ROLA DOTYKU W KOMUNIKACJI MIEDZYLUDZKIEJ

W jaki sposób dotyk współgra z innymi aspektami komunikacji?

Zachowania dotykowe stanowią niekiedy istotny element w terapii.

• Badania potwierdzają korzystne efekty masażu w leczeniu neonatalnym, szczególnie w przypadku wcześniaków, dzieci z zaburzeniami rozwojowymi i noworodków. Pomaga zredukować napięcie nerwowe, obniża poziom hormonów stresu i wspomaga zabiegi terapeutyczne.

• W poradnictwie zdrowotnym dotyk stosuje się, aby rozwinąć relację zaufania i otwartości w kontaktach z pacjentami.

Ważny jest nie sam akt dotknięcia, ale raczej rodzaj, czas i lokalizacja dotyku oraz zaangażowanie emocjonalne terapeuty.

• Dotyk odgrywa ważną rolę w zachęcaniu do wysiłku, wyrażaniu czułości, manifestowaniu wsparcia emocjonalnego itd.

• W warsztatach świadomości i rozwoju osobowego kontakt fizyczny jest sposobem na przełamanie różnorakich barier psychologicznych.

W opinii Montagu: satysfakcjonująca ilość dotyku otrzymana w niemowlęctwie i dzieciństwie ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowego rozwoju behawioralnego.

Akt dotknięcia może wzbudzać zarówno reakcje negatywne, jak i pozytywne, w zależności od osób i okoliczności.

DOTYK A ROZWÓJ OSOBOWY

Wrażliwość na dotyk jest pierwszym procesem sensorycznym w rozwoju jednostki, który przybiera formę funkcjonalną.

• W okresie niemowlęctwa typowym dośw. Dotykowym w tym okresie jest dotyk matki, stopniowo dotykowi zaczynają towarzyszyć słowa. Kiedy słowa zastępują dotyk, miejsce intymnej bliskości zajmuje dystans.

• Młodsze z rodzeństwa są dotykane rzadziej: dziecko planowane dotykane jest częściej niż dziecko nie planowane.

• Clay: między 14stym a 24 miesiącem życia dziecko otrzymuje w istocie zach. Dotykowych od rodziców niż w okresie niemowlęcym. Dziewczynki są częściej obiektami pieszczot.

• Lewis: przez pierwsze 6 miesięcy życia więcej rodzicielskiej miłości dotykowej otrzymują chłopcy

• Harrison-Speake i Willis: wraz z wiekiem dziecka spada ocena dopuszczalności dotyku rodzicielskiego, szczególnie w opinii mężczyzn i w odniesieniu do chłopców

• od przedszkola do 6 klasy liczba zachowań dotykowych stopniowo spada

• najwięcej zachowań dotykowych zanotowano w parach tej samej płci

• w okresie dojrzewania doświadczenie dotyku, najpierw z osobami tej samej płci, potem przeciwnej, nabiera specjalnego znaczenia.

• Kobiety inicjują dotykanie częściej niż mężczyźni. Częściej dotykają się osoby tej samej płci niż płci przeciwnych

Wczesne doświadczenia dotykowe są kluczowe w późniejszym prawidłowym rozwoju umysłowym i emocjonalnym.

• Dzieci, które doświadczyły zbyt mało dotykania w niemowlęctwie, uczą się chodzić i mówić znacznie później

• Dzieci obdarzone częstym dotykiem płaczą mniej

(Harlow - eksperyment z małpkami, sztucznymi mamami-szmaciane były bardziej aprobowane niż te które dawały pokarm)

• Dotyk będący źródłem poczucia bezpieczeństwa jest ważniejszy niż zapewnienie pożywienia.

DOTYK:, KTO? KOGO? KIEDY? GDZIE?

Liczba i rodzaj kontaktów cielesnych u dorosłych jest w dużej mierze funkcją wieku, płci, sytuacji oraz typu relacji łączących obie strony interakcji.

• Kontakt fizyczny podczas zbliżenia płciowego stanowi gł. Sposób komunikowania bliskości. Seksuolodzy Masters i Johnson: seks pomaga ludziom nawiązywać efektywniejszą komunikację i utrzymują, że udany stosunek płciowy jest najwyższą formą komunikacji między dwojgiem ludzi.

• Dla niektórych os. Kontakt fizyczny wynikający z zatłoczenia (np. tramwaj) jest źródłem dyskomfortu, szczególnie kontakt z osobą płci przeciwnej u kobiet oraz osobą tej samej płci u mężczyzn.

• Niektóre dzieci wychowywane są w atmosferze podkreślania niestosowności dotykania. Zabrania im się dotykać własnego ciała, a w późniejszym wieku ostrzega przed dotykaniem ciała osoby, z która się spotyka. Częstszy kontakt fizyczny między ojcem a synem jest uznawany za „niemęski”. Takie doświadczenia mogą sprawić, że niektórzy ludzie będą unikać kontaktu dotykowego w każdej sytuacji.

• Osoby unikające dotyku charakteryzują się wyższym poziomem leku i napięcia w codziennym życiu, mniejszą satysfakcję z własnego wyglądu i większą podejrzliwość wobec innych, są zamknięci w sobie i częściej zdarza się im się być autorytarnym lub sztywnym w poglądach.

• Dotykanie osoby tej samej płci jest wśród mężczyzn oceniane z niechęcią( postawy homofoniczne i strach przed etykietą homoseksualisty),a wśród kobiet całkiem dopuszczalne

• Czynniki sytuacyjne: w miejscach publicznych, gdzie najczęściej prowadzi się obserwacje, zachowania dotykowe są bardzo rzadkie, przynajmniej w odniesieniu do kultur „niekontaktowych”

Badania Henley wskazują, że częściej angażujemy się w zach. Dotykowe, jeżeli:

1. Udzielamy inf. lub rady, a nie, gdy pytamy o nią

2. Wydajemy polecenia, a nie, gdy reagujemy na nie

3. Prosimy i o przysługę, a nie, gdy zgadzamy się ją spełnić

4. Sięgamy po argumenty perswazji, a nie, gdy jesteśmy przekonywani

5. Rozmowa jest zaangażowana, a nie zdawkowa

6. Na przyjęciu, nie w pracy

7. Manifestujemy swój entuzjazm, a nie, gdy jesteśmy świadkami czyjegoś

8. Odbieramy inf. o cudzym zmartwieniu, a nie, gdy sami komunikujemy o własnych kłopotach

Powitania i pożegnania np. na dworcu stanowią przykład sytuacji, w której dochodzi do częstszego niż zazwyczaj angażowania się w zachowania dotykowe, a także w grach i zabawach sportowych.

• Zdaniem niektórych dotyk wiąże się ściśle ze statusem

• Henley: młodzi mężczyźni częściej inicjują zachowania dotykowe w stosunku do młodych kobiet niż na odwrót. Wysunęła hipotezę, iż w parach mężczyzna-kobieta przewaga inicjacji dotyku ze str. Mężczyzny jest w równym stopniu odzwierciedleniem władzy męskiej, jak oznaką afektu.

• Niezależnie od tego, która strona inicjuje kontakt, niezależny obserwator postrzega stronę inicjującą jako tę, która dysponuje większą władzą.

• Henley: status jest istotnym czynnikiem determinującym, to, kto kogo dotyka

• Goldstein i Jeffords: jednostki o niższym statusie w istocie częściej dotykają tych, o wyższym statusie niż na odwrót

• Wśród osób o niskiej i wysokiej pozycji w hierarchii zawodowej występowały inne typy zachowań dotykowych. Ludzie o niższym ST. Angażują się w bardziej „służalcze” formy dotyku, a os. O wyższym statusie mają większą swobodę manifestowania przyjaznych uczuć poprzez dotyk.

• Jourard: kobiety są przez wszystkich dostrzegane jako bardziej „dostępne” zachowaniom dotykowym ze str. Różnych osób niż mężczyźni. W jego badaniach mężczyzna i k. postrzegani byli jako bardziej otwarci na dotyk ze str. Odmiennej płci niż w poprzednich badaniach.

• Dotyk jest ważny w odniesieniu do pacjentów leczonych w warunkach zinstytucjonalizowanych.

Watson wykazał, że wśród rezydentów domu opieki społecznej więcej zachowań dotykowych zachodzi wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

1. Dotykany obszar był z dala od genitaliów

2. Personel i rezydenci byli tej samej płci

3. Strona inicjująca dotyk postrzegana była jako wyższa statusem

4. Rezydent nie miał widocznych upośledzeń fizycznych

Desmond Morris: rozróżnienie miedzy dotykiem innych a dotykaniem własnego ciała.

Wyodrębnia 457 typów kontaktu fizycznego, zgrupowanych w 14 głównych kategoriach typów zachowań dotykowych występujących między dwojgiem ludzi w miejscach publicznych. Określa je mianem sygnałów więzi- ich główną funkcją jest manifestowanie, że między uczestnikami interakcji istnieje jakiś rodzaj więzi.

Główne kat. Dotyku:

1. Podawanie ręki. Siłę rzeczywistej lub pożądanej więzi między uczestnikami można często określić poprzez obserwację ręki nie uczestniczącej w uścisku.

2. Kierowanie ciałem. Dotyk Sanowi substytut wskazywania kierunku. Osoba dotykająca jest najczęściej stroną dominującą w interakcji.

3. Klepnięcie. Wg. Niego jest często gestem protekcjonalnym lub sygnałem o zabawieniu seksualnym. Wyjątek: poklepywanie gratulacyjne

4. Ujmowanie pod ramię. Podtrzymanie drugiej osoby, ale także jako oddanie bliskiej relacji emocjonalnej. Osoba dominująca rzadko jest tą podtrzymująca ramię

5. Objęcie za ramię. Używane dla oddania intymnej więzi między M a K, ale także dla sygnalizowania koleżeństwa u mężczyzn.

6. Pełne objęcie. Zwany także przytulaniem, często w chwilach intensywnych doznań emocjonalnych (rozrywki sportowe, gry miłosne, powitania, pożegnania). Może być gestem rytualnym oddającym silniejszą więź niż ta sygnalizowana uściskiem dłoni.

7. Trzymanie się za ręce. Dorosły + dziecko= opieka, kontrola, ochrona. U dorosłych oznaka równości ról w związku. Utożsamiany jest z zachowaniami w parach mieszanych, ale można go także zaobserwować wśród os. Tej samej płci.

8. Objęcie w talii. Często jako substytut pełnego objęcia sytuacjach, gdy uczestnicy pragną silniej zasygnalizować intymność

9. Pocałunek. Miejsce, siła i długość pocałunku, a także stopień otwarcia warg pomagają oddać rzeczywistą lub pożądaną bliskość w danym momencie.

10. Dotykanie ręką głowy. Przyzwolenie na dotknięcie głowy odzwierciedla zaufanie, aa nawet intymność wzajemnych relacji. (Ponieważ jest to msc. Podatne na zranienia)

11. Zetknięcie się głowami. Obie strony interakcji nie są wstanie śledzić tego, co się dzieje wokół nich. Sygnał zgody obu stron na chwilowe odcięcie się od świata.

12. Pieszczota. Silna więź emocjonalna, choć bywa także używany przez pary nie będące w bliskich stosunkach w celu wywarcia na otoczeniu wrażenia zażyłości.

13. Podnoszenie. Kontekst zabawowy oraz wtedy, gdy jedna ze stron nie może poruszać się o własnych siłach.

14. Pozorowany atak. Zachowania sprawiające wrażenie agresywnych, lecz wykonywane w sposób wyzbyty agresji. Demonstracja stopnia porozumienia niewerbalnego. Niekiedy zachowania te zastępują gesty bardziej delikatne, które bywają kłopotliwe lub żenujące.

Hestlin i Alpert klasyfikacja zachowań dotykowych. Ich taksonomia oparta jest na typach przesłań komunikowanych dotykiem i obejmuje gradację od mniej do bardziej zaangażowanych typów dotyku.

1. Funkcjonalny/zawodowy. Intencją komunikacyjną tych bezosobowych, często chłodnych i formalnych, zachowań dotykowych jest realizacja określonego zadania lub dostarczenie określonej usługi. Druga osoba postrzegana jako obiekt bezosobowy, co ma na celu zapobiec zakłóceniu realizacji celu przez jakiekolwiek przesłania o zabarwieniu osobistym czy seksualnym (krawiec- klient, lekarz- pacjent)

2. Społeczny/uprzejmy. Służy potwierdzeniu tożsamości drugiej osoby jako przedstawiciela tego samego gatunku, działającego w zgodzie z tymi samymi podstawowymi normami zachowania. Miedzy stronami nie ma jednak dużego zaangażowania. (Uścisk dłoni)

3. Przyjazny/ciepły. Zachowania dotykowe z tej grupy w większym stopniu akcentują integralność i wyjątkowość drugie osoby oraz służą wyrażaniu przyjaznych uczuć wobec niej. Zachowania te jednak budzą niepokój o to, że mogą być odebrane jako sygnały bliskości lub sygnały o zabarwieniu seksualnym

4. Uczuciowy/intymny. Kiedy dotykamy dłonią czyjegoś policzka lub przytulamy kogoś, najczęściej czynimy to z intencją wyrażenia dotykiem własnego przywiązania emocjonalnego. Druga osoba jako obiekt intymnych doznań lub miłości

5. Seksualny. Dotyk jako źródło zmysłowych doznań. Druga osoba jest obiektem seksualnym.

Morris wysunął hipotezę, że w kulturach zachodnich pary heteroseksualne podczas nawiązywania intymnych relacji zazwyczaj angażują się w określoną sekwencję zachowań.

Każdy krok w tej sekwencji opiera się na zachowaniach dotykowych.

1. Oczy - ciało 7. Usta - usta

2. Oczy - oczy 8. Dłoń - głowa

3. Głos - głos 9. Dłoń - ciało

4. Dłoń - dłoń 10. Usta - piersi

5. Ręka - ramię 11. Dłoń - genitalia

6. Ręka - talia 12. genitalia - genitalia / usta - genitalia

Społecznie sformalizowane typy zachowań: podawanie ręki, pocałunek przy powitaniu itp.

ZNACZENIE DOTYKU W INTERAKCJI

Dotyk jako afekt pozytywny.

Są to zachowania, które Heslin zalicza do grupy dotyku przyjaznego, intymnego i seksualnego. Tego typu dotyk oddaje wsparcie, pociechę, przyjazne uczucia, uznanie, pociąg seksualny lub więź. Jeżeli dotyk postrzegany jest jako sygnał ciepła i więzi, to może wzbudzać inne powiązane zachowania, takie jak na przykład lepszy kontakt werbalny z pacjentami i przyjazne postawy pacjentów do personelu. Wzmożone afekt pozytywne wzbudzane przez dotyk mogą przenosić się na percepcję otoczenia.

Dotyk jako afekt negatywny.

Niektóre zachowania dotykowe odbierane przez nas jako sygnały negatywnych postaw emocji i postaw ( manifestacja gniewu lub frustracji w postaci ciosów, silnego ściskania reki)

Negatywne zach. Dotykowe występują częściej u dzieci niż u dorosłych.

Dotyk jako zabawa.

Zdarza się, że interpretujemy zachowania dotykowe jako próby zredukowania powagi komunikatu- zarówno sympatii, jak i agresji. Towarzyszący śmiech lub uśmiech może dodatkowo wzmocnić ten komunikat.

Dotyk jako oddziaływanie.

Gdy celem zachowania dotykowego jest skłonienie rozmówcy do wykonania czegoś, dotyk przybiera formę perswazji. Jones i Yarbrough określają tego typu zachowania mianem dotyku uległości (Np. dotyk poprawia skuteczność w zbieraniu podpisów pod petycją, pomaga przekonać innych, by uczynili nam drobną grzeczność )

Dotyk jako element kontroli interakcji

Może wpływać na zach. Interakcji, a jednocześnie nie zaburza potoku komunikatów werbalnych. Możemy ściągać na siebie uwagę rozmówcy poprzez: pociąganie go za rękaw, klepanie w ramię, możemy używać dotyku do sygnalizowania początku i końca interakcji.

Dotyk jako miernik zaangażowania

Czasem d. sygnalizuje po prostu, że intensywność interakcji jest wysoka lub że dotykający jest silnie zaangażowany w interakcję. Dotyk może być także odbierany jako krok w kierunku uzyskania kontroli nad rozmówcą.

D. jako przypadek.

Jako zachowanie niezamierzone ( otarcie, lub zderzenie na ulicy)

D. jako element realizacji zadań.

Zachowania dotykowe powiązane z realizacją określonych zadań przypominają te, które Heslin zalicza do kategorii dotyku funkcjonalnego/zawodowego.

D. jako kuracja.

W ostatnich latach obserwuje się wzmożone zainteresowanie dotykiem, jako ważnym elementem zabiegów terapeutycznych lub nawet odrębną formą terapii.

Older łączy niewytłumaczalne zjawiska cudownych uzdrowień z czynnikami natury psychologicznej.:

• Pacjent odczuwa silną potrzebę poprawy własnego stanu zdrowia

• Pacjent pokłada głęboką wiarę w moc uzdrowiciela

• Pacjent jest członkiem grupy, która wzmacnia jego przekonanie i jest źródłem zachęty

• Działania prowadzone są w kontekście współwyznawanego, irracjonalnego systemu przekonań, najczęściej o tle religijnym

• Zarówno pacjent, jak i postronni obserwatorzy pozostają pod działaniem silnych emocji.

D. jako symbol

Dotyk potrafi być tak bogaty w znaczeniu, że akt dotknięcia sam w sobie potrafi wznieść się do rangi symbolu reprezentującego znaczenie danego związku lub okoliczności.

PODSUMOWANIE ZNAZCENIA DOTYKU W INTERAKCJI

Znaczenie zachowań dotykowych zależy od wielu zmiennych otoczenia, osobowości i kontekstu.

Dotyk w ramię, który w normalnych warunkach zaliczamy do gestów przyjaznych/ciepłych, może nabrać zabarwienia seksualnego. Pewne obszary ciała są w większym stopniu związane z intymnością doznań, ale intymne treści niesie ze sobą także sposób dotykania.

Dotyk służy wzmacnianiu intensywności wyrażanych uczuć.

Heslin z zespołem sprecyzowali 4 rodzaje dotyku: poklepywane, ściskanie, głaskanie i muśnięcie.

• Osoby żyjące w związkach małżeńskich z reguły wykazywały bardziej pozytywne reakcje na dotyk i częściej niż osoby stanu wolnego kojarzyły zachowania dotykowe z seksem.

• Żonaci mężczyźni przypisywali dotykowi seksualnemu mniej ciepła/miłości i przyjemności niż kawalerowie i mężatki.

RÓŻNICE KULTUROWE W ZACHOWANIACH DOTYKOWYCH

Jourard dowodzi, że praktycznie w każdej z analizowanych kategorii liczba kontaktów fizycznych w USA jest dwukrotnie wyższa od zgłaszanej w Japonii.

Respondenci amerykańscy postrzegają siebie jako bardziej otwartych na dotyk i bardziej ekspresywnych dotykowo.

Można rozróżnić kultury na:

Kontaktowe- sprzyjają częstszym kontaktom dotykowym

Niekontaktowe- korzystają z norm ograniczających tego typu zachowania. Np. USA

Zaobserwowano, że w obrębie tzw. Kultur niekontaktowych występują znaczące różnice we wzorcach zachowań dotykowych wynikające z wychowania, pozycji społecznej i warunków bytowania.

Shuter: im dalej na południe, tym liczba zachowań dotykowych w miejscach publicznych jest mniejsza.

ZACHOWANIA SAMODOTYKOWE

Zachowania samodotykowe: manieryzmy na tle nerwowym, takie jak obgryzanie paznokci, skubanie palców, ściskanie dłoni, okręcanie włosów wokół palca, głaskanie się itp.

Desmond Morris wyróżnia następujące grupy zachowań samodotykowych:

1. Działania osłaniające. Zach. Te służą redukcji informacji na wejściu lub wyjściu. (Zasłanianie uszu lub oczu dłońmi)

2. Działania czyszczące (pielęgnujące). Używamy dłoni do drapania się, wycierania, pocierania, strzepywania- w takich przypadkach dotyk służy dosłownemu oczyszczeniu ciała. Badania wykazują, że kobiety częściej angażują się w tego typu zach. (poprawa wyglądu)

3. Sygnały specjalizowane. Gesty używane są w celu komunikowania określonych przesłań. ( Gest przyłożenia ręki do ucha)

4. Działania autointymne. Nieświadome naśladowanie dotyku innej osoby. ( ściskanie własnej dłoni, krzyżowanie ramion, zakładanie nogi na nogę, masturbacja)

Ekman i Friesen niektóre z zachowań samodotykowych określają mianem

ADAPTORÓW- są to zachowania będące formą adaptacji behawioralnej, które wykonujemy w reakcji na określone bodźce poznawcze, kojarzone Np. z wykonywaniem pewnych czynności, panowaniem nad własnymi emocjami zaspokajaniem potrzeb lub nawiązywaniem kontaktów z innymi ludźmi.

Zachowania te są najczęściej kojarzone z negatywną oceną samego siebie lub innych osób.

• Obserwacje pacjentów oddziałów psychiatrycznych wykazały, że wzrost liczby adaptorów samodotykowych koreluje ze wzrostem poziomu dyskomfortu psychicznego, lęku i depresji.

• Adaptory samodotykowe występują także z poczuciem winy, wrogością i podejrzliwością. Teoretycznie tego typu zachowania stanowią manifestację autoagresji lub agresji wobec innych osób projektowanej na własne ciało.

• Maja też związek z lękiem sytuacyjnym i stresem

• Powodem zachowań samodotykowych sa wymogi związane z przetwarzaniem inf. (aspekt poznawczy) Podczas mówienia występuje więcej zachowań samodot. Niż w trakcie słuchania.

• Adaptory nabywamy tez w toku wcześniejszych doświadczeń związanych z relacjami międzyludzkimi: braniem i dawaniem przedmiotów, atakiem i obroną, nawiązywaniem kontaktu i wycofaniem się itp.

• Zachowania w kategorii adaptorów wykonywane są z reguły nieświadomie, to manipulacja obiektami jest prawdopodobnie grupa zachowań, z których zdajemy sobie sprawę.

• Zachowania te pojawiają się najczęściej wtedy, gdy dana osoba jest sama

Kobiety o wiele częściej niż mężczyźni angażują się w zachowania samodotykowe w toku interakcji.

~~W naszej kulturze najpoważniejszym naruszeniem prywatności w opinii kobiet jest dotknięcie obcej osoby, a w opinii mężczyzn dotyk osoby tej samej płci

---