69. Rola stereotypów i uprzedzeń w komunikowaniu międzynarodowym

Mikułowski – Pomorski J., Komunikacja międzykulturowa. Wprowadzenie, Kraków 2003.

Berting J., Villain-Gandossi, Rola i znaczenie stereotypów narodowych w stosunkach międzynarodowych, w: T. Walas (red.) Narody i stereotypy, Kraków 1995.

Stereotypy i uprzedzenia pełnią ważna rolę w dziedzinie działań społecznych. W celu zdefiniowania ich znaczenia w komunikowaniu międzynarodowym, warto na początku wyjaśnić znaczenie tych dwóch pojęć.

Uprzedzenie to trzymanie się z góry przyjętych wyobrażeń na temat jednostki lub grupy, nawet jeśli otrzymywane informacje zaprzeczają tym wyobrażeniom. Zazwyczaj opiera się na pogłoskach niż na informacjach, może być korzystne, ale także krzywdzące. Wyraża emocjonalne podejście do podmiotu. Nie należy mylić uprzedzeń z dyskryminacją, ponieważ pierwsze wyraża się jedynie w opiniach i postawach, drugie zaś dąży do pozbawienia określonych osób czy grup praw i korzyści poprzez rzeczywiste zachowania. Na ogół jednak uprzedzenia i dyskryminacja występują równocześnie, wynikając jedno z drugiego.

Stereotyp jest pojęciem szerszym niż uprzedzenie. Termin został wprowadzony przez Waltera Lippmana, który głosił, że naturalną skłonnością ludzkiego poznania jest tworzenie schematów pojęciowych, obrazów mentalnych, które ukierunkowują nasz proces poznania. Taki „obraz w naszym umyśle” Lippman nazywa właśnie stereotypem.

Stereotyp jest konstrukcją myślową, zawierająca uproszczony, zabarwiony emocjonalnie obraz rzeczywistości przyjęty przez jednostkę w wyniku jej osobistych doświadczeń, procesów socjalizacji.

Najczęściej analizowane są stereotypy narodowe, czyli takie, których przedmiotami są ludzie o innej przynależności narodowej. Wymowa stereotypu może być pozytywna, negatywna bądź neutralna.

W związku ze stereotypami narodowymi pozostaje pojęcie tożsamości narodowej. Stanowi ono poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, historia narodu, kultura, terytorium. Tożsamości narodowe są konstruktami społecznymi przenikającymi życie narodu. Odnoszą się do stereotypów narodowych zarówno tych dotyczących własnego narodu jak i sąsiednich.

Rola stereotypów w komunikowaniu międzynarodowym została określona przez badaczy takich jak Berting i Villain – Gandossi. Według nich stereotypy i uprzedzenia narodowe:

- służą członkom grupy za wspólne układy odniesienia, ułatwiające porozumiewanie się członkom społeczności politycznej,

- wzmacniają więź grupową, ponieważ podkreślają poczucie współprzynależności

- wyrażają wspólnotę wartości, wspólne zwyczaje i kulturę poprzez przeciwstawianie „naszych” wartości i zwyczajów wartościom i zwyczajom „obcych”,

- pozwalają podkreślać odmienność własnej grupy(stosowane w tekstach reklamowych)

- pozwalają na dyskryminację innych grup, gdy ich działanie stanowi zagrożenie

- osoby należące do danej zbiorowości mogą za ich pomocą wyrażać lojalność – prawdziwą lub fałszywą względem tej zbiorowości,

- służą kreowaniu „kozła ofiarnego” w czasach kryzysu(obiekt zbiorowej agresji całej grupy)

Stereotypy narodowe, czyli stereotypowe wyobrażenia o ludziach i krajach są zawsze częścią poczucia tożsamości i wyrażają się w pewnych okolicznościach. Są to przede wszystkim wydarzenia międzynarodowe na dużą skalę, np. międzynarodowe mecze piłkarskie, obchody rocznic wojen narodowych.

Stereotypy narodowe odzwierciedlają również pozycję zbiorowości narodowej wobec innych krajów. W okresach pokoju na pierwszy plan wysuwają się pozytywne elementy. Gdy jednak w stosunkach ekonomicznych bądź politycznych pojawia się zagrożenie i wzajemne zaufanie ulega zmniejszeniu, wskrzeszane są stereotypy negatywne.