Międzynarodowy Trybunał Karny [MTK]
International Criminal Court [ICC]
Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze jest międzynarodowym organem sądowniczym utworzonym 17 lipca 1998 roku. W Trybunale zasiada 18 sędziów wybieranych w tajnym głosowaniu przez państwa, które poddały się jurysdykcji Trybunału. Każde z państw może przedstawić dwie kandydatury sędziów, osób o wysokich walorach moralnych, posiadających najwyższe kwalifikacje sędziowskie, doświadczenie w sądzeniu spraw karnych oraz uznane kompetencje w dziedzinie prawa międzynarodowego.
Organami Trybunału są Wydziały: Przygotowawczy, Orzekajacy i Odwoławczy, oraz Urząd Prokuratora i Sekretariat. Funkcję orzecznicza w ramach wydziału spełniają Izby. Jurysdykcja Trybunału, zgodnie ze Statutem, obejmuje przypadki ludobójstwa, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości. Skargi w odniesieniu do zbrodni ludobójstwa mogą być wnoszone tylko przez te państwa, które są stronami Konwencji o ludobójstwie z 1948 r. i Statutu Trybunału. W przypadku innych zbrodni objętych jurysdykcją Trybunału skargi mogą być wnoszone przez państwa, które przyjęły w jurysdykcję Trybunału.
Historia Jak narodziła się idea powołania Międzynarodowego Trybunału Karnego? "Przez prawie pół wieku - niemal tak długo, jak istnieją Narody Zjednoczone - Zgromadzenie Ogólne dostrzegało potrzebę utworzenia trybunału w celu ścigania i karania osób winnych takich zbrodni jak ludobójstwo. Wiele osób sądziło, że przerażające praktyki stosowane w II Wojnie Światowej - obozy, akty okrucieństwa, eksterminacje, Holocaust - nie mogą się powtórzyć. A jednak stało się inaczej - w Kambodży, w Bośni i Hercegowinie i w Rwandzie. Nasze czasy - choćby ostatnia dekada - pokazały, że zdolność człowieka do czynienia zła nie ma granic. Ludobójstwo jest słowem aktualnym także w dzisiejszej dobie, w bieżącej, odrażającej rzeczywistości, która wymaga od nas bezprecedensowych działań."
Kofi Annan, |
XX wiek był najbardziej okrutnym okresem w historii ludzkości. W ciągu ostatnich 50 lat wybuchło na świecie ponad 250 konfliktów, które spowodowały śmierć ponad 86 milionów osób cywilnych, głównie kobiet i dzieci. 170 milionów ludzi pozbawiono praw, majątku i godności. O większości tych ofiar po prostu zapomniano, a ich prześladowcom najczęściej udało się uniknąć sądu. Kiedy do głosu dochodzą etniczne waśnie, przemoc rodzi przemoc; każda zbrodnia pociąga za sobą następną zbrodnię.
Mimo, że istnieją przepisy i prawa, które definiują i zakazują dokonywania zbrodni wojennych, zbrodni przeciw ludzkości i ludobójstwa, a także liczne traktaty, konwencje, protokoły i kodyfikacje zabraniające użycia takich rodzajów broni jak gazy trujące i broń chemiczna, brakowało dotychczas systemu egzekwowania tych norm i karnej odpowiedzialności osób winnych łamania prawa.
Po raz pierwszy idea utworzenia stałego mechanizmu ścigania zbrodniarzy wojennych i osób odpowiedzialnych za masowe mordy pojawiła się na forum Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w 1948 roku, po procesach w Norymberdze i Tokio po II Wojnie Światowej. Od tego czasu Narody Zjednoczone nieprzerwanie poświęcały tej idei wiele uwagi. Jednak mimo potrzeby ustanowienia międzynarodowego karnego trybunału, który zajmowałby się ściganiem i karaniem osób winnych najcięższych zbrodni, dotychczasowe próby stworzenia takiego organu kończyły się niepowodzeniem. Gwarancja, że przynajmniej niektórzy oskarżeni staną przed sądem, jest przestrogą dla kolejnych, potencjalnych sprawców zbrodni i zwiększa szanse na zakończenie danego konfliktu.
Cele Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) będzie organem stałym i nie będzie podlegać żadnym ograniczeniom czasowym i terytorialnym. Stały trybunał, powołany dla osądzenia osób odpowiedzialnych za najbardziej odrażające zbrodnie, okrucieństwa i masowe mordy na świecie, będzie bardziej skuteczny i wydajny niż dotychczasowe trybunały doraźne. MTK będzie w stanie szybko podejmować decyzje i prawdopodobnie przyczyni się od ograniczenia stopnia nasilenia lub czasu trwania konfliktów. Samo istnienie MTK będzie w znacznie większym stopniu stanowić przestrogę dla potencjalnych sprawców zbrodni niż dotychczasowe organy tego typu. |
MTK będzie również motywował państwa do badania i ścigania jawnych zbrodni popełnionych na ich terytorium lub przez ich obywateli, ponieważ w przeciwnym razie tropieniem winnych zajmie się sam Trybunał.
Jako organ niezależny, MTK może sądzić zbrodnie podlegające jego jurysdykcji bez specjalnego upoważnienia od Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych.
Cele
· Dążenie do pokoju i ochrony praw człowieka
· Zagwarantowanie powszechnej sprawiedliwości
· Położenie kresu bezkarności
· Przyczynianie się do rozwiązywania konfliktów
· Uniknięcie wad trybunałów doraźnych
· Przejęcie sprawy, kiedy krajowe organy wymiary sprawiedliwości
nie chcą lub nie są w stanie podjąć odpowiednich działań
· Przestroga dla potencjalnych zbrodniarzy wojennych
Ratyfikacja Statutu Wiele państw nie mogło podpisać Statutu bezpośrednio po jego uchwaleniu ze względu na wymogi własnych konstytucji, takich jak uprzednia zgoda parlamentu. Oczekuje się jednak, że w najbliższym czasie państwa te złożą podpisy pod dokumentem. Większość z nich powinna także dokonać ratyfikacji Statutu. Aby Statut wszedł w życie, jego ratyfikacji musi dokonać przynajmniej 60 państw. Przeciwko uchwaleniu Statutu głosowało siedem państw członkowskich, ale ponieważ głosowanie odbyło się w trybie tajnym, nazwy tych państw nie zostały ujawnione. Wyjątek stanowią trzy państwa - Stany Zjednoczone, Chiny i Izrael, które podały powody swojego sprzeciwu. |
Przedstawiciel Izraela stwierdził, że jego państwo nie zgadza się, aby przenoszenie ludności na terytoria okupowane było uznawane za zbrodnię wojenną.
Główne zastrzeżenie Stanów Zjednoczonych dotyczyło koncepcji jurysdykcji Trybunału oraz jej stosowania wobec państw nie będących stronami Statutu. Przedstawiciel tego państwa stwierdził również, że Statut powinien uwzględniać rolę Rady Bezpieczeństwa w rozpoznawaniu aktów agresji. Sprzeciw Stanów Zjednoczonych budziła także właściwość Trybunału do sądzenia członków narodowych sił zbrojnych i misji pokojowych.
Statut zapewnia szczególną ochronę uczestnikom misji pokojowych, ponieważ zakazuje celowych ataków na personel, urządzenia, bazę materiałową oraz pojazdy, które biorą udział w niesieniu pomocy humanitarnej i operacjach pokojowych. Takie ataki stanowią zbrodnie wojenne, a w pewnych okolicznościach także zbrodnie przeciw ludzkości. Statut nie narusza przy tym istniejących porozumień dotyczących, na przykład, operacji pokojowych Narodów Zjednoczonych, ponieważ państwa, które wysyłają oddziały zachowują prawo do sądzenia swoich żołnierzy zgodnie z własnym prawem karnym.
Uwaga: Statut został uchwalony 17 czerwca 1998 roku przez zorganizowaną przez Narody Zjednoczone Konferencję Dyplomatyczną Pełnomocników do spraw Utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego. Zgodnie z artykułem 125 Statutu, dokument ten został wyłożony do podpisu przez wszystkie państwa w Rzymie w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Później Statut został przewieziony do siedziby Ministerstwa Spraw Zagranicznych Włoch w Rzymie, gdzie był przechowywany do 17 października 1998 roku. Następnego dnia Statut przewieziono do Nowego Jorku i wyłożono do podpisu w głównej siedzibie Narodów Zjednoczonych do 31 grudnia 2002 roku.
Struktura organizacyjna Skład sędziowski Trybunału będzie liczył 18 sędziów, którzy specjalizują się w prawie karnym i jego procedurach i posiadają odpowiednie doświadczenie w zakresie postępowań karnych. Sędziowie będą się również legitymować szerokimi kompetencjami w odpowiednich dziedzinach prawa międzynarodowego, takich jak międzynarodowe prawo humanitarne i prawa człowieka. Skład sędziowski Trybunału musi mieć w pełni wyważony i międzynarodowy charakter i dlatego o wyborze sędziów będą decydować takie kryteria jak reprezentatywny udział przedstawicieli głównych systemów prawnych na świecie, sprawiedliwa reprezentacja geograficzna, zrównoważony udział kobiet i mężczyzn oraz znajomość problemu przemocy wobec kobiet i dzieci. |
Każdy sędzia będzie pochodził z innego kraju i będzie zasiadał w Trybunale tylko raz, przez dziewięcioletnią kadencję. Sędziowie będą wybierani w tajnym głosowaniu według kolejności zdobytych głosów, a głosowanie będzie ważne, jeżeli weźmie w nim udział przynajmniej 2/3 Państw-Stron Statutu.
Sędziego będzie można pozbawić urzędu, jeśli udowodni mu się poważne wykroczenie lub naruszenie obowiązków służbowych. Wszystkie te zabezpieczenia mają na celu zapewnienie niezależności, uczciwości i kompetencji składu sędziowskiego i jego ochronę przed naciskami politycznymi z zewnątrz.
Struktura organizacyjna
Trybunał będzie się składał z następujących organów:
|
Prezydium
Prezes oraz I i II wiceprezes Trybunału będą wybierani absolutną większością głosów i będą pełnić swe funkcje przez trzy lata lub do końca swojej sędziowskiej kadencji, jeśli przypadnie on przed upływem trzech lat. Prezes i wiceprezes Trybunału będą mogli ponownie kandydować na swe stanowiska tylko raz.
I wiceprezes będzie zastępował prezesa w przypadku jego nieobecności lub niezdolności do pracy. II wiceprezes będzie zastępował prezesa w przypadku, gdy zarówno prezes jak i I wiceprezes będą nieobecni lub niezdolni do pracy.
Prezes wraz z wiceprezesami będą stanowić Prezydium Trybunału. Do obowiązków tego organu będzie należało właściwe administrowanie pracą Trybunału - za wyjątkiem Biura Prokuratora - oraz wykonywanie innych, nałożonych przez Statut zadań. Prezydium będzie uzgadniać z Prokuratorem wszelkie kwestie dotyczące obu stron i będzie dążyć do osiągnięcia zbieżnych stanowisk odnośnie ich rozstrzygania.
Wydział Odwoławczy, Wydział Orzekający i Wydział Przygotowawczy
Po dokonaniu wyboru sędziów, Trybunał powinien jak najszybciej utworzyć odpowiednie wydziały. Wydział Odwoławczy będzie się składał z prezesa i czterech sędziów, a Wydział Orzekający i Wydział Przygotowawczy z co najmniej sześciu sędziów każdy. Przypisanie sędziów do poszczególnych wydziałów powinno uwzględniać charakter zadań powierzonych każdemu z tych organów oraz kwalifikacje i doświadczenie poszczególnych sędziów. Chodzi o to, aby skład sędziowski każdego wydziału stanowił odpowiednią mieszankę ekspertów w zakresie prawa karnego i jego procedur oraz prawa międzynarodowego. Do Wydziału Orzekającego i Wydziału Przygotowawczego trafią głównie sędziowie, którzy legitymują się doświadczeniem w zakresie karnych postępowań sądowych.
Sądową stroną działalności Trybunału będą zajmować się izby utworzone w ramach każdego wydziału.
· Izba Odwoławcza będzie złożona ze wszystkich sędziów Wydziału Odwoławczego;
· W skład Izby Orzekającej wejdą trzej sędziowie Wydziału Orzekającego;
· Zadania Izby Przygotowawczej będą wykonywać albo trzej sędziowie Wydziału Przygotowawczego albo jeden sędzia tego wydziału, zgodnie ze Statutem Trybunału i Regulaminem Postępowania;
Biuro Prokuratora
Biuro Prokuratora będzie niezależnym, wydzielonym organem Trybunału. Biuro będzie odpowiedzialne za przyjmowanie powiadomień o popełnieniu przestępstwa oraz wszelkich popartych dowodami informacji o przestępstwach objętych jurysdykcją Trybunału, za ich zbadanie oraz za prowadzenie dochodzeń i postępowań sądowych. Osoby zatrudnione w Biurze Prokuratora nie będą mogły zwracać się po instrukcje do jakiegokolwiek zewnętrznego źródła ani kierować się takimi instrukcjami.
Pracami Biura będzie kierował Prokurator. Prokurator będzie miał pełną władzę w sferze zarządzania i czynności administracyjnych i będzie podejmował wszelkie decyzje dotyczące kadry, bazy materialnej i innych zasobów Biura. Prokurator będzie korzystał z pomocy jednego lub kilku Zastępców Prokuratora, którzy będą uprawnieni do wykonywania wszelkich zadań, jakie nakłada na Prokuratora Statut Trybunału. Prokurator i jego zastępcy będą obywatelami różnych krajów i będą pełnić swe funkcje w pełnym wymiarze czasu pracy.
Prokurator będzie wybierany w tajnym głosowaniu przez absolutną większość uczestników Zgromadzenia Państw-Stron. Zastępcy prokuratora będą wybierani w ten sam sposób z listy kandydatów przedstawionej przez prokuratora. Prokurator zaproponuje trzech kandydatów na każde stanowisko zastępcy prokuratora. Jeśli podczas wyborów Zgromadzenie Państw-Stron nie zadecyduje o skróceniu ich kadencji, prokurator i jego zastępcy będą pełnić swe funkcje przez dziewięć lat bez prawa do ponownego wyboru.
Na prośbę prokuratora lub zastępcy Prokuratora, Prezydium Trybunału może zwolnić te osoby z zajmowania się konkretną sprawą.
Prokurator może mianować doradców, będących ekspertami w sferze konkretnych zagadnień prawnych. Do takich zagadnień należą, między innymi, przemoc seksualna, przemoc wobec kobiet i przemoc wobec dzieci.
Sekretariat
Sekretariat będzie organem odpowiedzialnym za pozasądową obsługę i administracyjne czynności Trybunału, przy czym jego działalność nie może naruszać funkcji i uprawnień prokuratora określonych w artykule 42 Statutu. Na czele Sekretariatu stanie Sekretarz, który będzie głównym administracyjnym urzędnikiem Trybunału. Sekretarz będzie podlegał służbowo prezesowi Trybunału.
Sekretarz zostanie wybrany absolutną większością głosów i w głosowaniu tajnym. Wyboru dokonają sędziowie Trybunału, którzy wezmą pod uwagę wszelkie rekomendacje wystawione przez Zgromadzenie Państw-Stron. Jeśli zajdzie taka potrzeba i na wniosek Sekretarza, sędziowie wybiorą w ten sam sposób Zastępcę Sekretarza.
Sekretarz utworzy w ramach swojej jednostki organizacyjnej Sekcję do spraw Ofiar i Świadków. Powyższa Sekcja zapewni - w porozumieniu z Biurem Prokuratora - ochronę, bezpieczeństwo, poradnictwo i inne formy pomocy ofiarom i świadkom zeznającym przed Trybunałem. Sekcja będzie służyć taką pomocą również tym osobom, dla których zeznania ofiar i świadków będą stanowić zagrożenie. W skład Sekcji wejdą pracownicy, którzy mają odpowiednie kwalifikacje do zajmowania się osobami cierpiącymi na różne urazy, w tym urazy spowodowane przemocą seksualną.
Struktura organizacyjna Każde Państwo-Strona będzie miało jednego przedstawiciela w Zgromadzeniu, które będzie zajmować się rozpatrywaniem i realizacją zaleceń Komisji Przygotowawczej; sprawowaniem nadzoru nad Prezydium, Biurem Prokuratora oraz Sekretariatem w zakresie czynności administracyjnych; rozpatrywaniem oraz uchwalaniem budżetu Trybunału i decydowaniem o zmianie liczby sędziów. Zgromadzenie Państw-Stron będzie posiadać Biuro składające się z prezesa, dwóch wiceprezesów oraz 18 członków wybieranych przez Zgromadzenie na trzyletnią kadencję. Biuro będzie miało charakter reprezentatywny pod względem geograficznym i pod względem udziału przedstawicieli różnych światowych systemów prawnych. |
Zgromadzenie Państw-Stron może w razie konieczności utworzyć organy pomocnicze, w tym niezależny mechanizm służący kontroli, ocenie oraz badaniu pracy Trybunału w celu podniesienia efektywności jego działania i usprawnienia zarządzania.
Posiedzenia Zgromadzenia Państw-Stron będą odbywać się w siedzibie Trybunału lub w głównej siedzibie Narodów Zjednoczonych raz do roku, a jeśli okoliczności tego wymagają, odbywać się będą specjalne posiedzenia. Z wyjątkiem przypadków przewidzianych w niniejszym Statucie posiedzenia specjalne Zgromadzenia mogą być zwołane z inicjatywy Biura lub na wniosek jednej trzeciej Państw-Stron.
Każde Państwo-Strona będzie posiadać jeden głos. Zgromadzenie i Biuro powinny dążyć ze wszystkich sił do tego, aby ich decyzje były podejmowane w drodze konsensusu.
Urzędowymi i roboczymi językami Zgromadzenia będą języki obowiązujące podczas obrad Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych.
Jurysdykcja Zawarte w Statucie definicje przestępstw są rezultatem kilku lat ciężkiej pracy wielu delegacji państwowych i ich ekspertów. Dzięki precyzyjnym sformułowaniom każda definicja jest zbieżna z istniejącym prawem międzynarodowym i spełnia wymóg jasności przepisów prawa karnego. Sędziowie Trybunału są zobowiązani do ścisłego stosowania tych definicji i nierozszerzania ich na zasadzie analogii. Takie podejście ma na celu ustanowienie obiektywnych, międzynarodowych standardów, które nie pozostawiają miejsca dla arbitralnych decyzji. W razie wątpliwości definicje mają być interpretowane na korzyść podejrzanych lub oskarżonych. |
Trybunał jest uprawniony do sądzenia osób fizycznych, a nie państw. Misją Trybunału jest pociąganie do odpowiedzialności karnej tych osób, które są sprawcami najpoważniejszych przestępstw wymierzonych przeciwko międzynarodowej społeczności - zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, ludobójstwa i, z czasem, zbrodni agresji. Istnieje powszechne, błędne przekonanie, że Trybunał będzie mógł sądzić osoby oskarżone o dokonanie tych zbrodni w przeszłości. Tymczasem właściwość Trybunału dotyczy wyłącznie przestępstw popełnionych po wejściu w życie Statutu (czerwiec 2002).
Definicja ludobójstwa zawiera wykaz zakazanych czynów, takich jak zabójstwo czy spowodowanie ciężkich obrażeń, popełnionych w celu całkowitej lub częściowej likwidacji narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej grupy społecznej.
Zgodnie ze Statutem, do zbrodni przeciwko ludzkości zaliczają się takie przestępstwa jak eksterminacja ludności cywilnej, wzięcie w niewolę, tortury, gwałt, prześladowania na tle politycznym, rasowym, narodowym, etnicznym, kulturowym, religijnym lub płciowym oraz wymuszone zaginięcie - ale tylko wtedy, gdy stanowią element szeroko zakrojonych lub systematycznych napaści na ludność cywilną.
Zastrzeżenie dotyczące "szeroko zakrojonego lub systematycznego" charakteru czynów zaliczanych do zbrodni przeciwko ludzkości jest bardzo ważne, ponieważ ustanawia wyższy próg i oznacza, że tylko działania o określonej skali i (lub) zakresie mogą być uznane za przestępstwa objęte jurysdykcją Trybunału. Statut wprowadza więc inną kwalifikację dla pojedynczych aktów przemocy - takich jak gwałt, morderstwo, a nawet tortury - których sprawcami mogą być nawet umundurowani żołnierze i które mogą nie zostać zaliczone do zbrodni przeciw ludzkości. Za zbrodnie wojenne uważa się rażące przypadki łamania Konwencji Genewskich i inne poważne naruszenia praw i zwyczajów, które mogą mieć miejsce w czasie zbrojnych, międzynarodowych konfliktów oraz konfliktów, "które nie mają międzynarodowego charakteru". Czyny te muszą być jednak częścią planu, polityki lub działań na szeroką skalę.
Wielu uczestników konferencji Rzymie opowiadało się za poddaniem jurysdykcji Trybunału także terroryzmu, ale ostatecznie zrezygnowano z tej koncepcji. Jednak niedawno, w ślad za różnymi traktatami zakazującymi wielu konkretnych czynów terrorystycznych i w następstwie wydarzeń z 11 września 2001 roku, państwa członkowskie Narodów Zjednoczonych podjęły decyzję o opracowaniu projektu wyczerpującej konwencji przeciw terroryzmowi. Jeśli Państwa-Strony Statutu wyrażą taką wolę, na przyszłej konferencji poświęconej przeglądowi pracy Trybunału, zbrodnie popełniane przez terrorystów mogą zostać objęte jurysdykcją Trybunału.
Na konferencji w Rzymie szerokie poparcie ze strony delegacji zarówno państw jak i organizacji pozarządowych zyskała idea, aby do zbrodni zaliczyć także agresję.
Statut przewiduje, że Trybunał nie może korzystać ze swej jurysdykcji w stosunku do aktów agresji, dopóki podczas Konferencji Przeglądowej Państwa-Strony nie dojdą do porozumienia odnośnie definicji, cech i warunków, na podstawie których Trybunał mógłby rozszerzyć swoje kompetencje na ten rodzaj przestępstw.
Zgodnie z Kartą NZ, wyłączne prawo oceny, czy doszło do aktu agresji, przysługuje Radzie Bezpieczeństwa. W Statucie Trybunału zawarto klauzulę, która mówi, że ostateczny tekst klauzuli na temat agresji musi być zgodny z odpowiednimi postanowieniami Karty.
W świetle Statutu zbrodniami przeciwko ludzkości są także przestępstwa o charakterze przemocy seksualnej takie jak gwałt, seksualne niewolnictwo, zmuszanie do prostytucji i wymuszona ciąża, jeśli zostały popełnione w ramach szeroko zakrojonych lub systematycznych napaści na jakiekolwiek osoby cywilne. Takie przestępstwa mogą zostać zaliczone także do zbrodni wojennych, jeśli zostaną popełnione podczas międzynarodowego lub wewnętrznego zbrojnego konfliktu.
Wielu uczestników konferencji w Rzymie argumentowało, że spod jurysdykcji Trybunału nie należy wyłączać tak powszechnych i zagrażających rządom prawa przestępstw jak działalność terrorystyczna i nielegalny handel narkotykami. W odpowiedzi na te apele, Konferencja Rzymska podjęła uchwałę, która zobowiązuje Konferencję Przeglądową do przeprowadzenia debaty nad poddaniem tych przestępstw jurysdykcji Trybunału. Trybunał będzie więc mógł sprawować jurysdykcję nad działalnością terrorystyczną i nielegalnym handlem narkotykami wtedy, gdy upoważni go do tego Konferencja Przeglądowa.
W ciągu ostatnich 50 lat najbardziej rażące przypadki łamania praw człowieka miały miejsce nie w trakcie międzynarodowych konfliktów, ale podczas konfliktów wewnętrznych. Z tego względu Statut uwzględnia współczesne standardy międzynarodowego prawa humanitarnego, które traktują jako zbrodnie wojenne poważne naruszenia praw człowieka dokonane podczas wewnętrznych konfliktów zbrojnych, za wyjątkiem wewnętrznych zamieszek i rozruchów.
Odpowiedzialność karna będzie stosowana wobec wszystkich osób, także głów państw i rządów, posłów i ministrów, członków władz samorządowych i urzędników państwowych. Fakt sprawowania oficjalnej funkcji nie będzie podstawą do zmniejszenia wyroku.
Osoba, która popełniła zbrodnię z rozkazu swojego zwierzchnika, nie będzie, w normalnych okolicznościach, zwolniona z odpowiedzialności karnej.
Dowódca wojskowy poniesie odpowiedzialność karną za zbrodnie popełnione przez żołnierzy znajdujących się pod jego/jej dowództwem i kontrolą. Odpowiedzialność karna zaistnieje również wówczas, gdy dowódca wojskowy wiedział lub powinien był wiedzieć, że jego żołnierze dokonują lub mają dokonać zbrodni, a mimo to nie zdołał zapobiec tej zbrodni lub powstrzymać jej sprawców.
Międzynarodowy Trybunał Karny Statut Trybunału bardzo ściśle określa jego jurysdykcję. Cała koncepcja funkcjonowania Trybunału opiera się za zasadzie komplementarności, która oznacza, że jeśli sąd krajowy zamierza i jest w stanie skorzystać ze swoich kompetencji, Międzynarodowy Trybunał Karny nie może mu w tym przeszkodzić. Statut mówi też, że żaden obywatel takiego kraju nie może być postawiony przez Trybunałem z wyjątkiem spraw przekazanych w gestię Trybunału przez Radę Bezpieczeństwa na podstawie Rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych. Sądy krajowe będą miały nadal pierwszeństwo w badaniu i sądzeniu przestępstw podlegających ich jurysdykcji. |
Misją Międzynarodowego Trybunału Karnego nie jest w żadnym wypadku przejęcie kompetencji sądów krajowych. Może się jednak zdarzyć, że system sądownictwa w danym kraju załamie się i przestanie funkcjonować. Może również zaistnieć sytuacja, w której rząd będzie ignorować lub uczestniczyć w aktach okrucieństwa albo sytuacja, w której urzędnicy państwowi będą unikać oskarżenia osób posiadających dużą władzę i uprawnienia.
Statut wyszczególnia podstawy przyjęcia sprawy do rozpatrzenia przez Trybunał. Szczegółowo określono także okoliczności, w jakich Trybunał może stwierdzić swój brak kompetencji do rozpatrzenia danej sprawy lub odmówić jej rozpatrzenia. Powyższe obwarowania pozwolą uniknąć arbitralnych decyzji Trybunału. Ponadto, oskarżone lub zainteresowane państwa - niezależnie od tego czy są stronami Statutu - mogą zaskarżyć właściwość Trybunału lub kryteria przyjęcia sprawy i mają prawo odwołania się od dotyczących ich decyzji.
Status Rzymski w wyraźny sposób określa warunki, na których Trybunał może korzystać z przypisanej mu jurysdykcji. Statut w jasny sposób mówi także o tym, kiedy Trybunał może to uczynić. W Statucie znalazło się wiele postanowień, które zabezpieczają przed wszczęciem postępowania z błahych lub politycznych powodów. Określono także wiele przypadków, w których oskarżeni mają możliwość kilkakrotnego wnioskowania o nieprzyjęcie sprawy do rozpatrzenia. Ratyfikując Statut każde państwo zgadza się respektować właściwość Trybunału do sądzenia przestępstw wymienionych w tym dokumencie. Trybunał może korzystać ze swej jurysdykcji w sytuacji, które spełniają jeden z podanych poniżej warunków: przynajmniej jedna ze stron, których dotyczy sprawa, to Państwo-Strona Statutu; osoba oskarżona jest obywatelem Państwa-Strony lub przestępstwo zostało popełnione na terytorium Państwa-Strony. Państwo, które nie jest stroną Statutu może również zaakceptować kompetencje Trybunału wobec konkretnego przestępstwa popełnionego na jego terytorium lub przez jego obywatela. Powyższe warunki nie obowiązują jednak w przypadku, gdy prokurator Trybunału zajmuje się sprawą, którą przekazała mu Rada Bezpieczeństwa zgodnie z Rozdziałem VII Karty Narodów Zjednoczonych.
Zgodnie ze Statutem Trybunał wszczyna postępowanie tylko wtedy, gdy Państwo-Strona lub Rada Bezpieczeństwa przekażą sprawę do rozpatrzenia prokuratorowi Trybunału lub prokurator rozpocznie dochodzenie z własnej inicjatywy.
Każde państwo musi wpierw ratyfikować lub przystąpić do Statutu. Wtedy staje się Państwem-Stroną Statutu, która automatycznie zgadza się respektować jurysdykcję Trybunału. Automatyczne podporządkowanie się jurysdykcji Trybunału stanowi poważny krok naprzód w dziedzinie międzynarodowego prawa, ponieważ w przeszłości przyjęcie takiej jurysdykcji wymagało, w większości przypadków, dodatkowej zgody danego państwa. W przypadku oskarżenia o zbrodnie wojenne państwo może wycofać swoją zgodę na siedem lat, ale nie dotyczy to sytuacji, w której sprawa została skierowana do Trybunału przez Radę Bezpieczeństwa.
Jurysdykcja Trybunału nie będzie działać wstecz, co oznacza, że obejmie ona tylko te przestępstwa, które zostaną popełnione po uprawomocnieniu się Statutu i ustanowieniu Trybunału.
Właściwość Trybunału do rozpatrzenia danej sprawy wymaga tego, aby państwo, na którego terytorium popełniono przestępstwo lub państwo, którego obywatelem jest osoba oskarżona, było stroną Statutu. Państwa, które nie są jego stronami, mogą akceptować jurysdykcję Trybunału w odniesieniu do konkretnych spraw. W sprawach przekazanych przez Radę Bezpieczeństwa właściwość Trybunału będzie obowiązywać niezależnie od tego, czy dane państwo jest stroną statutu.
Międzynarodowy Trybunał Karny Kompetencje Rady Bezpieczeństwa i Międzynarodowego Trybunału Karnego będą się uzupełniać. Statut Trybunału uznaje rolę Rady Bezpieczeństwa w utrzymywaniu pokoju i bezpieczeństwa na świecie, zapisaną w Karcie Narodów Zjednoczonych. Na podstawie rozdziału VII Karty Rada Bezpieczeństwa może zwrócić się do Trybunału o rozpatrzenie "sytuacji", w której prawdopodobnie doszło do popełnienia jednej lub więcej zbrodni objętych jurysdykcją Trybunału. Przekazanie sytuacji przez Radę Bezpieczeństwa jest dla prokuratora Trybunału podstawą do rozpoczęcia śledztwa. |
Przekazanie sytuacji przez Radę Bezpieczeństwa wynika z jej kompetencji określonych w rozdziale VII Karty Narodów Zjednoczonych, który jest prawnie wiążącym dokumentem dla wszystkich państw członkowskich NZ. Z tego względu realizowanie przez Trybunał swoich uprawnień staje się formą egzekwowania międzynarodowego prawa. Jurysdykcja Trybunału staje się wiążąca nawet wtedy, gdy ani państwo, na którego terenie popełniono przestępstwo ani państwo, którego obywatelem jest osoba oskarżona, nie jest Państwem-Stroną Statutu Trybunału. W takich przypadkach badanie i ściganie zbrodni przez Międzynarodowy Trybunał Karny pomaga Radzie Bezpieczeństwa utrzymać pokój na świecie. Wynikające z "inspiracji" Rady Bezpieczeństwa działania Trybunału zwiększają jego rolę w egzekwowaniu międzynarodowego prawa karnego. Ponadto, w takich działaniach właściwość Trybunału zostaje rozszerzona na państwa nie będące stroną Statutu.
Rada Bezpieczeństwa może zażądać od Trybunału odroczenia dochodzenia lub ścigania na okres 12 miesięcy z możliwością jego wznowienia. Rada Bezpieczeństwa może wystąpić z takim żądaniem w związku z realizacją, określonych w rozdziale VII Karty NZ, uprawnień w zakresie przywracania pokoju i egzekwowania pokojowych porozumień. Takie odroczenie ma zagwarantować, że działania Trybunału nie staną się przeszkodą w dążeniu Rady Bezpieczeństwa do przywrócenia pokoju.
Międzynarodowy Trybunał Karny
a organizacje pozarządowe
Od 1995 roku w procesie tworzenia MTK brała czynny udział szeroka koalicja organizacji pozarządowych. Ich przedstawiciele nawiązali bliskie kontakty z członkami delegacji państwowych, współorganizowali spotkania informacyjne dla uczestników Konferencji i publikowali broszury, sprawozdania i artykuły na temat różnych, szczególnie interesujących kwestii. Organizacje pozarządowe wniosły znaczący wkład w prace Konferencji i stworzyły klimat dla udanych negocjacji. Można oczekiwać, że wiele z tych organizacji weźmie aktywny udział w kampanii na rzecz ratyfikowania Statutu przez jak największą liczbę państw
Międzynarodowy Trybunał Karny Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, główny organ sądowniczy Narodów Zjednoczonych, został powołany do rozstrzygania sporów pomiędzy państwami i nie ma właściwości do zajmowania się sprawami dotyczącymi karnej odpowiedzialności osób fizycznych. W następstwie wydarzeń w Rwandzie i byłej Jugosławii Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych postanowiła utworzyć trybunały, aby postawić przed sądem ludzi odpowiedzialnych za zbrodnie popełnione w tych krajach. |
Dwa trybunały doraźne: Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy i Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii zostały utworzone, aby rozpatrywać konkretne przypadki popełnienia jawnych zbrodni. Jurysdykcja tych trybunałów jest ograniczona do czasu i miejsc, w których popełniono te zbrodnie. Trybunały doraźne nie mają uprawnień do badania naruszeń prawa, które nastąpiły gdzie indziej ani do zapobiegania takim naruszeniom w przyszłości.
Międzynarodowy Trybunał Karny będzie instytucją o charakterze stałym, pozbawioną ograniczeń czasowych i terytorialnych. MTK będzie w stanie szybko podejmować odpowiednie działania i prawdopodobnie przyczyni się do ograniczenia natężenia lub czasu trwania konfliktu. Przez samo swoje istnienie MTK będzie o wiele silniejszą przestrogą niż dotychczasowe trybunały. Potencjalny zbrodniarz wojenny może ponownie zastanowić się nad swoimi planami, kiedy zda sobie sprawę, że może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej - nawet, jeśli jest głową państwa.
MTK będzie także motywował państwa do badania i ścigania jawnych zbrodni popełnionych na ich terytoriach lub przez ich obywateli, ponieważ w przeciwnym razie ich kompetencje przejmie sam Trybunał.
Jako niezależny podmiot, Międzynarodowy Trybunał Karny będzie mógł podejmować działania dotyczące zbrodni podległych jego jurysdykcji bez specjalnego upoważnienia ze strony Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych.