kontrkandydatów zadeklarowało wspólnie bojkot głosowania oznajmiając, że organizacja wyborów umożliwia wielokrotne oddawanie głosów przez te same osoby.
2005, w związku z planowanymi na jesień wyborami do parlamentu, nasiliły się ataki talibów (zabito siedmiu kandydatów do parlamentu), działających głównie w południowej części kraju, co wywołało krwawe akcje odwetowe sił amerykańskich. Afganistan nadal nie jest do końca kontrolowany przez wojska rządowe, a bardziej przez lokalnych komendantów oraz po części także przez talibów.
Wybory we wrześniu 2005 wyłoniły pierwszy od ponad 30 lat parlament. Frekwencja wyniosła aż 70%. Mimo wielu ataków talibów w okresie przedwyborczym, sam dzień głosowania przebiegł bardzo spokojnie. Wybrany parlament to mozaika wielu sił i wpływowych kręgów, w dwóch trzecich składa się z ludzi bezpośrednio odpowiedzialnych za wojenne kataklizmy - w parlamencie zasiedli byli komuniści, mudżahedini, talibowie, a także baronowie narkotykowi i znakomicie wykształceni intelektualiści, którzy lata wojny spędzili na Zachodzie.
W 2006 rebelianci związani z talibami nasilili ataki - w maju zginęło w nich około 400 osób. Wzmożona fala przemocy budzi obawy, że miejscowa ludność, rozczarowana i udręczona biedą, zacznie na nowo udzielać poparcia talibom.

Angola, Ludowa Republika Angoli, República Popular de Angola, państwo w południowo-zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim, stanowiące całość wraz z Kabindą, nadbrzeżną enklawą położoną na północ od ujścia rzeki Kongo. Na północy graniczy z Kongiem (201 km) i Demokratyczną Republiką Konga (dawny Zair, 2511 km), na wschodzie z Zambią (1110 km), na południu z Namibią (1376 km).

W połowie lat 50. XX w. nastąpił wzrost gospodarczy kraju oraz szybki rozwój portugalskiego osadnictwa. Równocześnie zaczęły powstawać pierwsze angolskie organizacje narodowowyzwoleńcze: 1954 - Związek Ludności Angoli (UPA), skupiający członów plemienia Kongo, pod przywództwem A. Holdena Roberto, przekształcony 1962 w Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (FNLA), 1956 - komunistyczny Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA), skupiający różne plemiona afrykańskie, na czele z A.A. Neto. 1960 MPLA i UPA zawarły porozumienie o wzajemnej współpracy. 1961 UPA zainicjował powstanie w celu uzyskania niepodległości, stłumione 1962. Po klęsce powstania rozpoczęły się walki partyzanckie.
Wzrastająca rywalizacja między UPA a MPLA doprowadziła 1962 do utworzenia przez UPA Rewolucyjnego Rządu na Wygnaniu (GRAE), który uzyskał poparcie krajów Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA) i 25 państw afrykańskich z grup Brazzaville i Monrowii, podczas gdy MPLA otrzymał poparcie państw grupy Casablanka.
1966 ONZ uznała politykę Portugalii prowadzoną wobec Angoli za “zbrodnię przeciwko ludzkości”. W tym samym roku doszło do rozłamu w łonie FNLA, w którego wyniku powstał Narodowy Związek na Rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli (UNITA), na czele z J.M. Savimbim (1934-2002), grupujący przedstawicieli Owimbundu - najliczniejszego plemienia Angoli. U progu lat 70. partyzanci kontrolowali znaczne obszary kraju, miasta nadal pozostawały pod administracją kolonialną. 1972 MPLA i GRAE utworzyły Radę Wyzwolenia Angoli pod dowództwem A. Holdena Roberto. Nie ustała jednak rywalizacja między MPLA (popieranym przez radykalne państwa afrykańskie i kraje komunistyczne), prowadzącym walkę zbrojną z Portugalczykami, oraz FNLA (wspieranym przez USA i Zair) i UNITA (wspomaganym przez Zambię i Chiny), walczącymi z kolonizatorami metodami politycznymi.
Obalenie 1974 wieloletniej dyktatury w Portugalii (tzw. rewolucja goździków) umożliwiło portugalskim koloniom w Afryce zdobycie niezależności. W styczniu 1975 przedstawiciele MPLA, FNLA, UNITA i Portugalii zwołali konferencję konstytucyjną, na której zdecydowano o przyznaniu Angoli w listopadzie tegoż roku niepodległości oraz o utworzeniu rządu tymczasowego, złożonego z przedstawicieli FNLA, MPLA i UNITA. W lutym 1975 wybuchły walki między wymienionymi ugrupowaniami, przekształcając się następnie (mimo rokowań) w trwającą wiele lat wojnę domową, w którą wmieszały się siły zewnętrzne (MPLA wspierany był przez wojska kubańskie oraz radzieckie dostawy sprzętu, UNITĘ zaś wspomagały i wyposażały państwa zachodnie, RPA i Zair). W wyniku tej wojny śmierć poniosło kilkadziesiąt tys. osób, z Angoli wyjechała większość Białych, a kraj znalazł się w stanie niemal kompletnej ruiny ekonomicznej.
W sierpniu 1975 Front Wyzwolenia Enklawy Kabindy (FLEC, utworzony 1965) ogłosił niepodległość Kabindy, którą uznały: Republika Środkowoafrykańska, Uganda i Gabon. Mimo wcześniejszych uzgodnień zwalczające się ugrupowania angolskie sformowały w listopadzie 1975 własne rządy: MPLA proklamował w Luandzie powstanie Ludowej Republiki Angoli z prezydentem A.A. Neto, UNITA, wspólnie z FNLA - Ludowo-Demokratycznej Republiki Angoli w Huambo, z prezydentem Holdenen Roberto. Władze w Luandzie, które na początku 1976 opanowały niemal całe terytorium Angoli (FNLA został całkowicie rozgromiony, a ocalałe oddziały UNITA schroniły się na południu, gdzie, korzystając z osłony i wsparcia RPA, przystąpiły do reorganizacji sił), uzyskały poparcie większości państw afrykańskich, bloku państw komunistycznych, a także wielu rządów zachodnich. Ogłoszona 1975 konstytucja wprowadziła system jednopartyjny, uznając MPLA za jedyną legalną partię. 1976 Angola została członkiem OJA i ONZ. Przyłączyła się również do tzw. państw frontowych Afryki Południowej, wspierała ponadto dążenia narodowowyzwoleńcze w Rodezji, Namibii i RPA. 1977 ugrupowania opozycyjne (gł. UNITA, FNLA oraz separatyści w Kabindzie) wznowiły działalność zbrojną i sabotażową. 1979, po śmierci Neto, prezydentem Angoli, a także przewodniczącym MPLA został J.E. Dos Santos. Na początku lat 90. UNITA, który w latach 80. zdołał odbudować swoją pozycję, kontrolował ok. 1/3 pow. kraju, współdziałając z armią RPA, kilkakrotnie angażującą się militarnie w Angoli.
1988 Angola, Kuba i RPA zawarły porozumienie dotyczące niepodległości Namibii oraz wycofania wojsk RPA z Angoli. Zawarty równocześnie układ angolsko-kubański zobowiązywał wojska kubańskie do opuszczenia terytorium Angoli (ostatnie oddziały kubańskie wycofały się z Angoli 1991). Postępy militarne oddziałów UNITA oraz zmiana układu sił na arenie międzynarodowej zmusiły prezydenta Dos Santosa do podjęcia 1990 rokowań z przywódcą UNITA Savimbim, dotyczących przyszłości kraju. W maju 1991 rząd i UNITA podpisały porozumienie kończące trwającą 16 lat wojnę domową oraz przewidujące przeprowadzenie wolnych wyborów prezydenckich i parlamentarnych. MPLA zadeklarował ponadto odejście od marksizmu oraz wprowadzenie demokracji i gospodarki wolnorynkowej. 1991 przywrócono system wielopartyjny. Jednocześnie, utrzymując współpracę z blokiem państw komunistycznych, Angola zabiegała o nawiązanie stosunków (gł. ekonomicznych) z krajami kapitalistycznymi.
W wyborach, które odbyły się we wrześniu 1992, zwyciężył dotychczasowy prezydent Dos Santos oraz rządzący MPLA, uzyskując 129 miejsc w 220-osobowym parlamencie. Mimo że zagraniczni obserwatorzy uznali wybory za przeprowadzone zgodnie z prawem, UNITA zakwestionował ich wyniki, wzniecając zamieszki w stolicy, które wkrótce ogarnęły cały kraj (m.in. w lutym-marcu 1993 zacięte walki toczyły się o Huambo), przeradzając się ponownie w wojnę domową, w której obie strony są niezdolne do zawarcia trwałego kompromisu, jednocześnie żadna nie jest w stanie pokonać przeciwnika. Negocjacje prowadzone w Lusace (Zambia) pod auspicjami ONZ doprowadziły do przyjęcia planu pokojowego, podpisanego przez rząd i UNITA w listopadzie 1994, zgodnie z którym po zawieszeniu broni MPLA i UNITA miały stworzyć wspólny rząd.
Angola została objęta mandatem Misji Weryfikacyjnej ONZ. Incydenty naruszające zawieszenie broni opóźniały realizację porozumienia. Dopiero w marcu 1996 Dos Santos i Savimbi ogłosili powstanie rządu pojednania narodowego, Savimbi został wiceprezydentem. Jednak już w czerwcu 1996 prezydent Dos Santos rozwiązał rząd, powołując w jego miejsce nowy. Demobilizacja, będąca częścią inicjatywy pokojowej ONZ, została zaplanowana na koniec sierpnia 1996. Przewidując trudności w przeprowadzeniu wolnych i zgodnych z prawem wyborów, Zgromadzenie Narodowe przedłużyło swoją kadencję o 2-4 lat. Na początku 1997 Rada Bezpieczeństwa ONZ przedłużyła mandat Misji Weryfikacyjnej ONZ w Angoli aż do czasu utworzenia rządu jedności i zgody narodowej. W lutym 1999 rząd i UNITA podpisały porozumienie regulujące zasady wyborów prezydenckich i parlamentarnych. W tym samym okresie wojska pokojowe ONZ zakończyły swoją misję na terenie kraju. 2002 Savimbi został zamordowany przez bojówki rebeliantów, a rząd Angoli ponownie podjął rozmowy pokojowe z przywódcami UNITA, ich rezultatem było podpisanie porozumienia pokojowego deklarującego współpracę stron w stopniowym rozbrajaniu rebeliantów. 2003 przywództwo nad UNITA objął Isaias Samakuva. Sytuacja w kraju zmierza do normalizacji, chociaż 27-letnia wojna domowa doprowadziła kraj do katastrofy społeczno-gospodarczej - około 3,8 mln. osób powraca na tereny, które zmuszone były opuścić z powodu działań wojennych, zniszczone są mosty i drogi, szacuje się, że w ziemi tkwi około 6 mln. aktywnych min, kraj ciągle wymaga pomocy humanitarnej, w 2005 duże nakłady pochłonęła walka z rozprzestrzenianiem się wirusa Marburg (choroba marburska to zbliżona do eboli choroba wirusowa z grupy gorączek krwotocznych), który spowodował śmierć kilkuset osób, głównie na północy kraju.

Kambodża państwo w południowo-wschodniej Azji, na Półwyspie Indochińskim, nad Zatoką Tajlandzką. Graniczy od zachodu i północy z Tajlandią (długość granicy - 803 km), od północy z Laosem (541 km), a od wschodu z Wietnamem (930 km).

Czerwoni Khmerowie, ekstremistyczne ugrupowanie kambodżańskich komunistów. Jego przywódcy (Pol Pot, Khieu Samphan oraz Ieng Sary) utworzyli na początku lat 60. oddziały partyzanckie zwalczające rządy księcia Norodoma Sihanouka.

Po objęciu władzy przez reżim marszałka Lon Nola (1970), któremu pomocy udzielały wojska amerykańskie i południowowietnamskie, jednostki Czerwonych Khmerów utworzyły wspólny front z ugrupowaniami zbrojnymi pod przewodnictwem księcia Sihanouka. Po opanowaniu Phnom Penh 1975 Czerwoni Khmerowie odsunęli księcia Sihanouka od władzy i przejęli rządy w Kambodży, realizując maoistowską ideę przeniesienia życia społecznego do komun wiejskich.

Stosowano praktyki ludobójcze, zlikwidowano pieniądze, wprowadzono kompleksowy system przydziałów żywności i raz do roku ubrań, zamknięto szkoły i uniwersytety, zlikwidowano telewizję, ograniczono audycje radiowe, zamknięto świątynie, zniszczono miasta jako "wylęgarnie pasożytów", a ludność przesiedlono na wieś, pozbawiając ją wszelkich praw, łącznie z prawem wyboru małżonka.

1979 wyparci przez wojska wietnamskie z Phnom Penh, podjęli działania partyzanckie przeciwko prowietnamskiemu reżimowi w Kambodży. 1982 przedstawiciele Czerwonych Khmerów weszli w skład emigracyjnego rządu księcia Sihanouka. Po wycofaniu się wojsk wietnamskich 1989, opanowali jedynie 15% obszaru państwa. 1991 podpisali w Paryżu porozumienie o zawarciu pokoju w Kambodży, w latach następnych skutecznie utrudniali proces pokojowy nadzorowany przez ONZ. 1993 zbojkotowali demokratyczne wybory i nie złożyli broni.

Ludowa Republika Kampuczy nazwa państwa kambodżańskiego obowiązująca w latach 1979-1989, czyli pomiędzy obaleniem Czerwonych Khmerów a wycofaniem wojsk wietnamskich. W 1989 roku nazwę kraju zmieniono na Państwo Kambodżańskie oraz flagę na nową. Nazwa Państwo Kambodżańskie funkcjonowała krótko w latach 1989-1993 do momentu przywrócenia monarchii w Kambodży.

W grudniu 1978 roku, po kilku latach granicznych starć i wskutek masowego napływu uchodźców do Wietnamu, dywizje wietnamskie wsparły rozpoczęte w kwietniu 1978 antypolpotowskie powstanie którym kierował dowódca 4 Dywizji Piechoty Heng Samrin i 7 stycznia 1979 roku współdziałając z oddziałami powstańczymi zajęły Phnom Penh, obalając reżim Pol Pota. Pomimo zakorzenionej niechęci do Wietnamczyków, oddziałom pomagali masowo uciekający aktywiści, którzy stanowili potem rdzeń nowego, prowietnamskiego rządu. 10 stycznia 1979 została proklamowana Ludowa Republika Kampuczy, której zwierzchnikiem został Heng Samrin. Nowy rząd nie przyniósł spokoju w kraju. Czerwoni Khmerzy schronili się w dżungli oraz w bazach przy granicy tajlandzkiej. W 1982 roku powstał Koalicyjny Rząd Demokratycznej Kampuczy na czele z Sihanoukiem przeciwko prowietnamskiemu rządowi w Phnom Penh. Nasilała się wojna domowa która trwała do końca lat osiemdziesiątych. W 1985 roku premierem został Hun Sen który wyraził gotowość do rozmów z Sihanoukiem. Dwa lata później we Francji obaj się spotkali. W 1988 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ wydało rezolucję. Przewidywała ona wycofanie wojsk wietnamskich z Kampuczy i rok później, w 1989 roku z Kambodży wycofała się armia wietnamska. U władzy pozostał jednak rząd, którym kierował premier Hun Sen. W 1990 roku rząd Ludowej Kampuczy wraz z emigrantami z obozu Sihanouka postanowiły położyć kres zamieszkom. 23 października 1990 pod auspicjami ONZ, strony konfliktu przeprowadziły konferencję w Paryżu i podpisano porozumienie pokojowe które kończyło wojnę domową. Powołano Radę Narodową jako rząd Tymczasowy. Na czele rządu stał Hun Sen, natomiast do kraju powrócił Sihanouk który został głową państwa. W 1993 roku przywrócono monarchię, królem został Sihanouk.

Nikaragua, Nicaragua, Republika Nikaragui,, państwo położone w Ameryce Środkowej. Na północnym zachodzie graniczy z Hondurasem, a na południu z Kostaryką. Powierzchnia 129,5 tys. km2.

Dokonany w 1936 zamach stanu umożliwił przejęcie rządów przez ród Somozów (G. Somoza), którzy - przy poparciu Stanów Zjednoczonych - rządzili krajem do 1979. Ich dyktatorskie rządy i pogłębiające się zacofanie gospodarcze wpłynęły na rozwój ugrupowań antyrządowych. W 1961 powstał Sandinowski Front Wyzwolenia Narodowego (FSLN), walczący przeciw dyktaturze Somozów i zależności od Stanów Zjednoczonych.

W 1977 prezydent Stanów Zjednoczonych, J. Carter cofnął dyktatorowi Nikaragui wszelką pomoc, zarzucając D. Somozie nagminne naruszanie praw człowieka, co zaktywizowało zbrojną opozycję wewnętrzną. W 1978 wybuchł strajk powszechny, FSLN rozpoczął regularną walkę z wojskami rządowymi. W 1979, po zdobyciu przez sandinistów stolicy kraju - Managui, Somoza opuścił Nikaraguę. Przejmujący władzę partyzanci proklamowali ludowy charakter rewolucji. Prawicową dyktaturę Somozy zastąpiła lewicowa dyktatura sandinistów. Zbrojną walkę z sandinistami podjęło kilka grup partyzanckich określanych jako contras.

Od początku lat 80. Nikaragua prowadziła politykę współpracy z państwami bloku komunistycznego, głównie z Kubą i ZSRR. Wzrost sił opozycji antyrządowej popieranej przez Stany Zjednoczone i Honduras doprowadził do wybuchu wojny domowej. Próby załagodzenia konfliktu wewnętrznego podejmowały państwa Ameryki Południowej i Środkowej (m.in. grupa z Contadory).

W 1984 na prezydenta wybrano przywódcę sandinistów D. Ortegę Saavedra. W 1987 uchwalono konstytucję, rozpoczęły się próby negocjacji rządu z oddziałami contras. Wskutek zmian zachodzących w polityce międzynarodowej sandinowski rząd Ortegi umożliwił pewną liberalizację życia politycznego kraju. W 1989 podpisano zawieszenie broni pomiędzy stronami walczącymi w wojnie domowej, zapowiedziano wolne wybory prezydenckie i parlamentarne, które odbyły się w 1990, a wygrała je koalicja opozycyjna w stosunku do sandinistów - Narodowy Związek Opozycyjny (UNO).

Prezydentem została V.B. de Chamorro, kandydatka UNO. Nowych rządów nie zaakceptowały niektóre odłamy prawicowych organizacji politycznych i konserwatywna część obozu sandinowskiego, tworząc zbrojną partyzantkę: recontras (prawica) i recompas (sandiniści). W 1993 pani prezydent podpisała ustawę o amnestii dla rebeliantów, którzy złożą broń (skorzystało z niej łącznie 1528 recontras i recompas). W 1994 ostatnia duża grupa recontras walcząca na północy kraju zgodziła się złożyć broń. Układ w tej sprawie podpisano z inicjatywy arcybiskupa Managui oraz Organizacji Państw Amerykańskich. 10 I 1997 nowym prezydentem został Arnoldo Aleman Lacayo. 1999 huragan Mitch wyrządził ogromne szkody na terytorium Nikaragui, zginęło wówczas 6 tys. osób.

2002 prezydentem i szefem rządu został Enrique Bolanos Geyer z Partii Liberalnej, Lacayo. Pod koniec 2003 były prezydent A. A. Lacayo został skazany na długoletnie więzienie za korupcję. 2004 Bank Światowy podjął decyzję o umorzeniu 80% długu Nikaragui.

Namibia, Republika Namibii, , państwo w południowo-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy na południu z RPA, na zachodzie z Botswaną i na północy z Angolą. Powierzchnia 825,4 tys. km2.

W latach I wojny światowej, jako kolonia niemiecka, znalazła się pod okupacją Związku Południowej Afryki (ZPA) i Wielkiej Brytanii. W 1920 z ramienia Ligi Narodów przeszła pod mandat ZPA. W 1945 terytorium powiernicze ONZ. Od 1946 stała się obiektem sporu między ONZ i ZPA. W 1949 włączona jako prowincja do ZPA (od 1961 Republika Południowej Afryki, RPA), co spowodowało protest ONZ. W 1966 odebrano RPA prawa mandatowe do administrowania obszarem Namibii. Wbrew decyzji ONZ RPA nadal sprawowała władzę w Namibii. W 1967 powołano do życia Radę ONZ ds. Namibii, nie uznaną przez RPA.

Od końca lat 50. w Namibii zaczęły powstawać ugrupowania polityczne stawiające sobie za zadanie walkę o niepodległość. Najważniejszą pozycję wśród nich uzyskała utworzona w 1960 Organizacja Ludu Afryki Południowo-Zachodniej (SWAPO). Od 1966 SWAPO podjęła walkę zbrojną przeciw rządowi RPA i stosowanej przez niego polityce apartheidu. ONZ jednoznacznie potępiła polityczną i wojskową obecność RPA na terytorium Namibii, uznając jednocześnie SWAPO za jedyną autentyczną reprezentację ludności namibijskiej. W 1974 powstała niepodległa Angola, której komunistyczny rząd udzielił silnego wsparcia partyzantom SWAPO. RPA zdecydowała się rozpocząć dialog z umiarkowanymi ugrupowaniami namibijskimi.

W 1978 odbyły się wybory parlamentarne, zbojkotowane przez najliczniejsze organizacje murzyńskie. W 1982 rząd RPA podjął bezpośrednie rokowania ze SWAPO, w wyniku których uzyskano zawieszenie broni między walczącymi stronami. Opracowano projekt rozwiązania konfliktu namibijskiego przewidujący przeprowadzenie wyborów nadzorowanych przez ONZ. RPA uzależniła jednak przyznanie Namibii pełnej niepodległości od wycofania oddziałów kubańskich z sąsiedniej Angoli. Warunków porozumienia nie udało się wówczas wcielić w życie. Wojska kubańskie opuściły Angolę dopiero po rozpadzie bloku państw komunistycznych. W odpowiedzi na to w 1989 wojska południowoafrykańskie opuściły Namibię, w tymże roku odbyły się pierwsze wybory powszechne z udziałem wszystkich liczących się grup politycznych. Wybory wygrała SWAPO, nie zdobyła jednak bezwzględnej większości w parlamencie. W 1990 władzę objął nowo powołany rząd koalicyjny niepodległej Namibii, prezydentem został S.D. Nujoma (reelekcja w 1994 i 1999).

Od 1990 Namibia jest członkiem ONZ i OJA. (Organizacja Jedności Afrykańskiej, Organization of African Unity, Organisation de l'Unité Africaine, OJA, organizacja państw afrykańskich utworzona na konferencji w Addis Abebie, która obradowała w dniach 22-25 maja 1963. Utworzyło ją 31 państw afrykańskich. Przyjęto statut noszący nazwę Karty Jedności Afrykańskiej, utworzono Sekretariat Generalny z siedzibą w Addis Abebie. Główne cele organizacji: likwidacja kolonializmu, umacnianie solidarności, rozwijanie wzajemnej współpracy gospodarczej i politycznej, zapobieganie sporom oraz dążenie do szybkiego rozwoju kontynentu afrykańskiego.)

W 1993 rząd wprowadził walutę narodową - dolara namibijskiego, zastępując nim południowoafrykańskiego randa. W 1994 RPA formalnie odstąpiła Namibii prawa do swojej dotychczasowej enklawy Walvis Bay (Zatoka Wielorybów), na terenie której znajduje się jedyny pełnomorski port wybrzeża namibijskiego. 1998 władze Namibii zdecydowały o wysłaniu oddziałów zbrojnych do Demokratycznej Republiki Konga, miały one wesprzeć siły rządowe zmagające się z rebeliantami. 2002 w kraju wybuchł kryzys polityczny dotyczący odszkodowań za zbrodnie popełnione w okresie kolonialnym, których domaga się od białych farmerów rodzima ludność.

W wyborach prezydenckich w 2004 zwyciężył Hifikepunye Pohamba.

Rozpad ZSRR i konsekwencje dla świata

Rozpad Związku Radzieckiego - to proces trwający w latach 1988-1991, podczas którego wszystkie republiki związkowe uzyskały autonomię w obrębie państwa radzieckiego, a następnie oderwały się od ZSRR i stały się niepodległymi państwami. W ten sposób Związek Radziecki zniknął z mapy świata, a za datę jego upadku oficjalnie uważa się 26 grudnia 1991 roku.

U podłoża tego procesu, formalnie rozpoczętego w 1988 roku, stał potężny kryzys gospodarczy państwa oraz paraliż jego struktur, na który nałożyła się niekorzystna sytuacja geopolityczna oraz tendencje odśrodkowe wewnątrz związku. Tendencje owe wynikały z jednej strony z aspiracji niepodległościowych niektórych narodów ZSRR, a z drugiej z przekonania, iż tylko uwolnienie się od prowadzonego przez Moskwę centralnego sterowania pozwoli wyprowadzić republikę z kryzysu. Przywódcy republik środkowoazjatyckich liczyli na wzmocnienie swoich dyktatur w warunkach samodzielnego państwa.

Proces irredenty zapoczątkowała Estonia, która w 1988 ogłosiła suwerenność, tj. pierwszeństwo prawa republikańskiego nad związkowym. W jej ślad do 1990 poszły wszystkie pozostałe republiki związkowe, stąd też okres ten nazywany jest "paradą suwerenności". Następnie niektóre republiki zaczęły - mimo sprzeciwu władz radzieckich - ogłaszać niepodległość i występować ze związku. Próby ich ponownego podporządkowania przez Moskwę nie przyniosły skutku.

Punktem zwrotnym w procesie rozpadu ZSRR było dokonanie 19 sierpnia 1991 przez grupę "konserwatywnych" komunistów nieudanego zamachu stanu (tzw. pucz Janajewa), w czasie którego chcieli oni zatrzymać proces upadku systemu komunistycznego ZSRR i rozpadu państwa. Na skutek upadku puczu, faktyczną władzę nad republiką rosyjską (zajmującej zdecydowaną większość obszaru ZSRR) przejął jej prezydent Borys Jelcyn, na którego wniosek 29 sierpnia parlament rosyjski zakazał działalności KPZR i skonfiskował jej majątek. Następnie podobne uchwały podjęły parlamenty innych republik. W kolejnych miesiącach istnienie Związku Radzieckiego było tylko formalnością i opierało się jedynie na uznaniu prezydentury Gorbaczowa przez zagranicę, bowiem na terenie całego państwa władze radzieckie straciły jakąkolwiek władzę wykonawczą.

6 września rząd rosyjski uznał niepodległość Litwy, Łotwy i Estonii. Większość pozostałych republik prowadziła negocjacje na temat nowego traktatu związkowego, który przemieniłby ZSRR w luźną federację w pełni autonomicznych republik. Wobec ich niepowodzenia, a także jednoznacznie negatywnej postawy Ukrainy (od której to republiki Rosja uzależniała sens trwania ZSRR), wśród republikańskich przywódców zapadła decyzja o likwidacji ZSRR. 8 grudnia prezydenci Rosji, Ukrainy i Białorusi (państw założycieli ZSRR) podpisali układ białowieski o likwidacji ZSRR i utworzeniu w jego miejsce organizacji międzynarodowej w formie luźnej konfederacji- Wspólnoty Niepodległych Państw. Dwa tygodnie później w Ałma-Acie do paktu dołączyły się kolejne republiki. Zdecydowano się na podział państwa według granic dotychczasowych republik związkowych, zaś republice rosyjskiej przyznano następstwo prawne po byłym ZSRR.

25 grudnia 1991 do dymisji podał się całkowicie już pozbawiony władzy prezydent ZSRR - Michaił Gorbaczow, i następnego dnia (26 grudnia) akt ten ostatecznie kończy istnienie prawie 70-letniego państwa. ZSRR formalnie się rozwiązał 31 grudnia.

Wśród przyczyn rozpadu państwa wymienia się zwykle fiasko (a zdaniem przeciwników - samo podjęcie) podjętego przez ostatniego przywódcę państwa Michaiła Gorbaczowa programu umocnienia systemu politycznego ZSRR pod hasłami ustrojowej przebudowy (pieriestrojka, "перестройка"), przyspieszenia ("ускорение") rozwoju gospodarczego oraz jawności (głasnost, "гласность") życia społecznego. Ważną rolę odegrała też nieustępliwa polityka prezydenta USA Ronalda Reagana względem ZSRR, czy kryzys systemu komunistycznego w państwach satelickich ZSRR, datowany od czasu powstania w Polsce "Solidarności". Upadek ZSRR był jednak procesem wielopłaszczyznowym i trudno wpisać go w jednoznaczne ramy chronologiczne - w przeciwieństwie do procesu formalnego rozpadu, który rozpoczęło oficjalne uniezależnienie się pierwszej z republik.

Państwa powstałe w wyniku rozpadu ZSRR

1. Państwa zakaukaskie

a. Armenia i Azerbejdżan

- Konflikt między Armenią i Azerbejdżanem dotyczy Górnego Karabachu, enklawy znajdującej się na terenie Azerbejdżanu, zamieszkiwanej w większości przez Ormian;

- pierwsze zamieszki w tym rejonie mają miejsce już w marcu 1988 r.;

- po rozpadzie ZSRR dochodzi do długoletniej wojny pomiędzy Armenią i Azerbejdżanem o Karabach, w której to wojska ormiańskie zajmują nie tylko Karabach, ale i korytarz łączący ten rejon z Armenią;

- ciągłe zamachy stanu w Azerbejdżanie, do których dochodzi głównie z inicjatywy Moskwy (walka o kontrolę nad azerskimi złożami ropy), prowadzą do obalenia kilku prezydentów, ostatecznie władzę od 1995 r. sprawuje Hajdar Alijew, były I sekretarz KC KPZPR Azerbejdżanu (w drugiej połowie 2003 r. ciężko chorego Hajdara Alijewa zastępuje jego syn Ilham).

b. Gruzja

- W Gruzji trwa konflikt między Gruzinami a zamieszkującymi ten kraj mniejszościami narodowymi oraz walka o władzę pomiędzy poszczególnymi politykami;

- po rozpadzie ZSRR i ogłoszeniu niepodległości pierwszym demokratycznie wybranym prezydentem Gruzji zostaje Zwiad Gamsahurdia;

- dyktatorskie metody rządzenia Gamsahurdii prowadzą do buntu dotychczasowych współpracowników i wygnania prezydenta, którego urząd obejmuje Edward Szewardnadze;

- wrzesień 1993 r. - Gruzja przegrywa wojnę z Abchazją (wspieraną przez Rosję) i musi pogodzić się z secesją tego regionu;
- październik 1993 r. - powrót Gamsahurdii i wznowienie wojny domowej, którą wygrywa Szewardnadze, jednak za cenę podporządkowania się Rosji (Gamsahurdia ginie w niewyjaśnionych do dzisiaj okolicznościach);

- Szewardnadze (wygrywa wybory prezydenckie w 1995 r.) stopniowo wzmacnia i utrwala swą władzę, ale ciągle nie udaje się Gruzinom odzyskać utraconych terenów.

2. Państwa bałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia)

a. Litwa

- próby uniezależnienia od Moskwy podejmowane są przez Radę Najwyższą LSRR już w 1988 r., kiedy to przywrócono tradycyjną flagę litewską oraz uznano litewski za język urzędowy;

- luty 1990 r. - wybory do Rady Najwyższej LSRR wygrywa opozycja - Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy „Sajudis”;

- marzec 1990 r. - uchwalona zostaje deklaracja niepodległości Litwy (Moskwa nie godzi się z tą decyzją); faktyczną niepodległość Litwa uzyskuje po puczu Janajewa (międzynarodowe uznanie) i rozwiązaniu ZSRR (patrz temat poprzedni);

- rządy nastawionego nacjonalistycznie „Sajudisu” kierowanego przez Vytautasa Landsbergisa doprowadzają Litwę do ostrych konfliktów narodowościowych (głównie z Polakami) oraz załamania gospodarki;

- 1992 r. - wybory parlamentarne wygrywają postkomuniści, na początku 1993 r. ich lider Algirdas Brazauskas zostaje prezydentem Litwy (umożliwia to wycofanie wojsk rosyjskich z Litwy oraz nawiązanie poprawnych stosunków z Polską);

- mimo że co pięć lat zmieniają się rządzący na Litwie (raz prawica, raz lewica) nie przeprowadzono wielu ważnych reform rynkowych i sytuacja gospodarcza tego kraju nie poprawia się, przez co odstaje on od swoich bałtyckich sąsiadów.

b. Łotwa i Estonia

- państwa te ogłaszają niepodległość na początku 1990 r. (luty - Estonia, marzec - Łotwa);

- największy problem tych krajów stanowi duża mniejszość rosyjska, a restrykcyjne ustawodawstwo skierowane przeciwko ludności rosyjskojęzycznej wzbudza protesty nie tylko Rosji, ale i krajów zachodnich;

- w dziedzinie ekonomicznej państwa te wypadają znacznie korzystniej od innych państw postradzieckich, Estonia jest zaliczana do grona liderów przemian gospodarczych w Europie Wschodniej.

3. Pozostałe europejskie państwa postradzieckie (Ukraina, Białoruś i Mołdawia)

a. Ukraina

- proklamowanie niepodległości następuje w 1990 r. (potwierdzone w referendum z grudnia 1991 r.), pierwszym prezydentem zostaje Leonid Krawczuk;

- sytuację polityczną Ukrainy pogarszają nieuregulowane do końca stosunki z Rosją dotyczące przynależności Krymu oraz bazy marynarki wojennej na Krymie w Sewastopolu i podziału floty czarnomorskiej;

- kontynuacja przez nowego prezydenta Leonida Kuczmę polityki niezależnej od Rosji nie prowadzi do rozwiązania powyższych konfliktów, ale Ukraina zyskuje coraz większe uznanie międzynarodowe (m.in. za dobre stosunki z Polską);

- Ukraina do tej pory nie przeprowadziła poważniejszych reform gospodarczych, a prowadzona przez prezydenta Kuczmę polityka doprowadziła do znaczącego konfliktu z opozycją (niewyjaśniona sprawa zabójstwa niezależnego dziennikarza) oraz spadku autorytetu Ukrainy za granicą (prawdopodobna sprzedaż broni do objętego embargiem Iraku).

b. Białoruś

- sytuacja na Białorusi wygląda początkowo tak jak na Ukrainie (ogłoszenie niepodległości w 1991 r.);

- brak reform gospodarczych, wysoka inflacja i bezrobocie umożliwiają powrót do władzy nomenklaturze komunistycznej dążącej do połączenia Białorusi z Rosją;

- w 1995 r. wybory prezydenckie wygrywa Aleksander Łukaszenko, który rozwiązuje legalny parlament, brutalnie zwalcza opozycję, ogranicza wolność słowa i stowarzyszeń, stopniowo dąży do połączenia się Białorusi z Rosją - w ten sposób Białoruś staje się najbardziej niedemokratycznym państwem w Europie.

c. Mołdawia

- 1991 r. - następuje ogłoszenie niepodległości, prezydentem zostaje Mircea Snegur;

- od początku Mołdawię trapią poważne konflikty narodowościowe z ludnością zamieszkującą Naddniestrze (Rosjanie i Ukraińcy) oraz z zamieszkującymi południe kraju Gagauzami;

- w 1992 r. w Naddniestrzu dochodzi do krwawych walk pomiędzy zamieszkującymi te tereny Rosjanami i Ukraińcami a wojskami Mołdawii;

- wkroczenie wojsk rosyjskich prowaadzi do przerwania walk, ale do tej pory sytuacja Naddniestrza nie jest ostatecznie uregulowana, natomiast Gagauzi zyskują szeroką autonomię w Mołdawii.

4. Państwa azjatyckie (Kazachstan, Uzbekistan, Tadżykistan, Turkmenia, Kirgizja)

- w większości byłych azjatyckich republik radzieckich władzę prezydencką przejmują ludzie, którzy zachowują tylko pozory demokracji i prowadzą rządy silnej ręki (np. Nursułtan Nazarbajew w Kazachstanie i Islam Karimow w Uzbekistanie);

- w Tadżykistanie trwają walki pomiędzy islamską opozycją a postkomunistycznymi władzami wspieranymi przez armię rosyjską, mimo podejmowanych wielokrotnie prób negocjacji konflikt nie został rozwiązany.


Rozpad Jugosławii

Socjalistyczna Federalna Republika Jugosławii (SFRJ) obejmowała sześć republik: Bośnię i Hercegowinę, Chorwację, Macedonię, Czarnogórę (Montenegro), Serbię i Słowenię. Od 1953 roku prezydentem SFRJ był przywódca Komunistycznej Partii Jugosławii Josip Broz Tito. Po jego śmierci w maju 1980 roku, kraj pogrążył się w narodowościowym, politycznym i ekonomicznym kryzysie. Rosły nacjonalistyczne i etniczne napięcia, z którymi następcy prezydenta nie potrafili sobie poradzić. W roku 1991, trzy z sześciu republik tworzących Jugosławię, jednostronnie ogłosiły niepodległość po przeprowadzonych wcześniej referendach - Republika Chorwacji i Słowenii (25 czerwca), Republika Macedonii (17 września), a 3 marca 1992 roku, suwerenność ogłosiła również Republika Bośni i Hercegowiny. Republika Serbii zdecydowanie potępiła te decyzje i w 1992 roku, w połączeniu z Czarnogórą ogłosiła powstanie Federalnej Republiki Jugosławii.

Jugosławia była jednym z założycielskich państw Organizacji Narodów Zjednoczonych. Po rozpadzie SFRJ, nowo powstałe kraje ubiegały się indywidualnie o członkostwo w ONZ. 22 maja 1992 roku Bośnia i Hercegowina, Chorwacja i Słowenia a 8 kwietnia 1993 roku Macedonia zostały członkami ONZ. Jednocześnie Zgromadzenie Ogólne postanowiło, że Serbia i Czarnogóra nie mogą automatycznie kontynuować członkostwa już nieistniejącej SFRJ i jako nowa Republika powinny ubiegać się o członkostwo, co nastąpiło 1 listopada 2000 roku.

Po rozpadzie Jugosławii, w byłych republikach wybuchły krwawe konflikty. W 1991 roku Armia jugosłowiańska, zdominowana przez Serbów, zaatakowała Słowenię. Następnie, po krótkich walkach, wojna przeniosła się do Chorwacji. Na początku 1992 roku również w Bośni i Hercegowinie wybuchła krwawa wojna, która zakończyła się w 1995 roku po podpisaniu porozumienia pokojowego w Dayton. W 1991 roku, Albańczycy zamieszkujący Kosowo (okręg autonomiczny Serbii) zażądali niepodległości co wywołało konflikt serbsko-albański, który narastał doprowadzając do wybuchu walk w 1998 roku. Konflikt w Kosowie zakończyła interwencja NATO i porozumienie pokojowe podpisane w 1999 roku.

Przyczyny rozpadu federacji jugosłowiańskiej

 po śmierci Josipa Broz Tito w r. 1980 stopniowo odżyły w poszczególnych republikach Jugosławii tendencje nacjonalistyczne, skutecznie tłumione przez kilkadziesiąt lat przez reżim komunistyczny

 uprzywilejowana pozycja Serbów i dążenie innych narodów do emancypacji

 polityka przywódcy serbskiego Slobodana Miloszevicia, który dążył do utworzenia Wielkiej Serbii w przypadku niemożności utrzymania federacji jugosłowiańskiej

różnice religijne - Serbowie, Czarnogórcy i Macedończycy są wyznawcami prawosławia, Chorwaci i Słoweńcy - katolicyzmu, zaś Bośniacy i Albańczycy - islamu

Wojna serbsko-chorwacka

 jako pierwsze spośród republik Jugosławii niepodległość ogłaszają Słowenia i Chorwacja (25 czerwca 1991); najpierw wybuchają walki w Słowenii - zdominowana przez Serbów armia federalna atakuje oddziały słoweńskiej obrony terytorialnej; walki zostają przerwane 9 lipca, gdyż wtedy wybuchają ciężkie starcia na froncie chorwackim

 mniejszość serbska w Chorwacji proklamuje własną republikę w Krajinie (region na południowym zachodzie Chorwacji), opanowuje także Sławonię (wschodnia Chorwacja)

 podczas wojny strona chorwacka otrzymuje pomoc materialną od NATO

 początek czystek etnicznych - Chorwaci usuwają Serbów z Krajiny

 pod koniec 1991 r. wszystkie republiki jugosłowiańskie - z wyjątkiem Serbii i Czarnogóry - są formalnie niepodległe

 luty 1992 r. - zaczyna obowiązywać rozejm między Serbią a Chorwacją

Wojna w Bośni

 skład etniczno-religijny Bośni: 44% muzułmańscy Bośniacy, 32% prawosławni Serbowie, 17% katoliccy Chorwaci

 konflikt zbrojny rozpoczynają bośniaccy Serbowie, wspierani przez rząd serbski w Belgradzie oraz oddziały byłej armii federalnej; pod koniec r. 1992 Serbowie kontrolują 70% obszaru Bośni; ich oddziały dopuszczają się zbrodni ludobójstwa na Bośniakach, miedzy innymi wymordowania kilku tysięcy cywilów w okolicach Srebrenicy

 wiosną 1992 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ wprowadza sankcje gospodarcze wobec Serbii

 luty 1994 r. - samoloty NATO zaczynają atakować pozycje serbskie w Bośni

porozumienie pokojowe z Dayton (listopad 1995): Bośnia została przekształcona w konfederację, składającą się z Republiki Serbskiej w Bośni oraz Federacji Muzułmańsko-Chorwackiej; nad przestrzeganiem pokoju czuwają wielonarodowe siły pokojowe (IFOR), podlegające dowództwu NATO

Wojna w Kosowie

 na początku lat 90. prezydent Serbii Slobodan Miloszević likwiduje autonomię Kosowa; Kosowo, zamieszkane w 90% przez Albańczyków, było okręgiem autonomicznym w granicach Serbii

 w połowie lat 90. rozpoczyna się napływ do Kosowa osadników serbskich, którzy otrzymują bezpłatnie od władz ziemię konfiskowaną Albańczykom

 r. 1997 - partyzancka Armia Wyzwolenia Kosowa rozpoczyna ataki na siły serbskie w tej prowincji; w 1998 r. armia serbska przystępuje do szerokiej operacji militarnej przeciwko partyzantom; jednocześnie armia rozpoczyna czystkę etniczną, zmuszając kosowskich Albańczyków do ucieczki do sąsiedniej Albanii

 marzec 1999 r. - samoloty NATO (amerykańskie i brytyjskie) przeprowadzają ataki na cele w Kosowie i Serbii; 10 czerwca Miloszević zgadza się na wycofanie wszystkich sił serbskich z Kosowa i wejście do tej prowincji sił pokojowych NATO

 prowincja zarządzana była od czerwca 1999 do maja 2001 r. przez Tymczasową Administrację Kosowa, działającą na podstawie mandatu ONZ; następnie powołany został rząd Kosowa, na którego czele stanął umiarkowany polityk albański Ibrahim Rugova; rząd ten wspierany jest przez Siły Stabilizacyjne NATO (SFOR)

Rozpad Czechosłowacji (1993), podział wspólnego państwa Czechów i Słowaków po 74 latach wspólnej państwowości, który stał się wynikiem odmiennej ewolucji sceny politycznej w obu krajach. Narastanie tendencji nacjonalistycznych na Słowacji zaowocowało likwidacją Czechosłowacji z dniem 1 I 1993.

Aksamitna rewolucja - to określenie wydarzeń roku 1989 w Czechosłowacji, które doprowadziły do obalenia systemu komunistycznego oraz elit sprawujących władzę, a także transformacji ustrojowej, która niedługo później nastąpiła, pozwalając Czechosłowacji wstąpić na drogę demokracji parlamentarnej.

Rozszerzenie NATO:

4 kwietnia 1949 r. - Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania, Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy, USA i Kanada

18 luty 1952 r. do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja

5 maja 1955 r. RFN

30 maja 1982 r. Hiszpania

3 października 1990 NRD, po przyłączeniu jej landów do RFN.

12 marca 1999 Czechy, Węgry i Polska

29 marca 2004: Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia stały się państwami członkowskimi NATO.

1 kwietnia 2009: Albania i Chorwacja dołączyły do Sojuszu.

 

UE

25 marca 1957 r. Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg, Holandia

1 stycznia 1973 r. Dania, Irlandia, Wielka Brytania

1 stycznia 1981 r. Grecja

1 stycznia 1986 r. Portugalia Hiszpania

1 stycznia 1995 r. Austria, Finlandia, Szwecja

1 maja 2004 r. Cypr, Republika Czeska, Estonia, Węgry, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia

1 stycznia 2007 r. Bułgaria, Rumunia

Definicja terroryzmu

1. Konwencja Ligi Narodów (1937 r.)

Wszystkie działanie przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie stanu terroru w umysłach ludzi, grup osób lub społeczeństwa.

2. Definicja zaproponowana przez A.B. Schmidta z Wydziału Przestępczości ONZ (1992 r.)

Akt terroru - przestępstwo wojenne popełnione w czasach pokoju.

3. Rezolucja RB 1269 (1999 r.)

Stanowczo potępiamy wszelkie akty, metody i praktyki terrorystyczne jako nieusprawiedliwione, niezależnie od tego kiedy i przeciwko komu zostały popełnione, zwłaszcza te, które zagrażają międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu.

4. Definicja przyjęta przez środowiska akademickie

Terroryzm [łac.], różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych. Działania te realizowane są z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w celu nadania im rozgłosu i celowego wytworzenia lęku w społeczeństwie.

Podział terroru ze względu na działający podmiot:

Terroryzm polityczny:

Terroryzm niepolityczny:

Podział aktów terrorystycznych ze względu na cel:

Podział działań terrorystycznych ze względu na taktykę walki:

Ewolucja terroryzmu po II wojnie światowej

Terroryzm nie jest zjawiskiem nowym, gdyż jego początki sięgają roku 1090 i tajnego stowarzyszenia assasynów. Assasyni byli członkami ismailickiej sekty szyitów stworzonej właśnie ok. 1090 roku przez Hasana-i Sabbaha na północy Persji, w twierdzy Alamut. Za pomocą mordów politycznych walczyli oni z większością sunnicką, a także z przywódcami krucjat. Ich ofiarą był m.in. Konrad z Monferrat, zabity a 1192 roku. Terroryzmem była też dyktatura jakobinów we Francji podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W drugiej połowie XIX wieku punktem wyjścia dla działalności terrorystycznej, głównie ataków dokonywanych przez Narodnoj Wolę w Rosji, była doktryna i ruch anarchizmu. Celami anarchizujących terrorystów było wielu ówczesnych reprezentantów władzy państw, m.in. Aleksander II (1881), czy premier Hiszpanii J. Canalejas (1912).

O dzisiejszym terroryzmie można jednak mówić jako o nowym zjawisku, ponieważ nabrał on zupełnie nowego charakteru. Po II wojnie światowej mamy do czynienia z terroryzmem etnicznym i narodowym. Miał on istotny wpływ na późniejsze akty terrorystyczne. Dostarczył on wówczas dowodów na to, że potrafi byś skutecznym narzędziem zmiany politycznej, mimo zaprzeczeń wszystkich rządów, przeciwko którym był skierowany. Od połowy lat sześćdziesiątych liczba ataków terrorystycznych zaczęła gwałtownie wzrastać. Zaczęły je stosować nie tylko pojedyncze osoby, ale także różne grupy i państwa (tzw. terroryzm państwowy). Zamachy uderzają nie tylko w pojedyncze, konkretne osoby jak np. przywódcy państw i politycy (np. Aldo Moro w 1978 r.), lecz zaczęły dotykać także grupy społeczne, państwa i narody, a co za tym idzie zaczęły ginąć przypadkowe, niewinne osoby. Terroryzm stał się jedną z ważnych metod walki politycznej, a zarazem groźnym fenomenem współczesnego świata.

Od tego momentu terroryzm zaczyna się umiędzynaradawiać. Pomiędzy poszczególnymi grupami terrorystycznymi dochodzi do tworzenia się różnego rodzaju powiązań.

Aby zrozumieć ewolucję i rozwój nowoczesnego terroryzmu musimy przyjrzeć się kampaniom kolonialnym, które miały miejsce po II wojnie światowej. To właśnie wtedy dostrzeżono po raz pierwszy walor publicystyczny i konieczność wykreowania aktów przemocy na użytek publiczności znacznie wykraczającej poza bezpośrednią sferę działań. Rozszerzenie "teatru działań" pokazało innym ciekawe zjawisko. Mianowicie, że terroryzm może być bardzo skuteczną metodą wynoszenia lokalnych konfliktów na forum międzynarodowe.

Fenomen terroryzmu, w szczególności terroryzmu międzynarodowego stanowi dzisiaj problem o znaczeniu globalnym. Wywołuje on duży wpływ na życie społeczne i polityczne   w skali państw i całej społeczności międzynarodowej. Niemal w każdym kraju europejskim po zakończeniu II wojny światowej działa przynajmniej jedna grupa terrorystyczna o charakterze politycznym. Od razu można w tym miejscu zaznaczyć, że interesujące jest rozmieszczenie geopolityczne tych grup. Niemal żaden kraj postkomunistyczny nie może się "pochwalić" posiadaniem takiej struktury na swoim terenie. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że kraje  te same wspierały działalność terrorystyczną w okresie zimnej wojny. Obecnie w państwach tych rozwija się "jedynie" zorganizowana przestępczość.

Współcześnie terroryzm nabrał nowego charakteru. Cechą charakterystyczną obecnej działalności terrorystycznej stał się imperatyw religijny Po zakończeniu zimnej wojny znikły ideologiczne motywacje terroryzmu. Uaktywniły się natomiast grupy międzynarodowego terroryzmu o charakterze religijnym. Imperatyw religijny stał się główną cechą dzisiejszego terroryzmu. Jednak sam związek między religią a terrorystami nie jest nowy. Religia była czynnikiem wpływającym na akty przemocy (które dziś nazwalibyśmy "terroryzmem") już ponad dwa tysiące lat temu.

Pod koniec lat 80. minionego wieku terroryzm motywowany religią był zdominowany przez ataki terrorystyczne kierowane motywami etniczno-narodowymi i ideologicznymi. Dopiero w latach 90. dwudziestego wieku zauważamy wzrost religii jako głównego czynnika napędzającego międzynarodowy terroryzm. Widoczny jest on na przykładzie krwawych ataków ze strony religijnych kultów i sekt w USA, Japonii i wielu innych krajach. Akty przemocy dokonywane przez tego typu terrorystów są szczególnie krwawe i pochłaniające duże ilości ofiar, najczęściej niewinnych. Wynika to z tego, że dla terrorysty religijnego przemoc jest aktem sakramentalnym, wypełnieniem obowiązku, który jest boskim nakazem.

Obecnie szczególnie niebezpiecznym przejawem terroryzmu religijnego jest ten reprezentowany przez radykalne odłamy islamskich fundamentalistów. Uznają oni bowiem terror jako istotną formę walki, jako narzędzie do zbudowania "światowego państwa Boga". Powoduje to sytuację, że tego typu terroryzm jest kojarzony tylko z religią islamską, gdyż głównie islamskie organizacje dokonują najbardziej spektakularnych ataków. Jednak nie tylko islam determinuje powstawanie grup terrorystycznych. Wszystkie główne religie - wliczając chrześcijaństwo - mogą się "pochwalić" istnieniem takich organizacji. Wynika to z faktu, że wszystkie te religie są przekonane do tego, że mogą użyć siły aby nawracać "niewiernych". Tak widoczna  dominacja aktywności grup terrorystów islamskich może wynikać z kryzysu tożsamości, jaki w obecnej chwili przeżywają kraje islamskie. Fundamentalizm jest m.in. wyrazem buntu części społeczeństw islamskich przeciwko wszechobecnym zachodnim wartościom i wzorcom. Sam akt terroru jest według fundamentalistów islamskich wypełnieniem obowiązku religijnego i obroną przed sekularyzacją ze strony świata zachodniego. Fundamentalizm islamski staje się na niektórych obszarach swoistą alternatywą państwowotwórczą i czynnikiem integrującym społeczeństwa muzułmańskie, odrzucające przejmowanie wzorców kulturalnych i politycznych świata zachodniego.

Oprócz terrorystów związanych z głównymi religiami, pojawiają się dzisiaj tacy,  którzy wydają się równie niebezpieczni i jeszcze bardziej nieprzewidywalni. Wynika to z pojawienia się mrocznych, obsesyjnych ruchów milenijnych, fanatycznie nacjonalistycznych grup religijnych, czy antyrządowych skrajnie prawicowych organizacji paramilitarnych. Zagrożenie ze strony tych organizacji wynika z ich zmienności i nieprzewidywalności. Nie wiadomo z jakiego powodu jakiś marginalny ruch czy kult religijny ucieka się nagle do aktów terroru i przemocy.

Wydawać by się mogło, że pojęcie terroryzmu zyskuje zupełnie nowe znaczenie, gdyż jego charakter motywuje jedynie religia, a głównie islam. Jednakże tak do końca nie jest. Powodem takiego myślenia i kojarzenia aktów terroru z islamskim fundamentalizmem jest obecna sytuacja, w której to głównie islamskie organizacje dokonują najbardziej spektakularnych ataków. Jednak należy zwrócić uwagę na kilka innych aspektów, które powodują, że dzisiejszy terroryzm staje się zjawiskiem zupełnie odmiennym od tego sprzed ponad pół wieku.

Specyfika współczesnego terroryzmu związana jest również z rozwojem technologicznym i globalizacją systemów informacji. Powoduje to zmiany technologiczno-operacyjne terrorystów. Z tych powodów grupy terrorystyczne zmieniły swój sposób działania i charakter. O ile wcześniej ataki były dokonywane na konkretne osoby, co wynikało z braku odpowiednich środków technicznych do przeprowadzenia zamachu na większą skalę, o tyle obecnie przy dostępie do nowych technologii i możliwości szybkiego komunikowania na przestrzeni całego globu - a co za tym idzie lepszej koordynacji akcji terrorystycznych - ataki te mogą powodować śmierć setek osób. Dochodzimy do sytuacji, w której dzięki postępowi państwo przestaje być monopolistą w posiadaniu środków niszczenia. Podobne narzędzia - w tym broń biologiczna, chemiczna, a także nuklearna - mogą w praktyce znaleźć się w rękach terrorystów, a więc całkowicie poza kontrolą państwa. Dzięki obecnym technologiom wyhodowanie wąglika jest tak proste jak upieczenie ciasta. Nawet najbardziej skomplikowaną broń biologiczną można wyprodukować za pomocą dość prostych technik. Niewielki zespół zdolnych naukowców może zbudować prostą bombę nuklearną. W najgorszym przypadku absolwent inżynierii nuklearnej posiadający HEU (tzn. highly enriched uranium - wysoko wzbogacony uran), mógłby sporządzić urządzenie nuklearne mieszczące się w ciężarówce.

Żadne państwo nie jest odpowiednio przygotowane, by zmierzyć się z atakiem biologicznym. Sytuacja ta jest  wręcz wymarzona dla fanatycznych ugrupowań, które mogą osiągać swoje cele nawet nie dokonując biologicznego ataku, a jedynie grożąc nim.

Pojawiły się przy tym nowe odmiany terroryzmu. Mówi się coraz głośniej o cyberterroryzmie. Terroryści korzystają z Internetu prawdopodobnie już od chwili, gdy sieć ta pojawiła się na świecie. Oczywiście, jak często i w jakim zakresie, nie wiadomo, gdyż śledzeniem ich poczynań w Internecie zajmują się organizacje, których działalność jest utajniona. W ostatnim czasie  pojawiły się jednak głosy, że wzrosło zagrożenie tzw. wojną cybernetyczną. Jednak zdaniem analityków FBI tego typu wojna, czy ataki terrorystyczne na sieć internetową nie stanowią obecnie realnego zagrożenia. Wynika to z pewnej sprzeczności: infrastruktura informatyczna, mogąca być przedmiotem ataku terrorystów, jest przez nich intensywnie wykorzystywana. Wiadomo np. że organizacja Osamy bin Ladena wykorzystuje Internet do intensywnej działalności handlowej, jak i do programowania działań terrorystycznych. Mimo to należy mieć na uwadze, że taka forma terroryzmu jest możliwa i nie należy jej do końca wykluczać jako mało prawdopodobnej.

Obecni sprawcy aktów terrorystycznych mogą coraz silniej ingerować w politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa. Bezsilna w tej sytuacji jest broń konwencjonalna, tym bardziej nuklearna, którą dane państwo posiada, a które dotknięte zostało atakami ze stronny terrorystów. Wynika to z faktu, że nie można przeprowadzić zwykłej operacji wojskowej w celu wyeliminowania grup terrorystycznych. Państwa bronią się więc w inny sposób. Tworzą specjalne jednostki, odpowiednio przeszkolone w zwalczaniu podobnych do wspomnianych ugrupowań. Zawiązywane są też międzynarodowe koalicje państw, które za cel stawiają sobie walkę z terrorystami. Środki te obrazują dość wyraźnie, jak duży wpływ na współczesne życie ma obecnie działalność terrorystyczna, a także jak bardzo potrafi ona destabilizować wewnętrzny porządek państwowy. Perspektywa kolejnych ataków budzi w ludziach psychozę strachu. Zastraszone społeczeństwo wymusza na rządach swoich państw podjęcie odpowiednich działań, aby mogło przywrócić poczucie bezpieczeństwa. Jeżeli ludzie stwierdzą, że rządy nie potrafią lub nie chcą nic zrobić w tej sprawie, starają się taki rząd zmienić. Można więc stwierdzić, że obecnie terroryści osiągają swoje cele przez społeczeństwa danych państw. Nie muszą atakować konkretnej osoby. Wystarczy, że zastraszą zwykłych obywateli, a oni już sami doprowadzą do zmiany rządu, czy wymuszenia konkretnych działań, których oczekują członkowie grup terrorystycznych. Jeżeli tak się nie stanie wystarczy tylko dokonać bardziej krwawego i okrutnego zamachu.

Motywacją dla terroryzmu mogą być przesłanki polityczne, religijne lub ideologiczne. Same cele terrorystów są polityczne, gdyż eksternistyczne działania spowodowane religią lub ideologią zwykle szukają politycznej siły aby zmusić społeczeństwo do przyjęcia "ich" punktu widzenia.

Źródła terroryzmu są różne. Można by je zakwalifikować do trzech kategorii: racjonalne, psychologiczne, kulturowe. Ogólnie rzecz ujmując, źródłami ataków są trudne, długotrwałe problemy społeczne i polityczne. Istnienie problemów politycznych i społecznych potwierdza przypadek Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA), jak i istnienie ugrupowania baskijskiego: Kraj Basków i Wolność (ETA), a także przykład Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny.

Odwołując się do powyższego podziału źródeł terroryzmu można dodać, że terroryści działający z racjonalnych pobudek działają w momencie, gdy mogą osiągnąć swoje cele w sposób efektywny i przy małym koszcie. Działają jak dowódcy wojskowi lub analitycy finansowi. Motywy psychologiczne mogą wynikać z osobistej frustracji i niezadowolenia z własnych osiągnięć. Czynnik kulturowy jest najbardziej wrażliwy. Strata lub możliwość straty jakiegoś elementu kultury występującej w danej grupie, może powodować przyjęcie postawy obronnej, łącznie z agresją wobec tych, którzy do tej straty się przyczyniają. Tak zachowują się fundamentaliści islamscy, którzy widzą w Zachodzie zagrożenie dla swojej kultury.

Dynamiczny rozwój technologii, globalizacja systemów informacyjnych powodują zmiany technologiczno-operacyjne terroryzmu oraz zmiany w motywacjach i celach terrorystów. Wzrost konfliktów i napięć na tle etnicznym, religijnym, ideologicznym, bądź społecznym sprawił, że terroryzm zaczął przybierać nowe formy i stał się sposobem na rozwiązanie zaistniałych problemów na skalę globalną. Relatywnie do innych form przemocy politycznej, terroryzm pozostaje sposobem osiągania celów przy niskim ryzyku dla sprawcy.

Zagrożenie ze strony terroryzmu jest realne, bezpośrednie i przybierające na sile. Powstają grupy ponadnarodowe o zdecentralizowanym kierownictwie, co tylko zwiększa trudność w ich wykrywaniu i unieszkodliwianiu. Nowoczesne techniki operacyjne, wyższy stopień wyrafinowania stosowanej techniki i nowe strategie sprawiły, że w latach 90. dwudziestego wieku gwałtownie wzrosła liczba zabitych i rannych w zamachach terrorystycznych, i pomimo że ogólna ich liczba zmalała.
Niepokój może w nas budzić najbliższa przyszłość. Powszechny dostęp zarówno do broni konwencjonalnej, jak i broni masowego rażenia, a także informacji, jak ją zrobić i wykorzystać, mogą doprowadzić do sytuacji, że stworzenie broni chemicznej czy biologicznej nie będzie stanowiło problemu dla ugrupowań terrorystycznych. Niesie to za sobą wizję, w której nawet niewielkie grupki będą mogły zastraszyć całe społeczeństwa. Dlatego nie tak całkiem niemożliwe wydaje się to, że społeczeństwa krajów rozwiniętych, aby bronić się przed terrorystami będą musiały zrezygnować z części swoich obywatelskich wolności.

Obecnie mamy do czynienia z nową generacją terrorystów. Oznacza to, że konieczna jest zmiana myślenia o terroryzmie i sposobach jego zwalczania. Należy uznać zjawisko dzisiejszego terroryzmu za poważny problem natury międzynarodowej.

Organizacje terrorystyczne

Hamas to palestyńska organizacja fundamentalistyczna działająca od lat 80. XX w. na obszarach okupywanych przez Izrael. Jej założycielem i przywódcą duchownych był szejk Ahmed Jassin. Celem organizacji jest zniszczenie państwa Izrael i usunięcie Żydów z Palestyny. Działalność Hamasu nasila się szczególnie w czasie obu intifad (intifada to określenie powstania palestyńskiego przeciw izraelskiej okupacji). Wtedy to terroryści dokonali wielu zamachów na wojskowych i cywilów izraelskich. Oprócz działalności militarnej organizacja prowadzi działalność charytatywną, czy zyskuje sobie poparcie szerokich rzeszy Palestyńczyków. W styczniu 2006 r. ugrupowanie wygrało wybory parlamentarne w Autonomii Palestyńskiej i utworzyło rząd. Przywódcy organizacji ogłosili, że chcą utrzymania rozejmu z Izraelem. Mimo to ponownie doszło do zaostrzenia konfliktu między Autonomią a Izraelem, który nie uznał rządu Hamasu.

Hamas (arab. Harakat al-Muqawamah al Islamija � Islamski Ruch Oporu) to islamska organizacja zbrojna, walcząca o wolność arabskiej Palestyny. Została założona w 1987 roku przez radykalnych członków Organizacji Wyzwolenia Palestyny oraz przez członków islamskiego ruchu Bractwa Muzułmańskiego. Sam wyraz "Hamas" jest akronimem arabskich słów Harakat al-Muqawamah al Islamija oznaczających: "entuzjazm", "ogień", "zapał", "gorliwość" i "waleczność".

Najważniejszym celem Hamasu jest "podniesienie sztandaru Boga w każdym miejscu Palestyny", co zawiera w sobie eliminację państwa Izrael i jakiegokolwiek innego państwa świeckiego, które mogłoby tutaj powstać. Jedynym możliwym do zaakceptowania przez Hamas państwem jest islamska republika Palestyna.

Wielka popularność Hamasu przede wszystkim wynika z dużej aktywności ruchu w sprawach socjalnych na rzecz Palestyńczyków. Hamas dostarcza palestyńskim Arabom liczne dobra pierwszej potrzeby, ale także zakłada, prowadzi i utrzymuje szkoły i szpitale. Organizacja posiada szerokie zaplecze finansowe, z którego finansowane są także działania terrorystyczne. Finanse przychodzą najczęściej drogą okrężną od licznych państwa arabskich, w tym z Arabii Saudyjskiej.
    Prowadząc szeroką działalność charytatywną Hamas zdobywa swoich członków w zakładach pracy, uniwersytetach, samorządach lokalnych, prasie, związkach zawodowych i na ulicy. Spośród nich rekrutowani są członkowie do zbrojnych komórek Hamasu oraz potencjalni terroryści-samobójcy. W realizacji swoich celów Hamas posługuje się terroryzmem. Rodziny terrorystów-samobójców, którzy przeprowadzili zamachy przeciwko Izraelowi, otrzymują bardzo wysokie odszkodowania od władz Autonomii Palestyńskiej.

Unia Europejska, Stany Zjednoczone, Kanada oraz Izrael umieściły organizację Hamas na liście grup terrorystycznych. Hamas, jako organizacja łamiąca prawa człowieka został także potępiony przez Komisję Praw Człowieka przy Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz przez Amnesty International.
    Pomimo to, Hamas cieszy się dużą popularnością w Autonomii Palestyńskiej, szczególnie w Strefie Gazy. W styczniu 2006 roku Hamas wygrał wybory parlamentarne w Autonomii Palestyńskiej.

Szejk Ahmed Ismail Yassin (około 1937 - 22 marca 2004) był duchowym
        przywódcą i założycielem Hamasu, do czasu gdy zginął w wyniku izraelskiego
        ostrzału rakietowego domu, w którym mieszkał. Yassin był niewidomy,
        dotknięty porażeniem kończyn i poruszał się jedynie na wózku inwalidzkim.
            Yassin był wrogiem pokojowego porozumienia z Izraelczykami, twierdząc,
        że Palestyna jest "poświęcona dla przyszłych muzułmańskich generacji aż do
        dnia sądu ostatecznego". Prawdopodobnie to on w 1989 roku wydał rozkaz
        członkom Hamasu na wykonywanie egzekucji Palestyńczyków oskarżonych o
        współpracę z Izraelem. Izraelskie siły bezpieczeństwa aresztowały Yassina.
        Uznano go winnym wydania rozkazu na przeprowadzenie zamachu w którym
        zginęło 2 izraelskich żołnierzy. Yassin został skazany przez wojskowy sąd na
        dożywotnie więzienie.
            W 1997 roku na mocy porozumienia izraelsko-jordańskiego Yassin został
        zwolniony z więzienia i powrócił do Gazy. Jego zwolnienie nastąpiło pod
        warunkiem powstrzymania się od nawoływania do zamachów terrorystycznych
        przeciwko Izraelowi. Yassin ponownie stanął na czele Hamasu i wznowił swoją
        propagandę nienawiści do Izraela. 22 marca 2004 roku Yassin zginął w wyniku
        izraelskiego ostrzału rakietowego.

- Doktor Abdel Aziz al-Rantissi (23 października 1947 - 17 kwietnia 2004)
        współzałożyciel Hamasu. Był politycznym przywódcą Hamasu i jego rzecznikiem
        w Strefie Gazy po śmierci szejka Yassina. Rantissi sprzeciwiał się
        jakiemukolwiek kompromisowi z Izraelem i wzywał do "wyzwolenia" całej
        Palestyny. Podważał historyczną prawdę Holokasutu, twierdząc, że została on
        wymyśony przez Syjonistów.
            17 kwietnia 2004 roku Rantissi zginął w wyniku izraelskiego ostrzału
        rakietowego samochodu w którym jechał.

- Ibrahim al-Makadmeh (1951 - 8 marca 2003) był założycielem i przywódcą
        zbrojnego skrzydła Hamasu w Strefie Gazy. Odpowiadał za organizację
        zamachów terrorystycznych, w których zginęło conajmniej 28 Izraelczyków.
        Makadmeh został zabity przez izraelską armię.

13 kwietnia 1994 r. palestyński terrorysta-samobójca z Hamasu wysadził się w autobusie na dworcu autobusowym w Haderze. Zginęło 5 Izraelczyków, a 30 osób zostało rannych.

6 kwietnia 1994 r. palestyński terrorysta-samobójca z Hamasu uderzył samochodem-pułapką w autobus w Afuli. W wybuchu zginęło 8 Izraelczyków, a 44 osoby zostały ranne. Zamachowiec pochodził z Hebronu, w Judei.

 3 stycznia 1993 r. palestyńscy terroryści z Hamasu zdetonowali małą bombę podłożoną w autobusie w Jerozolimie.

9 marca 1993 r. palestyński terrorysta z Hamasu zastrzelił 2 izraelskich policjantów w Tel Awiwie.

Al-Kaida (j. arabski القاعدة dosłownie baza) - sunnicka organizacja posługująca się metodami terrorystycznymi, stworzona w 1988 roku przez Abdallaha Azzama. Początkowo Al-Kaida miała na celu przeciwstawiać się radzieckiej napaści na Afganistan, przekształciła się w pansunnickie ugrupowanie, którego głównym celem stało się zwalczanie wpływów Izraela, USA i szeroko pojętego Zachodu w krajach muzułmańskich. Najprawdopodobniej działa jako sieć ugrupowań terrorystycznych na całym świecie.

Mówi się, że obecnie Al-Kaida liczy kilka tysięcy członków zakonspirowanych na całym świecie, głównie w krajach arabskich i muzułmańskich. Organizacja współpracuje z wieloma organizacjami fundamentalistów islamskich, bądź sama jest tylko siecią luźno powiązanych organizacji lub tylko zbiorem niezwiązanych ze sobą organizacji uznawanych za Al-Kaidę. Charakterystyczną cechą Al-Kaidy jest jej luźna, zdecentralizowana struktura, zabezpieczająca przed zniszczeniem organizacji z chwilą rozbicia którejkolwiek jej części.

Osama bin Laden twierdził, że organizacja posiada trzy niezależne, niepowiązane ze sobą sieci ekonomiczne, w tym przynajmniej jedną opartą na przepływach finansowych z ręki do ręki bez udziału banków. Nie wiadomo, czy to prawda, jednak po ataku na WTC wszelkie konta bankowe na całym świecie należące do osób i instytucji choćby tylko podejrzanych o współpracę z Al-Kaidą zostały zablokowane (według filmu Fahrenheit 9/11 Michaela Moore'a rząd saudyjski nie zamroził kont 15 porywaczy samolotów z 11 września, nawet nie zezwolił na przesłuchanie ich rodzin).

Niektórzy bojownicy walczący przeciw siłom USA w Iraku przyznają się do związków z Al-Kaidą. Szefem organizacji w tym kraju miał być Abu Musab al-Zarkawi, a po jego śmierci Abu Hamza al-Muhadżir.

Początkowo wspierała ugrupowania islamskie walczące z armią radziecką podczas wojny afgańskiej. W 1991 przekształciła się w organizację terrorystyczną, mającą zasięgiem obejmować na początku XXI w. kilkadziesiąt krajów, a mimo tego być zdolną do wykonywania (nagrywanych od czasu do czasu na kasetach VHS) rozkazów swojego ukrywającego się w afgańskich jaskiniach przywódcy, wpływanie na politykę międzynarodową, a nawet tendencje teologiczne. W latach 1989-1991 jej kwatera główna miałaby się znajdować w Pakistanie, potem w Sudanie, od 1996 w Afganistanie.

Według deklaracji wojny ogłoszonej przez Osamę bin Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejących ugrupowań islamskich i utworzenie ich w miejscach, gdzie nie występują; powstrzymanie ekspansji Stanów Zjednoczonych, których obecność i polityka zagraniczna postrzegana jest jako główne przeszkody w reformowaniu muzułmańskich społeczeństw; porozumienie o nieagresji z Europą; popieranie muzułmańskich wojowników w Afganistanie, Algierii, Bośni, Kosowie, Pakistanie, Somalii, Tadżykistanie i Jemenie. Dąży do usunięcia wojsk amerykańskich z terytorium Arabii Saudyjskiej, na którym znajdują się święte miejsca islamu.

W 1998 bin Laden ogłosił powstanie Światowego Frontu Islamskiego na Rzecz Walki z Żydami i Krzyżowcami (Al-Jabhah al-Islamiyyah al-ʿAlamiyyah li-Qital al-Yahud wal-Salibiyyin), w skład którego weszły egipskie organizacje terrorystyczne Gamaat al-Islamiya i Egipski Dżihad.

Niektórzy przypisują organizacji część lub wszystkie z następujących zamachów:

Sama nazwa Al-Kaidy miała powstać od nazwy bazy danych wywiadu USA, która zawierała nazwiska i dane ludzi opłacanych przez CIA podczas wojny radziecko-afgańskiej

.Hezbollah (arab. حزب الله - Hizb-allah - Partia Boga) jest libańską partią polityczną islamskich szyitów, która została utworzona w roku 1982. Od początku była wspierana i finansowana przez Iran, Syrię a także przez dotacje ich zwolenników

Nazwa Organizacji Hezbollah pochodzi od słów "Partia Boga" i są to słowa z Koranu (58:22): "On wprowadzi ich do Ogrodów, gdzie w dole płyną strumyki; oni będą tam przebywać na wieki. Bóg znalazł w nich upodobanie i oni mają upodobanie w Nim. Oni stanowią partię Boga. O, tak! Zaprawdę, partię Boga - oni są szczęśliwi!"

Hezbollah jest uważany przez niektóre państwa za organizację terrorystyczną, przede wszystkim przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Izrael i Kanadę. Stany Zjednoczone zaczęły określać Hezbollah organizacją terrorystyczną po jego atakach na amerykańskie bazy wojskowe i ambasadę amerykańską w Libanie w czasie wojny między Libanem, Izraelem i USA w latach osiemdziesiątych. Większość krajów, między innymi państwa Unii Europejskiej nie wpisują Hezbollahu na listę "organizacji terrorystycznych

Hezbollah powstał w 1982 roku, podczas libańskiej wojny domowej, kiedy to władze irańskie wysłały do okupowanego przez wojska izraelskie Libanu 1200-osobowy kontyngent instruktorów z elitarnych oddziałów Strażników Rewolucji (Sepah-e Pasdaran-e Enghelab-e Islami). Mieli oni za zadanie tworzenie antyizraelskiego ruchu oporu w południowym Libanie.

Wkrótce organizacja zaczęła skupiać wokół siebie miejscowych ochotników, pomniejsze partie szyickie oraz niektórych członków milicji Amal. W libańskiej wojnie domowej Hezbollah walczył zarówno z Siłami Obronnymi Izraela jak i podlegającą jej Armią Południowego Libanu. Rozpoczął tez indoktrynację, wspieranie finansowe, szkolenie i uzbrajanie miejscowej ludności.

Duchowym ojcem Hezbollahu był zmarły 4 lipca 2010 szejk Mohammed Hussein Fadlallah natomiast obecnym przywódcą jest Hassan Nasrallah.

Organizacja kierowana jest przez szurę czyli radę, w skład której wchodzi dwunastu duchownych, wraz z wyspecjalizowanymi komitetami zajmującymi się sprawami ideologicznymi, politycznymi, propagandowymi, wojskowymi i sądowymi. W głównych rejonach działania Hezbollahu (dolina Bekaa, południowy Bejrut i południowy Liban) istnieją mniejsze rady i komitety podlegające radzie głównej, która przekazuje im ogólne dyrektywy do swych pomniejszych organów, zaś te formułują konkretne decyzje i dopilnowują wykonania ich w terenie.

Na terenie Libanu Hezbollah zbudował swego rodzaju państwo w państwie, które znajduje się de facto poza kontrolą władz Libanu. Hezbollah zajmuje się ekstensywnym programem rozwoju socjalnego. Prowadzi przynajmniej cztery szpitale, 12 klinik, 12 szkół i dwa centra agro-gospodarcze. Pomoc medyczna organizowana przez Hezbollah jest tańsza niż w większości szpitali prywatnych w Libanie Ta charytatywna działalność Hezbollahu istnieje jednak wyłącznie dzięki hojnemu wsparciu zagranicznemu - partia nie musi, tak jak legalny rząd Libanu, bilansować wydatków i martwić się o braki funduszy w swoim budżecie.

Ideologia Hezbollahu jest silnie antyizraelska i antyzachodnia. Po pojawieniu się na scenie politycznej w 1985 roku, partia przedstawiła swój manifest. Zakładał on:

Hezbollah postrzega terroryzm jako metodę walki słabych i uciśnionych przeciwko silniejszym agresorom. Tego typu działalność prowadził głównie podczas wojny domowej. Wtedy celem ataku nie były tylko siły izraelskie ale również wojska i placówka ONZ. W kwietniu 1983 roku dokonano zamachu terrorystycznego na ambasadę USA w Bejrucie, w którym zginęło 49 osób. Hezbollah obwinia się także o atak na koszary Korpusu Amerykańskiej Piechoty Morskiej. Zginęło wówczas 240 żołnierzy marines. W tym samym czasie przeprowadzono ataki na francuskich spadochroniarzy w Bejrucie (60 zabitych) oraz dowództwo armii izraelskiej w Tyrze (50 zabitych).

Niektórzy przypisują Hezbollahowi udział w zamachu na ambasadę Izraela w Buenos Aires w roku 1992, mimo że nie ma na to niezbitych dowodów.

Od 1984 roku Hezbollah rozpoczął dokonywać porwania na szeroka skalę. Porywanymi okazywali się obywatele amerykańscy, francuscy, brytyjscy i niemieccy. Część z nich została później zwolniona, jednakże niektórych z nich (np. amerykańskiego pułkownika Higginsa) stracono.

Hezbollah dysponuje własnymi oddziałami zbrojnymi zwanymi Al-Muqawama al-Islamiyya (pol. Islamski Opór). W skład struktury militarnej wchodzi osiem pionów wojskowych wraz z własną służbą zdrowia oraz oddziałami samobójców i obsługą baterii katiuszy.

Po wyciągnięciu wniosków z wcześniejszej klęski Palestyńczyków, których taktyka opierała głównie na prowadzenie wojnie pozycyjnej, Hezbollah obrał walkę partyzancką. Jego oddziały są w ciągłym ruchu i przeprowadzają ataki nocą. Bojownicy są wyposażeni w najnowocześniejszy sprzęt (m.in. w noktowizory). Dużą rolę odgrywają siły rakietowe i artyleria. W latach 90. rozpoczęto silne ostrzeliwanie stref bezpieczeństwa oraz południowego Izraela.

Walka Hezbollahu z Izraelem miała na celu spowodowanie wycofania się wojsk izraelskich z Libanu (co nastąpiło do 2000 r.). Od tego roku ramię militarne Hezbollahu pozostało w południowym Libanie deklarując cel ochrony kraju[, uwolnienie libańskich więźniów w Izraelu i odzyskanie terytorium farmy Shebaa, które obecnie jest okupowane przez Izrael (wg. ONZ obszar ten nigdy nie należał do Libanu,gdyż jest częścią Syrii). Liderzy Hezbollahu deklarują także solidarność z palestyńskim ruchem oporu i wspierają destrukcję państwa izraelskiego.

Zamach z 11 września 2001 - seria czterech ataków terrorystycznych, przeprowadzonych rano we wtorek 11 września 2001 roku na terytorium Stanów Zjednoczonych za pomocą uprowadzonych samolotów pasażerskich. Dokonało go 19 porywaczy, którzy kupili bilety na 4 loty krajowe amerykańskich linii lotniczych. Po przejęciu kontroli nad samolotami skierowali je na znane obiekty na terenie USA. Oficjalnie przyjmuje się, iż wieże uległy zawaleniu na skutek naruszenia stalowej konstrukcji nośnej budynków, częściowo wskutek uderzenia samolotów, a następnie w wyniku intensywnych pożarów zainicjowanych przez eksplodujące paliwo lotnicze.

Dwa spośród porwanych samolotów rozbiły się o bliźniacze wieże World Trade Center w Nowym Jorku, trzeci zniszczył część Pentagonu. Ostatni (opóźniony) samolot United Airlines 93 nie dotarł do celu - rozbił się na polach Pensylwanii ok. 15 min. lotu od Waszyngtonu. Przypuszcza się, że miał uderzyć w Biały Dom lub Kapitol, choć nie jest to pewne. Maszyna nie doleciała do celu, gdyż pasażerowie, którzy dowiedzieli się o losie innych samolotów, zaatakowali porywaczy i doprowadzili do katastrofy samolotu na bezludnym terenie - szczątkowe informacje o ostatnich minutach tego wydarzenia pochodzą z rozmów telefonicznych pasażerów i odtworzenia danych zarejestrowanych w czarnej skrzynce samolotu. Na podstawie zapisów rozmów telefonicznych i zeznań świadków (rodzin i rozmówców) dokonano rekonstrukcji wydarzeń sfilmowanej w dramacie dokumentalnym "Lot 93".

Ustalono ostatecznie, iż łącznie, w wyniku czterech zamierzonych katastrof lotniczych, w zamachu zginęły 2973 osoby, w tym sześciu Polaków, nie licząc 19 porywaczy i 26 osób nadal oficjalnie uznawanych za zaginione.

Bardzo duże straty poniosły służby miejskie, głównie straż pożarna i policja - w trakcie akcji ratunkowej poległo ponad 300 funkcjonariuszy. Ostateczna liczba ofiar jest o 40 osób mniejsza w stosunku do poprzedniej wersji, która już znalazła się w niektórych encyklopediach. Ustalając liczbę ofiar i ich tożsamość, po raz pierwszy w historii posłużono się na masową skalę badaniami materiału genetycznego, które były praktycznie jedynym sposobem identyfikacji szczątków ofiar.

Przyczyn jest wiele. Niektórzy uważają, że Bin - Laden atakując WTC chciał doprowadzić do wojny między chrześcijańskim Zachodem a muzułmanami inna wersja mówi, że to z uwagi na dyskryminację muzułmanów w zachodnich państwach doszło do tych ataków.

Brytyjska koncepcja walki z terroryzmem. Rok po ataku na World Trade Center, 9 września 2002 roku, rząd brytyjski opublikował raport o postępach w wal­ce z terroryzmem[1]. Formułował wówczas cele i zadania na przyszłość, uwzględ­niając szczegółowo następujące zagadnienia: 1) ukrócenie powiązań al-Qaidy z pozo­sta­łościami obalonego reżimu talibów; 2) stabilizacja sytuacji w Afganistanie; 3) przeciwdziałanie zagrożeniu terrorystycznemu na terytorium Wielkiej Brytanii; 4) współpraca sił wywiadowczych, policyjnych i wojskowych; 5) wzmocnienie współpracy międzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu w wymiarze bilateralnym i wielostronnym (ONZ, UE, G8, NATO); 6) odcinanie grup terrorystycznych od źródeł finansowania i od dostępu do broni masowego rażenia; 7) pozyskiwanie do współpracy państw podejrzewanych o sponsorowanie działal­ności terrorystycznej; 8) zapobieganie konfliktom, m.in. na drodze wzmożonego dialogu między­kultu­rowego. W konkluzji raportu podkreślono, że walka z terro­ryzmem jest zadaniem ciągłym i będzie wymagała dalszych nakładów. Do podobnych wniosków doszli autorzy kolejnych raportów rządowych i parlamentarnych, publikowanych zarówno przed interwencją sił koalicyjnych w Iraku, jak i po niej,

W stanowisku brytyjskim podkreśla się, że do ostatecznego zwalczenia terro­ryzmu międzynarodowego konieczne będzie rozwiązanie politycznych, społecz­nych i gospo­darczych problemów leżących u jego podstaw. Dlatego Zjednoczone Królestwo łączy swój udział w koalicji antyterrorystycznej z uczestnictwem w pro­gramach pomoco­wych dla krajów Trzeciego Świata, poświęcając szczególną uwagę redukcji długów, znoszeniu barier w handlu międzynarodowym, respekto­wa­niu praw człowieka oraz eliminacji chorób zakaźnych.

Polityka zwalczania terroryzmu została w Wielkiej Brytanii zintegrowana ze zobowiązaniami wynikającymi z sojuszu strategicznego ze Stanami Zjednoczonymi. Wynika to nie tylko z aktywnej roli Wielkiej Brytanii w strukturach NATO, lecz także, w nie mniejszym stopniu, ze szczególnego układu partnerskiego obydwu państw (Special Relationship), utrzymywanego od wielu dziesięcioleci.

Wielka Brytania przyłączyła się do zainicjowanej przez Stany Zjednoczone ope­racji militarnej w Afganistanie. Włączyła się również w międzynarodowe wysiłki zmie­rza­jące do przeciwdziałania handlowi narkotykami z Afganistanu, wykorzystując do tego celu rządowe fundusze Drugs and Crime Fund. Uczestniczy w programach po­mocy humanitarnej dla ludności Afganistanu. Warto nadmienić, że Wielka Brytania anga­żuje się też w próby rozwiązania konfliktów na Bliskim Wschodzie, na pogra­niczu indyjsko-pakistańskim oraz w dotkniętych konfliktami etnicznymi krajach afrykańskich.

Wielka Brytania podzielała argumenty amerykańskie za istnieniem zagrożenia wynikającego z możliwości współpracy państw o podejrzanej reputacji z organi­zacjami terrorystycznymi. Szczególne znaczenie miał pod tym względem brytyjski udział w ame­rykańskiej interwencji zbrojnej w Iraku (marzec 2003 r.).

W stanowisku brytyjskim podkreśla się niezmiennie, że walka z al-Qaidą i innymi organizacjami terrorystycznymi nie jest równoznaczna ze zwalczaniem islamu. Podejście to jest zgodne z ogólną linią polityczną rządu brytyjskiego, który deklaruje budowę w Zjednoczonym Królestwie zróżnicowanego etnicznie, wielowyznanio­wego społeczeństwa, funkcjonującego zgodnie z zasadami tolerancji i poszano­wania praw mniejszości, w tym brytyjskich wyznawców islamu. Pozyskanie partnerów z krajów islamskich jest w Wielkiej Brytanii uważane za niezbędny waru­nek efektywnej współpracy wywiadowczej, skutecznego zapobiegania proliferacji broni masowego rażenia, udaremniania prób prania brudnych pieniędzy czy przemytu narkotyków. Brytyjskie sukcesy w tej dziedzinie wynikają także z doświad­czeń związanych z przeszłością kolonialną. Służby brytyjskie tradycyjnie dysponują rozbudowaną i unikatową strukturą kontaktów w byłych koloniach i z tego powodu są pożądanym partnerem przede wszystkim dla Stanów Zjednoczonych.

Program działań, podział kompetencji i podstawy prawne walki z terro­ryzmem. Zwalczanie terroryzmu na terytorium Wielkiej Brytanii leży w kom­petencjach ministra spraw wewnętrznych (Home Secretary), odpowiadającego za kształt polityki antyterrorystycznej i monitorowanie związanego z nią procesu legislacyjnego oraz sprawującego nadzór nad działaniami policji, jak również nad działalnością kontr­wywiadowczą Agencji Bezpieczeństwa (Security Service - MI5). Przewodnicząc powołanym w ramach rządzącego gabinetu komisjom do spraw zwalczania terro­ryzmu i pokrewnych zagrożeń, koordynuje i nadzoruje on działania rządowe w zakresie zapobiegania sytuacjom kryzysowym oraz likwidowania ich skutków. Za zwalczanie zagrożenia terrorystycznego wobec obywateli brytyjskich i ich interesów poza terytorium Zjednoczonego Królestwa odpowiada minister spraw zagranicznych (Foreign Secretary).

W działalność antyterrorystyczną włączone są ogólnokrajowe i lokalne siły policyjne, wspomagane w niezbędnych przypadkach przez specjalistyczne oddziały wojskowe (Military Aid to the Civil Power - MACP). W zwalczaniu zagrożenia terro­rystycznego uczestniczą także służby kontroli granicznej i celnej, wspomniane służby kontrwywiadu i wywiadu (podległa ministrowi spraw zagranicznych Secret Intelligence Service - MI6) oraz działające w ramach urzędującego gabinetu komisje ministerialne do spraw walki z terroryzmem: podległa premierowi Ministerial Sub-Committee on International Terrorism DOP(IT), działające pod przewod­nictwem ministra spraw wewnętrznych Ministerial Sub-Committee on Protective and Preventive Security DOP(IT)(T), Ministerial Sub-Committee on Consequence Management and Resilience DOP(IT)(R) oraz Civil Contingencies Committee. Komisje te wspomagane są przez specjalnego koordynatora (Security and Intelligence Co-ordinator and Permanent Secretary to the Cabinet Office) oraz podległy premierowi sztab ostrze­gania kryzysowego Civil Contingencies Secretariat (CCS).

Po atakach z 11 września 2001 r. Wielka Brytania dokonała także komplekso­wego przeglądu swojego prawodawstwa i praktyki dotyczących blokowania krajowych i zagranicznych źródeł finansowania terroryzmu. W wyniku podjętych działań zapobie­żono planowanym akcjom terrorystycznym i zamrożono znaczne sumy pieniężne. W operacje tego rodzaju zaangażowane są liczne podmioty rządo­we i pozarządowe, w tym między innymi organizacje przedsię­biorców. Zamrażanie środków finansowych pochodzących z działalności przestępczej regulowane jest ustawą Proceeds of Crime Act 2002.

Ponadtrzydziestoletnie doświadczenie (konflikt w Irlandii Północnej) w zapo­bie­ga­niu oraz przeciwdziałaniu skutkom ewentualnego ataku terrorystycznego na krajową infrastrukturę komunikacyjną oraz na przedsiębiorstwa użyteczności publicznej ułatwiło Wielkiej Brytanii wypracowanie sprawnego systemu działania na wypadek zagrożenia. Systemem ochrony i monitoringu objęto zwłaszcza instalacje kluczowe dla bezpieczeństwa państwa (Critical National Infrastructure - CNI). W związku z rosnącym zagrożeniem ze strony cyberterroryzmu szczególne znaczenie nadaje się obecnie ochronie przed tzw. atakiem elektronicznym, mogącym sparaliżo­wać funkcjo­nowanie przedsiębiorstw i instytucji, w tym zakłócić dostawy energii elek­trycz­nej, wody czy gazu, jak również świadczenie usług telekomunikacyjnych. Identyfikowa­niem możliwych zagrożeń, inicjowaniem niezbędnych działań zarad­czych, działal­no­ścią doradczo-informacyjną oraz ostrzeganiem (również w poro­zumieniu z partnerami zagranicznymi) zajmuje się specjalnie w tym celu powołane National Infrastructure Security Co-ordination Centre (NISCC), podległe bez­pośrednio ministrowi spraw wewnętrznych - odpowiedzialnemu z ramienia rządu za zapew­nienie bezpieczeństwa i ciągłości funkcjonowania CNI. Trwają prace nad ustawą o plano­wym przygotowaniu do odpierania zagrożeń terrorystycznych (Civil Contingencies Bill) oraz nad doku­men­tem instruktażowym o zwalczaniu skutków aktów terroru i innych katastrof (Dealing with Disaster).

Powstanie państwa Izrael w XX wieku

Po zniszczeniu Jerozolimy przez Rzymian w 135 r. n.e. naród żydowski żył w diasporze (rozproszeniu) w Europie, na Bliskim Wschodzie i w północnej Afryce. Do 1917-18 roku terytorium Ziemi Świętej znajdowało się w obrębie świata muzułmańskiego. W 1918 roku zostało przejęte od Turków Osmańskich przez armię brytyjską. Walka o powstanie państwa Izrael, zakończona w latach 1947- 49 była kilkuetapowa.

Pomysł utworzenia państwa Izrael pojawił się w wieku XIX. U jego genezy leżała narastająca fala antysemityzmu (w Rosji, we Francji) oraz związana z tym emigracja członków narodu żydowskiego na tereny Palestyny. Hasła utworzenia państwa jako pierwszy głosił M. Hess. Pod koniec XIX wieku idee państwa żydowskiego głosił T. Herzl (węgierski Żyd). Wokół niej skrystalizowała się ideologia syjonizmu: koncepcji odrodzenia narodu przez utworzenia państwa na ziemi palestyńskie. Początkowo miało służyć jako azyl dla prześladowanych członków narodu

Wydawało się, że nadzieje te zostaną spełnione po I wojnie światowej. Brytyjski Minister Spraw Zagranicznych Arthur Balfour wydał w listopadzie deklarację nazywaną od jego nazwiska. Brytyjczycy chcieli uzyskać poparcie Żydów w wojnie, dlatego ogłosił, że popiera "ideę utworzenia ojczyzny żydowskiej" po pokonaniu Turków Osmańskich w Palestynie. W 1923 roku Wielka Brytania uzyskała mandat rządzenia na terenach Palestyny, opierając się na tej deklaracji. Jednak w rezultacie Brytyjczycy ograniczali emigrację Żydów na administrowane tereny. Co więcej, wyłączyły spod mandatu dzisiejszą Jordanię, uznając władzę Abdullaha.

Tak zwane "Terytorium Mandatowe" okazało się rozwiązaniem nieskutecznym dla tych terenów wobec oporu arabskiej ludności przeciw migracji Żydów. Zauważyła to tzw. "Komisja Peela" w 1937 roku. Zalecona podział państwa między Żydów i Arabów, jednak Wielka Brytanie nie chciała w tym czasie angażować się w zamieszki na Bliskim Wschodzie, nie przeprowadziła więc podziału.

W czasie II wojny napływ Żydów z Europy zaostrzył spory arabsko-żydowskie. obie strony wysuwały żądania utworzenia państwa. Brytyjczycy stali się przedmiotem ataków, dlatego Wielka Brytanie pragnęła zrzec się mandatu. Ostatecznie wygasł 15 maja 1948 roku. 29 listopada 1947 Rada najwyższa ONZ zadecydowała o podziale Palestyny. Wywołało to wojnę domową, w której przewagę uzyskali Żydzi. 14 maj 1948 (dzień przed wygaśnięciem mandatu brytyjskiego) proklamowano państwo Izrael. Poparte zostało przez Stany Zjednoczone, wchodząc od razu w stan wojny z arabskimi sąsiadami i Irakiem. Wojna toczyła się aż do roku 1949, z przerwami na rozejmy negocjowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Państwo Izrael wzmocniło się w wojnie: zniknęło Państwo Arabskie Palestyna oraz niezależna Jerozolima (zostały podzielone z Transjordanią), Strefę Fazy otrzymał Egipt. Uchodźcy z Palestyny zamieszkali w Jordanii i Strefie Gazy (około 700 tysięcy osób). Nie podpisano traktatu pokojowego a jedynie rozejm. Do utworzonego państwa napływały rzesze Żydów z całego świata.

Polityka zagraniczna państwa Izrael obfituje w konflikty i agresje. Państwa arabskie nie uznały prawa do jego istnienia.

W roku 1949 Izrael został członkiem ONZ, stopniowo zbliżając swoją politykę do mocarstw zachodnich (NATO).

Konflikty z Arabami trwały: osiedla żydowskie ostrzeliwano z Wzgórz Golan. Izrael wdawał się również w konflikty; w 1956 roku przeciw Egiptowi (Egipt zakazał przepływu statków izraelskich przez Kanał Sueski). Po rezolucji ONZ interweniowały Wielka Brytanie i Francja. Izrael zajął Synaj oraz Strefę Gazy. Został zmuszony przez Rosję, USA i ONZ do opuszczenia Półwyspu Synaj. W 1967 r w czasie tzw. wojny sześciodniowej Izrael zajął ponad 60 tys. km. kwadratowych kosztem Egiptu i Jordanii. Stosunki dyplomatyczne z Izraelem zerwały wtedy państwa bloku socjalistycznego. Rada Bezpieczeństwa ONZ nakazała rezolucją z 22 listopada 1967 wycofanie z okupowanych terenów. Izrael nie podporządkował się rezolucji, prowadząc do trwającego do dziś kryzysu bliskowschodniego. Stosując terror wobec ludności arabskiej podsycił nienawiść.

W latach 90-tych nastąpiła eskalacja intifady - walki o wyzwolenie Palestyny. Konflikt trwa do dziś, mimo wymuszonych presją międzynarodową i negocjowanych przez Stany Zjednoczone porozumień.

Wojna o niepodległość Izraela 1948-1949

14 maja 1948 roku Izrael oficjalnie ogłosił niepodległość. Następnego dnia Liga Państw Arabskich wyraziła swój sprzeciw wobec podziału Palestyny. 15 maja armie Egiptu, Jordanii, Syrii, Libanu, Arabii Saudyjskiej, Iraku i milicja palestyńska, liczące łączne 60 tysięcy żołnierzy, zaatakowały nowo powstałe państwo. Izrael mógł im przeciwstawić znacznie mniejsze siły, liczące około 15 tysięcy żołnierzy.

Walki trwały do 11 czerwca 1948 roku, gdy ONZ wymusiła rozejm. Kolejny etap walk miał miejsce od 8 do 18 lipca 1948 roku. W jego wyniku Izrael wyparł wojska arabskie z Galilei, po czym zawarto kolejny rozejm. Trzecia i ostatnia faza wojny o niepodległość Izraela rozpoczęła się 15 października 1948 roku i zakończyła się porażką państw arabskich.

Pomiędzy 23 lutym a 20 lipca 1948 roku Izrael zawarł układy rozejmowe ze swoimi sąsiadami. W wyniku wojny Izrael nie tylko obronił swą niepodległość, ale też powiększył swe terytorium z 14 tysięcy przyznanych przez ONZ do 21 tysięcy kilometrów kwadratowych


Kryzys sueski 1956

W 1952 roku w Egipcie obalono monarchię, a 26 lipca 1956 roku prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser znacjonalizował Kanał Sueski. Wielka Brytania i Francja, do których Kanał Sueski należał dotychczas, postanowiły zbrojnie odzyskać nad nim panowanie. W wyniku tajnych rozmów z Izraelem przyjęto, że kraj ten zaatakuje Egipt, dając Wielkiej Brytanii i Francji pretekst do zajęcia Kanału Sueskiego dla "zapewnienia wolności żeglugi".

29 października 1956 roku wojska izraelskie zaatakowały Egipt. Następnego dnia Wielka Brytania i Francja wystosowały pod adresem Egiptu ultimatum domagające się wycofania jego wojsk ze strefy Kanału Sueskiego. Wobec odmowy, 31 października siły brytyjsko-francuskie zaatakowały Egipt, a 5 listopada dokonały desantu w rejonie Port Saidu.



Przerwanie działań zostało wymuszone przez sprzeciw Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego (który zagroził atakiem atomowym w obronie Egiptu).

Wielka Brytania i Francja, upokorzone, musiały wycofać do marca 1957 roku swe wojska ze strefy Kanału Sueskiego, zaś Izrael wrócił na linię z 1949 roku, obsadzoną przez wojska ONZ.

Wojna sześciodniowa 1967

Ostateczny rezultat kryzysu sueskiego doprowadził do poważnego wzrostu prestiżu Egiptu i prezydenta Gamala Abdel Nasera, który stał się liderem świata arabskiego. W roku 1967, dzięki dostawom radzieckiego uzbrojenia, armie Egiptu i Syrii były już na tyle silne, by mieć szansę pokonania Izraela. Egipt ogłosił blokadę Izraela od strony Morza Czerwonego, oraz zażądał wycofania wojsk ONZ z półwyspu Synaj.


Izraelu uznano, że najlepszą obroną jest atak i 5 czerwca 1967 roku wojska izraelskie dokonały wyprzedzającego ataku na Egipt, Syrię i Jordanię, rozpoczynając tzw. wojnę sześciodniową. Pierwszego dnia wojny szęściodniowej lotnictwo izraelskie w zaskakującym ataku na lotniska swych sąsiadów zniszczyło praktycznie całe ich siły powietrzne. Błyskawiczna wojna zakończyła się błyskotliwym zwycięstwem Izraela.

Egipt utracił półwysep Synaj aż po Kanał Sueski, który został na 8 lat zamknięty dla żeglugi. Jordania utraciła Zachodni Brzeg Jordanu ze Wschodnią Jerozolimą, zaś Syria straciła wzgórza Golan. Kraje arabskie utraciły łącznie ok. 13 tysięcy poległych i ok. 35 tysięcy rannych, ok. 800 czołgów i 450 samolotów. Izrael stracił zaledwie 766 zabitych, 2,5 tysiąca rannych, 80 czołgów i 46 samolotów, zajął za to obszary o powierzchni 65 tysięcy km2 (3 razy większe od swej przedwojennej powierzchni).

Wojna na wyczerpanie 1969-1970

1 września 1967 roku przywódcy 8 państw arabskich spotkali się w Chartumie gdzie podjęli tzw. rezolucję chartumską, wzywającą dok kontynuowania walki z Izraelem. Kluczowym elementem rezolucji chartumskiej była tzw. uchwała "trzy razy nie" - "nie" dla pokoju z Izraelem, "nie" dla uznania Izraela i "nie" dla negocjacji z Izraelem. Jednocześnie, pomimo zawarcia porozumienia o zawieszeniu broni, kończącego wojnę sześciodniową, wojska Egiptu i Izraela kontynuowały oganiczoną wymianę ognia wzdłuż Kanału Sueskiego.

Do eskalacji działań doszło w marcu 1969 roku i do września 1970 roku obie strony prowadziły ostrzał artyleryjski swoich pozycji, naloty lotnicze i rajdy komandosów. Wojnę na wyczerpanie zakończyła śmierć Gamala Abdel Nasera 28 września 1970 roku.


Wojna Yom Kippur (Jom Kippur) 1973

Dostawy najnowszego radzieckiego uzbrojenia pozwalały przywódcom Egiptu - Anwarowi Sadatowi - i Syrii - Hafezowi Assadowi - snuć plany odzyskania ziem utraconych podczas wojny sześciodniowej. Dla uzyskania efektu zaskoczenia, przygotowania pozorowano jako ćwiczenia. Sam atak wyznaczono na dzień największego żydowskiego święta - Yom Kippur (Pojednania), licząc na obniżoną gotowość bojową armii izraelskiej.
Atak egipsko-syryjski rozpoczął się 6 października 1973 roku. Armia i wywiad Izraela, po dotychczasowych zwycięstwach lekceważyły przeciwnika, przez co wybuch wojny był dla nich zaskoczeniem. Wojska egipskie sforsowały Kanał Sueski i zajęły pozycje na półwyspie Synaj. Wojska syryjskie zaatakowały wzgórza Golan, jednak zostały powstrzymane i następnie pobite. 14 października wojskom izraelskim udało się przełamać linie egipskie na północ od Wielkiego Jeziora Gorzkiego, zagrażając tyłom wojsk egipskich. 20 października 1973 roku, kraje arabskie ogłosiły embargo na dostawy ropy naftowej do państw zachodnich, co doprowadziło to do światowego kryzysu energetycznego.
22 października wszedł w życie rozejm izraelsko-egipski, a dzień później izraelsko-syryjski. Starcia na ograniczoną skalę trwały do 26 października 1973 roku. Podczas wojny Yom Kippur Izrael stracił ok. 2,5 tysiąca zabitych i 7 tysięcy rannych, 420 czołgów i 162 samoloty i śmigłowce. Kraje arabskie straciły ok. 8 tysiący zabitych i 16 tysięcy rannych, 1270 czołgów i 465 samolotów i śmigłowców.

Pomimo ostatecznego zwycięstwa Izraela, w krajach arabskich wojnę Yom Kippur odebrano jako zwycięstwo, zaś w Izraelu jako porażkę z powodu początkowych niepowodzeń i względnie wysokich strat. Po wojnie Yom Kippur prezydent Egiptu Anwar Sadat zmienił swą politykę na prozachodnią i zerwał sojusz z ZSRR.

19 października 1977 roku Anwar Sadat jako pierwszy przywódca arabski odwiedził Izrael. 17 września 1978 roku Anwar Sadat i premier Izraela Menachem Begin zawarli tzw. porozumienie w Camp David, a następnie izraelsko-egipski traktat pokojowy 26 marca 1979 roku. Pokój izraelsko-egipski spotkał się z negatywną reakcją państw arabskich, z których część zerwała stosunki z Egiptem. Prezydent Anwar Sadat został zamordowany przez islamskich terrorystów w rocznicę wojny Yom Kippur, 6 października 1973 roku.

Interwencje izraelskie w Libanie w latach 1978 i 1982-1985

Wojna o niepodległość Izraela a zwłaszcza wojna sześciodniowa spowodowały masową emigrację Palestyńczyków. Ich główną siłą polityczną była Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP) pod przywództwem Jasera Arafata, kierująca antyizraelską działalnością terrorystyczną. Główną bazą OWP była do do 1970 roku Jordania, a następnie Liban.

W roku 1975 w Libanie wybuchła wojna domowa. Izrael udzielił w niej wsparcia chrześcijanom-maronitom. W marcu 1978 wojska izraelskie wkroczyły do południowego Libanu by wyprzeć stamtąd OWP, a zajęte tereny przekazano następnie maronitom.

Kolejna interwencja izraelska w Libanie zaczeła się 6 czerwca 1982 roku Wojska izraelskie udzieliły wsparcia swym chrześcijańskim sojusznikom, a także starły się z wojskami syryjskimi, które wspierały muzułmanów, w tym OWP. W 1983 roku OWP została zmuszona do opuszczenia Libanu, zaś armia izraelska wycofała się z Libanu do 10 czerwca 1985 roku. Wyjątkiem pozostał pas o szerokości 15 kilometrów wzdłuż granicy, który Izrael okupował do 2000 roku. Wojna domowa w Libanie trwała do 1990 roku.


Intifada (hebr. אינתיפאדה, arab. انتفاض intifāḍ) - arabskie określenie buntu, rebelii, powstania.

Owo określenie jest najczęściej utożsamiane z konfliktem izraelsko-arabskim oraz tzw. intifadami palestyńskimi (pierwszą i drugą).

Pierwsze powstanie - Intifada Kamieni - wybuchło 9 grudnia 1987 roku w sprzeciwie wobec izraelskiej okupacji na Zachodnim Brzegu i w strefie Gazy. Palestyńskie osiedla zostały otoczone barykadami, za którymi ukrywali się młodzi bojownicy atakujący kamieniami izraelskie posterunki. Mieszkańcy osiedli mogli się cieszyć wolnością nie ograniczoną obecnością izraelskich żołnierzy, którzy nie mogli dostać się na ich teren. Działaniami kierowali lokalni przywódcy religijni wywodzący się z Centrum Islamskiego (działające od lat 70. na Uniwersytecie w Gazie) w Gazie. Jako zbrojne ramię wystąpił wówczas po raz pierwszy Hamas. Wsparcie zapewniali dysydenci OWP i radykalne organizacje islamskie działające poza granicami kraju. Celem Intifady było stworzenie suwerennego państwa Palestyna.

Bezpośrednim powodem wybuchu Intifady był wypadek samochodowy (8 grudnia) do którego doszło w Strefie Gazy. Izraelska ciężarówka wojskowa zabiła palestyńskiego pasażera samochodu osobowego.

Jako odpowiedź na wybuch palestyńskiego powstania, żołnierze izraelscy otrzymali zgodę na stosowanie broni palnej i ostrej amunicji. Wojsko stosowało także kule gumowe, które zmniejszały liczbę ofiar. Pomimo to, do sierpnia 1988 roku w starciach ulicznych zginęło 324 Palestyńczyków. Buldożery burzyły domy aresztowanych palestyńskich aktywistów. Przeprowadzano masowe aresztowania i osadzania w więzieniach.

Latem 1988 roku Palestyńczycy stworzyli Zjednoczone Narodowe Kierownictwo Powstania, składające się z przedstawicieli wszystkich palestyńskich organizacji, w tym OWP i Hamasu, które rywalizowały ze sobą o wpływy wśród Arabów. W odpowiedzi na eskalację zamieszek, izraelski rząd podjął decyzję zamknięcia aż do odwołania wszystkich palestyńskich szkół, aby w ten sposób spróbować zdławić Intifadę.

W okresie od sierpnia 1988 do czerwca 1989 roku w starciach ulicznych zginęło 574 Palestyńczyków. Radykalne ugrupowania palestyńskie zdecydowały się wówczas powrócić na drogę zamachów na terenie Izraela. 6 lipca 1989 roku w zamachu bombowym na miejski autobus zginęło 16 Izraelczyków.

2 sierpnia 1990 roku wojska irackie zajęły Kuwejt. Palestyński przywódca Jasir Arafat już w trzecim dniu wojny poleciał do Bagdadu i spokał się z Saddamem Husajnem, który finansował jego poczynania kwotą 4 milionów dolarów miesięcznie. Uwikłanie się Arafata po przegranej stronie - Iraku bardzo osłabiło jego pozycję i w 1991 roku siła palestyńskiego powstania zaczęła słabnąć.

Od wybuchu powstania w grudniu 1987 roku zginęło ogółem 1225 Palestyńczyków (w tym 697 w starciach z Izraelczykami, pozostali w wyniku walk wewnętrznych) i 13 izraelskich żołnierzy. Jednocześnie wyburzono 2 tys. palestyńskich domów.

II Intifada Al - Aksy

25 lipca 2000 r. załamały się izraelsko-palestyńskie rozmowy pokojowe w Camp David (11-25 lipca 2000 r.). W konsekwencji społeczeństwo palestyńskie, zniechęcone brakiem efektów procesu pokojowego i rozgoryczone trudnymi warunkami życia, wznieciło kolejne powstanie. Powodem wybuchu zamieszek była wizyta Ariela Szarona na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie (28 września 2000 r.) i zabicie palestyńskiego nastolatka, przez izraelskiego snajpera. Druga intifada od nazwy Wzgórza Świątynnego nosi nazwę Al-Aksa.

Porozumienia pokojowe arabsko - izraelskie

Porozumienie Camp David zostało podpisane 18 września 1978 roku przez egipskiego prezydenta Anwara Sadata i izraelskiego premiera Menachema Begina. Podpisanie porozumienia nastąpiło po 12 dniach tajnych negocjacji prowadzonych w rządowym ośrodku wypoczynkowym Stanów Zjednoczonych w Camp David. Dwa izraelsko-egipskie porozumienia zostały podpisane w Białym Domu w obecności prezydenta Jimmy Cartera. Porozumienia doprowadziły do zawarcia w 1979 traktatu pokojowego pomiędzy Izraelem a Egiptem.

10 listopada 1977 egipski prezydent Anwar Sadat ogłosił gotowość do rozpoczęcia negocjacji pokojowych z Izraelem, a następnie w dniach 19-21 listopada jako pierwszy arabski przywódca przyjechał z oficjalną wizytą dyplomatyczną do Izraela. Doszło do przełomowego spotkania z premierem Beginem i historycznego przemówienia w Knesecie. Egipt w zamian za wycofanie wojsk izraelskich zaproponował Izraelowi bezpieczeństwo i pokój. 25 grudnia 1977 Menachem Begin przyjechał z oficjalną wizytą dyplomatyczną do Egiptu. Rozpoczęto oficjalne pokojowe negocjacje pomiędzy Izraelem a Egiptem.

W dniach 5-17 września 1978 roku odbyły się rozmowy pokojowe Menachema Begina z Anwarem Sadatem w rezydencji amerykańskich prezydentów Camp David. W rozmowach uczestniczył amerykański prezydent Jimmy Carter.

18 września 1978 podpisano dwa izraelsko-egipskie porozumienia:

Zawarte porozumienia były powiązane z gwarancjami Stanów Zjednoczonych udzielenia Izraelowi i Egiptowi wielomiliardowych dotacji. Egipt od 1979 do 1997 otrzymywał 2 mld USD rocznie. Dodatkową pomocą była modernizacja egipskich sił zbrojnych, które stały się jednymi z największych na Bliskim Wschodzie. Natomiast Izrael otrzymywał 3 mld USD rocznie. Dodatkową pomoc stanowiło wybudowanie przez Stany Zjednoczone dwóch baz sił powietrznych na pustyni Negew.

Proces pokojowy spotkał się z oburzeniem państw arabskich, których przedstawiciele (Algieria, Jemen, Libia, Syria i Organizacja Wyzwolenia Palestyny) spotkali się 24 września 1978 w Damaszku. Postanowiono wówczas zerwać stosunki dyplomatyczne i gospodarcze z Egiptem. Miała być to forma ukarania Egiptu za politykę pojednania z Izraelem. Następnie w listopadzie 1978 ministrowie państw arabskich na konferencji w Bagdadzie ustalili szczegółową listę sankcji gospodarczych, które miały zostać nałożone na Egipt w razie zawarcia pokoju z Izraelem.

Porozumienia z Oslo, wzajemne uznanie Izraela i Organizacji Wyzwolenia Palestyny zawarte w 1993 w Oslo - fundament procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie i podstawa prawna istnienia Autonomii Palestyńskiej.

Rozmowy izraelsko-palestyńskie, które ostatecznie doprowadziły do zawarcia porozumień, mogły się rozpocząć po zakończeniu pierwszej wojny w Zatoce Perskiej w 1991. Polityczny błąd Organizacji Wyzwolenia Palestyny, która poparła wówczas Irak doprowadził do jej kompromitacji i utraty oparcia politycznego w krajach arabskich. Następstwem tego było m.in. wydalenie palestyńskich robotników z krajów Zatoki, co pogłębiło kryzys gospodarczy na Terytoriach Okupowanych.

Plan pokojowy dla Bliskiego Wschodu potocznie nazywany "mapą drogową", został przedstawiony 1 maja 2003 roku, premierom Izraela i Autonomii Palestyńskiej. Plan ten został opracowany przez Stany Zjednoczone, ONZ, Unię Europejską i Rosję, w celu pokojowego rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego.

Inicjatywa genewska - bliskowschodni plan pokojowy przedstawiony w Szwajcarii 1 grudnia 2003, powstały na podstawie porozumienia kilkuset polityków i działaczy pokojowych Izraela i Palestyny. Zakładał powstanie niepodległego państwa palestyńskiego w Strefie Gazy i prawie na całym Zachodnim Brzegu Jordanu oraz przewidywał podział Jerozolimy za pomocą kuloodpornej szyby na dwie części, a każda z nich miała zostać stolicą Palestyny i Izraela.

Beata Kubiak

beatabrainstorm@gmail.com

tel. kom. 666 136 148


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Notatki na 1 kolokwium- wykłady + prelekcje, Studia, Stomatologia Łódź, Rok III, Immunologia, Immuno
notatki na kolokwium z filmu, Studia, Film, media i audiowizualna
MSE PYTANIA I ODPOWIEDZI NA KOLOKWIUM 97 ZAGADNIE (2), Bezpieczeństwo narodowe, międzynarodowe stos
Zagadnienia na kolokwium OEBHP, (Sylwia) studia semestr 3, Analiza żywności, Bhp i ergonomia
Notatki na I kolokwium, Patofizjologia
Notatki do kolokwium 2 (poprzednie lata 1), Studia UMK FiR, Licencjat, II rok - moduł Rachunkowość,
Międzynarodowe stosunki kulturowe i ochrona dziedzictwa kulturowego 1, Studia, stosunki miedzynarodo
Notatki na kolokwium 3
pytania na kolokwium technologia mięsa, Studia
Przykładowe zadania na 2 kolokwium z programowania w języku C, Studia, PWR, 1 semestr, Podstawy prog
Przykładowe zadania na 1 kolokwium z programowania w języku C, Studia, PWR, 1 semestr, Podstawy prog
rekreacja notatki na kolokwium, pedagogika czasu wolnego, rekreacja, metodyka rekreacji
demografia test, studia, stosunki międzynarodowe, Demografia
Biologiczne mechanizmy zachowania - notatki na kolokwium 16.04.2010, KN, rok I, Biologiczne mechaniz
59-65, studia, stosunki międzynarodowe, Nauka o Państwie
Obiektywne i subiektywne uwarunkowania przewodzenia, Studia, stosunki miedzynarodowe, stosunki międz
Camillo Berneri - Wojna i rewolucja, stosunki międzynarodowe
Zagadnienia+obowiązujące+na+kolokwium+z+polityki+gospodarczej, Studia UE, Polityka Gospodarcza
na kolokwium, Politechnika Lubelska, Studia, ELEKTROENERGETYKA, kolosy

więcej podobnych podstron