Jednym z podstawowych zagadnień współczesnej psychologii jest
problematyka otwartości interpersonalnej, rozumianej jako mechanizm
regulacji zachowań
interpersonalnych.
Współcześni autorzy stwierdzają, że
jednym z podstawowych warunków, który określa przebieg procesu
komunikacji interpersonalnej jest
wzajemna otwartość partnerów interakcji. Spotykamy różne sposoby
definiowania tego pojęcia.
Otwartość interpersonalna
najczęściej definiowana jest jako ujawnienie siebie, jako wyrażanie
osobistych treści w formie przekazu werbalnego (wypowiedzi) lub
poprzez przekaz niewerbalny (ucisk dłoni, odepchnięcie, odwrócenie
głowy, przytulenie itp.)
Według Johnsona (Dionsona) być
otwartym tzn. dzielić się z inną osoba tym co czujemy wobec tego
co ona zrobiła lub powiedziała albo co czujesz wobec zachodzących
wydarzeń.
Otwartość ma wzbogacić, poszerzyć wiedzę
partnerów o sobie, w celu rozszerzenia wzajemnych kontaktów.
Autorzy Ci stwierdzają, że to czy ludzie z obcy sobie staną się
bliskimi przyjaciółmi zależy w dużym stopniu od tego w jakim
zakresie pozwalają sobie na wzajemne poznanie, oraz w jakim zakresie
zdolni są do odsłonięcia ważnych i sztywnych treści swego „ja”,
swej osoby. To w jakim zakresie ujawniamy się w kontaktach
interpersonalnych daje nam informacje czy właściwie będzie
utrzymywanie dalszych kontaktów z osobą.
Wyróżnić
można następujące aspekty otwartości w kontaktach międzyludzkich:
- głębokość otwartości – decyduje ona o poziomie
intensywności przekazywanych treści partnerowi,
-
selektywność otwartości – jej wskaźnikiem, przejawem jest dobór
osób którym jednostka ujawnia się,
- szczerość otwartości
– decyduje o tym z jakich dziedzin życia (doświadczenia)
partnerzy odsłaniają swoje przeżycia „ja”,
Należy
zwrócić uwagę, że stosunkowo często z szerokim zakresem
ujawnianie się partnerów nie występuje głębokie otwieranie się.
Podejmowanie dużej liczby tematów dotyczących siebie doprowadza to
do powierzchowności, braku rzetelnego ich przedstawiania. Jest
prośba odwrócenia uwagi od spraw istotnych dla osoby ujawniających
się stanowi jedynie pozory otwartości.
Dlatego diagnoza
(rozpoznanie) poziomu otwartości danej osoby, powinna obejmować
wszystkie wymienione jej aspekty (wymiary) głębokość,
selektywność, zakres.
W kontaktach międzyludzkich obowiązuje
tzw. zasada wzajemnej otwartości. Można ją sprecyzować
następująco: „wiem, że wobec siebie mogę być sobą, Ty
postaraj się być takim samym”.
Ujawniając swoje
najistotniejsze doświadczenia oczekujemy, że zobowiązuje to
rozmówcę do autentycznego pozbawionego maski zachowania. Wzrost
stopnia intymności wypowiedzi osoby, która inicjuje komunikację,
powoduje wzrost intymności zwierzeń rozmówcy. Odkrywanie
składników obrazu własnej osoby bywa przeważnie trudne, ponieważ
oprócz tzw. stron mocnych naszego „ja” obejmuje również słabe
strony osoby ujawniającej się.
Ważne jest ażeby partnerzy
wzajemnie zaakceptowali zarówno swoje osiągnięcia, kompetencje,
trudności czy niepowodzenia życiowe.
Stwierdzono na podstawie
licznych eksperymentów obserwacji, że zasada ta nie obowiązuje w
następujących sytuacjach:
- gdy istnieją duże różnice w
statucie społecznym partnerów np. szef – pani sprzątająca,
-
gdy istnieje określona relacja zależności ról, które spełniają
partnerzy rozmowy np. lekarz – pacjent,
- gdy osoby chłodne
emocjonalnie spotykają jednostki ujawniające informacje intymne
wobec nich,
Zakres i głębokość otwartości w relacji
(ja – ty) zależy zdaniem psychologów od tzw. „granicy
psychologicznej” między partnerami. Oznacza to, że jeżeli
partnerzy są przekonani, że ujawnione wzajemnie informacje nie
zostaną przekazane innym osobom ( granica jest nie przepuszczalna)
to wówczas są gotowi do pogłębionej otwartości ujawnia
najbardziej intymne przeżycia i doświadczenia. Natomiast jeśli
granica jest nieszczelna (przepuszczalna) to powstrzymuje od
pogłębionej i szerokiej otwartości partnerów.
Różnice
indywidualne między ludźmi w zakresie poziomu ujawniania się:
Z
dotychczasowych badań wynika, że poziom otwartości
interpersonalnej związany jest ze stałymi właściwościami
człowieka takimi, jak:
- płeć
- cechy osobowości
-
samoocena
- tendencje neurotyczne
- poziom lęku
W
wielu badaniach stwierdzono, że istnieje zależność między płcią
a zakresem ujawniania własnego „ja”. Okazuje się, że kobiety
wykazują większą gotowość do ujawnienia swoich przeżyć i
doświadczeń. Dotyczy to zarówno sukcesów, osiągnięć jak też
niepowodzeń i konfliktów. Natomiast mężczyźni ukazują mniejszą
gotowość do ujawniania „ja” i to otwieranie się dotyczy
sprawności fizycznej, sukcesów zawodowych oraz powodzenie w sferze
seksualnej.
Dokonano też analizy zakresu i treści
otwierania się kobiet i mężczyzn we wczesnym okresie dorosłości.
Wobec osób najbliższego otoczenia (matka, sympatia, kolega).
Okazuje się, że kobiety przekazują swoje intymne treści przede
wszystkim matce w mniejszym stopniu siostrze i sympatii. Natomiast na
niższym poziomie ujawniają się wobec brata, ojca czy kolegi.
Kobiety w większym zakresie niż mężczyźni podają nieprawdziwe
informacje swojej sympatii (tłumacząc, że chcą tak uniknąć
konfliktów). Mężczyźni nieprawdziwe informacje przekazują
rodzicom, kolegom, sympatii. Zwłaszcza chcą ukryć informacje
dotyczące stanu zdrowia, niepowodzeń w sprawach z partnerem.
Ujawnianie własnego „ja” a zdrowie psychiczne
Podejmowane są próby ustalenia związku między poziomem
ujawniania siebie w kontaktach interpersonalnych a zdrowiem
psychicznym jednostki.
W literaturze spotykamy zróżnicowane
odpowiedzi na to pytanie: czy niezdolność do bycia otwartym wiąże
się z zaburzeniami emocjonalnego i społecznego funkcjonowania
człowieka, czy i w jakim stopniu powodują patologiczne
następstwa.
Psychologowie humanistyczni: Rogers, Maslow,
May – twierdzą, że otwartość w relacjach interpersonalnych jest
objawem zdrowia psychicznego jednostki, dobrego jej przystosowania do
środowiska w którym funkcjonuje.
Natomiast nie zdolność
do odwzajemnienia otwartości, wymienieni autorzy traktują jako
istotną przyczynę powstawania zaburzeń psychicznych. Ukrywanie
swojego „ja” publicznego powoduje to stan permanentnego stanu
fizjologicznego i psychicznego, ponieważ w każdej chwili ukrywane
elementy własnej osoby musza zostać zdemaskowane przez innych.
Jednostka przezywa lęk, że jej prawdziwe ja może wymknąć się
spod jej wzmożonej kontroli, a fałszywa maska nieskutecznie ukrywa
to kim jest rzeczywiście.
Należy zwrócić uwagę na
negatywne konsekwencje otwartości interpersonalnej.
W
literaturze przedmiotu spotykamy poglądy, których autorzy
zdecydowanie podkreślają wartość otwartości interpersonalnej, są
również sprawozdania z badań, których wykazano negatywne
koronacje między poziomem ujawniania się a przystosowaniem
emocjonalno – społecznym jednostki do środowiska.
Wykazano
również, że nadmierna otwartość może spowodować odrzucenie tej
osoby ze strony partnera, utratę niezależności osobistej,
ingerencję we własne życie jednostki. Na tym tle podjęto próbę
określenia tzw. otwartości właściwej wskazano, że istnieje
krzywa – liniowa zależności między otwartością a zdrowiem
psychicznym jednostki. Zarówno zbyt mała jak i nadmierna wytrwałość
może wskazywać na zaburzenia emocjonalne jednostki.
Nadmierne
ujawnianie się wobec nas jest symptomem jego dążenia do zbyt
bliskich kontaktów z nami, bądź też stanowi tendencję do
kontrolowania naszego zachowania. Osoba taka stosunkowo często ma
trudności w nawiązywaniu kontaktów i jest mało selektywna w
doborze partnerów i ujawniania swoich doświadczeń. Takie
zachowania budzą podejrzliwość, niechęć, ludzie unikają takich
osób, uważają za nieprzystosowane a ich zachowanie – dewiacyjne.
Z dotychczasowych badań wynika, że poziom otwartości w
kontaktach interpersonalnych powinien być dostosowany do norm, zasad
i standardów społeczeństwa, obowiązujących w danym środowisku,
w którym jednostka nawiązuje kontakt z partnerem. Należy jednak
uwzględnić poziom znajomości, jego sytuację społeczną,
rodzinną, tak na przykład wysoka otwartość o intymnym charakterze
wobec osób obcych jest uznawana przez opinię społeczna za symptom
nieprzystosowania emocjonalnego.
Za właściwą uważana
jest otwartość wobec osób znaczących tzn. nauczycieli, rodziców,
osoby pełniącej ważne funkcje społeczne.
Pełnione
role zawodowe, funkcje i obowiązki społeczne przez partnerów
interakcji określają okres, głębokość treści ujawniany ze
swojego „ja”.
Ludzie lubią raczej te osoby, które
ujawniają bardziej pozytywne niż negatywne informacje o sobie, jest
to ważne w początkowy okresie znajomości. Przekazywanie partnerowi
swoich słabych stron może spowodować tendencje do urwani kontaktu.
Natomiast jeżeli znajomość z danym partnerem przekształca się w
bliski przyjacielski kontakt to ujawnianie mu cech negatywnych
uznawane jest jako przejaw szacunku do jego osoby.