ĆWICZENIA 1

Erytrocyty ptaka

- u ptaków, gadów, płazów erytrocyty są owalne i jądrzaste

- u ssaków są dwuwklęsłe kształtu soczewkowatego - bezjądrzaste. Jądro dopasowuje się kształtem do kształtu komórki oraz musi być zachowany stosunek cytoplazmatyczno -jądrowy. Żyją krótko (30-120 dni). Zużyte erytrocyty są fagocytowane w miazdze czerwonej śledziony.

- krwinki czerwone mają większą gęstość niż inne krwinki i osocze, dlatego pierwsze opadają na dno próbówki (OB.)

Komórka jajowa

Składa się z:

- oolemy wypełnionej ooplazmą i ziarnistego jądra komórkowego

- otoczona jest otoczką przejrzystą

- komórki ziarniste otaczają komórkę jajową

- ma duże rozmiary i kulisty kształt

* mysz, szczur - 60μm

* owca, człowiek - 120 μm

* koza - 140 μm

* świnia 120-140 μm

* koń - 130μm

* krowa - 140 μm

Żółtko - skoncentrowana substancja odżywcza, w skład której wchodzą: białka, cukry, tłuszcze oraz substancje nieorganiczne. U ssaków ilość żółtka jest minimalna, u ptaków bardzo duża.

Neuron gruszkowaty z kory móżdżku ( kom. Purkiniego)

- 120-150 μm

Ciało neuronu:

- błona komórkowa - neurolema

- cytoplazma - neuroplazma

- jądro komórkowe

- perikarion - cytoplazma wokół jądra

Wypustki:

- pień protoplazmatyczny

- dendryty

- telodendria/neodendryty

- akson / neuryt / włókno osiowe

Astrocyty włókniste

- 18 - 20 μm

Są to komórki tkanki glejowej występujące w mózgowiu i rdzeniu kręgowym - tkanka glejowa nie przewodzi impulsów nerwowych. Pełnią funkcje podporową i odżywczą.

Wyróżniamy:

- astrocyty krótkowypustkowe - występujące w substancji szarej OUN

- astrocyty długowypustkowe - występujące w substancji białej OUN

Komórki mięśniowe gładkie (miocyty, legomiocyty)

Wrzecionowate komórki otoczone sarkolemmą z owalnym lub pałeczkowatym jądrem. W ścianach naczyń krwionośnych osiągają długość 12-15μm, w ścianach ciężarnej macicy mogą osiągnąć 500μm.

Tworzą błony w układzie pokarmowym, układzie moczowym, układzie rozrodczym, oddechowym, tworzą błony środkowe (tunica media) tętnic typu mięśniowego. Komórki te kurczą się i rozkurczają mimowolnie.

ĆWICZENIA 2

Tkanka - zespół komórek o podobnych funkcjach, budowie i pochodzeniu. Wyróżniamy 4 zasadnicze typy tkanek:

- nabłonkowe

- łączne

- mięśniowe

- nerwowe + glejowe

Wszystkie powstały z 3 listków zarodkowych:

- zewnętrzne - ektoderma

- środkowe - mezoderma

- wewnętrzne - endoderma

Histogeneza - różnicowanie się listków zarodkowych w tkanki. Różnicowanie jest swoiste i sprecyzowane. Z listków zarodkowych tworzą się tkanki:

- ektoderma - naskórek, tkanka nerwowa + glejowa

- mezoderma - jamy ciała (osierdziowa, opłucna, otrzewna), naczynia krwionośne i limfocyty

- endoderma - narządy układu oddechowego, pokarmowego, wydalniczy; gruczoły: wątroba, trzustka, grasica

Tkanka nabłonkowa - zespół komórek ułożonych ściśle obok siebie na błonie podstawnej i zaspolonych ze sobą niewielką ilością substancji międzykomórkowej. (Błona podstawowa i substancja międzykomórkowa są wytworami komórek nabłonkowych)

Wszystkie nabłonki są unerwione ! Nie są natomiast unaczynione, dlatego odżywianie zachodzi następującą drogą: substancje odżywcze z naczyń włosowatych tkanki łącznej pod nabłonkiem - dyfundują przez błonę podstawną do komórek nabłonka.

Funkcje:

- pokrywowo-ochronne np. naskórek

- zmysłowe

- wydalniczo-wydzielnicze np. gruczoł potowy i łojowy

- resorpcyjne np. nabłonek jednowarstwowy cylindryczny (w jelicie cienkim zaopatrzony w rąbek prążkowany zbudowany z mikrokosmków)

Klasyfikacja nabłonków:

1. Nabłonek jednowarstwowy:

- płaski

- sześcienny / kostkowy / brukowy

- cylindryczny / walcowaty

- wielorzędowy migawkowy

2. Nabłonek wielowarstwowy:

- płaski

- brukowy

- cylindryczny

Występowanie nabłonków jednowarstwowych:

1. nabłonek jednowarstwowy płaski:

- jako mesothelium wyściela wszystkie błony wewnętrzne

- tylna powierzchnia rogówki

- pokrywa powierzchnie stawowe, torebki ścięgniste i kaletki maziowe

- występuje w nefronie

- jako endothelium - wsierdzie (serce i zastawki serca) i naczynia krwionośne + naczynia limfatyczne

2. nabłonek jednowarstwowy sześcienny:

- gruczoły (i ich kanaliki wyprowadzające) np: pęcherzyi tarczycy, gruczoł potowy, łzowy, wątroba

- na wewnętrznej powierzchni soczewki oka - nabłonek barwnikowy oka

- występuje w nerce (w niektórych kanalikach)

- wewnętrzna powierzchnia soczewki

3. nabłonek jednowarstwowy cylindryczny:

- układ pokarmowy - od wpustu żołądka do odbytu

- układ rozrodczy

* męski - w nasieniowodach

* żeński - wyściela błonę śluzową macicy

- drogi wyprowadzające gruczołów: ślinianki, wątroba, trzustka

Typy połączeń komórkowych

1. listewki graniczne (obwódki zamykające) - występują w nabłonku w jelicie cienkim i w nabłonku dróg moczowych. Są to zdwojone błony komórkowe dwóch sąsiednich komorek, które uległy zespoleniu - fuzji. Mają kształt obręczy, pierścieni i leżą między komórkami nabłonka walcowatego jelita. Zamykają przestrzeń międzykomórkową po to aby wchłaniane substancje odżywcze nie dostały się do przestrzeni międzykomórkowej. Działają na zasadzie sita - zapobiegają dostaniu się niektórych substancji do przestrzeni międzykomórkowej.

2. strefa zwarcia (strefa metaboliczno-jonowa) - strefa metabolicznie czynna. Błony komórkowe dwóch sąsiednich komórek zwierają się w jedną błonę. Dwie sąsiednie komórki działają jak jedna duża, ponieważ zanika różnica potencjału między przestrzenią międzykomórkową z wnętrzem komórki. W strefie zwarcia tworzą się tunele białkowe uczestniczące w szybkim i dwukierunkowym przekaźnictwie substancji. Strefa ta występuje także między kardiocytami, hepatocytami, komórkami glejowymi, synapsach elektrycznych służących do szybkiego dwukierunkowego przewodzenia impulsów nerwowych

3. strefa przylegania - błony komórkowe dwóch sąsiednich komórek mają normalną strukturę, między nimi występuje przestrzeń międzykomórkowa o grubości 20μm

4. desmosomy - są to połączenia mechaniczne. Każdy desmosom zbudowany jest z dwóch wyniosłości sąsiednich komórek (półdesmosomy lub hemidesmosomów). Między nimi znajduje się płytka łącząca. W półdesmosomach widoczne są włókienka oporowe (tonofibryle) zbudowane z tonofilamentów. Włókienka te wyginają się łukowato, między nie przechodzą do drugiego półdesmosomu przyległej komórki. W komórce włókienka oporowe przebiegają z jednej wyniosłości (półdesmosomu) do drugiej wyniosłości, nadając komórce opór na działanie czynników mechanicznych, dzięki nim komórka ma odpowiedni kształt.

ĆWICZENIA 3

Nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy migawkowy

Jest to nabłonek dróg oddechowych (jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela). Zawiera błonę podstawną, na której w jednej warstwie występują komórki (ich jądra leżą na różnych rzędach). Na powierzchni mają migawki. Wyróżniamy:

- komórki cylindryczne z migawkami

- komórki kubkowe (śluzowe, mukocyty) - gruczoły jednokomórkowe wewnątrznabłonkowe, przypominają rozdęte beczułki, gromadzą śluz - mucyna, który jest następnie wydzielany na migawki.

- komórki przypodstawne / zastępcze / zapasowe - jako jedyne nie sięgają górnej powierzchni nabłonka. W przekroju są trójkątne, przestrzennie stożkowate. Uczestniczą w regeneracji nabłonka.

Funkcje tego nabłonka:

-pokrywowo-ochronna

-wydzielnicza

-zmysłowa

Nabłonek wielowarstwowy płaski

Występowanie:

-naskórek-pokrywa całą skórę właściwą

- wszystkie naturalne otwory ciała: jama ustna, przedsionek nosa, przewód słuchowy zewnętrzny, odbyt, pochwa, końcowy odcinek cewki moczowej

- zewnętrzna powierzchnia rogówki oka - nie rogówka

- przełyk i przedżołądki przeżuwaczy

W naskórku:

1. błona podstawna - jest pofałdowana (jedynie w rogówce nie jest) na niej leży…

2. warstwa rozrodcza - służy do regeneracji komórek nabłonka

- warstwa podstawna - jedna warstwa komórek cylindrycznych

- warstwa kolczysta - wiele warstw komórek wielobocznych zawierających kolce (desmosomy)

Warstwa podstawna + Warstwa kolczysta = Błona podstawna

3. warstwa ziarnista (rogowaciejąca) - składa się z kilki warstw komórek spłaszczonych. W cytoplazmie komórek występują ziarnistości keratochioliny - białko włókienkowe, wstępny produkt rogowacenia.

4. warstwa eleidynowa (jasna) - budują ją komórki płaskie ułożone w kilki warstwach, a w cytoplazmie znajduje się eleidyna - produkt przemiany keratochiliny

5. warstwa zrogowaciała - składa się z płytek, czyli łuseczek rogowych zawierających keratynę, ulegają one ciągłemu złuszczaniu. Warstwa ta jest pozbawiona jąder komórkowych

Nabłonek wielowarstwowy płaski na przedniej powierzchni rogówki

- błona podstawna - nie pofałdowana

- warstwa rozrodcza:

* warstwa podstawna - komórki cylindryczne

* warstwa kolczysta - komórki wieloboczne

- brak warstw rogowaciejących

- od razu warstwa komórek płaskich nierogowaciejących

Nabłonek wielowarstwowy brukowy / szcześcienny / baldaszkowy

Nabłonek układu moczowego / nabłonek dróg moczowych / urothelium

Wyściela: kielich nerkowy, miedniczka, moczowody, cewkę moczową

Inne nazwy:

1. nabłonek wielowarstwowy baldaszkowy / brukowy

2. nabłonek przejściowy -co wiąże się z fizjologią pęcherza moczowego. Gdy jest opróżniony, nabłonek jest gruby, a gdy wypełniony jest moczem - nabłonek staje się cieńszy - ilość warstw nie ulega zmianie

3. nabłonek pozornie unaczyniony - pozornie, ponieważ pomiędzy jest błona podstawna/ naczynia nie przechodzą przez błonę podstawną

Budowa:

Na błonie podstawnej spoczywa kilka warstw komórek wielobocznych, na nich komórki brukowe. Komórki baldaszkowe mają jedno owalne lub dwa jądra komórkowe, ich cytoplazma jest zagęszczona, a w szczególności elitoplazma, dlatego barwią się intensywnie na czerwono. Dobrze rozwinięte listewki graniczne chronią przed szkodliwym działaniem moczu.

Nabłonek wielowarstwowy cylindryczny - rzadko występuje

- występuje w dużych przewodach wyprowadzających ślinianek (w przewodzie głownym)

- spojówka oka konia, mięsożernych i człowieka

Gruczoły - powstają z nabłonka przez intensywne podziały komórek i wzrost w głąb tkanki łącznej podnabłonkowej. Mogą rozwinąć się gruczoły:

1. egzokrynowe (zewnętrznego wydzielania) - wydzielina tego gruczołu jest przewodem wyprowadzającym wyprowadzana na zewnętrzną powierzchnię nabłonka macierzystego (działanie miejscowe) Obecny jest przewód wyprowadzający.

2. endokrynowe (wewnętrznego wydzielania) - przewód wyprowadzający zanika, a część wydzielnicza opleciona jest naczyniami włosowatymi. Wydzielają więc dokrewnie produkując np.: hormony (działanie ogólne). Wydzielina tych gruczołów to hormony / inkret

Klasyfikacja gruczołów egzokrynowych:

1. na podstawie kształtu części wydzielniczej:

- gruczoły cewkowe - np. gruczoł jelitowy

- gruczoły kłębuszkowe - np. gruczoł potowy (cewkowo - kłębuszkowy)

- gruczoły pęcherzykowe - np. gruczoł łojowy

- gruczoły mieszane

2. ze względu na ilość przewodów wyprowadzających

- proste - np. gruczoł potowy

- rozgałęzione - np. gruczoły żołądka (cewkowo-rozgałęziony)

- złożone - np. gruczoł łojowy

Gruczoł potowy

-egzokrynowy

-cewkowo-kłębuszkowy

-prosty

-monoptyhijny

-homokrynowy

Produkuje wydzielinę - pot, zawierającą substancje toksyczne

Budowa:

- błona podstawowa na zewnątrz

- na zewnątrz od błony leżą komórki mioepitelialne (komórki koszyczkowe nabłonkowo-mięśniowe) „wyciskające” pot, kurczące się

- na błonie - nabłonek jednowarstwowy sześcienny - stąd jest to gruczoł monoptyhijny (jednowarstwowy)

Wydziela sposobem merokrynowym - egzocytoza (bez uszkadzania komórek merokrynowych)

Gruczoł łojowy

-egzokrynowy

-pęcherzykowy

-złożony lub prosty

-poliptyhijny - wielowarstwowy

-holokrynowy

Budowa - przypomina kiść winogrona:

-błona podstawna leży zewnętrznie

-na niej warstwa rozrodcza (nabłonek jedno warstwowy płaski lub sześcienny / brukowy)

-na niej komórki gromadzące łój

Wydziela sposobem holokrynowym - przy wydzielaniu zniszczeniu ulegają komórki łojowe

Komórki mioepitelialne (mięśniowo - nabłonkowe) są w gruczołach takich jak: ślinianki, gruczoł mlekowy, łzowy, potowy

Sposoby wydzielania gruczołów:

- gruczoły merokrynowe - wydzielają egzocytozę bez uszkadzania komórek np.: trzustka, ślinianki, gruczoł potowy

- gruczoły apokrynowe - zachodzi przez oderwanie jej górnego bieguna, komórka potem ulega odtworzeniu np.; gruczoł mlekowy

- gruczoły holokrynowe - zniszczeniu ulegają całe komórki np.; gruczoł łojowy

ĆWICZENIA 4

Cechy tkanek łącznych:

- łączą ze sobą inne tkanki organizmu

- są wszechobecne w organizmie (wypełniają wszystkie luki)

- mają dużo substancji międzykomórkowej, w której umieszczone są luźno komórki

Cechy wspólne tkanek łącznych:

1. pochodzenie mezenchymatyczne (4 listek zarodkowy)

2. strukturalna - podobny model budowy:

1. substancja międzykomórkowa

- istota podstawowa

-włókna łącznotkankowe

b) komórki luźno ułożone

3. funkcjonalna:

a) odżywcza - krew, tkanka łączna włóknista luźna

b) obronna - krew, tkanka łączna włóknista luźna, tkanka siateczkowa

c) ochronna - tkanka łączna tłuszczowa (torebka tłuszczowa nerek), tkanka kostna

d) podporowa - tkanka kostna, tkanka chrzęstna

e) regeneracyjna - tkanka łączna włóknista luźna

Tkanki łączne ulegają metaplazji - szczególnie tkanki zarodkowe. Jest to zdolność do zmieniania swojej czynności, a nawet struktury w zależności od wymagań organizmu oraz działania czynników zewnętrznych.

Podział tkanek łącznych - ze względu na konsystencję substancji podstawowej (test!):

1. Tkanki łączne właściwe - substancja podstawowa - półpłynny żel

1. tkanka łączna mezenchymatyczna

2. tkanka łączna galaretowata

3. tkanka łączna włóknista luźna

4. tkanka łączna włóknista zwarta - np. ścięgno

- o utkaniu regularnym

- o utkaniu nieregularnym

e) tkanka łączna siateczkowa, limfoidalna

f) tkanka łączna tłuszczowa (żółta i brązowa)

g) tkanka łączna barwnikowa - u niższych kręgowców (melanocyty w skórze żaby)

2. Tkanka chrzęstna - substancja podstawowa - utwardzona

1. chrzęstna szklista

2. chrzęstna sprężysta

3. chrzęstna włóknista

3. Tkanka kostna - substancja podstawowa - zupełnie twarda

1. grubowłóknista

2. baldaszkowa

- gąbczasta

- zbita

4. Krew i limfa - substancja podstawowa - płynna

Tkanka łączna mezenchymatyczna:

Występowanie: u zarodków oraz u osobników dorosłych jako niewielki rezerwuar

- wypełnia wszystkie przestrzenie

- ulega największej metaplazji (test!)

Budowa:

- duża ilość półpłynnej substancji podstawowej

- brak włókien w substancji międzykomórkowej

- luźne rozmieszczone komórki mezenchymy (mezenchymatyczne) mają kształt gwieździsty z wypustkami, którymi łączą się ze sobą, intensywnie się dzielą

Tkanka łączna galaretowata:

Występowanie: w sznurze pępowinowym, gdzie wypełnia przestrzenie między naczyniami krwionośnymi

- do 3' tygodnia życia zarodka - tkanka jest niedojrzała

- zbudowana jest z fibroblastów (łączących się wypustkami) dużej ilości substancji podstawowej - w formie galaretowatej

- brak włókien

- później rozwija się w tkankę galaretowatą dojrzałą, gdy pojawiają się delikatne włókna kolagenowe wyprodukowane przez fibroblasty

Tkanka łączna włóknista luźna:

- np. przydanka

- unerwiona, unaczyniona

Występowanie: jest wszechobecna - buduje błony w układach: pokarmowym, oddechowym, moczowym (wydalniczym), rozrodczym. Tworzy torebki łącznotkankowe dla narządów i łączy narządy między sobą i stanowi dla nich rusztowanie.

W tkance tej obecne są liczne naczynia włosowate.

Funkcje:

- odżywcza

- obronna

- regeneracyjna

Budowa: zbudowana jest z dużej ilości substancji międzykomórkowej (produkowanej przez fibroblasty), w której luźno rozrzucone są elementy komórkowe.

W substancji międzykomórkowej wyróżniamy:

1. substancję podstawową - półpłynny żel zawierający:

a) wodę

b) glukozoaminoglikany + białka = protoglikany

Do glukozoaminoglikanów należą:

- kwas hialuronowy

- heparyna

- siarczany chondroityny, heparanu, keratanu

2. włókna łącznotkankowe

a) włókna kolagenowe (klejorodne lub klejodajne)

- zbudowane z białka - kolagenu (fibrylarne białko)

- najgrubsze biegną pojedynczo i krzyżują się między sobą

- bardzo wytrzymałe, nie są elastyczne

Włókno kolagenowe zbudowane jest z mniejszych włókienek - fibryli, biegnących wzdłuż jego osi. Fibryle zespolone są ze sobą glukozaminoglikanami (substancja litowa, cementowa, kitowa)

W skład fibyli wchodzą:

Mikrofibryle -> zbudowane z protofibryli -> cząsteczki protokolagenu. Dają poprzeczne prążkowanie włókien ponieważ leża w odległości 64μm

b) włókna sprężyste (elastyczne)

-zbudowane z białka - elastyny

- są cienkie, biegną pojedynczo i krzyżują się tworząc sieci

- bardzo elastyczne, bardzo mało wytrzymałe

c) włókna retikulinowe (argentofile, kratkowe, siateczkowe, srebrochłonne)

- zbudowane z białka - kolagenu (inny niż w w.w)

- retikularne - bo budują siateczkę przypominającą kratkę

- dużo ich występuje w tkance łącznej siateczkowej, tkance łącznej luźnej

- nie widzimy ich w preparacie ze względu na sposób barwienia

Elementy budulcowe w tkance włóknistej luźnej:

a) komórki niezróżnicowane, mezenchymatyczne - mają dużą zdolność metaplazji

b) fibroblasty i fibrocyty

- tworzą substancję podstawową i włókna (test!)

- wydłużony kształt, mają wypustki, którymi się łączą

c) makrofagi (histiocyty) monocyt -> makrofag

- duże, ok. 30μm

- powstają z monocytów

- mają charakterystyczne duże płatowate wypustki

- mają zdolność ruchu

- mają zdolność do fagocytozy

- powstają dzięki diapetezji, wędrują do tkanki łącznej luźnej

d) komórki tuczne (labrocyty, inastocyty, heparynocyty)

- wytwarzają heparynę (zapobiega krzepnięciu krwi) i histaminę (rozszerza naczynia krwionośne i podnosi ciśnienie krwi)

- barwią się metachromatycznie

- czynnik chemotaktyczny - mobilizuje leukocyty do działania

e) komórki plazmatyczne (plazmocyty, immunocyty)

- powstają z limfocytów B (test!)

- wytwarzają ciała odpornościowe, zwłaszcza gamma globuliny

- funkcja obronna

- mogą być kształtu owalnego, z owalnym jądrem ze szprychowato ułożoną chromatyną

- dobrze rozwinięta ergastoplazma (naturalne podłoże do produkcji białek)

- wytwarzają immunoglobuliny - przeciwciała

f) komórki napływowe z krwi

- wydostają się z naczyń krwionośnych; leukocyty (kwaso- , zasado- chłonne), limfocyty, monocyty

g) u ssaków brak tkanki łącznej barwnikowej - zamiast nich w naskórku, skórze właściwej, w oku (naczyniówka, tęczówka, siatkówka), cebulkach włosa - melanocyty

U zwierząt niższych (ryby, gady, płazy) - występuje tkanka łączna barwnikowa. Jest to nagromadzenie związków barwnikowych w skórze właściwej i tkance łącznej.

ĆWICZENIA 5

Tkanka łączna siateczkowa (limfoidalna)

Wywodzi się z mezenchymy i posiada podobny model budowy do wszystkich tkanek łącznych.

Występuje:

- w nasadach kości długich

- wewnątrz kości krótkich i płaskich

- szpik kostny czerwony

Zachodzi na jej podstawie hematopoeza - proces wytwarzania i różnicowania się elementów morfotycznych krwi)

Budowa:

Zawiera komórki siateczki luźno rozmieszczone (kształt gwiaździsty, łączą się ze sobą wypustkami tworząc sieć). Wytwarzają włókna srebrochłonne biegnące przez wypustki i ciała komórek (wzmacniają strukturę). W oczkach sieci występują komórki macierzyste dające początek wszystkim elementom morfotycznym krwi. Zamiast istoty podstawowej są fibroblasty i płyn komórkowy.

Uzupełnienie:
Występowanie:

- stanowi rusztowanie dla grudek chłonnych i narządów chłonnych (węzły chłonne i śledziona)

- powstają w niej limfocyty

Budowa:

- komórki siateczki łączą się ze sobą wypustkami w oczkach wytworzonej sieci.

- są fibrocyty, fibroblasty i komórki niezróżnicowane - macierzyste makrofagi, komórki dendrytyczne oraz limfocyty (powstają i dojrzewają)

- substancja podstawowa składa się z płynu tkankowego

Komórki dendrytyczne - są podobne do neuronów, mają długie wypustki przypominające dendryt (stąd nazwa). Razem z makrofagami o słabych właściwościach żerczych mają zdolność do rozpoznawania antygenów i wiązania ich na swojej powierzchni. W błonie komórkowej zawierają główny kompleks zgodności tkankowej MHC2, czyli wiążą antygeny. Ten układ składa się z glikoprotein kwasochłonnych. Komórki dendrytyczne prezentują antygen limfocytowm - funkcja immunologiczna i obronna.

Tkanka łączna tłuszczowa

Jeżeli komórki tłuszczowe nagromadzą się, tworzy się tkanka tłuszczowa. Tkanka ta powstaje z mezenchymy, jednak ma odmienny model budowy w porównaniu z innymi tkankami łącznymi.

- skąpa ilość substancji międzykomórkowej w której dominują włókna srebrochłonne

- wielkość komórek ok. 100ၭm (adipocyty), całą komórke wypełnia kropla tłuszczu, owalne jądro z cytoplazmą na obwodzie

Taka budowa lipocytów (adipocytów) charakteryzuje tkankę tłuszczową żółtą.

Tkanka tłuszczowa żółta:

Występowanie:

- gromadzi się w tkance podskórnej

- torebka tłuszczowa w nerce

- u świni - podściółka tłuszczowa (słonina)

Budowa:

- posiada budowę pławikową (zrazikową)

- podobna jest z tkanką włóknistą luźną

- zółta - bo ma karotenoidy (barwniki żółte), ilość karotenoidów wzrasta w wiekiem

- u kozy i świni - brak karotenoidów

Barwinie:

- barwi się barwnikami indyferentnymi (obojętnochłonnymi)

- Oranż G, Sudan III - barwią krople tłuszczu na pomarańczowo

- Szkarłat R - na czerwono

- Błękit nilu - na granatowo / fioletowo

- kwas osmowy - na czarno

Funcje:

- ochronna, termoizolacyjna, źródło energii

Tkanka łączna tłuszczowa brunatna

Występowanie:

-występuje u zwierząt hibernacyjnych, noworodków

- między łopatkami, na szyi, karku, w okolicy nerek i w otoczeniu dużych naczyń krwionośnych

- występuje u ptaków, gryzoni, noworodków ludzkich (u człowieka ulega metaplazji w tkankę łączną żółtą)

- tkanka ta zawiera lipochrom

Tkanka łączna włóknista zwarta:

1. o utkaniu regularnym, np. ścięgno, więzadło karkowe, błona podśluzowa żołądka ptaka, warstwa podśluzowa błony surowiczej w żołądku mięsożernych, błona biaława

Budowa:

- zawiera dużą ilość substancji międzykomórkowej w której dominują pęczki włókien kolagenowych (wzdłuż długiej osi ścięgna) (?)

- pomiędzy komórkami leży szereg komórek ścięgna - fibroblasty - mają regularny układ, to one wytwarzają substancje międzykomórkową, gdy ją wyprodukują przechodzą w fibrocyty - spłaszczają się.

Pęczki włókien kolagenowych i komórki fibrocyty mają układ regularny.

Powięzie i więzadła - zamiast włókien kolagenowych, pęczki włókien sprężystych

2. o utkaniu nieregularnym, np. skóra właściwa (zwłaszcza jej warstwa siateczkowa - głębsza)

Budowa:

Włókna kolagenowe przeplatają się między sobą tworząc nieregularne na kształt maty - stąd duża wytrzymałość.

ĆWICZENIA 6

Tkanki oporowe (podporowe)

Tkanka łączna chrzęstna:

- szklista

- sprężysta

- włóknista

Chondroblasty (niedojrzałe) -> chondrocyty (dojrzałe)

Tkanka chrzęstna nie jest unaczyniona

Klasyfikacja dodatkowo na podstawie rodzaju i ilości włókien:

Wszystkie tkanki chrzęstne zawierają dużo substancji międzykomórkowej, w której luźno rozmieszczone są komórki chrzęstne - chondrocyty i chondroblasty. W skład substancji międzykomórkowej wchodzi substancja podstawowa i włókna.

Substancja podstawowa:

- siarczan chondroityny, którego głównym składnikiem jest kwas chondroityno - siarkowy (*powinowactwo do hematoksyliny - barwa niebieska)

Siarczany utwardzają w chrząstkach substancje podstawową.

Od zewnątrz chrząstki otacza ochrzęstna - jest unaczyniona - tkanka łączna włóknista zwarta o utkaniu regularnym. Chrząstki nie są unaczynione. Substancje odżywcze dyfundują z naczyń ochrzęstnej.

Jednostką strukturalno-czynnościową wszystkich chrząstek są chondrony, w ich skład wchodzą:

1. chondrocyty lub grupa izogeniczna (czyli więcej niż jeden chondrocyt)

2. jamka chrzęstna - zagłębienie substancji komórkowej, w której leżą chondrocyty

3. macierz okołokomórkowa - od zewnątrz otacza chondron i jest to zagęszczona substancja międzykomórkowa

W chrząstkach wyróżnia się nagromadzenie chondrionów i jest to - terytorium komórkowe, a między chondronami substancja międzykomórkowa tworzy - przestrzeń międzyterytorialną.

Klasyfikacja chrząstek na podstawie rodzaju i ilości włókien:

1. chrząstkaa szklista (barwi się na czerwono / różowo) - zawiera włókna kolagenowe, które są niewidoczne, ponieważ mają ten sam współczynnik załamania co substancja podstawowa.

2. chrząstka sprężysta - zawiera włókna sprężyste (elastyczna)

3. chrząstka włóknista - zawiera dużo włókien kolagenowych ułożonych w pęczkach.

Tkanka chrzęstna szklista

Zawiera włókna kolagenowe, które są na preparacie niewidoczne (ten sam współczynnik załamania co substancja podstawowa) Makroskopowo jest biała, opalizująca, porcelanowa.

Występowanie:

- pokrywa prawie wszystkie powierzchnie stawowe

- tworzy przymostkowe części żeber oraz rusztowanie dla układu oddechowego tj. niektóre chrząstki kratni, chrząstki tchawicy i oskrzela

- w życiu zarodkowym tworzy zawiązki szkieletu, z którego powstają kości długie

Rodzaje chrząstki szklistej:

1. młoda (prochondrialna), w której jest mało włókien kolagenowych, a dużo kwasu chondroityn-siarkowego, dlatego barwi się na niebiesko

2. stara (metachondrialna) zawiera dużo włókien kolagenowych, stąd barwi się na czerwono

Tkanka chrzęstna sprężysta

Zawiera włókna sprężyste.

Występuje:

- w małżowinie usznej

- w przewodzie słuchowym zewnętrznym

- w trąbce słuchowej

- w niektórych chrząstkach krtani i nagłośni

- tworzy chrząstkę koniuszka nosa

Chrząstka ta ma włókna elastyczne, które można wybarwić:

- orceiną - na czekoladowo, brązowo

- rezorcyno-fuksyną - na niebiesko

Tkanka chrzęstna włóknista

Zawiera dużo włókien kolagenowych

Występowanie:

- w przyczepach ścięgien i powięzi do kości

- w spojeniu łonowym

- tworzy tarczki międzykręgowe

- buduje chrząstkę kopytową konia

Tkanka kostna - jest unaczyniona, ale nie jest unerwiona (test!) zewnętrznie kości otoczone są okostną - która jest unerwiona.

Funkcje:

- podporowa

- ochronna

- reguluje gospodarkę wapniową organizmu

Rodzaje:

1. grubowłóknista - występuje głownie w życiu zarodkowym oraz u osobników dorosłych w szwach kostnych (czaszki, kości miednicznej)

2. blaszkowata - zbudowana z blaszek kostnych

1. gąbczasta

2. zbita

Gąbczasta:

- w nasadach kości długich

- wewnątrz kości płaskich i krótkich

Blaszki kostne formują beleczki kostne przeplatające się, dzięki czemu kość uzyskuje wytrzymałość.

Między beleczkami kostnymi znajdują się jamki wypełnione szpikiem kostnym czerwonym. Na bazie tkanki łącznej siateczkowej zachodzi hematopoeza - rozwój wszystkich elementów morfotycznych krwi.

Zbita:

- w trzonie kości długich

- na zewnątrz kości płaskich i krótkich

W kości blaszkowatej zbitej występują 4 rodzaje blaszek kostnych:

1. blaszki kostne podstawowe zewnętrzne - leżą tuż pod okostną na kształt obręczy

2. blaszki kostne podstawowe wewnętrzne - leżą przy śródkostnej

3. blaszki kostne systemowe - tworzą osteony.

Osteon - jest jednostką strukturalno-czynnościową (test!) W środku osteonu leży kanał osteonu o 20-100μm średnicy. Wokół niego układają się koncentrycznie o coraz większej średnicy blaszki kostne systemowe, może ich być od kilku do kilkunastu.

4. blaszki kostne międzysystemowe - leża pomiędzy osteonami, są one pozostałością po rozpadających się osteonach. Mają formę łuku.

Kości:

- od zewnątrz - okostna

- od wewnątrz - śródkostna

Komórki kościogubne - osteoklasty (makrofagi tkanki kostnej) - modyfikują kości przez całe życie i powodują rozpad osteonów. Osteoklasty pochodzą od monocytów.

Fibroblasty -> osteoblasty -> osteocyty

Wszystkie blaszki kostne zbudowane są z:

- dużej ilości substancji międzykomórkowej, w której występują

- komórki: osteoklasty, osteocyty, osteoblasty

Osteocyty leżą zawsze na granicy blaszek kostnych

W skład substancji międzykomórkowej wchodzą organiczne białka osteoid (zwanego niegdyś osseiną). Stanowią one ok. 30-40% w blaszkach i nadają kościom giętkość (elastyczność.

Znajdują się również sole mineralne 60-70% utwardzają one substancję podstawową, nadając jej twardość i kruchość (fosforan: wapnia, magnezu, wapnia)

W substancji międzykomórkowej występują w każdej blaszce kostnej pojedyncze włókna kolagenowe - naprzeciwskrętne w sąsiednich blaszkach - co nadaje kości wytrzymałość.

Osteocyt - ciało w kształcie pestki dyni 20-30μm, ciało spoczywa w jamkach kostnych, a wypustki w kanalikach kostnych. W jamkach kostnych oprócz osteocytów jest przesącz komórkowy z krwi.

ĆWICZENIA 7

Krew

- pochodzenie - mezenchymatyczne

- model budowy tkanki łącznej

* duża ilość substancji międzykomórkowej - osocze (test!)

* luźno rozmieszczone komórki - elementy morfotyczne krwi

Funkcje krwi:

- „łącznik” - wraz z limfą stanowi środowisko wewnętrzne które opływa wszystkie komórki organizmu

- transportująca

- odżywcza

- obronna - leukocyty, przeciwciała

- termoregulacyjna

- oddechowa - erytrocyty

- równowaga kwasowo-zasadowa środowiska

Ze względu na jej wszechobecność w organizmie, krew jest wskaźnikiem procesów przebiegających w ustroju.

Osocze-stanowi swoistą substancję międzykomórkową krwi - plazma krwi. Zajmuje ok. 55% krwi.

- substancja podstawowa - surowica / serum (test!) nigdy nie krzepnie

- odpowiednik włókien - fibrynogen, który przekształca się w czynną fibrynę - włóknik

Skład osocza:

- woda 90%

- białka osocza: albuminy, globuliny, fibrynogen 7%

- związki organiczne i nieorganiczne 3% (białka, aminokwasy, witaminy, węglowodany, sole mineralne, enzymy, hormony, barwiniki, produkty przemiany materii - bilirubina, mocznik, kwas moczowy)

Składniki białkowe utrzymują w układzie krążenia odpowiednie ciśnienie osmotyczne, które reguluje wymianę roztworów wodnych pomiędzy układem krążenia i płynem śródkomórkowym.

Albuminy - stanowią ilościowo najwiekszą frakcję białek osocza. Wiążą one niektóre metabolity nierozpuszczalne w wodzie np. kwasy tłuszczowe

Globuliny - zróżnicowana grupa białek, w skład której wchodzą przeciwciała układu odpornościowego oraz białka transportujące jony metali ciężkich

Fibrynogen - jest białkiem rozpuszczalnym, ale ma zdolność polimeryzacji w białko nierozpuszczalne - fibrynę

Limfa - jest to przesącz z naczyń włosowatych (osocze + płyn tkankowy)

- podobna do krwi

- 97% elementów komórkowych to limfocyty

Elementy morfotyczne krwi (krwinki) - ok. 45% objętości krwi

1. krwinki czerwone - erytrocyty

2. krwinki białe - leukocyty

a) limfocyty

b) monocyty a) + b) = agranulocyty

c) granulocyty

- obojętnochłonne (neutrofile, heterofile)

- zasadochłonne (bazofile)

- kwasochłonne (acydofile, eozynofile)

d) płytki krwi

Agranulocyty:

- niesegmentowane jądro

- brak ziarnistośći w cytoplazmie

- jądro i cytoplazma zasadochłonna (barwią się na niebiesko)

Granulocyty:

- ziarnistości w cytoplazmie

- posegmentowane jądro

Erytrocyty:

- u ssaków i zwierząt gospodarczych - bezjądrzaste i okrągłe

- u wielbłąda, lamy i ptaków - jądrzaste (test!)

- u człowieka - dwuwklęsła soczewka

- pojedyncze erytrocyty są żółtawe, skupiska erytrocytów są czerwone

- żyją ok. 30-120 dni, następnie są niszczone przez komórki żerne śledziony

- na błonie erytrocytów - glikokaliks

Budowa:

- prawie całkowicie pozbawione organelli

- pokryte są cienką błoną - cytolemmą

- wnętrze stanowi delikatny zrąb - stoma

- w oczkach zrębu - półpłynna substancja (woda 58%, hemoglobina 40%, sole mineralne 2%)

Plazmoliza w roztworze hipertonicznym - krwinki oddają wodę do otoczenia

Hemoliza - w roztworze hipotonicznym - woda przenika do krwinek

Roztwór izotoniczny - 0,9% NaCl

Płytki krwi - trombocyty

- bezjądrzaste

- biorą udział w krzepnięciu krwi

- fragmenty cytoplazmy megakariocytów

- u ptaków mają jądra, a u innych gatunków nie

Leukocyty (białe krwinki)

- brak barwnika

- wszystkie wydostają się z naczyń krwionośnych - diapedeza

1. Granulocyty - zawierają ziarnistości w cytoplazmie o różnym powinowactwie do barwników, wszystkie mają posegmentowane jądra komórkowe

1. granulocyty obojętnochłonne (neutrofile, heterofile)

- kuliste ok. 15μm

- 25-60% leukocytów

- pałeczkowate (młodych neutrofili) lub posegmentowane (starsze nawet do 7 segmentów) jądro komórkowe

- cytoplazma kwasochłonna - barwi się na czerwono

- zawiera niewidoczne ziarnistości

- u zwierząt różne powinowactwo do różnych barwników (heterofile)

- 8-12 godzin we krwi

- ruch pełzakowaty i fagocytoza - funkcja obronna

- liczba ich wzrasta w stanach zapalnych, przy infekcjach

2. granulocyty kwasochłonne (acydofile, eozynofile)

- kuliste ok. 15μm

- 2-4% leukocytów

- jądro dwupłatowe (dwusegmentowe) połączone mostkiem, przypomina oprawkę od okularów

- w cytoplazmie ziarnistości kwasochłonne (czerwone) - są to lizosomy z pakietem enzymów kwasowych - hydrolizujących

- największe ziarnistości występują w acydofilach konia i nazwano je kulami Seimmera

- ruch, fagocytoza - funkcja obronna

- ilość wzrasta w objawach alergicznych i chorobach pasożytniczych

- w ziarnistościach występują lizosomy

3. granulocyty zasadochłonne (bazofile)

- ok. 10μm

- do 1% leukocytów

- jądro posegmentowane, kształt litery S, niejednorodne pokryte ziarnistościami zasadochłonnymi - granule

- ziarnistości zawierają histaminę i heparynę (podobnie jak komórki tuczne)

- zdolność fagocytozy, słabsza od poprzednich lub brak

2. Agranulocyty- brak ziarnistości, jądro z reguły nieposegmentowane, kuliste, owalne

a)* limfocyty - wszystkie limfocyty mają zdolność ruchu, ale nie wszystkie mają zdolnośc fagocytozy

- 20-60% leukocytów

- najmniejsze, kuliste, wielkością zbliżone do erytrocytów

- zawierają duże kuliste lub nerkowate jądro bogate w chromatynę

- na obwodzie mało cytoplazmy lekko niebieskiej - zasadochłonnej

- mają wypustki

Ze względu na pełnione funkcje limfocyty dzielimy na:

1. limfocyty B - odporność humoralna

- powstają u ptaków w torbie kloacznej (bursa Fabricii)

- u ssaków występują w grudkach i węzłach chłonnych oraz śledzionie

- stanowią 30% limfocytów

- są małe

- po zetknięciu z antygenem polifenują (namnażają się) i częściowo przekształcają się w komórki plazmatyczne

- oba rodzaje komórek wytwarzają przeciwciała przeciwko antygenom, które oddają do płynu ustrojowego (surowicy, limfy i płynu tkankowego)

- płyn (grec. Humor) stąd limfocyty B odpowiadają za odporność humoralną

- żyją od kilki dni do kilku miesięcy

- pełnią funkcje obronną

2. limfocyty T - odporność komórkowa

- powstają w szpiku czerwonym

- dojrzewają w grasicy (łac. thymas - stąd T) - uczą się tam pamięci immunologicznej, stąd z krwią rozprowadzane są do wszystkich narządów

- stanowią 60% limfocytów

Wyróżniamy:

- limfocyty T pomocnicze (Th) - wytwarzają limfocyty (test!), które pobudzają inne limfocyty oraz komórki żercze np. histony i granulocyty do fagocytozy

- limfocyty T cytolityczne (Tc) - wiążą się z komórkami przeznaczonymi do rozpadu (np. zakażonymi wirusem) i powodują ich rozpad

- limfocyty T supresowe (Ts) - tłumią odpowiedz immunologiczną, żyją bardzo długo, nawet kilkadziesiąt lat

Limfocyty NK - natural killers

- stanowią 10% limfocytów

- unieszkodliwiają komórki nowotworowe

b)* monocyty

- monocyty -> makrofagi

- największe leukocyty 20-40μm

- 2-10% spośród leukocytów

- kształt owalny

- owalne lub nerkowate jądro, rzadko posegmentowane

- cytoplazma niebieska

- żyją 3 dni we krwi, wychodzą z naczyń i przemieniają się w makrofagi tkankowe tj. histony, osteoklasty, mikrogleje, chondrocyty

- ruch pełzakowaty, fagocytoza - funkcja obronna

Szpik kostny

- występuje w nasadach kości długich oraz w kościach płaskich

- zbudowany z tkanki łącznej siateczkowej

Komórką macierzystą dla wszystkich postaci krwinek jest hemocytoblast wywodzący się z mezenchymy.

ĆWICZENIA 8

Tkanka mięśniowa

Wywodzi się z mezodermy, nie ma substancji międzykomórkowej. Zamiast tego tkanka łączna włóknista luźna unerwia i unaczynia. Tkanki mięśniowe odpowiadają za bodziec skurczu, dlatego są odpowiednio przystosowane w morfologii do kurczenia się.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa

Stanowi razem ze szkieletem aparat ruchowy.

- jednostka podstawowa - włókno mięśniowe poprzecznie prążkowane, ma kształt cylindra o zaokrąglonych lub potępionych końcach, dł 1-5cm

- włókna układają się równolegle w stosunku do siebie

- są to włókna przeważnie zawierające bardzo dużo jąder komórkowych

- od zewnątrz sarkolema

- wewnątrz sarkoplazma

- pod sarkolemą, owalne lub pałeczkowate jądra komórkowe (100-120 sztuk) - jest to twór syncytialny (podział cytoplazmy nie nadąża za podziałem jąder i powstaje syncytium)

- w biogenezie wielokrotne podziały jąder bez podziału sarkoplazmy

- włókna poprzecznie prążkowane wykazują obecność prążków naprzemiennie ułożonych

* prążki ciemne Anizotropowe (załamują światło podwójnie)

* prążki jasne Izotropowe (załamują światło pojedynczo)

Miofibryle = włókienka mięśniowe

Poprzeczne prążkowanie:

- miofibryle biegną w pęczkach równolegle do siebie

- miofibryle nie są jednakowe w budowie

- prążki A i I leżą naprzemiennie we wszystkich włóknach mniej więcej na tej samej samej wysokości - stąd poprzeczne prążkowanie

Jednostką strukturalno-czynnościową we włóknach poprzecznie prążkowanych jest - sarkomer (mion).

Jest to fragment miofibryli zawarty między dwoma błonami Z, jest ich wiele i kurczą się jednocześnie.

W skład sarkomeru wchodzi:

Z + 1/2I + 1/2A + H + M + H + 1/2A + 1/2I + Z

Z - blaszka graniczna (telofragma)

M - blaszka środkowa (mezofragma)

Sarkomery bardzo dobrze widoczne są na poziomie strukturalnym

Miofibryle zbudowane są z mniejszych włókien zwanych miofilamentami:

- miofilamenty cienkie - aktynowe, śr. 5nm, występują w prążku izotropowym (I) i przymocowują się do błony granicznej Z (test!)

- miofilamenty grube - miozynowe, śr 10 nm, występują w prążku ciemnym (aktynowym) (A), nie są nigdzie przytwierdzone, a między nimi występują miofilamenty cienkie - aktynowe

Układ heksagonalny miofilamentu - na jeden miofilament gruby, przypada 6 miofilamentów cienkich. Widoczne przy przecięciu - 1 miozynowy i 6 aktynowych

Teoria ślizgowa skurczu - miofilamenty cienkie wślizgują się między miofilamenty grube, przy skurczu dochodzą do mezofragmu (M), zawierają prążki H (test!)

Pęczki miofibryli w przekroju podłużnym - kolumienki kurczliwe

Dwa rodzaje włókien poprzecznie prążkowanych szkieletowych:

- włókna białe - zawierają dużo miofibryli, a mało sarkoplazmy, szybko się kurczą ale również szybko się męczą np. występują w: mięśniach lokomocyjnych końcowych, u ptaków mięśnie piersiowe

- włókna czerwone - zawierają mało miofibryli, a dużo sarkoplazmy, powoli się kurczą i powoli męczą, np.: włókna występujące w mięśniach oddechowych (przepona, mięśnie międzyżebrowe), mięśnie języka.

W sarkoplaźmie występują:

- liczne mitochondria - sarkosomy

- ap. Golgiego

- lizosomy

- ziarenka glikogenu

- mioglobina

- szczególnie dobrze rozwinięta jest siateczka śródplazmatyczna gładka (siateczka sarkoplazmatyczna)

W skład siateczki sarkoplazmatycznej wchodzą:

- dwie cysterny brzeżne zwane zbiornikami końcowymi - opasają wszystkie miofibryle na granicy prążka A i I, zwano je diadą mięśniową

- kanaliki podłużne siateczki sarkoplazmatycznej - opasają miofibryle podłużnie na wysokości prążków A i I (test!) łączą się z diadą mięśniową

- siateczka magazynuje jony wapnia podczas rozkurczu i uwalnia je podczas skurczu

Od sarkolemy odchodzą kanaliki sytemu T (odpowiedzialne za odbiór impulsów nerwowych) - nie są składową siateczki. Opasają poprzecznie fibryle na granicy A i I (test !) wchodząc między cysterny brzeżne (diadę mięśniową)

Tkanka mięśniowa gładka:

Miocyty - komórki kształtu wrzecionowatego o ostrych lub postrzępionych końcach. Owalne lub pałeczkowate z jednym jądrem komórkowym.

Tworzą błony, pokłady np. błonę mięśniową w układach: pokarmowym, oddechowym, wydalniczym, rozrodczym, występują w torebce śledziony, oku, nerce, w skórze

Najkrótsze miocyty - 15μm w ścianach naczyń włosowatych, najdłuższe w macicy ciężarnej samicy - 500μm

Środkową część miocytu otacza pochewka z włókien srebrochłonnych, oba końce otoczone są włóknami elastycznymi.

- brak poprzecznego prążkowania

- brak miofibryli i sarkomerów

Sarkolema tworzy wpuklenia do sarkoplazmy zwane kaweolami, czyli jamkami komórkowymi - są to odpowiedniki konalików systemu T.

W sarkoplaźmi występują miofilamenty cienkie i grube - biegną skośnie i tworzą przestrzenną sieć.

Miofilamenty cienkie - aktynowe, zakotwiczone są pod sarkolemą do taśm gęstych, a w sarkoplaźmie do ciałek gęstych - te elementy są odpowiednikiem błony granicznej Z.

Taśmy gęste i ciałka gęste = błona graniczna Z

Między miofilamentami cienkimi leżą miofilamenty grube (nigdzie nie przymocowane). Na jeden gruby przypada 15 cienkich. (1 miozynowy : 15 aktynowych)

Mechanizm ślizgowy skurczu - miofilamenty cienkie ślizgają się po główkach miofilamentu grubego.

Nie ma dobrze rozwiniętej siateczki sarkoplazmatycznej - jest ona w formie banieczek/pęcherzyków.

Podczas skurczu - miocyt skręca się wokół własnej osi o 180 stopni.

Cytoszkielet w miocycie budują:

- taśmy gęste (są pod sarkolemą)

- ciałka gęste (są pod sarkoplazmą)

- filamenty pośrednie - desminowi ( zbudowane z desminy)

ĆWICZENIA 9

Tkanka mięśniowa sercowa

- wywodzi się z mezodermy sercotwórczej

- serce u ssaków jest 4 dzielne ( 2 przedsionki i 2 komory)

- tkanka mięśnia sercowego występuje w ścianie naczyń przedsionków, komór serca i naczyń ochodzących od serca

- endocardium - wsierdzie

- myocardium - śródsierdzie

- epicardium - nasierdzie

Ściany przedsionków:

- warstwa powierzchniowa wspólna dla obydwu przedsionków

- warstwa głęboka oddzielna dla obydwu przedsionków

Ściany komór:

- zewnętrzna skośna

- środkowa okrężna

- wewnętrzna podłużna

Jednostką budulcowo-strukturalną tkanki mięśniowej serca jest komórka zwana kardiocytem, kardiomiocytem lub komórką roboczą serca.

Pomiędzy komórkami znajduje się tkanka łączna włóknista luźna unaczyniona naczyniami wieńcowymi serca oraz unerwiona.

Kształt kardiocytu:

- długość około 120 μm, średnica 15 μm

- wydłużone prostokąty, które mają boczne odgałęzienia

- bokami biegunowymi komórki łączą się ze sobą za pomocą charakterystycznych struktur - wstawek

Budowa:

- sarkolema - na zewnątrz kardiocytu

- sarkoplazma - wypełnia wnętrze komórki

- jedno lub dwa pałeczkowate jądra

- poprzeczne prążkowanie (delikatniejsze niż w mięśniu poprzecznie prążkowanym szkieletowym)

- w pobliżu jądra komórkowego brak poprzecznego prążkowanie

- występują prążki A i I

- bardzo liczne mitochondria ułożone są w kolumnach

Wstawka:

- wstawki przebiegają schodkowato

- wstawkę budują dwie protomembrany (błony komórkowe) jednak należą do jednego kardiocytu, a druga do sąsiedniego. Zespala je niewielka ilość substancji litowej.

W obrębie wstawki występują 3 rodzaje połączeń komórkowych:

- desmosomy - spalające mechanicznie kardiocyty

- strefa zwarcia - strefa jonowo-metaboliczna - służy do szybkiego i dwukierunkowego przekaźnictwa impulsów nerwowych

- strefa przylegania - w której zakotwiczone są miofibryle (filamenty cienkie)

Wstawki biegną zawsze na wysokości błony granicznej Z

Siateczka sarkoplazmatyczna:

- cysterny brzeżne - diada mięśniowa, leżą w kardiocycie na wysokości prążka izotropowego (jasnego) po obu stronach błony granicznej Z

- kanaliki podłużne - opasają wszystkie miofibryle na wysokości prążka anizotropowego (cienkiego)

Oprócz siateczki znajdują się jeszcze kanaliki sytemu T (nie są one składową siateczki). Odchodzą od sarkolemy, między diadą mięśniową w poprzek miofibryli na wysokości błony granicznej Z (test!) i tworzą z diadą - triadę mięśniową.

Kanaliki systemu T wchodzą między diadę mięśniową i razem z nią tworzą triadę mięśniową.

W obrębie mięśnia sercowego znajdują się także kanaliki przewodzące serca - tworzą układ przewodzący serca

- tworzą skupupiska i oddzielone są od kardiocytu pochewką łącznotkankową

- najlepiej rozwinięte są u zwierząt z powolnym tętnem np. u przeżywaczy

- są znacznie większe od kardiocytów

- otacza je sarkolema

- wypełnia sarkoplazma

- w środkowym miejscu leżą 1 lun 2 jądra komórkowe

- komórki te są jasne

- zawierają nieliczne miofibryle tylko na obwodzie tuż pod sarkolemą

- poodzielane są wstawkami

Układ przewodzący serca (w jego skład wchodzą 3 piętra):

- węzeł zatokowo-przedsionkowy - położony w ścianie prawego przedsionka w zatoce, przy ujściu żyły głównej dogłowowej. Jest to rozrusznik serca (test!) ponieważ powstają w nim bodźce skurczowe.

- węzeł przedsionkowo-komorowy - położony w dolnej części przegrody międzyprzdsionkowej na granicy przedsionków i komór

- pęczek przedsionkowo-komomorowy - odchodzi od piętra drugiego. Początkowo biegnie w przegrodzie międzykomorowej, po pewnym czasie dzieli się na dwie (lewą i prawą), które wchodzą między kardiocyty ściany komór i kończą się na mięśniach brodawkowych w pobliżu wsierdzia (endocardium)

Podobieństwa:

- kardiocyty jak włókna mięśniowe wykazują poprzeczne prążkowanie, mają miofibryle, mają sarkomery

- kardiocyty podobne sądo miocytów bo zbudowane są z komórek - nie z włókien

- mięsień sercowy podonie jak mięśnie gładkie ma skurcz nie zależny od naszej woli

Różnice:

- prostokątne, wydłużone kardiocyty z bocznymi wypostkami którymi się łączą

- obecność charakterystycznych wstawek

- układ przewodzący serca - bodźcowy serca

ĆWICZENIA 10

Ośrodkowy (centralny) układ nerwowy (OUN) (CUN)

- mózgowie

- rdzeń przedłużony

Zbudowane z 2 substancji:

- białej - wypustki, tworzą szlaki, czyli drogi nerwowe

- szarej - ciała komórek nerwowych

Obwodowy układ nerwowy (ObUN)

- zwoje nerwowe - skupiska ciał neuronów np. czaszkowe, rdzeniowe, kręgowe

- wypustki tworzą neurony

Jednostką strukturalno czynnościową jest neuron zwany neurocytem

- z neuroektodermy, płytki nerwowej wytwarzają się neuroblasty

- ze spongioblastów - większość tkanki nerwowej

Receptor -> dendryt -> ciało neuronu -> odpowiedź neuronowa -> akson -> efektor

Funkcje:

- odbieranie impulsów nerwowych ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego za pomocą receptorów (zakończeń nerwowych)

- impusy nerwowe z dendrytów dostają się do ciała neuronu, gdzie przetwarzane są w odpowiedz nerową

- aksonem wędrują do efektorów w mięśniach i gruczołach

Nerwy łączą się ze sobą synapsami i pełnią funkcję neurostatyczą

Kształt:

- kuliste w korze mózgu i móżdżku zwane ziarnistymi

- owalne w zwojach nerwowych

- piramidalne w korze mózgu

- gwiaździste zwane korzonkowymi ponieważ występują w korzeniach brzusznych substancji szarej rdzenia kręgowego

- gruszkowaty w korze móżdżku

Wielkość:

- najmniejsze 5-8μm - ziarniste

- największe 120-150μm - piramidalne i gwiaździste

Funkcja:

- neurony ruchowe - w mięśniach i gruczołach

- czuciowe - odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego

- neurony wstawowe - pośredniczące pomiędzy dwoma rodzajami innych neuronów

Ilość wypustek:

- jednobiegunowe (unipolarne) - z jednego bieguna odchodzi akson rzadziej dendryt, występują głównie w życiu zarodkowym, oraz w niektórych jądrach podwzgórza

- dwubiegunowe (bipolarne) - z jednego bieguna akson, z drugiego dendryt, występują w życiu zarodkowym,

- neurony rzekomojednobiegunowe (pseudounipolarne) - z jednego bieguna odchodzą obok siebie akson i dendryt i w pewnym oddaleniu od ciała neuronu rozchodzą się na kształt litery T. Występują w ObUN w zwojach nerwowych

- neurony wielobiegunowe (multipolarne) - neurony gwiaździste np. korzonkowe w rdzeni kręgowym

Neuron wielobiegunowy (np. korzonkowy z rdzenia kręgowego)

- ciało komórki ma kształt gwiaździsty

- odchodzą liczne wypustki

* stosunkowo krótkie dendryty - dokomórkowo

* akson (neuryt, włókno osiowe) - odkomórkowo

- otacza neurolema

- wypełnione neuroplazmą

- w centrum pęcherzykowe jądro (ubogie w chromatynę) z jąderkiem

- wokół jądra perikarion

- tigroid (ciałka / grudki Nissla / siateczka śródplazmatyczna szorstka / RER) - w formie ziarnistości przypominających cętki na skórze tygrysa, brak go w stożku (test!) - podstawa aksonu, oraz w aksonie

Neuron zwojowy

- rzekomojednobiegunowy / pseudounipolarny

- dookoła neuronów zwojowych występują komórki glejowe - glej satelitarny (płaszczowy, torebkowy)

- mitochondria = neurosomy

W ciele komórkowym:

- dużo neurosomów

- dobrze rozwinięty aparat Golgiego

- występują lizosomy

- brak centrosomu - neurony dorosłe się nie dzielą

W neuroplaźmie:

- neurotubule

- neurofilamenty

Pełnią funkcję podporową i układają się w sieć - w ciele komórki:

- w wypustkach biegną wzdłuż długiej osi

- służą do dwubiegunowego transportu makrocząsteczek

W ośrodkowym układzie nerwowym skupisko włókien nerwowych tworzy szlak nerwowy. Skupisko ciał komórek nerwowych tworzy - jądro nerwowe.

W obwodowym układzie nerwowym - skupisko włókien nerwowych tworzy nerw, a skupisko ciał komórek nerwowych tworzy zwój nerwowy.

Podział ze względu na budowę:

1. włókna nerwwe szare - bezrdzenne, bezmielinowe, ciągłe

- występują w ObUN wegetatywnym i unerwiają narządy wewnętrzne

- otoczone są jedynie osłonką glejową utworzoną przez komórki glejowe - lemocyty (komórki Schwamma) - osłonka ta jest ciągła

- impulsy nerwowe przewodzone są powoli 0,2 - 2 m/s

2. włókna nerwowe białe - rdzenne, mielinowe, nieciągłe

- występują w OUN i tworzą drogi, czyli szlaki nerwowe, a w ObUN występują w nerwach
Budowa:

- włóknem jest akson lub dendryt

- bezpośrednio do włókna przylega gruba osłonka mielinowa, która nie jest ciągła - występują przewężenia zwane węzłami lub cieśninami węzła

- impulsy nerwowe przewodzone są szybko, skokowo 100-120 m/s

- odcinek międzywęzłowy (międzywęźle, segment osłonki mielinowej)

Osłonka mielinowa:

- od zewnątrz - osłonka glejowa, którą w ObUN tworzą lemocyty

- wcięcia mieliny - unaczyniają włókna nerwowe i uczestniczą w ich odżywianiu (test!)

Barwiąc nerw w przekroju podłużnym azotanem srebra uwidaczniają się krzyże Ranviera (artefakty - przyżyciowo nie występują) - są to wybarwienia cieśni węzła

Proces mielinizacji - proces tworzenia osłonki mielinowej, rozpoczyna się w życiu zarodkowym i kończy się w różnym czasie po urodzeniu (u człowieka ok. 12 roku życia)

1. włókno nerwowe wpukla się stopniowo w cytoplazmę komórki glejowej

2. błony komórkowe dwóch kanalików końcowych lemocytu łączą się ze sobą tworząc mezakson wewnętrzny

3. połączenie to okręca sięspiralnie wokół włókna

4. jądro komórkowe lemocytu spychane jest wraz z cytoplazmą na obwód tworząc mezakson zewnętrzny

W układzie obwodowym włókna nerwowe tworzą lemocyty

W układzie ośrodkowym włókna nerwowe tworzą oligodendrocyty

Osłonka mielinowa jest wpukleniem zdwojonych błon komórkowych komórki glejowej, zawiera więc dużo lipidów, stąd barwi się barwnikami indyferentnymi np. OsO4 - na czarno

Jednostką budulcową osłonki mielinowej jest - blaszka osłonki mielinowej

ĆWICZENIA 11

Tkanka glejowa - stanowi rusztowanie dla tkanki nerwowej. Występuje zarówno w OUN jak i ObUN

- wywodzi się z neuroektodermy ze spongioblastów

- wyjątek stanowi mikroglej - który wywodzi się z monocytów ( pochodzenia mezenchymatycznego)

Glej pełni funkcje zbliżone go tkanki łącznej włóknistej luźnej:

- odżywcza

- obronna

- stanowi rusztowanie

- izolacyjna

- nie przewodzi impulsów nerwowych

Liczebność gleju 10x przewyższa liczbę neuronów. W mózgowiu 90% to glej, a 10% to neurony.

W ObUN wyróżniamy:

1. glej satelitarny (torebkowy, płaszczowy) - otacza on neurony zwojowe

- uczestniczą w wytwarzaniu osłonki mielinowej i wewnętrznej osłonki glejowej

- uczestniczą w ich metaboliźmie

- są wydłużone z owalnym jądrem komórkowym

- mają właściwości żercze - funkcja obronna

2. lemocyty - występują w pobliżu włókien włókien nerwowych obwodowych

- uczestniczą w wytwarzaniu osłonki mielinowej i wewnętrznej osłonki glejowej

- odżywiają włókna nerwowe

- ustalają odpowiednie stężenie jonów w pobliżu włókien nerwowych

W OUN - występują 4 rodzaje gleju:

- glej ependymalny - wyściółkowy

- astroglej / makroglej / wielkoglej

- oligodendroglej - glej skąpowypustkowy

- mikroglej

Glej ependymalny (wyściółkowy)

- wyściela wszystkie komory mózgu: wodociąg śródmózgowia, kanał środkowy rdzenia kręgowego, w którym znajduje się płyn rdzeniowo-kręgowy

- komórki tego gleju nazwano ependymalnymi - mają kształt cylindryczny lub sześcienny i układają się w jedną warstwę przypominającą nabłonek (stąd mówi się że pełni funkcję nabłonkową)

- na powierzchni komórek skierowanych do płynu mózgowo-rdzeniowego występują migawki i mikrokosmki np. u konia w różnych proporcjach, migawki wprawiają w ruch płyn mózgowo-rdzeniowy.

- ependynocyty produkują płyn mózgowo-rdzeniowy

- glej stanowi barierę: płyn mózgowo-rdzeniowy - mózg, przez którą tylko pewne substancje selektywnie mogą przechodzić w dwóch kierunkach

- od podstawy komórek odchodzi jedna długa wypustka, rozgałęziająca się w mózgowiu

Astroglej (wielkoglej, makroglej)

- budują astrocyty, które są największym glejem 18-20μm

- mają długie wypustki odchodzące od ciała komórki

Dzielą się na:

- astrocyty protoplazmatyczne - krótkowypustkowe

- astrocyty włókniste - długowypustkowe

- astrocyty protoplazmatyczno - włókniste

Astrocyty długowypustkowe występują głównie w substancji białej, jednak niektóre astrocyty protoplazmatyczne przemieniają się w substancji szarej w włókniste.

Głównie astrocyty włókniste zawierają w cytoplazmie struktury włókienkowe, zwane filamentami glejowymi pośrednimi, których głównym składnikiem jest glejowe, włókienkowe, kwaśne białko.

GFAP - białko to jest markerem astrocytów.

Funkcje astrocytów:

- ich wypustki tworzą błony graniczne:

* powierzchniową - na powierzchni mózgu pod oponą miekką

* błonę okołokomorową - gdzie wypustki dochodzą do ependymocytów

* okołonaczyniową - wypustki astrocytów kurczą sięna ścianie naczyń włosowatych stopką, czyli nóżką ssącą i pokrywają one 90% ściany kapilar, w ten sposób astrocyty ustalają barierę krew-mózg

- funkcja odżywcza - astrocyty dostarczają neuronom substancji odżywczych i odbierają od nich metabolity do naczyń włosowatych

- astrocyty zapierdalają przez całe mózgowie - łączą się ze sobą złączeniami szczelinowymi i utrzymują odpowiednie mikrośrodowisko dla neuronów

- utrzymują homeostazę jonową jonów K i Ca i transportują Ca aktywnie i biernie do innych miejsc OUN

- biorą udział w syntezie neuroprzekaźników:

* GABA

* glutaminianu

* serotoniny

- odgrywają rolę w plastyczności synaps i mają je rozłączać np. pod wpływem hormonów gonadowych-steroidowych

- pełnią funkcjęimmunologiczą - wydzielają prostaglandyny i interbuliny

- razem z makroglejem mają zdolność ruchu pełzakowatego i fagocytozy - funkcja obronna

- zaangażowane są w wiele chorób OUB u ludzi i zwierząt, gdzie odgrywają pierwszorzędną rolę (test!)

Oligodendroglej (glej skapowypustkowy)

- budują go oligodendrocyty 3-8μm

- ciało jest kuliste i odchodzą nieliczne, krótkie wypustki (stąd skąpoglej)

- występuje szczególnie w substancji białej ale także szarej OUN

- układają się szeregowo, gdyż ich wypustki mielinizują włókna nerwowe

- pełnią funkcję podporową, regulują gospodarkę wodno-elektrolitową mózgu, remielinizują włókna nerwowe i gromadzą żelazo

- ciała oligodendrocytów układają się przy: naczyniach, neuronach i astrocytach

Mikroglej (mezoglej) - stacjonarny, spoczynkowy, osiadły

- 2-3μm wielkości

- występują głownie w substancji szarej OUN

- wywodzi się z mezenchymy z monocytów

- małe ciało komórkowe jest owalne i odchodzą od niego długie rozgałęziające się wypustki

- gdy wnikną patogeny lub mózgowie jest mechanicznie uszkodzone , mikrogleje tracą wypustki, rosną i wykazują zdolność ruchu pełzakowatego i fagocytozy

- wytwarzają blizny glejowe

ĆWICZENIA 12

Zakończenia nerwowe - zakończenia włókna nerwowego w tkance lub narządzie

Każde zakończenie nerwowe składa się z dwóch biegunów:

- bliższego - nerwowego

- dalszego w tkance lub narządzie

Ze względu na pełnione funkcje zakończenia nerwowe dzielimy na:

- czuciowe (receptory), gdzie biegunem bliższym jest zakończenie dendrytu

- ruchowe (efektory), gdzie biegunek bliższym jest zawsze nagie zakończenie aksonu

Ze względu na umiejscowienie receptory dzielimy na:

- eksteroreceptory - na powierzchni ciała, odbierają wrażenia czuciowe ze środowiska zewnętrznego

- interoreceptory - zlokalizowane w głębi ciała i odbierające wrażenia z wnętrza organizmu

* proprioreceptory - czucia głębokiego w mięśniach stawach, ścięgnach

* wisecroreceptory - czucia trzewnego, np. w układzie pokarmowym, sercu, narządach, pęcherzu moczowym

Ze względu na budowę receptory dzielimy na:

- wolne, czyli proste

- otorbione

Receptory wolne - występują najczęściej i znajdują się w narządach np.:

- w przedniej powierzchni rogówki

- w naskórku

- w pochewkach korzenia włosa

- w błonach śluzowych

- w skórze

- w podwięziach, więzadłach, mięśniach

- w naczyniach krwionośnych

- w okostnej

- w miazdze zęba

- w nasierdziu i osierdziu

Zakończenia te odbierają najczęściej wrażenia bólowe. Zakończenie nagie dendrytyczne nigdy nie dochodzi do cytoplazmy komórki.

Receptory otorbione - wszystkie występują w tkance łącznej i zawierają torebkę łącznotkankową. Mają podobny model budowy

Ciało nerwowe baldaszkowe (Vater - Pacciniego)

- kształt kulisty lub owalny

- średnica 2-4 μm

- od zewnątrz występuje gruba torebka łącznotkankowa, zbudowana z blaszek łącznotkankowych utworzonych przez fibroblasty - blaszek jest 20-60

- między blaszkami znajduje się płyn surowiczy

- w środku ciała baldaszkowego leży kolba wewnętrzna utworzona przez syncytium glejowe zmienionych lemocytów

Biegunem bliższy (nerwowym) jest dendryt, której w torebce łącznotkanowej stopniowo traci osłonkę mielinową, w kolbie wewnętrznej dendryty są nagie i na końcu rozgałęziają się drzewkowato.

Ciało nerwowe blaszkowate działa na zasadzie nacisku, wtedy dochodzi do wzrostu ciśnienia płynu surowiczego między blaszkami torebki łącznotkankowej i odbierane są wrażenia bólowe.

Występowanie receptorów otorbionych:

- w tkance łącznej podskórnej

- w otrzewnej

- w otoczeniu aorty

- w przytarczycach

- w trzustce

- w gruczołach mlekowych

- w śluzowicy u bydła

- w tarczce kopyt i racic

- w narządach płciowych zewnętrznych

Kolbka zimna - termoreceptor odbierający wrażenia zimna, występuje w skórze, w spojówce, w błonach śluzowych oraz języku. Torebka łącznotkankowa (2-5 blaszek)

Ciałko genitalne - podobny model budowy jak wszystkie receptory. Wystepuje w zewnętrznych narządach płciowych u samców w żołędziu i prąciu, a samic w łechtaczce i w brodawkach sutkowych.

W mięśniach występują:

- receptory bólowe

- proprioreceptory otorbione w postaci wrzeciona mięśniowego

Wrzeciono mięśniowe:

Budowa:

- kształt wrzecionowaty dł. 2-3 nm

- od zewnątrz torebka łącznotkankowa, a w środku występuje kilka włókien poprzecznie prążkowanych szkieletowych mięśniowych. Między włóknami znajduje się płyn surowiczy

- dendryt stopniowo traci osłonkę mielinową w torebce łącznotkankowej, po czym rozgałęzia się i w postaci spirali lub pierścieni nagie zakończenia dendrytyczne opasają włókna mięśniowe. Przylegają do sarolemy, nigdy nie wnikają do sarkoplazmy

- po obu stronach wrzeciona mięśniowego występują efektory w postaci płytek rdzennych

Efektory występują w:

- mięśniach i gruczołach - i biegunem bliższym jest akson

- na miocytach i kardiomiocytach występują efektory zwane płytkami końcowymi, a na włóknach mięśniowych szkieletowych znajdują się płytki ruchowe (płytka motoryczna)

Płytka ruchowa / płytka motoryczna

- biegunek bliższym jest akson (w ciałku Vater-Pacciniego biegunem bliższym jest dendryt) dochodzi do włókna mięśniowego i traci osłonkę mielinową, następni rozgałęziają się nagie zakończenia i przylegają do sarkolemy

- jest synapsą aksomięśniową:

* w pęczkach synaptycznych w biegunie presynaptycznym zawarty jest neuroprzekaźnik (acetylocholina i noradrenalina)

* biegunem dalszym - postsynaptycznym jest sarkolema włókna mięśniowego

* między nimi wąska szczelina synaptyczna

- impuls płynie w jednym kierunku

* depolaryzują błonę sarkoplazmatyczną - sarkolemę i przewodzi kanalikami sytemu T ( odchodzą od sarkolemy i odpowiadają za odbiór impulsów nerwowych)

Synapsy - za ich pomocą impulsy nerwowe przekazywane są do efektora, są zakończeniami nerwowymi, wyróżnia się dwa rodzaje synaps:

- synapsy elektryczne - rzadko występują (neksus, strefy zwarcia)

- synapsy chemiczne

Najczęściej występują synapsy akso-dendrytyczne.

Synapsa:

1. biegun presynaptyczny

- otacza go błona presynaptyczna, a w środku znajdują się pęcherzyki synaptyczne kuliste lub owalne

- pęcherzyki zawierają neuroprzekaźniki lub neuropeptydy

- w pęcherzykach występują np.:

* acetylocholina

* adrenalina, noradrenalina

* GABA (hamujący)
* glicyna, dopomina, serotonina, asparaginian

- od neuroprzekaźnika pochodzi nazwa np.: synapsa serotoniczna, dopamiczna

2. biegun postsynaptyczny

- fragment innego neuronu otoczony błoną postsynaptyczną

- w biegunie tym występuje zagęszczenie postsynaptyczne zawierające receptory, na które działa odpowiedni neuroprzekaźnik

- między biegunem pre- a postsynaptycznym jest szczelina synaptyczna

ĆWICZENIA 13

Układ krwionośny

Układ krwionośny + układ chłonny = układ krążenia, zwany inaczej układem naczyniowym

U ssaków układ krwionośny jest zamknięty za wyjątkiem śledziony (test!), w której dochodzi do otwarcia układu.

W skład układu naczyniowego wchodzą:

- serce

- naczynia krwionośne

* żyły

* tętnice

* naczynia włosowate żyle i tętnicze

Serce (cor) - jest narządem wprawiającym w ruch krew i działa jako pompa ssąco-tłocząca. U ssaków 4 dzielne. Z serca biorą początek 2 krwioobiegi:

- duży

- mały (płucny)

Duży rozpoczyna aorta wychodząca z lewej komory serca. Tłoczy krew na obwód ciała, przechodzi w naczynia włosowate, następnie w żyły dogłowową i doogonową, które uchodzą do prawego przedsionka.

Mały rozpoczyna tętnica płucna wychodząca z prawej komory serca. Rozpada się na mniejsze naczynia w płucach i uchodzi do lewego przedsionka serca za pomocą żyły płucnej.

Wszystkie naczynia krwionośne są narządami ruchowymi zbudowanymi z 3 błon:

- tunica intima - błona wewnętrzna

- tunica media - błona środkowa

- tunica adventitia - błona zewnętrzna lub przydanka

Budowa naczyń krwionośnych zależy od:

- odległości od serca

- kierunku przepływu krwi

- ciśnienia krwi

- szybkości przepływu krwi

Wszystkie naczynia krwionośne od wewnątrz wyściela śródbłonek - endothelim, jednowarstwowy płaski.

Tętnice sprężyste - leżą w pobliżu serca i są to np.: aorta, tętnice płucne, tętnica szyjna wspólna, tętnica podobojczykowa, tętnica biodrowa

Budowa:

1. błona wewnętrzna (tunica intima)

- gładka, niepofaudowana

- zbudowana ze śródbłonka (endothelium) położonego na błonie podstawowej, pod którym leży niewiele tkanki włóknistej luźnej i nieliczne miocyty o przebiegu podłużnym

- blaszka graniczna sprężysta wewnętrzna leży na pograniczu błony wewnętrznej i środkowej - zagęszczenie włókien sprężystych

2. błona środkowa (tunica media)

- na rusztowaniu tkanki łącznej występują bardzo liczne włókna sprężyste o przebiegu falistym - tworzą blaszki sprężyste wchodzące w skład błon okienkowanych (test!) (porowatych)

- blaszki sprężyste tworzą błony okienkowe

- przebiegają w formie obręczy zapobiegając wybrzuszeniu tętnicy sprężystej pod wpływem pulsacyjnego ciśnienia krwi pod dużym ciśnieniem z serca.

- bliżej tunica adventitia występują naczynia naczyń - vasa vasorum, które odżywiają ściany tętnicy, poza tym znajdują się tu także włókna nerwowe rdzenne i bezrdzenne i głownie wolne zakończenia nerwowe (brak błony granicznej zewnętrznej !)

3. przydanka (tunica adventitia)

- zbudowana z tkanki łącznej włóknistej luźnej i zawiera pojedyncze włókna sprężyste + pojedyncze miocyty + komórki tłuszczowe + vasa vasorum + zakończenia nerwowe wolne i otorbione (interoreceptory)

Tętnice mięśniowe - oddalone od serca np.: tętnice wieńcowe serca, tętnice narządowe (śledzionowe, nerkowe, maciczne), tętnica udowa, tętnice krezkowe, tętnica promieniowa. Ich zadaniem jest pompowanie krwi dzięki miocytom zawartym w błonie środkowej, dlatego naczynia te zwane są sercami obwodowymi.

Budowa:

1. tunica intima - zbudowana identycznie jak w tętnicach sprężystych lecz jest pofałdowana

- blaszka graniczna sprężysta wewnętrzna - zagęszczenie włókien sprężystych, jest pofaudiwana

2. tunica media

- najszersza

- buduje ją pokład miocytów o przebiegu okrężnym

- między miocytami nieliczne włókna sprężyste w tkance łącznej

- komórki śródbłonka wysyłają długie wypustki do miocytów i tworzą z nimi połączenia typu nexus (strefa zwarcia), dzięki czemu dostarczane są bodźce skurczowe do miocytów

- blaszka graniczna sprężysta zewnętrzna

* słabo widoczna

* na pograniczu tunica media i tunica adventitia

3. tunica adventitia (przydanka)

- bardzo liczne włókna sprężyste w tkance łącznej

- pojedyncze miocyty

- komórki tłuszczowe

- vasa vasorum

- zakończenia nerwowe czuciowe i ruchowe (receptory wolne i otorbione)

- pofałdowanie jest pośmiertne - spowodowane utrwaleniem i barwieniem

W żyłach śródbłonek (nabłonek jednowarstwowy płaski), zazwyczaj tunica media jest tej samej grubości (a czasem nieco węższa) niż tunica adventitia

Zastawki - są to zdwojenia całej tunica intima. Występują w postaci półksiężycowatych kieszonek. Występują w naczyniach poniżej serca np. żyła udowa

Naczynia włosowate - tworzą barierę krew-narząd

- średnica 4-60 μm, są najliczniejsze.

- brak w: tkankach nabłonkowych, w chrząstkach, w rogówce i soczewce oka, w tkankach twardych zęba

Naczynia włosowate są trójwarstwowe:

- tunica intima - sam śródbłonek

- tunica media - błona podstawna

- tunica adventitia - pericyty (perycyty) - komórki przydanki (gwieździste)

Ze względu na budowę i miejsce występowania wyróżnia się 3 typy naczyń włosowatych:

1. o ścianie ciągłej (zwane dawniej zróżnicowanymi)

- komórki śródbłonka są ciągłe i łączą się ze sobą strefą zwarcia i przylegania

- błona pofałdowana jest ciągła

- są bardzo szczelne dzięki czemu wymiana jest selektywna

- występują w: mózgu, mięśniach, płucach i skórze

2. o ścianie okienkowanej (fenestrowej)

- komórki śródbłonka łączą się ze sobą bardzo ściśle między sobą strefa zwarcia i przylegania

- występują liczne otworki (okienka, fenestry)

- błona podstawowa jest z reguły porowata

- występuje w: szpiku kostnym czerwonym, w zwojach nerwowych, w kłębuszku naczyniowym ciałka nerwowego oraz w zarodku i kosmkach jelitowych (w blaszcze błony śluzowej)

3. o ścianie nieciągłej (zatokowy, zwany także sinusoidalnym)

- są to najczęściej naczynia włosowate 30-60μm

- pomiędzy kanalikami śródbłonka są otwory (nie łączą się ściśle)

- błony podstawowej z reguły brak, bądź też jest nieciągła

- występowanie: w śledzionie, w wątrobie, w gruczołach dokrewnych, w szpiku kostnym czerwonym

ĆWICZENIE 14

Układ chłonny (limfatyczny, odpornościowy, immunologiczny)

Jest uchyłkiem układu żylnego i w jego skład wchodzą:

- naczynia chłonne

- węzły chłonne

Naczynia rozpoczynają się na obwodzie ciała za pomocą naczyń włosowatych chłonnych za pomocą ślepo zakończonych cewek, przesącza się do nich osocze i płyn tkankowy. Naczynia włosowate przechodzą w większe naczynia chłonne, a te za pomocą naczyń chłonnych piersiowego i prawego przechodzą do żył w okolicach serca.

Narządy:

- migdałki

- mieszki języka

- węzły chłonne

- śledziona

- grasica

- torba kloaczna (bursa Fabrcii)

Jednostką budulcowo-strukturalną narządów limfatycznych jest - grudka chłonna

Wszystkie narządy poza grasicą posiadają grudki chłonne (test!)

Układ chłonny służy do wytwarzania limfocytów B i komórek plazmatycznych produkujących przeciwciała, limfocytów T, monocytów i makrofagów, a w pewnych okresach życia także erytrocytów.

Limfocyty B - odporność humoralna

- powstają w torbie kloacznej (bursa Fabricii)

- występują w grudkach chłonnych i węzłach chłonnych oraz śledzionie

- po zetknięciu z antygenem poliferują (namnażają się) i część z nich przeobraża się w komórki plazmatyczne

Limfocyty T - odporność komórkowa

- powstają w czerwonym szpiku kostnym, a dojrzewają w grasicy

- w grasicy są produkowane limfocyty T zwane tymocytami

Komórki dendrytyczne:

- zawierają na swojej powierzchni główny układ zgodności tkankowej MHC klasy II

- dzięki czemu odczytują antygen

- dołączające do swojej powierzchni i prezentują limfocytom T i B, makrofagi są pobudzane i dochodzi do fagocytozy

- makrofagi o słabych właściwościach fagotycznych mają także na swojej powierzchni MHC klasy II

- komórki dendrytyczne dzięki wypustkom mogą dłużej przechowywać na swojej powierzchni antygen, stąd zwane są komórkami pamięci immunologicznej (test!)

Grudki chłonne

- wielkość 0,5 - kilka mm

- rusztowaniem (zrębem) jest tkanka limfoidalna

- składają się z dwóch części:

* ośrodek rozmnażania - jaśniejszy, w centrum

* pas zagęszczenia limfocytów - ciemniejszy, na obwodzie

Jeżeli do grudki chłonnej wnikną antygeny dochodzi do proliferacji limfocytów B, występują także fibroblasty, makrofagi oraz komórki plazmatyczne

Pas zagęszczenia jest fioletowy ponieważ występują tu dojrzałe limfocyty B (dwa jądra bogate w chromatynę zasadochłonna cytoplazmatyczną)

Grudki chłonne pierwotne - u płodów i noworodków są jednorodne w swojej budowie. Gdy organizm nie zetknął się jeszcze z antygenem.

Grudki chłonne mogą występować pojedynczo jako samotne w błonie śluzowej i podśluzowej układu pokarmowego i oddechowego lub jako skupisko grudek chłonnych ( kilka - do 20). Występują w:

- narządach chłonnych

- jelicie biodrowym, w błonie podśluzowej naprzeciwko przyczepu jelita do krezki, u świni ciągnął się pasem 3 metrowym, u człowieka około 40cm długości.

- pierścieniu chłonnym gardła i okrężnicy przeżuwaczy

- jelicie ślepym, a u człowieka w wyrostku robaczkowym

Węzeł chłonny

- kora węzła -> limfocyty B

- rdzeń węzła -> limfocyty T i B (dojrzałe)

- strefa przykorowa -> limfocyty T (grasiczozależne)

Jest to narząd włączony w krwioobieg. Stanowi filtr biologiczny organizmu. Zachodzi w nim unieszkodliwianie antygenów oraz wzbogacanie chłonki w limfocyty.

Budowa:

- kształt fasolowaty - nerkowaty

- otoczony torebką łącznotkankową, która wnika wgłąb tworząc beleczki

- zrąb stanowią beleczki łącznotkankowe i tkanka limfoidalna

- węzeł leży w przebiegu naczyń limfatycznych doprowadzających i odprowadzających

Dwie części:

- Kora - na obwodzie - kora z grudkami chłonnymi - limfocyty B

- Rdzeń - w środku węzła - pasma rdzenne zbudowane z dojrzałych limfocytów B i T czekających na transport.

Na granicy kory i rdzenia - strefa przykorowa (strefa przylegania), którą zasiedliły limfocyty T (grasiczozależne) i tu się namnażają.

W węźle występuja 4 rodzaje zatok utworzone przez tkankę limfoidalną:

- w korze:

* zatoki brzeżne - ułożone między torebką łącznotkankową, a grudką chłonna (inaczej podtorebkowe)

* zatoki beleczkowe (promieniste kory) - leżą miedzy beleczką a grudką chłonną

- w rdzeniu:

* zatoki rdzenne (promieniste rdzenia) - między pasmami rdzennymi

* zatoki wnękowe (końcowe) - przy wnęce węzła chłonnego

Po stronie wypukłej do węzła chłonnego dochodzą naczynia limfatyczne (chłonne) doprowadzające. Z węzłow zaś odchodzą mniej liczne naczynia chłonne odprowadzające. Oba rodzaje naczyń posiadają zastawki. Krew wpływa zanieczyszczona i uboga w limfocyty, wypływa zaś oczyszczona (o 5-10% zasobniejsza w limfocyty)

Wpływa -> porywane są limfocyty T -> porywane są limfocyty B -> przeciska się przez oczka siateczki, tam komórki plazmatyczne -> limfocyty T pobudzają wszystkie komórki żerne do fagocytozy (monocyty, makrofagi)

Świnia:

W węźle chłonnym proporcje w budowie są odwrócone: kora leży w środku, a na obwodzie jest rdzeń z pasmami rdzennymi. Przez wnęki wchodzą mniej liczne naczynia doprowadzające, na obwodzie liczniejsze naczynia odprowadzające.

Węzły chłonne u ptaków są bardzo słabo rozwinięte (brak u kury) u gęsi i kaczki - słabo

Śledziona

Narząd położony w jamie brzusznej, jest narządem włączonym w krwioobieg (nie ma naczyń chłonnych) (test!)

Budowa:

- błona surowicza

- torebka łącznotkankowa

- odchodzą od niej beleczki łącznotkankowe

- torebka jest bogata w miocyty

- zrąb stanowi tkanka limfoidalna i beleczki łącznotkankowe

- w miąszu występuje:

* miazga biała

* miazga czerwona (zawsze w przewodzie)

Miazga biała - stanowi sumę grudek chłonnych oraz zatok śledzionowych. Grudki te zawierają tętnicę środkową, jest to cecha rozpoznawcza dla śledziony. Produkuje krwinki białe.

Miazga czerwona - tworzona przez tkankę limfoidalną oraz zatoki śledzionowe, a więc naczynia włosowate żylne o ścianie nieciągłej. Zawiera dużo erytrocytów.

Unaczynienie śledziony:

- do śledziony wnikają przez wnękę tętnice środkowe

- rozpadają się one na tętnice beleczkowe (towarzyszące, bo przylegają do beleczek łącznotkankowych

- po opuszczeniu beleczek uchodzą do miazgi czerwonej tętnice miazgi, otoczone są pochewką utworzoną przerwami i limfocytami T (pętla T)

- tętnice przechodzące przez grudki chłonne nazywamy tętnicami środkowymi, w ich otoczeniu powstają także limfocyty T, a sama grudka chłonna wytwarza limfocyty B (strefa B)

- po opuszczeniu grudki, tętnica środkowa dzieli się na tętniczki pędzelkowe (pędzelkowate) (2 lub 3)

- w obrębie tętniczek pędzelkowych rozróżnia się 3 odcinki:

* pierwszy ma budowę typową dla tętniczki

* drugi ma osłonkę (gilzę), która reguluje przepływ krwi (tętniczki z osłonką - gilzą)

* te ostatnie przechodzą wreszcie w naczynia włosowate o ścianie nieciągłej

- naczynia odprowadzające to kolejno:

* żyły miazgi

* żyły beleczkowe

* żyła śledzionowa

* żyła wrotna -> do wątroby

Gdy śledziona rozkurcza się, przestrzenie między komórkami śródbłonka zatok śledzionowych powiększają się. Krew wylewa się z zatok do tkanki limfoidalnej (obieg otwarty).

Gdy się skurcza, krew wędruje z powrotem do naczyń i powraca (obieg zamknięty)

Ze względu na ilość miazgi białej wyróżniamy 3 typy śledziony:

- typ obronny - 30% miazgi białej, u człowieka, królika

- typ spichrzowy - każda grudka chłonna ma tętnice środkową z boku: koń (5%), kot (8%), pies (3%), dobrze rozwinięte beleczki łącznotkankowe

- typ pośredni - u przeżuwaczy (20%), u świni (11%)

Funkcje śledziony:

- narząd krwiotwórczy

- magazynuje krew

- reguluje poziom żelaza

- funkcja obronna i odpornościowa

Torba kloaczna (bursa Fabricii)

- tylko u ptaków

- w postaci faudów zwisających z grzebieniowej ściany kloaki (steku)

- najlepiej rozwinięta między 4-6 miesiącem życia, potem ulega inwolucji fizjologicznej

- wytwarzane są tu limfocyty B

Grasica (thymus) - budowa płacikowa

- jest nadrzędnym gruczołem chłonnym

- leży w śródpiersiu

- jest dobrze rozwinięta u młodych osobników do dojrzałości płciowej

- po osiągnięciu dojrzałości płciowej ulega inwolucji fizjologicznej

Budowa:

- od zewnątrz - torebka łącznotkankowa

- od niej odchodzą paseczki tkanki łącznej, dzieląc miąsz na płaciki i zraziki w formie piramid i w przekroju mają kształt trójkątny

- rusztowaniem dla grasicy jest tkanka limfoidalna

- wywodzi się z endodermy, z trzeciej kieszonki skrzelowej

- na obwodzie płacika jest ciemniejsza kora, a w środku jaśniejszy rdzeń

- płaciki budują limfocyty T zwane tymocytami

- dodatkową cechą charakterystyczną jest obecność w rdzeniu ciałek grasiczych (20-100μm), kwasochłonne w środku zawierają masę szklistą, a dookoła degenerują komórki tkanki limfoidalnej

- brak grudek chłonnych (test!)

Funkcje:

- nadrzędny narząd chłonny , ponieważ jej usunięcie u noworodków powoduje ich karłowatość oraz niedorozwój wszystkich innych narządów chłonnych

- produkuje limfocyty T (tymocyty) - odpowiedzialne za odporność komórkową

- wytwarza hormony:

* tyrozynę

* tyreotropinę

ĆWICZENIA 15

Wywodzi się z endodermy i jest układem rurowym.

W skład układu pokarmowego wchodzą:

- jama ustna

- gardło

- przełyk

* przedsionki przeżuwaczy

- żołądek właściwy

- jelito cienkie i grube

- odbyt

Ponadto do układu dochodzą różne gruczoły min:

- ślinianki

- wątroba

- trzustka

Funkcja układu pokarmowego:

- pobieranie i rozdrabnianie pokarmu

- trawienie i wchłanianie substancji dla pozyskania energii i odżywianie tkanek

- wydalanie niestrawionych resztek pokarmowych

Budowa histologiczna zależy od rodzaju przyjmowanego pokarmu. U człowieka i innych ssaków jest podobna ale z różnicami gatunkowymi.

Układ pokarmowy od przełyku do odbytu ma 4-warstwową budowę ściany !

- błona śluzowa

- błona podśluzowa

- błona mięśniowa

- przydanka - przed przeponą, a za przeponą jest błona surowicza

Jama ustna (cavium oris)

- nie posiada 4 warstwowej budowy

- język, zęby, wargi

Służy do pobierania pokarmu, rozdrabniania, mieszania ze śliną, wstępnego trawienia węglowodanów np. ptialina (amylaza), do formowania kęsa, odbierania wrażeń smakowych, wydawania dźwięków.

Zwierzęta różnie pobierają pokarm - językiem (krowa), wargami (koń), językiem i wargami (świnia), zębami (pies)

Wargi - ograniczają wejście do jamy ustnej i są fałdami skórno-mięśniowymi

Wyróżnia się 3 części:

- skórną

- śluzową (błona śluzowa)

- część środkową

1. skórna - zwrócona do środowiska zewnętrznego. Ma budowę skóry:

- nabłonek wielowarstwowy płaski (naskórek) pod nim skóra właściwa

- występują włosy, gruczoły łojowe i potowe

- naczynia krwionośne i limfatyczne

- włókna nerwowe - zakończenia nerwowe wolne i otorbione

2. śluzowa - zwrócona do przedsionka jamy ustnej. Składa się z dwóch blaszek:

1. blaszki nabłonkowej (nabłonek wielowarstwowy płaski)

- ma pofałdowaną błonę podstawową i jest grubszy niż naskórek

b) blaszki właściwej błony śluzowej - tkanka łączna włóknista luźna, unaczyniona i dobrze unerwiona

(zakończenia wolne, otorbione i włókna nerwowe)

- znajdują się tu małe gruczoły ślinowe - ślinianki wargowe, które u owcy, kozy, mięsożernych są śluzowymi, u pozostałych gatunków mieszanymi - surowiczo-śluzowymi

W wardze górnej przejście blaszki skórnej w śluzową jest różnie uformowane. U krowy występuje tam płytka nosowo-wargowa (śluzowica), u kozy owcy i mięsożernych jest lustro nosowe, u świni jest ryj - tarczka ryjowa. U człowieka jest czerwień warg

c) środkowa - znajdują się w niej mięsień okrężny ust / warg zbudowany z włókien mięśniowych szkieletowych poprzecznie prążkowanych.

Język (lingua)

Jest narządem mięśniowym leżącym na dnie jamy ustnej. W języku wyróżnia się 3 części:

- wierzchołek

- trzon

- nasadę - zwróconą do gardła

Język ma 2 powierzchnie:

- grzbietową - do podniebienia

- brzuszną - do dna jamy ustnej

Idąc od powierzchni grzbietowej:

- błona śluzowa - blaszkowa

* blaszka nabłonkowa (nabłonek wielowarstwowy płaski)

* blaszka właściwa

- błona mięśniowa

* mięśnie pionowe - od powierzchni grzbietowej do brzusznej

* mięśnie poprzeczne - od przegrody łącznotkankowej jezyka na boki

Idąc od strony brzusznej:

- błona śluzowa

- błona podśluzowa (przesuwalność błony śluzowej)

- mięśnie języka

Błona śluzowa powierzchni grzbietowej wytwarza brodawki:

1. mechaniczne:

- nitkowate - położone w środkowej części języka

Nitki - u kota zęby rogowe

- stożkowe - położone na nasadzie języka, zapobiegające wpadaniu kęsa do gardła.

- soczewkowate - skierowujące pokarm na brodawki smakowe, u przeżuwaczy

2. smakowe / czuciowe / zmysłowe

- liściaste, których brak u przeżuwaczy. Występują w tylnych brzegach języka

- grzybowate - są rozrzucone pomiędzy nitkowatymi w środkowej części języka i po jego bokach

- okolone - znajdują się na granicy trzonu i nasady w charakterystycznej liczbie gatunkowej

Budowa brodawki nitkowatej - są zwrócone ku tyłowi języka

Wierzchołek - nabłonek wielowarstwowy płaski, zakończony u kota wierzchołek zrogowaciałą nitką, w środku blaszka właściwa tworzy trzon brodawki. Wystają ponad powierzchnię języka

Budowa brodawki smakowej liściastej - mają podobny model budowy ↑. Wytwór błony śluzowej w formie liścia wystają nad język.

Trzon - tkanka łączna włóknista luźna.

Wierzchołek - nabłonek wielowarstwowy płaski, w nabłonku mogą być pojedyncze kubki smakowe.

Błona podstawowa po bokach trzonu jest gładka, a na końcu wierzchołka pofałdowana.

Brodawka smakowa grzybowata

Są większe niż liściaste. Wystają nad powierzchnię języka w postaci kapelusza grzyba.

Trzon - wytwór błony śluzowej.

Wierzchołek - nabłonek wielowarstwowy płaski.

Błona podstawowa jest pofałdowana również po bokach. W nabłonkach liczne kubki smakowe w postaci jasnych jąder lub granatowych.

Brodawka smakowa okolona

- są największe i jako jedyne nie wystają nad język.

- są okrągłe

- trzon brodawki - wytwór błony podśluzowej, z dwóch stron podcięty jest rowkami okalającymi

- zewnętrznie od rowka jest wał okalający

- kubki smakowe są w nabłonku po bokach trzonu i tworzą pola smakowe

- u podstawy brodawek w blaszce właściwej znajduje się gruczoł ślinowy (ślina surowicza)

Kubki smakowe zajmują całą szerokość nabłonka i mają różny kształt w zależności od gatunku ssaka:

- u konia - elipsoidalne

- człowieka - jajowate

- świni - wrzecionowate

Kubek smakowy otwiera się otworkiem smakowym. Wydostają się nim włoski - pręciki smakowe odbierające wrażenia smaku. Kubek budują dwa rodzaje komórek:

- komórki podporowe wewnętrzne i zewnętrzne, które układają się jak klepki w beleczce

- między nimi są komórki smakowe - wrzecionowate, mają włoski - pręciki smakowe, a do ich podstawy dochodzą zakończenia nerwu językowo-gardłowego

Ząb - jest to wytwór błony śluzowej jamy ustnej

Anatomicznie składa się z:

- korony zęba, obecnej w jamie ustnej

- szyjki zęba, pokrytej dziąsłem

- korzeń lub korzeni zęba, tkwiących w zębodole

W środku korony jest - jama zęba

W środku korzenia - kanał

Jama i kanał są połączone

Korzeń kończy się otworem szczytowym

Do tkanek twardych zaliczamy:

- zębinę - najtwardsza, otaczająca jamę i kanał zęba

- cement - otaczający zębinę zewnętrznie na wysokości korzenia zęba

- szkliwo - otaczające zewnętrznie korony zęba, a u młodych jest szkliwione

W zębie są dwie tkanki miękkie:

- miazga zęba obecna w jamie korony i kanale korzenia zęba. Podobna jest do tkanki łącznych galaretowatych

* włókna nerwowe i naczynia krwionośne

- ozębna - tkanka łączna budująca więzadła przymocowujące ząb do zębodołu

U roślinożerców zęby są hypselodontyczne (poza zębami siecznymi) cement przedni na koronie zęba jako tzw. cement korony (cement z korzenia przechodzi na koronę)

Brachydantyczne - takie, gdzie szkliwo w formie czapeczki pokrywa koronę zęba. U mięsożernych. W szyjce są 3 tkanki twarde.

Drugą miekką tkanką jest ozębna - tkanka łączna budująca więzadłą przymocowujące ząb do zębodołu.

ĆWICZENIE 16

Ślinianki

- ślinianka przyuszna (glandula parotis) - surowicza (u młodych psów - surowiczo-śluzowa)

- ślinianka podjęzykowa (glandula sublingualis) - śluzowo-surowicza

- ślinianka podżuchwowa (glandula submandibularis) - surowiczo-śluzowa

Ślina (salvia)

- ilość zależy od rodzaju przyswajanego pokarmu

- najwięcej u roślinożerców, szczególnie przyjmujących pokarm suchy (koń 42l/doba)

Funkcje:

- nawilżanie błon śluzowych

-utrzymywanie odpowiedniego pH w jamie ustnej (bufor)

- działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne (lizozym-uszkadza ścianę komórkową bakterii)

- rozmiękcza pokarm, bierze udział w formowaniu kęsu pokarmowego

- wstępne rozkładanie węglowodanów (α-amylaza, α-D-glukozydaza)

- w stanach chorobowych w ślinie może być wydzielany mocznik i kwas moczowy

Skład śliny:

- 99,5% woda

- mucyna - szczególnie w ślinie śluzowej

- enzymy

- nabłonki złuszczone

- leukocyty

- bakterie (stąd pogryzienia trudno się goją)

- jony (Na, Cl, K)

- przeciwciała

Ślinianki znajdują się w okolicy jamy ustnej. Ich przewody uchodzą do jamy ustnej.

Model budowy ślinianek:

- otoczone są torebką łącznotkankową, od której odchodzą pasma łącznotkankowe dzielące ślinianki na płaciki lub zraziki

- gruczoły egzokrynowe, złożone, merokrynowe (gruczoł się nie niszczy)

- ślinianki różnią się między sobą jedynie odcinkami wydzielniczymi

- pochodzenie nabłonkowe

Przewody wyprowadzające:

1. przewody śródpłacikowe (w płaciku)

- wstawka - pokryta nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, niewielkie światło, komórki ściśle przylegają do siebie

- przewody prążkowane - barwią się jaśniej, nabłonek jednowarstwowy cylindryczny, jadra kuliste, mitochondria ułożone są prostopadle do błony podstawnej - stąd prążkowanie

2. przewód międzypłacikowy - występuje w pasmach tkanki łącznej, pokryty jest nabłonkiem dwuwarstwowym cylindrycznym

3. przewód główny - nabłonek wielowarstwowy cylindryczny przy ujściu do jamy ustnej przechodzi

w nabłonek wielowarstwowy płaski

Część wydzielnicza:

1. pęcherzyk surowiczy

- kulisty, w przekroju okrągły

- na błonie podstawnej komórki o kształcie ściętego stożka (nabłonek jednowarstwowy sześcienny)

- niewielkie światło

- pomiędzy komórkami znajdują się kanaliki międzypłacikowe, na nich mikrokosmki znacznie zwiększona powierzchnia wydalnicza

- na wspólnej błonie podstawnej znajdują się także komórki mioepitelialne, które kurczą się wyciskając wydzielinę

- pęcherzyki barwią się intensywnie na czerwono ze względu na dużą ilość RER przy podstawie komórki, na niej powstają albuminy, lizozym, amylaza

- w części wierzchołkowej stożka znajdują się pęcherzyki z prowydzieliną - zymogenem

- wydzielają ślinę o charakterze surowiczym (wodnista i klarowna, zawiera dużo enzymów)

2. cewka

- większa od pęcherzyka

- na błonie podstawnej komórki o kształcie ściętego stożka - nabłonek jednowarstwowy sześcienny

- wydzielają prowydzielinę - mucynogen

- mucyna - śluz

- cewki są zazwyczaj kształtu owalnego w przekroju

- mają większe światło od pęcherzyków

- brak komórek mioepitelialnych i kanalików międzykomórkowych

- barwią się H+E słabiej od pęcherzyków na kolor bladoczerwony

- w cewkach powstaje ślina śluzowa: lepka, gęsta i mętna

3. cewka śluzowa z półksiężycem surowiczym

- cechy obu odcinków wydzielniczych

- w przewodzie są komórki charakterystyczne dla cewki śluzowej

- na końcu cewek znajdują się czepeczki z komórkami pęcherzykowymi - półksiężyc surowiczy

- ślina śluzowo-surowicza

Ślinianka przyuszna - surowicza, pęcherzykowa (czerwona jest)

- typowy gruczoł pęcherzykowy

- produkuje ślinę surowiczą

- barwi się intensywnie na czerwono

- brak cewek śluzowych i cewek śluzowych z półksiężycami surowiczymi

- obecność wstawek i przewodów prążkowanych

Ślinianka podjęzykowa - śluzowo-surowicza, cewkowo-pęcherzykowe (biało-czerwona)

- mieszana (cewkowo-pęcherzykowa)

- ślina śluzowo-surowicza

- obecność cewek i cewek z półksiężycami surowiczymi

- pojedyncze pęcherzyki

- obecność przewodów prążkowanych

- brak wstawek (test!)

- dużo mucynogenu w komórkach, które słabo barwią się na czerwono

- cała ślinianka barwi się na biało-czerwono

Ślinianka podżuchwowa - surowiczo-śluzowa, pęcherzykowo-cewkowa (czerwono-biała)

- barwi się na czerwono-biało

- duża ilość pęcherzyków

- mniej cewek z półksiężycami surowiczymi

- pojedyncze cewki

- ślinianka pęcherzykowo-cewkowa

- ślina surowiczo-śluzowa

- obecność wstawek i przewodów prążkowanych

ĆWICZENIE 17

Przełyk - rurowy narząd łączący gardło z żołądkiem / żołądkami przeżuwaczy

Uformowany w jamie ustnej kęs pokarmowy połykany jest przez gardło i przesuwany przez ruchy perystaltyczne przełyku do żołądka (lub przedżołądków przeżuwaczy)

Budowa 4 warstwowa:

- błona śluzowa

- błona podśluzowa

- błona mięśniowa

- przydanka - przed przeponą, błona surowicza - za przeponą

1. Błona śluzowa - 3 blaszki:

• blaszka nabłonkowa

• blaszka właściwa

• blaszka mięśniowa

Blaszka nabłonkowa - utworzona przez nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący w różnym stopniu, w zależności od pobieranego pokarmu. Cechuje się pofałdowaną błoną podstawową.

Blaszka właściwa - zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej, unerwionej i unaczynionej. Jedynie u człowieka występują gruczoły wpustowe części górnej i dalszej przełyku (wpustowe, dlatego że są podobne do gruczołów wpustowych żołądka). Są cewkowe, proste, wydzielają śluz na powierzchnię nabłonka.

Blaszka mięśniowa - z pęczków miocytów o przebiegu podłużnym, dlatego na przekroju poprzecznym błona mięśniowa jest nieciągła.

2. Błona podśluzowa

Zawiera gruczoły przełykowe właściwe u wszystkich ssaków. Są to gruczoły cewkowe, rozgałęzione, wydzielają śluz lub są mieszane (cewkowo-pęcherzykowe - śluzowo-surowicze. Ich przewody wyprowadzają wydzielinę na powierzchnię nabłonka. Gruczoły te umiejscowione są gatunkowo:

- u psa - cała długość przełyku

- u świni - w odcinku piersiowym przełyku

- u pozostałych - w odcinku szyjnym przełyku

- u człowieka - środkowa część przełyku

3. Błona mięśniowa - jest dwupokładowa (u gryzoni 3 pokłady, u świni 4 pokłady)

- wewnętrzny (szerszy) - okrężny przebieg mięśni

- zewnętrzny (węższy) - podłużny przebieg mięśni

Prawie cały przełyk zawiera mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe i na różnej wysokości przechodzą one w mięśnie gładkie.

- u przeżuwaczy i u psa - na całej długości przełyku

- u świni - aż do wpustu żołądka

- u konia i pozostałych - w tylnej części odcinka piersiowego przełyku

4. Przydanka - do przepony

- buduje ją tkanka łączna włóknista luźna, unerwiona i unaczyniona.

- łączy przełyk z otoczeniem

4.' Błona surowicza - za przeponą

- buduje ją tkanka łączna włóknista luźna + zewnętrznie nabłonek surowiczy (jednowarstwowy płaski) - mesothelium

Przełyk tworzy 7-10 podłużnych fałdów błony śluzowej i podśluzowej

Żołądek (przedżołądki u przeżuwaczy)

Budowa żołądka zależy od pobieranego pokarmu:

- u człowieka i mięsożernych - żołądek jednokomorowy prosty

- u konia i świni - żołądek jednokomorowy złożony (znajduje się w nim część przedżołądkowa z innym nabłonkiem) U nich występuje część przedżołądkowa (koń - worek ślepy, świnia - część przedżołądkowa żołądka znajduje się na - krzywiźnie mniejszej)

- u przeżuwaczy - żołądek wielokomorowy złożony

* żwacz

* czepiec

* księgi

* trawieniec - właściwy żołądek

Przeżuwacze są roślinożercami i żywią się pokarmem zawierającym błonnik (celuloza)

W przedżołądkach (rozszerzeniach przełyku) dochodzi do obróbki:

- mechanicznej

- biologicznej

- chemicznej

W symbiozie z przeżuwaczem żyje bardzo bogata mikroflora:

- bakterie - wydzielają enzymy trawiące białka

- pierwotniaki - wydzielają enzymy trawiące białka i węglowodany

W przedżołądkach dochodzi do maceracji pokarmu i fermentacji błonnika (fermentacji octowej) - w jej wyniku powstaje dużo lotnych kwasów tłuszczowych, które stanowią aż 2/3 energii dostarczonej przeżuwaczowi. Dodatkowo przeżuwacz trawi białko zwierzęce (bakterie + pierwotniaki)

- żwacz - maceracja + fermentacja błonnika

- czepiec - maceracja + fermentacja błonnika + rozdział pokarm strawionego od niestrawionego. Pokarm strawiony jest na dnie i przesuwany jest do ksiąg, a niestrawiony pływa po powierzchni.

- księgi - odwodnienie pokarmu i jego rozcieranie (rozcieranie mechaniczne)

Cechy wspólne przedżołądków:

- błona śluzowa - pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim

- błona podśluzowa

- błona mięśniowa - dwupokładowa:

* pokład szerszy - miocyty o przebiegu okrężnym

* pokład węższy - miocyty o przebiegu podłużnym lub okrężnym

- błona surowicza

- w przedżołądkach nie ma żadnych gruczołów !

Żwacz

Widoczne są małe wyniosłości ok. 1cm przypominające pestki ogórka, są to kosmki żwacza zwane także brodawkami żwacza. Ściany kosmków:

- błona śluzowa (2 blaszki)

* blaszka nabłonkowa

* blaszka właściwa

- błona podśluzowa

- brak blaszki mięśniowej błony śluzowej !

- błona śluzowa przechodzi bez wyraźnej różnicy w błonę podśluzową

Czepiec

Błona śluzowa czepca przypomina plaster miodu. Występują wyniosłości zwane listewkami czepca, są one wyższe od kosmka żwacza. Listewki łączą się ze sobą tworząc 5-6 boczne komórki czepca.

Listewka czepca:

- błona śluzowa

* blaszka nabłonkowa

* blaszka właściwa

- błona podśluzowa

- brak blaszki mięśniowej błony śluzowej !

- cechą charakterystyczną jest obecność buławki mięśniowej - beleczki mięśniowej, która znajduje się w górnej części listewki. Budują ją pęczki miocytów gładkich i służą do kurczenia się komórek czepca, co z kolei powoduje rozdział pokarmu.

Księgi

Widoczne są wyniosłości - blaszki ksiąg:

- błona śluzowa

* blaszka nabłonkowa

* blaszka właściwa

* blaszka mięśniowa !

- błona śluzowa

- błona mięśniowa

Cechą charakterystyczną jest obecność w wierzchołku blaszki ksiąg wała mięśniowego brzeżnego. Jest on połączeniem blaszki mięśniowej błony śluzowej z błoną mięśniową.

ĆWICZENIA 18

Żołądki ptaka

Ptaki nie mają zębów w związku z czym połykają ziarna w całości. Występują u nich 2 żołądki:

- gruczołowy ( mniejszy)

- mięśniowy

Żołądek gruczołowy - przepojanie ziarna sokiem żołądkowym

- ziarno bardzo krótko przebywa w tym żołądku jest tylko przepajane sokiem żołądkowym

Na całej ścianie żołądka gruczołowego widoczna jest od światła wąska i bardzo pofałdowana błona śluzowa. Pod nią leży warstwa gruczołowa (zawierająca bardzo dobrze duże pąki gruczołowe leżące co najmniej w 2 warstwach) Pod nią cienka błona mięśniowa i następnie błona surowicza.

Błona śluzowa:

- pofałdowana w postaci wyniosłości palczastych

- posiada 2 blaszki (w przełyku były 3 blaszki*) :

* blaszka nabłonkowa - nabłonek jednowarstwowy cylindryczny

* blaszka właściwa - tkanka łączna włóknista luźna, unerwiona i unaczyniona, występują w niej gruczoły powierzchniowe (gruczoły cewkowe proste) wysłane nabłonkiem cylindrycznym (są one wpukleniem blaszki łącznotkankowej). Wytwarzają one śluz, który chroni błonę śluzową przed samotrawieniem.

Błona podśluzowa:

- leżą w niej pąki gruczołowe wytwarzające sok żołądkowy (HCl i pepsyna trawiąca białka)

Pąk gruczołowy - gruczoł cewkowy, złożony. Zawiera bardzo liczne cewki o różnych przekrojach i wyściela je nabłonek jednowarstwowy sześcienny. Wnętrze pąka wyściela natomiast nabłonek jednowarstwowy cylindryczny. Pąk gruczołowy wytwarza sok żołądkowy !

Błona mięśniowa:

- cienka

- utworzona przez miocyty gładkie

- 3 warstwowa

* warstwę zewnętrzną i wewnętrzną tworzą pokłady o przebiegu podłużnym

* warstwę środkową - o przebiegu okrężnym

Błona surowicza:

- niewielka ilość tkanki łącznej włóknistej luźnej + mesothelium (nabłonek surowiczy)

Żołądek mięśniowy

- posiada ścianę zbudowaną z 4 błon:

* śluzowej

* podśluzowej

* mięśniowej (najszersza)

* błony surowiczej

1.Błona śluzowa:

- składa się z 2 blaszek

* nabłonkowej - nabłonek jednowarstwowy sześcienny

* błony właściwej - zawiera bardzo liczne gruczoły cewkowe proste, które są wpukleniami nabłonka. Tworzą one wydzielinę (wydzielinę kulikularną, o właściwościach keratyny), która twardnieje na powierzchni nabłonka i przypomina tarkę

2.Błona podśluzowa

- tkanka łączna włóknista zwarta o utkaniu regularnym

- tworzy sprężystą pochewkę błony mięśniowej

3.Błona mięśniowa

- pęczki miocytów biegną okrężnie, skośnie i podłużnie

- jest ona bardzo szeroka

4.Błona surowicza

Żołądek mięśniowy - odbywa się w nim rozcieranie pokarmu dzięki obecności:

- kamyczków żołądkowych (gastroilitów)

- tarce

- mięśniom

Żołądek właściwy u ssaków

Budowa zależy od rodzaju pobieranego pokarmu

W żołądku występują 3 częśći:

- wpustowa

- denna

- odźwiernikowa

Są one różnej wielkości w zależności od gatunku ssaka. Ich nazwy pochodzą od ich umiejscowienia w blaszce żołądka oraz od obecności w błonie śluzowej (w blaszce właściwej) odpowiednich gruczołów:

- wpustowych

- dennych (właściwych)

- odźwiernikowych

Żołądek ma 4 warstwową budowę:

- błona śluzowa - ma fałdy żołądkowe

* blaszka nabłonkowa - nabłonek jednowarstwowy cylindryczny

* blaszka właściwa - tkanka łączna włóknista luźna ze wszystkimi elementami: naczyniami krwionośnymi, naczyniami limfatycznymi, włóknami nerwowymi, występują pojedyncze grudki chłonne (test!), występują w niej charakterystyczne gruczoły

* blaszka mięśniowa

- błonę podśluzową

- błonę mięśniową

- błonę surowiczą

Fałdy w błonie śluzowej to pólka żołądkowe.

Żołądek jest workowatym rozszerzeniem przewodu pokarmowe, w którym następuje mechaniczne i chemiczne przetwarzanie pokarmu (sok żołądkowy). Kęs pokarmowy jest przerabiany na papkę pokarmową. Makroskopowo na błonie śluzowej widoczne są liczne fałdy, są to pólka żołądkowe podzielone bruzdami żołądkowymi. W pólkach widoczne są dołeczki żołądkowe, do których uchodzą gruczoły. Gdy żołądek jest pusty, powierzchnia żołądka przypomina głowę kalafiora.

Blaszka nabłonkowa (nabłonek jednowarstwowy cylindryczny)

Blaszka ta wydziela śluz chroniący przed samotrawieniem. W soku żołądkowym jest HCl (pH = 1)

Zwana ona jest gruczołem powierzchniowym (?) rozpostartym (bariera nabłonkowo-immunologiczna)

Blaszka właściwa / warstwa gruczołowa

- znajdują się w niej gęsto ułożone gruczoły denne / właściwe (w części dennej żołądka) (cewkowe, proste lub rozgałęzione), które uchodzą do dołeczków żołądkowych

^U mięsożernych (tylko) pod gruczołami występuj dodatkowo warstwa podgruczołowa (między blaszką właściwą, a blaszką mięśniową) zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zwartej o utkaniu regularnym. Ma ona za zadanie ochronę przed perforacją ściany żołądka odłamkami kostnymi.

1. Gruczoły wpustowe

- słabo rozwinięte u mięsożernych

- występują w obrębie części dennej żołądka

- cewkowe lub cewkowo-pęcherzykowe, rozgałęzione

- mają krótki trzon, a rolą przewodów wyprowadzających pełnią dalsze odcinki dołków żołądkowych, które wnikają głęboko w blaszkę właściwą błony śluzowej

- komórki przewodów wyprowadzających są niskie i wytwarzają śluz

- trzon gruczołu ma szerokie światło, a ściany tworzy jedna warstwa stożkowatych lub sześciennych komórek z kulistym jądrem przy podstawie. Zawiera kwasochłonne ziarnistości.

2. Gruczoły odźwiernikowe

- cewkowo pęcherzykowe, rozgałęzione

- uchodzą do dołków żołądkowych, które w tej części błony śluzowej są krótsze i węższe

- komórki sześcienne lub stożkowate przypominające komórki dodatkowe

- wydzielają wydzielinę śluzową

- w cytoplazmie obecne ziarnistości mucynogenu

- w nabłonku obecne pojedyncze komórki G - wytwarzające gastrynę (wydzielanie endokrynowe)

Gastryna - hormon peptydowy, który z krwią dochodzi do gruczołów żołądkowych właściwych, gdzie pobudza proces wydzielania HCl i pepsyny

3. Gruczoły denne / właściwe żołądka

- cewkowy prosty lub rozgałęziony

- uchodzi do dołeczka żołądkowego

- zbudowany jest z 3 części

* cieśń (szyjka) - uchodzi do dołeczka

* trzon (odcinek główny) - najdłuższy ślepo zakończony

* dno gruczołu - odcinek końcowy

Gruczoły denne zbudowane są z 6 rodzajów komórek:

1. komórki główne

- występują w trzonie i dnie gruczołu, gdzie leża przy wąskim świetle i tworzą ciągłą warstwę

- mają nieokreślony kształt, stąd nazwano je - komórkami adelomorficznymi

- są one zasadochłonne

- mają liczne jądra komórkowe

- wytwarzają proenzym - pepsynogen, który wydostaje się do światła żołądka, pod wpływem HCl uaktywniany jest do pepsyny (enzym proteolityczny)

- wytwarzają one u osesków (żywiących się mekiem) enzym, który ścina kazeinę mleka - podpuszczkę / reninę / chymozynę

- wytwarza lipazę żołądkową u dorosłych, która trawi tłuszcze

2. komórki okładzinowe / boczne

- szyjka, trzon, dno (najniżej)

- nieciągła warstwa

- adelomorficzne (owalne, kuliste, gwiazdkowate)

- kwasochłonne

- kuliste jądro komórkowe

- duże

- wydzielają kwas solny oraz czynnik Castle'a, wiążący witaminę B12

3. komórki dodatkowe / śluzowe

- występują w szyjce gruczołu

- są sześcienne

- wytwarzają śluz

- produkują enzym, który zobojętnia kwas solny, tym samym chroni błonę śluzową

4. komórki niezróżnicowane / macierzyste

- leżą w szyjce gruczołu

- dzielą się intensywnie mitotycznie

- służą do regeneracji komórek gruczołów i blaszki nabłonkowej

- biorą udział w regeneracji gruczołu

5. komórki kępkowe / szczoteczkowe

- ich rola nie jest do końca poznana, przypuszcza się, że są to komórki receptorowe (dochodzą do nich zakończenia nerwowe)

6. komórki gastroendokrynowe / chromosrebrochłonne

- duże

- barwią się solami metali ciężkich, stąd - chromosrebrochłonne

- wytwarzają hormony działające parakrynowo na sąsiednie komórki

* gastrynę

* somatostatynę

* sekretynę - wytwarzają ją też gruczoły dwunastnicze

* cholocystokininę

* serotoninę - wytwarzają ją także endokrynowo komórki gruczołów jelitowych

Hormony te regulują i integrują czynności wydzielnicze, wchłaniania oraz mechanikę (?) przewodu pokarmowego podczas trawienia.

ĆWICZENIE 19

Jelito cienkie i grube

W żołądku powstaje papka pokarmowa przesuwana do jelita cienkiego.

Jelito cienkie (intestium tenue) jest narządem rurowym, w którego skład wchodzą:

- dwunastnica (duodeum)

- jelita krezkowe

* jelito czcze

* jelito biodrowe (kręte)

Papka pokarmowa przesączona sokiem żołądkowym dostaje się do jelita i sok żołądkowy miesza się z sokiem jelitowym i sokiem trzustkowym. Oba zawierają enzymy trawienne. Do dwunastnicy doprowadzana jest żółć emulgująca tłuszcz. Pokarm trawiony jest do kwasów tłuszczowych, aminokwasów i monosacharydów.

Wspólne cechy budowy odcinków układu pokarmowego:

- 4 warstwowa budowa ściany

* błona śluzowa

* błona podśluzowa

* błona mięśniowa (2 pokłady)

* błona surowicza

- obecność fałdów jelitowych okrężnych (najwyższe ma jelito czcze, najmniejsze dwunastnica-jelito czcze) na stale bytujących w jelicie, które są wytworem błony śluzowej i podśluzowej

- obecność kosmków jelitowych (villi interstinalis) jak palczastych wyniosłości całej błony śluzowej. Kosmki występują zarówno na fałdach, jak i między nimi. Nadają one aksamitny wygląd wszystkim odcinkom jelita cienkiego

- błona śluzowa zbudowana jest z 3 blaszek:

* blaszka nabłonkowa - nabłonek jednowarstwowy cylindryczny z rąbkiem prążkowanym

* blaszka właściwa - gdzie na całej długości występują gruczoły jelitowe

* blaszka mięśniowa - mięsień kosmka

Kosmki jelitowe zwiększają powierzchnię chłonną jelit. Są to palczaste wyniosłości całej błony śluzowej, występują na fałdach między nimi.

Budowa:

- blaszka nabłonkowa - nabłonek jednowarstwowy cylindryczny, który budują 3 rodzaje komórek:

* cylindryczne z mikrokosmkami. Zwano je enterocytami wchłaniającymi.

* kubkowe - śluzowe, mukocyty

* komórki enteroendokrynowe - enteroendokrynocyty wydzielają hormony

- trzon - zbudowany z tkanki łącznej limfoidalnej lub tkanki łącznej włóknistej luźnej. Występują tu wpuklenia nabłonka - gruczoły jelitowe. Tworzy go blaszka właściwa. Występuje tu jedno naczynie chłonne, bądź dwa w kosmku o różnej grubości. Do naczyń wchłaniane są tłuszcze, które nadają jasne zabarwienie, stąd zwano te naczynia - przestrzenią mleczową kosmka. Przez środek osi kosmka biegnią 1-2 tętnice rozpadające się na naczynia włosowate pod nabłonkiem. Są to naczynia włosowate tętnicze i przechodzą w żylne o ścianie okienkowanej (fenestrowej) - tutaj wchłaniane są białka, aminokwasy - monocykliny.

- od blaszki mięśniowej błony śluzowej oddziela się pęczek miocytów, które wnikają do kosmka - tworząc mięsień kosmka. Kiedy się rozkurcza - substancje są wchłaniane. Kiedy się kurczy - są one przesuwane dalej. Gdy nie ma wchłaniania to w kosmkach są anastomozy - przy braku wchłaniania krew płynie anastomozami z tętnic do żył.

Kosmki są wspólne w każdym odcinku jelita cienkiego. Wspólne są też gruczoły jelitowe.

Gruczoły jelitowe:

- ich przewody wyprowadzające uchodzą na powierzchnie blaszki nabłonkowej

- są obecne w blaszce właściwej błony śluzowej

- gruczoły cewkowe, proste jako wpuklenia blaszki nabłonkowej do blaszki właściwej

- zawierają:

* enterocyty wchłaniające (jądro na 1/3 wysokości)

* komórki śluzowe / kubkowe

* enteroendokrynocyty wytwarzające hormony: serotoninę, która pobudza perystaltykę mięśniówki

* komórki niezróżnicowane - regulujące gruczoł

* komórki Panetha - biorą udział reakcjach obronnych jelit (zawierają lizozym, immunoglobuliny Iga), biorą również udział w fagocytozie mikroorganizmów. (brak u świni i psa)

Krypty jelitowe - szerokie gruczoły jelitowe cewkowe, proste. Są w blaszce właściwej błony śluzowej.

Gruczoły okołoodbytnicze - gruczoły cewkowo - pęcherzykowe. Są w blaszce właściwej błony śluzowej w odbycie psów.

Dwunastnica:

W błonie podśluzowej znajdują się gruczoły dwunastnicze o budowie pławikowej (cewkowo-pęcherzykowe), rozgałęzione, u przeżuwaczy - cewkowe, rozgałęzione. Wytwarzają śluz dupeptydowy, amylazę, malazę oraz sekretynę (pobudza trzustkę do produkcji soku trzustkowego) Przewód wyprowadzający wychodzi między kosmkami jelitowymi lub do dna gruczołów jelitowych

Jelito czcze

Występują tu najwyższe i najsmuklejsze fałdy jelitowe okrężne, w błonie podśluzowej jest tylko tkanka łączna włóknista luźna, unerwiona i unaczyniona. W błonie podśluzowej brak jakichkolwiek gruczołów (test!)

Jelito biodrowe

W błonie podśluzowej obecne są grudki chłonne. Grudki są skupiane i występują naprzeciw przyczepu do krezki, nazywane są kępkami Pejera

Okrężnica świni

Nie ma fałdów okrężnych jelitowych i kosmków jelitowych. Nie jest potrzebna już tak duża powierzchnia chłonna. Składa się z trzech odcinków:

- jelito ślepe

- okrężnica

- odbytnica

Funkcje:

- rozkład błonnika przy udziale enzymów wytwarzanych przez bakterie

- wchłanianie / resorpcja wody i soli mineralnych (odwadnianie treści pokarmowej)

- wydzielanie dużej ilości śluzu

- formowanie mas kałowych

- wchłanianie witamin B12 i K wytwarzanych przez bakterie

* B12 - pobudza erytropoezę

* K - przeciwnowotworowa

- obronna - przed antygenami. Dzięki tkance limfoidalnej wytwarzane są przeciwciała

Budowa:

- ma 4-warstwową budowę ściany. W odbycie zewnętrzną błoną jest przydanka

- błona śluzowa składa się z 3 blaszek:

* nabłonkowa - nabłonek jednowarstwowy cylindryczny (w odbycie wielowarstwowy płaski rogowaciejący) Blaszkę tę budują: enterocyty (komórki wchłaniające), komórki śluzowe / kubkowe, i rzadko komórki szczoteczkowe

* właściwa - tkanka łączna włóknista luźna - gruczoły (krypty jelitowe)

^w jelitach cienkich w blaszce właściwej były obecne gruczoły jelitowe (cewkowe, proste)

* mięśniowa - nawet dwupokładowa - mięśniówka gładka o przebiegu okrężnym

- błona podśluzowa - tkanka łączna włóknista luźna dobrze unaczyniona i unerwiona

- błona mięśniowa - 2 pokłady (wewnętrzny okrężny i zewnętrzny podłużny) Pokład zewnętrzny podłużny u człowieka, nieparzystokopytnych i świni tworzy taśmy - taencae - są to połączenia pokładu podłużnego (nieciągłego)

- błona surowicza - w odbycie - przydanka (nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący)

Krypty - szerokie gruczoły jelitowe (cewkowe, proste), jako wpuklenia nabłonka. W blaszce właściwej są również obecne:

- komórki cylindryczne z pałeczkowatym jądrem

- komórki kubkowe / śluzowe (do 70%)

Gruczoły okołoodbytnicze - cewkowo-pęcherzykowe w blaszce właściwej blaszki śluzowej w odbycie psów.

W odbytnicy świni i mięsożerców jest strefa kolumnowa - 7-8 fałdów podłużnych.

~ made by: Piotrek Domański

WĄTROBA (hepar)

Jest największym gruczołem organizmu, niezbędnym do życia, zwanym także centrum metabolicznym organizmu. U człowieka stanowi ok 5% masy ciała, a po usunięciu nawet 2/3 narządu dochodzi do regeneracji dzięki komórką macierzystym, anatomicznie gruczoł zbudowany jest z płatów bezpośrednio otoczonych otrzewną zrośniętą z torebką łącznotkankową włóknistą. Substancje wchłaniane z przewodu pokarmowego drogą krwi, za pomocą żyły wrotnej (vena porte), która zbiera krew z przewodu pokarmowego i śledziony. W wątrobie substancje te są odpowiednio przetwarzane. Są z nich syntetyzowane inne związki. Krew oczyszczana jest z ewentualnych elementów szkodliwych, jest magazynowanie niektórych substancji, a w razie potrzeby wydzielanie do krwiobiegu. Wątroba jest narządem niezbędnym do życia. Otoczona jest torebką włóknistą z tkanki łącznej włóknistej zwartej, zawierającej liczne komórki tuczne (heparynocyty) (wydzielają heparynę). Anatomicznie wątroba wykazuje budowę płatową, a w ich obrębie są płaciki. Wyróżnia się płacik anatomiczny(jako jednostki architektoniczne), płacik wrotny i gronko wątrobowe. Płacik anatomiczny jest podstawową jednostką strukturalną budującą miąższ wątroby. Jest to wielościenny, wydłużony pryzmat, zdrenowany siecią naczyń krwionośnych i kanalików żółciowych. Płaciki anatomiczne u świni i wielbłąda są wyraźnie oddzielone od siebie warstwą tkanki łącznej międzypłacikową włóknistą luźną, a u innych gatunków granice są mniej wyraźne, a tkanka łączna pomiędzy płacikami występuje w większym nagromadzeniu w narożach płacików w przestrzeniach wrotno- żółciowych, zwanych także przestrzeniami bramno- żółciowymi, w których występuje charakterystyczna triada wątrobowa. Wątroba zaopatrzona jest w krew odżywczą bogatą w tlen z tętnicy wątrobowej oraz krew czynnościową bogatą w substancje odżywcze wchłonięte z jelita oraz krew ze śledziony za pośrednictwem żyły wrotnej. Naczynia te wchodzą do wątroby przez jej wnękę, w której znajduje się też przewód wątrobowy.

Unaczynienie czynnościowe.

Żyła wrotna (v. porte, zwana dawną żyłą bramną), prowadzi krew czynnościową, bogatą w substancje odżywcze wchłonięte w przewodzie pokarmowym oraz krew ze śledziony. Po wniknięciu do wątroby dzieli się na żyły międzypłatowe, które wnikają do płatów i tam dzielą się na żyły międzypłacikowe, stanowiące pierwszy el. Triady wątrobowej i leżą w tkance łącznej przestrzeni wrotno-żółciowej. Od żył międzypłacikowych odchodzą gałązki żylne układające się na różnych poziomach płacika i są to żyły okołopłacikowe wytwarzające splot okołopłacikowy, wokół całego płacika. Żyły okołopłacikowe w płaciku rozpadają się na naczynia włosowate żylne typu zatokowego czyli o ścianie nie ciągłej, tzn. brak jest błony podstawnej, a między kom. śródbłonka występują odstępy. Naczynia te zwano śródpłacikowymi sinusoidami wątroby, które wchodzą do płacika i promieniście od obwodu podążają do środka płacika,

gdzie uchodzą do żyły środkowej (vena centralis) leżącej w centrum płacika. Występuje tu zjawisko sieci dziwnej żylno-żylnej (rete mirabele veno- venosum), gdzie żyły okołopłacikowe poprzez naczynia włosowate typu zatokowego przechodzą w żyłę środkową. Sinusoidy wątroby mają średnice ok. 30 um, śródbłonek nie jest ciągły, a między jego komórkami występują komórki Browicza-Kupffra, które są kom. gwieździstymi czyli makrofagami (fagocytują bakterie, komórki nowotworowe i kompleksy przeciwciało-antygen, a także zużyte erytrocyty. Przypisuje się im też produkcję włókien kratkowych- srebrno- chłonnych). Na zew. Powierzchni ściany sinusoid skierowanej do przestrzeni okołozatokowej znajdują się kom. tłuszczowe okołozatokowe- lipocyty, zwane także kom. Ito. Te komórki zawierają krople tłuszczu, w którym rozpuszczalna jest witamina A, a więc magazynują tą witaminę, a nad to wytwarzają erytropoetynę Żyła środkowa leżąca w osi płacika rozpoczyna się na 1/3 wysokości płacika. Żyły środkowe wychodzą przez podstawy płacików i uchodzą do żył podpłacikowych, które łącząc się tworzą żyły wątrobowe, skąd krew dostaje się do żyły głównej doogonowej (vena cava caudalis)

Unaczynienie odżywcze.

Tętnica wątrobowa (arteria hepatica) dzieli się podobnie jak żyła wrotna, tj. na tętnice międzypłatowe, następnie na t. międzypłacikowe, które leza w tkance łącznej przestrzeni wrotno- żółciowych jako drugi element triady wątrobowej. Od t. miedzypłacikowych odchodzą tętnice okołopłacikowe, które na obwodzie płacika rozpadają się na naczynia włosowate tętnicze wpadające do sinusoid czyli naczyń włosowatych żylnych o ścianie nie ciągłej. Tu dochodzi do mieszania się krwi żylnej i tętniczej. Na obwodzie płacika przepływająca krew zawiera najwięcej substancji wchłoniętych w przewodzie pokarmowym i jest najlepiej utlenowana.

Płaciki anatomiczne na przekroju poprzecznym mają postać 5,6-boków, na których narożach znajdują się przestrzenie wrotno-żółciowe. W skład płacika wchodzą naczynia krwionośne, tj. naczynia włosowate tętnicze, sinusoidy oraz żyła środkowa, kom. Browicz- Kopffra i kom. Ito. Oprócz naczyń w skład płacika anatomicznego wchodzą: włókna siateczkowe, które oplatają naczynia włosowate żylne typu zatokowego śródpłacikowe oraz otaczają żyłę środkową tworząc rusztowanie dla naczyń i dlatego widoczna na preparatach żyła ma światło otwarte (ziejące) Włókna kratkowe to też rusztowanie dla komórek wątrobowych. W skład płacika wchodzą: hepatocyty (stanowiące właściwy miąższ wątroby) Komórki te układają się w blaszki i beleczki, podobne do sznurów pomiędzy którymi są naczynia włosowate żylne typu zatokowego. Hepatocyty są komórkami wielościennymi 5,6 lub 12 ścienne, ich przeciętna średnica to 20-30 um. Mogą zawierać 2, 3, a nawet 4 jądra, są poliploidalne (20-30% wszystkich występujących) a ilość jąder zależy od ich czynności metabolicznych. Zawierają duże mitochondria, dobrze rozbudowany aparat Golgiego, lizosomy, peroksysomy, siateczkę gładką i szorstką, wtręty w postaci glikogenu (glikosomy), kropelki tłuszczu oraz wtręty białkowe. Średni czas życia hepatocytu to 150 dni. Ściany (powierzchnie) hepatocytów są odpowiednio zróżnicowane. Powierzchnie zwrócone ku sinusoidom zaopatrzone są w mikrokosmki. Między mikrokosmkami hepatocytów, a śródbłonkiem sinusoidy znajduje się przestrzeń okołozatokowa, do której zwrócone są mikrokosmki. Za ich pośrednictwem odbywa się wymiana substancji krew - hepatocyt i hepatocyt - krew. Jest to ściana (powierzchnia) naczyniowa. Sąsiadujące hepatocyty tworzące beleczki, łączą się ze sobą swoimi bocznymi

powierzchniami za pomocą strefy przylegania, strefy zwarcia i desmosomów. Jest to powierzchnia komórkowa. Pewne sąsiadujące powierzchnie hepatocytów tworzą wgłębienia i w ten sposób pomiędzy hepatocytami powstają komórki żółciowe, które w obrębie płacików nie mają własnej ściany, a są wytworem rurkowatych zagłębień przylegających do siebie komórek wątrobowych. Jest to ściana kanalikowa, również zaopatrzona jest w mikrokosmki, skierowane do światła kanalika żółciowego. Dopiero na obwodzie płacika kanaliki te uzyskują własną ścianę i przechodzą w przewody żółciowe międzypłacikowe wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Przewody żółciowe międzypłacikowe leżą w przestrzeni wrotno-żółciowej i razem z żyłą i tętnica międzypłacikową tworzą triadą wątrobową. Niektórzy autorzy wyróżniają tetradę wątrobową ze względu na występowanie naczyń limfatycznych międzypłacikowych. W kanalikach żółciowych płynie żółć od części środkowej płacika ku jego obwodowi (odwrotnie niż krew) Kanaliki te są kolejnym elementem budulcowym wchodzącym w skład płacika anatomicznego. Nad to do płacika wnikają włókna nerwowe tworzące zakończenia na powierzchni hepatocytów oraz na powierzchni naczyń włosowatych.

Zrazik wrotny (czynnościowy) - Jest to pojęcie umowne. Zrazik ma kształt trójkąta, w środku zawiera przestrzeń wrotno-żółciową, a jego granice wytyczają trzy żyły środkowe wystepujące w narożach, sąsiadujących płacików anatomicznych. Jego środkiem jest przewód żółciowy międzypłacikowy, do którego spływa żółć z hepatocytów, zawartych w tym płaciku. Najważniejszym el. Triady wątrobowe jest przewód żółciowy międzypłacikowy do którego spływa żółć z fragmentów sąsiadujących płacików anatomicznych

Gronko wątrobowe - Przestrzennie jest to czworobok, którego oś stanowią żyła i tętnica okołopłacikowe, a jego granice wytyczają dwie żyły środkowe i dwie przestrzenie wrotno-żółciowe. Krew dopływa do hepatocytów z pojedynczych żył i tętnic okołopłacikowych. Pojęcie to tłumaczy odżywienie i utlenowanie hepatocytów w tym obszarze wątroby.

W zależności od odległości od żyły i tętnicy okołopłacikowe wyróżnia się w gronku trzy strefy:

• Najbliższą od żyły i tętnicy okołopłacikowych, gdzie hepatocyty są najlepiej zaopatrzone w tlen i substancje odżywcze

• Środkowa

• Najbliższą od żyły środkowej. Ta strefa otrzymuje krew mniej utlenowaną i z mniejszą ilością substancji odżywczych.

Funkcje wątroby (hepatocytów):

• Centrum metaboliczne organizmu, hepatocyty pełnią najwięcej funkcji z komórek organizm. Zawierają ponad 700 enzymów.

• Hepatocyty wytwarzają żółć i jej barwniki ze zużytych erytrocytów. Żółć płynie przez: kanaliki żółciowe  przewody żółciowe międzypłacikowe  przewody wątrobowe  przy wnęce wątrobowej przechodzą w przewód żółciowy wspólny  dwunastnica. Żółć może być częściowo gromadzona, jako rezerwa w pęcherzykach żółciowych.

• Żółć:

• Emulgacja tłuszczy

• Pobudza ruchy robaczkowe jelit

• Po detoksykacji żółci, wraz z nią usuwane są szkodliwe substancje egzo i endogennewydalane do żółc

• Zawiera: elektrolity, przeciwciała, woda, bilirubine, cholesterol, fosfolip[idy, przeciwciała IGA

• czesć żółci doprowadzana jest do dwunastnicy- emulgacja i ruchy robaczkowe

• pozostała część gromadzona jako rezerwa w pęcherzyku żółciowym.

• Syntetyzują z glukozy i galaktozy glikogen, z pomocą syntetaz glikogenowych w procesie glikogenogenezy, co przyczynia się do regulacji poziomu glukozy we krwi

• Syntetyzują i rozkładają wiele białek, np. białka osocza i surowicy krwi (fibrynogen, niektóre albuminy i globuliny, protrombinę, transferynę i oddają je do krwi) Hepatocyty są komórkami amfikrynowymi - wydalają w dwie strony - białko do krwi, a żółć do kanalików.

• Syntetyzują lipidy krwi (cholesterol, fosfolipidy) Lipidy są rozpuszczalne w środowisku wodnym, aby mogły być transportowane muszą być związane z białkiem. Hepatocyty produkują białka (apolipoproteiny), które łączą się z lipidami tworząc lipoproteidy, które z krwią lub limfą rozprowadzane są do różnych narządów

• Syntetyzują angiotensynę

• Magazynują i uwalniają do krwi witaminy A, D3, K, B2, B3, B4, B12

• Dezaminują aminokwasy

• Uczestniczą w detoksykacji organizmu

• Wydzielają hormony, tj. czynnik erytropoetyczny i somatomedyny (wpływają na wzrost ciała)

• Produkuje heparynę

TRZUSTKA (pancreas)

Anatomicznie, składa się z trzonu, głowy i ogona. Drugi oprócz wątroby gruczoł przewodu pokarmowego. Otoczona torebką łącznotkankową, zbudowaną z tk. Ł. Wł. Luźnej, od której odchodzą delikatne pasemka łącznotkankowe, dzieląc miąższ gruczołu na nieregularne płaciki. Trzustka wyglądem przypomina ślinianke przyuszna. W płacikach występuje część zewnętrzna (egzogenna) produkująca sok trzustkowy oraz część wewnętrzna, wydzielnicza (endkorynowa) produkująca hormony. Część zewnętrzna to główna masa gruczołu, a część wewnętrzna - dokrewną tworzą wyspy trzustkowe (wyspy Langerhansa) są to skupiska komórek rozmieszczone wśród elementów zewnętrznych.

Część zewnętrzna składa się z odcinka wydzielniczego i przewodów wyprowadzających. Odcinek wydzielniczy to pęcherzyki trzustki. Pęcherzyki mają kształt kulisty, zbudowany z komórek w kształcie ściętego stożka, leżących na błonie podstawnej, wzmocnionych włóknami srebrochłonnymi. Światło tych odcinków wydzielniczych jest niewielkie dlatego między kom pęcherzykowatymi wytworzyły się kanaliki wydzielnicze między kom. Komórki pęcherzykowe zawierają kuliste jądro położone centralnie. A w ich części przy podstawnej jest dobrze rozwinięta siateczka śródplazmatyczna szorstka - barwi się na granatowo barwnikami zasadowymi. Występują liczne mitochondria. Nad jądrem rozbudowany aparat Golgiego. W wierzchołkowej części komórki występują liczne ziarna zymogenu - barwi się na czerwono. Ziarna są proenzymami trzustki syntetyzowanymi w siateczce śródplazmatycznej. Są segregowane i otaczane błoną aparatu Golgiego. Ich wydzielina uchodzi do niewielkiego światła pęcherzyka. Pierwszy odcinek przewodów wyprowadzających to wstawki (przewód wyprowadzający śródpłacikowy, nabł. j. sześcienny. Komórki nabłonka mogą wnikać do pęcherzyków trzustki i w świetle pewnych pęcherzyków mogą występować komórki śródpęcherzykowe, tzw. Jądra śródpęcherzykowe) Wydzielina ze wstawek dostaje się do leżących w tkance łącznej przewodów międzypłacikowych (nabł. j. cylindryczny) te przewody uchodzą do głównego przewodu wyprowadzającego (nabł. j. cylindryczny) Pomiędzy komórkami nabł. są komórki śluzowe (kubkowe) tkanka łączna pod nabł. przewodu głównego zawiera miocyty gładkie. Funkcje

• Produkuje sok trzustkowy z enzymami (trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydazy,- trawią białka

lipaza, fosfataza, estrada- trawią tłuszcze

amylaza, nukleazy( RNA-za, DNA-za- trawią kwasy nukleinowe)

elastaza- trawi elastynę

Sok trzustkowy dopływa do dwunastnicy i wchodzi w skład soku jelitowego. Pobudzanie wydzielania soku trzustkowego powodują hormony:

• Sekretyna

• Gastryna

• Penkreozynina

Część wewnętrzna-

zbudowana z wysp trzustkowych których u człowieka jest ok. 1-3 mln. Wyspy są rozmieszczone regularnie w płacikach między El. Wewnątrzwydzielniczymi. Są dużym, owalnym, okrągłym lub wydłuzonymi strukturami zbud z 4 rodzajów kom endokrynowych: -

• Komórki kwasochłonne α (A) ok. 20 %. Leżą na obwodzie wysp, produkują glukagon, podwyższający poziom cukru we krwi. Przyczynia się do glikogenolizy w wątrobie

• Komórki β (B) trudnobarwliwe, ok. 70 %. Leżą w środku, produkują insulinę obniżającą poziom cukru we krwi. Przyczynia się do odkładania glikogenu w wątrobie. Ich niewydolność prowadzi do cukrzycy.

• Komórki δ (D) jest ich ok. 5-7 %. Produkują somatostatyny, hamujące wydzielanie glukagonu i insuliny. Działają parakrynnie

• Komórki PP jest ich ok.. 2 %. Występują rzadko, wytwarzają polipeptyd trzustkowy, który reguluje wydzielanie kwasu solnego w żołądku i hamuje wydzielanie soku trzustkowego.

UKŁAD ODDECHOWY (systema respiratoria)

Składa się z dróg doprowadzających powietrze, części przewodzącej powietrze oraz narządu wymiany gazowej:

• Jama nosowa (cavum nasi)

• Gardło (pharynx)sa

• Krtań (larynx)

• Tchawica (trachea)

• Oskrzela (bronchii)

• Drzewo skrzelowe

JAMA NOSOWA (cavum nasi)

Zawiera:

• przedsionek nosa (vestibulum nasi),

• okolicę oddechową (regio respiratoria),

• okolicę węchową (regio olfactoria)

Przedsionek nosa (budowa skóry, nabłonek wielowarstwowy płaski, a pod nim skóra właściwa) Składa się:

• Włosy (filtr dla zanieczyszczeń z powietrza)

• Gruczoły potowe, łojowe i surowicze

• Naczynia i nerwy

Zanieczyszczenia osadzają się na powierzchni nabłonka. Skóra przedsionka przechodzi w błonę śluzową okolicy oddechowej. Okolica oddechowa zbudowana jest z:

• Błony śluzowej

• Blaszka nabłonkowa (nabłonek wielorzędowy migawkowy czyli nabłonek dróg oddechowych)

• Blaszka właściwa (tkanka łączna włóknista luźna, występują gruczoły surowicze i mieszane gruczoły nosowe - glandulae nasales, mieszane lub surowicze)

• Błony podśluzowej (połączonej z ochrzęstną lub okostną) Błona śluzowa przechodzi w podśluzową bez widocznej granicy

• Zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej luźnej

• Obecność gruczołów oraz splotów żylnych i nerwowych

Okolica oddechowa służy do oczyszczania, ogrzania i zwilgotniania powietrza. Wydzielina komórek kubkowych nabłonka oraz gruczołów tworzy na jego powierzchni warstewkę, służąca do wyłapywania zanieczyszczeń, jednocześnie zapewniają stałe nawilgocenie powietrza. Zanieczyszczenia na powierzchni nabłonka są przesuwane przez migawki do przedsionka i wydalana na zewnątrz. Naczynia krwionośne występują obficie w bł. śluzowej i podśluzowej. Naczynia tętnicze tworzą bogatą sieć tętniczek oraz naczyń włosowatych, a także anastomoz. Naczynia biegną od tylnej do przedniej części jamy nosa. Mają przeciwnie skierowany przepływ krwi, w stosunku do przepływu powietrza. To daje lepsze warunki ogrzania powietrza(błona śluzowa).Tętnice błony śluzowej, rozpadają Się pod nabłonkiem na tętniczki, następnie na naczynia włosowate, a także występują to anostmozy.

Okolica węchowa zbudowana jest z:

• Błona śluzowa - nabłonek wielowarstwowy cylindryczny, tzw. Nabłonek zmysłowy, zbudowany jest z trzech rodzajów komórek:

• Komórki podporowe walcowate z mikrokosmkami, zajmują całą wysokość nabłonka

• Komórki podporowe przypodstawne, tzw. Komórki zastępcze dla innych komórek nabłonka. Nie osiągają jego górnej powierzchni

• Komórki węchowe - jest ich najwięcej u zwierząt (pies, kot) Komórka węchowa jest neuronem dwubiegunowym. Na powierzchni wolnej zawiera od 6-8 włosków węchowych, które są strukturami receptorowymi, wytwarzającymi potencjał czynnościowy pod wpływem substancji wonnych. Podstawowe komórki węchowe zwężają się i przechodzą w akson, który przebije błonę podstawną i z innymi aksonami wytworzy nici węchowe (fila olfactoria)

Blaszka właściwa błony śluzowej - znajdują się w niej gruczoły węchowe (glandulae olfactoriae mieszane), których wydzielina spłukuje powierzchnie błony i usuwa substancje zapachowe już zarejestrowane. Nici węchowe przez otwory kości sitowej przechodzą do opuszki węchowej mózgowia.

• Błona podśluzowa

GARDŁO (pharynx)

Leży na skrzyżowaniu dróg pokarmowej i oddechowej. Są w nim:

• Błona śluzowa o utkaniu łącznotkankowym, nabł. wielorzędowy migawkowy, a w części krtaniowej i ustnej nabłonek wielowarstwowy płaski.

• Błona mięśniowa - mm. Szkieletowe

• Błona łącznotkankowa

KRTAŃ (larynx)

To krótka rura zbudowana z:

• Błona śluzowa - utkanie łącznotkankowe. Częściowo pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, a częściowo nabłonkiem wielorzędowym migawkowym

• Rusztowanie chrzęstne z chrząstki szklistej lub sprężystej

• Błona mięśniowa - mm. Szkieletowe

• Przydanka łącznotkankowa

TCHAWICA (trochea)

Narząd rurowy o sztywnej ścianie dzięki pierścieniom chrzęstnym, usytuowany między podstawą krtani, a rozwidleniem na oskrzelach. Zbudowana z 3 błon:

• Błona śluzowa (tunica mucosa), składająca się z dwóch blaszek:

• Blaszka nabłonkowa - nabłonek wielorzędowy migawkowy. Blaszkę buduje 5 rodzajów komórek:

• Komórki walcowate z migawkami - wymiatają zanieczyszczenia

• Komórki kubkowe (mukocyty) - produkują śluz powlekający migawki

• Komórki zastępcze (przypodstawne) - regenerują nabłonek

• Komórki szczoteczkowe (cylindryczne z mikrokosmkami) - odbierają wrażenia czuciowe. Dochodzą do nich zakończenia włókien nerwowych

• Komórki ziarniste - niskie trójkątne, nie dochodzą do górnej pow nabłonka. Wydzielają hormony peptydowe i aminy katecholowe wpływające na wydzielanie gruczołów tchawicznych i komórek śluzowych.

• Blaszka właściwa - to tkanka łączna włóknista luźna unaczyniona i unerwiona, w której pod nabłonkiem włókna sprężyste tworzą blaszkę włóknisto-sprężystą (lamina fibroelastica) Niżej są gruczoły tchawicze (glandulae tracheales) mieszane śluzowo-surowicze. Obecność grudek chłonnych.

• Błona włóknisto-chrzęstna (tunica fibrocartilaginea) - Zbudowana z tkanki łącznej włóknistej luźnej o utkaniu regularnym, w którą wbudowane są pierścienie chrzęstne z chrząstki szklistej. Pierścienie biegną wzdłuż tchawicy. Łączą się między sobą więzadłami obrączkowymi (ligamenta anularia). Zbudowane są z tkanki łącznej wł. Zwartej o utkaniu regularnym. Te pierścienie jedynie u ptaków są zamknięte, u ssaków są otwarte a ich wolne końce łączy mięsień tchawiczy (musculus trachealis) który znajduje się w tkance łącznej w części grzbietowej (tylnej) tchawicy i części wolnej od pierścieni nazywamy ścianą błoniastą (parses membranecens) U konia, krowy i świni mięsień tchawiczy łączy wewnętrzne strony wolnych końców tchawicy. U mięsożernych mięsień leży po stronie zewnętrznej, a u człowieka naprzeciwko wolnych końców

• Przydanka - łączy tchawicę z otoczeniem, zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej luźnej. Unerwiona i unaczyniona.

Drogi doprowadzające powietrze mają rusztowanie chrzęstne, bo powietrze ciągle musi być doprowadzane. Tchawica dzieli się na drzewo oskrzelowe (arbor bronchalis)

DRZEWO OSKRZELOWE (arbor bronchialis)

W skład drzewa oskrzelowego wchodzą wnikające przez wnękę do płuc, dwa oskrzela główne.

Oskrzela główne (bronchii principales) - przez wnękę wnikają do płuc, mają podobną budowę do tchawicy, z tą różnicą że pierścienie chrzęstne są zamknięte. Oskrzela główne dzielą się po kolei na:

• Oskrzela płatowe (bronchii lobares) - wnikają do płatów płucnych, a te w segmentach płucnych na oskrzela segmentowe (bronchii segmentales). Oba rodzaje oskrzeli są podobne do tchawicy, z tą różnicą, że pierścienie nie są całkowite, a w blaszce właściwej błony śluzowej pojawiają się miocyty, wytwarzając niezbyt wyraźną blaszkę mięśniową błony śluzowej. Oskrzela segmentowe przechodzą w tkance łącznej międzypłacikowej w oskrzela międzypłacikowe.

• Oskrzela międzypłacikowe, (bronchii interlobares), oskrzela małe - położone w tkance łącznej międzypłacikowej. Ich ściana jest zbudowana z 3 warstw:

• Błona śluzowa - po raz ostatni zawiera nabłonek dróg oddechowych (nabłonek wielorzędowy migawkowy) A w blaszce właściwej tej błony po raz ostatni są gruczoły

• Błona mięśniowa - okrężne ułożenie miocytów powoduje, że błona mięśniowa jest pofałdowana.

• Błona włóknisto-chrzęstna - w tkance łącznej włóknistej luźnej po raz ostatni występuje rusztowanie chrzęstne w postaci płytek chrzęstnych - pozostałość po pierścieniu chrzęstnym.

W tym oskrzelu po raz ostatni występują gruczoły i rusztowanie chrzęstne.

W miarę zmniejszania średnicy oskrzeli zmienia się ich budowa. Gdy oskrzela międzypłacikowe osiągną średnicę 1,5-0,5 mm nazywa się je oskrzelikami śródpłacikowymi (końcowymi) -bronchidii intralobulares (terminales),

• Oskrzeliki śródpłacikowe (bronchidi intralobulares), końcowe (terminales)- wnikają na wierzchołku do płacików płucnych. Ściana składa się z 3 warstw

• Błona śluzowa - nabłonek jednowarstwowy cylindryczny, a w blaszce właściwej (cienkiej) tej błony brak gruczołów.

• Błona mięśniowa - niewielka, zbudowana z miocytów gładkich o ułożeniu okrężnym

• Przydanka łącznotkankowa.

Drzewo oskrzelowe łączy się w płaciku płucnym z drzewem pęcherzykowym

PŁUCA (pulmones)

Otoczone są bezpośrednio błoną surowiczą - opłucna płucna (Pleura pulmonaris), która pokryta jest mezothelium, pod którym leży tkanka podsurowicza (tela subserosa). Składa się ona z 3 warstw łącznotkankowych:

• Powierzchniowa - w której dominują włókna kolagenowe

• Pośrednia - zawiera głównie włókna sprężyste

• Głęboka - zawiera 2 rodzaje włókien

Opłucna płucna zrasta się silnie z płucami, a jej włókna wnikają do narządu. Anatomicznie płuca składają się z płatów, a w płatach rozróżnia się segmenty zbudowane z płacików płucnych, które są oddzielone od siebie pasmami tkanki łącznej wnikającej od opłucnej i mają kształt piramid zwróconych podstawą do opłucnej. Natomiast na wierzchołku znajduje się ostatni odcinek drzewa oskrzelowego - oskrzelik śródpłacikowy- końcowy. W obrębie płacika zawarte jest drzewo pęcherzykowe (arbor alveolaris) tworzące część oddechową układu oddechowego, ponieważ tutaj zachodzi właściwa wymiana gazowa..

DRZEWO PĘCHERZYKOWE (arbor alveolaris)

Drzewo pęcherzykowe zawiera w sobie:

• Oskrzeliki oddechowe (bronchidi respiratorii) - Ich jedna ściana przylegająca do odgałęzienia tętnicy płucnej wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym urzęsionym, ściana z drugiej strony jest utworzona przez pęcherzyki płucne.

• Przewody pęcherzykowe oddechowe (ducti alveolares)- utworzone przez same pęcherzyki płucne

• Woreczki oddechowe (sacculi alveolaris) = pęcherzyki płucne (alveoli pulmonales) = lejiki (infundibulae) -Stanowią częśc oddechową czyli główną masę płuc i wysłane są one nabłonkiem oddechowym, zbudowanym z 3 rodzajów komórek:

• Pneumocyty I rzędu - alveolocyty płaskie, są najliczniejsze (ok. 90% powierzchni pęcherzyków płucnych) Są to płaskie komórki, których grubość cytoplazmy nie przekracza 0,2 μm, jedynie w ich części gdzie znajduje się jądro cytoplazma jest gruba. Komórki te tworzą barierę powietrze/krew ponieważ uczestniczą w wymianie gazowej pomiędzy krwią, a światłem pęcherzyka płucnego, do którego doprowadzane jest powietrze.

• Pneumocyty II rzędu - alveolocyty duże (ziarniste) Są kształtu owalnego lub sześciennego i mają ciałka blaszkowate. Są rozrzucone pomiędzy pneumocytami typu I. Produkują surfaktant (czynnik powierzchniowym błony wyściółkowej zwany też błoną fosfolipidową, która pokrywa powierzchnię nabłonka oddechowego od strony pęcherzyka)

Funkcje:

• Reguluje napięcie powierzchniowe co zapobiega sklejaniu pęcherzyków przy wydechu,

• Ułatwia dyfuzję gazów,

• Działa bakteriobójczo.

• Pneumocyty III rzędu - komórki szczoteczkowe. Niewielkie, sześcienne uważa się je za chemoreceptory, bo kontaktują się z włóknami nerwowymi.

Trzy typy pneumocytów leżą na błonie podstawnej i tworzą ścianę pęcherzyka. Pomiędzy komórkami nabłonka oddechowego i w świetle pęcherzyka mogą znajdować się makrofagi, w których cytoplazmie mogą występować cząsteczki różnych pyłów, dostające się wraz z wdychanym powietrzem do płuc i dlatego te komórki nazywane są komórkami pyłowymi oraz komórkami wad serca Ponieważ przy wadach serca w płucach zalega krew, a erytrocyty dostają się do pęcherzyków płucnych. Wówczas erytrocyty są fagocytowane przez makrofagi, które rozkładają hemoglobinę do hemosyderyny.

Pomiędzy pęcherzykami płucnymi znajduje się przegroda międzypęcherzykowa zbudowana z tkanki łącznej włóknistej luźnej, w której zawarta jest bogata sieć naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne. Błona podstawna nabłonka oddechowego i naczyń krwionośnych włosowatych najczęściej zespalają się ze sobą, co usprawiedliwia wymianę gazową. W przegrodach występują:

• Makrofagi

• Fibroblasty

• Plazmocyty

• Pojedyncze miocyty

• Dużo włókien sprężystych.-Włókna te rozciągają się podczas wydechu, a przy wdechu zmniejszają się, co powoduje wyciskanie powietrza z pęcherzyków, przez co zostają one opróżnione z powietrza zawierającego CO2. Sąsiadujące pęcherzyki często komunikują się ze sobą, za pomocą otworu pęcherzykowego (porus alveolaris) U osobników starych włókna sprężyste stają się cienkie, tracą sprężystość, a pęcherzyki płucne łączą się ze sobą w większe komory powietrzne, co prowadzi do rozedmy płuc.

UNACZYNIENIE PŁUC

Płuca jak każdy narząd unaczynione są czynnościowo i odżywczo. Krew czynnościową, żylną bogatą w CO2 z prawej komory serca prowadzi tętnica płucna, dzieli się na mniejsze tętnice, które tworzą gęstą sieć naczyń włosowatych tętniczych wokół pęcherzyków płucnych. Na wysokości pęcherzyków zachodzi wymiana gazowa i utlenowana krew przechodzi do naczyń włosowatych żylnych, które łączą się w większe żyły płucne, wyprowadzające krew z płuc do lewego przedsionka serca

UKŁAD MOCZOWY (systema urinarium)

Układ moczowy zbudowany jest z narządów moczowych (organa urinaria) do których należą:

• Parzyste narządy - nerki i drogi wyprowadzające mocz w obrębie nerki i poza nią (moczowody)

• Pęcherz moczowy

• Cewka moczowa

Układ ten służy do usuwania z organizmu produktów przemiany materii, substancji występujących w nadmiarze oraz substancji toksycznych w postaci moczu.

NERKA (ren)

Jest narządem kształtu fasolowatego lub nerkowatego. Jest narządem posiadającym część wypukłą oraz wnękę nerki. Otoczona jest torebką włóknistą (capsula fibrosa), która zawiera część zewnętrzną z włóknami kolagenowymi oraz część wewnętrzną z miocytami gładkimi i włóknami srebrochłonnymi. Od torebki do narządu wnikają bardzo nieliczne włókna kolagenowe. Torebka ta jest łatwo zdejmowalna w warunkach fizjologicznych u zwierząt zdrowych w nerkach gładkich, a nieco trudniej w nerce pobruzdkowanej. Zewnętrznie od torebki położona jest torebka tłuszczowa (capsula adiposa).

Funkcje:

• Stabilizuje połączenia nerki

• Chroni przed utratą ciepła i urazami zewnętrznymi

W nerce wyróżnia się:

• Korę nerki (cortex renis) - Stanowi ona część zewnętrzną, warstwy wypukłej, nie ma jej we wnęce nerki. Część kory przylegająca do rdzenia to warstwa podkorowa.

• Rdzeń nerki (medulla renis) - Położony głębiej pod korą. Zbudowany jest z piramid

nerkowych, podstawą zwróconych do kory, a jej wierzchołek stanowi brodawka nerkowa (papilla renalis)

Kora nerki wysyła między piramidy nerkowe rdzenia pasma korowe, zwane słupami nerkowymi, a od podstawy piramid do kory wnikają promienie rdzenne i tworzą one część promienistą kory. Część kory znajdująca się pod torebką i między promieniami rdzennymi i nosi nazwę części skłębionej (pars convoluta). U ssaków w życiu poza zarodkowym występują nerki proste. Wyjątek stanowią niedźwiedź i foka, które posiadają nerki złożone, składające się z wielu nereczek.

NERECZKA - to inaczej płat nerki składający się z jednej piramidy nerkowej i przylegającej do niej kory. Płaty są wyraźne w życiu płodowym. W zależności od tego w jaki sposób zrastają się nereczki (płaty) można wyróżnić 3 typy nerek:

• Nerka gładka wielo brodawkowa - występuje u człowieka i świni. Płaty zrosły się ze sobą na wysokości kory

• Nerka gładka jedno brodawkowa - występuje u konia i małych przeżuwaczy i mięsożernych. Ze wspólną brodawką (papilla communis). Nereczki zrosły się na wysokości kory i rdzenia

• Nerka pobruzdkowana wieloboczna - występuje u bydła. Nereczki zrosły się na granicy kory i rdzenia

W części korowej nerki występują Płaciki nerkowe. Jest to jeden promień rdzenny wraz z przyległą do niego częścią skłębioną. W rdzeniu występują płaty nerki. Jest to jedna piramida nerkowa wraz z przyległą do niej korą. Jednostką strukturalno-czynnościową i budulcową jest jednocześnie miąższ nerki jest nefron. Pomiędzy nefronami występuje delikatny zrąb nerki, zbudowany z tkanki łącznej włóknistej luźnej z naczyniami krwionośnymi, limfatycznymi i włóknami nerwowymi.

Nefron składa się z 4 części

• Ciałko nerkowe (corpusculum renis)

• Kanalika głównego zwanego kanalikiem krętym I rzędu lub proksymalnym, bliższym

• Pętli nefronu

• Wstawki, zwanej kanalikiem krętym II rzędu lub dystalnym, dalszym

CIAŁKO NERKOWE (corpusculum renis)

Zbudowane jest z kłębuszka naczyniowego i torebki ciałka nerkowego. Ciałko nerkowe jest kształtu kulistego (owalnego) i ma dwa bieguny naczyniowy i kanalikowy. Na biegunie naczyniowym są dwie tętniczki, doprowadzająca i odprowadzająca. Tętniczka doprowadzająca po wniknięciu do ciałka nerkowego rozpada się na 4-6 pętli naczyń włosowatych krwionośnych tętniczych o ścianie okienkowej i w ten sposób powstaje kłębuszek naczyniowy ciałka nerkowego, którego naczynia przechodzą w tętnicę odprowadzającą ciałka. Jest to zatem układ tętniczo-tętniczy, czyli sieć dziwna tętniczo-tętnicza, w której tętnica doprowadzająca za pośrednictwem naczyń włosowatych tętniczych przechodzi w tętnicę odprowadzającą. Naczynia włosowate tętnicze charakteryzują się śródbłonkiem typu okienkowego z licznymi porami w cytoplazmie komórek śródbłonka. Śródbłonek spoczywa na błonie podstawnej. Między tętnicą doprowadzającą, a odprowadzającą jest tkanka łączna, stanowiąca mezangium zewnętrzne zbudowane z tkanki łącznej, a między naczyniami włosowatymi kłębuszka naczyniowego mezangium wewnętrzne. Komórki mezangium wewnętrznego to krezka naczyniowa, mają zdolność do fagocytozy, mogą się kurczyć i rozkurczać, zmieniając światło naczynia włosowatego.

Torebka ciałka nerkowego składa się z dwóch blaszek, trzewnej i ściennej, a między nimi jest jama (światło) torebki ciałka nerkowego, do której filtrowany jest mocz pierwotny. Blaszka trzewna torebki przylega do naczyń kłębuszka naczyniowego i zbudowana jest z podocytów (epicytów) (komórki wielowypustowe, których pierwszorzędowe wypustki dłuższe dzielą się na drugorzędne cieńsze i są one na błonie podstawnej naczyń krwionośnych włosowatych kłębuszka naczyniowego) Blaszka trzewna na biegunie naczyniowym zagina się i przechodzi w kanalik główny. Blaszka ścienna torebki wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym płaskim.

KANALIK GŁÓWNY

Skład się z części krętej i prostej. Wysłany jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym zwanym także wałeczkowatym (niskim walcowatym), którego komórki na powierzchni zwróconej do światła kanalika głównego posiadają mikrokosmki, a cytoplazma tych komórek wykazuje aktywność fosfatazy zasadowej. Obecność mikrokosmków sprawia, że światło kanalika głównego ma niewyraźny kontur. Błona cytoplazmatyczna części podstawnej komórek nabłonkowych kanalika głównego tworzy liczne wgłębienia do cytoplazmy, co zwiększa znacznie powierzchnię części przy podstawnej komórek i służą do lepszej wymiany pomiędzy komórkami kanalika głównego, a naczyniami krwionośnymi włosowatymi oplatającymi z zewnątrz kanalik główny.

Pętla nefronu zbudowana jest z dwóch ramion: I zstępującego, wąskiego, wysłanego nabłonkiem jednowarstwowym płaskim. Ramie to zstępuje do rdzenia nerki, gdzie zagina się kolankowato i przechodzi w drugie ramię - wstępujące, szerokie, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Ramię to wstępuje do kory nerki i tam przechodzi w ostatni odcinek nefronu zwany wstawką lub kanalikiem krętym II rzędu, czyli dystalnym. U bydła, świni i kota występują pętle nefronu długie, w których ramię zstępujące zagina się na wierzch piramidy nerkowej i przechodzi następnie w ramię wstępujące. U człowieka, konia, psa i małych przeżuwaczy pętle nefronu są krótkie, zaginają się u podstawy piramid, a ich część szeroka rozpoczyna się jeszcze w obrębie ramienia zstępującego, przed zagięciem kolankowym.

Ostatnim elementem nefronu jest wstawka, czyli kanalik kręty II rzędu, leżący w obrębie kory nerki, wysłany jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Tuż za wstawką rozpoczynają się drogi wyprowadzające mocz w obrębie nerki.

W korze i rdzeniu nerki pomiędzy nefronami są komórki śródmiąższowe. W korze są to:

• Fibroblasty - syntetyzują białka tkanki łącznej włóknistej luźnej zrębu nerki

• Limfocyty immunokompetentne

W rdzeniu:

• Komórki typu I - kształtu gwieździstego. Uważa się, że są one endokrynowymi, wytwarzają hormony i biorą udział w regulacji ciśnienia krwi

• Komórki typu II - fagocytujące

• Komórki typu III - okołonaczyniowe perycyty ułożone są wzdłuż naczyń prostych rdzenia nerki. Mogą się one kurczyć i prawdopodobnie reguluję przepływ krwi przez naczynia proste.

UNACZYNIENIE NERKI

Do nerki przez jej wnękę wnika tętnica nerkowa, odchodząca od aorty brzusznej. Oddaje ona gałązki do dwóch torebek łącznotkankowych, a po wniknięciu do nerki dzieli się na tętnice między płatowe, pomiędzy piramidami rdzenia. Każda z nich zagina się na granicy kory i rdzenia i przechodzi w tętnicę łukowatą, a od nich do kory odchodzą tętnice promieniste (korowe, między płacikowe). Biegną one do powierzchni nerki i tam rozpadają się na naczynia włosowate, a częściowo wnikają do torebek i zbierają się w żyły gwiaździste. Tętnice promieniste na swoim przebiegu oddają tętniczki doprowadzające do ciałek nerkowych, gdzie dzielą się ona na naczynia włosowate kłębuszka naczyniowego ciałka nerkowego. Na biegunie naczyniowym wychodzą tętniczki odprowadzające, które rozpadają się na naczynia włosowate zaopatrujące w krew część skłębioną nerki, po czym łączą się w żyły uchodzące do żył promienistych (między pławikowych). Do tych naczyń wpadają też żyły gwiaździste. Te przechodzą w żyły łukowate, a te w żyły między płatowe, które uchodzą do żyły nerkowej, która wpada do żyły głównej, doogonowej (vena cava caudalis)

Rdzeń zawiera:

• Tętnice proste prawdziwe odchodzące od tętnic łukowatych

• Tętnice proste rzekome, jako odgałęzienia tętnic odprowadzających ciałek nerkowych położonych w korze w pobliżu rdzenia nerki

Powyższe tętnice rozpadają się na naczynia włosowate unaczyniające i odżywiające rdzeń. Wpadają one do żył łukowatych.

APARAT PRZYKŁĘBKOWY (apparatus iuxtaglomerularis)

Tworzą go trzy elementy:

• Komórki przykłębuszkowe (nabłonkowate, ziarniste) wydzielające do krwi - występują w błonie środkowej tętniczek doprowadzających, a czasem także w odprowadzających. Są to zmodyfikowane miocyty zawierające pęcherzyki wydzielnicze w postaci ziaren i dlatego zwane są również komórkami ziarnistymi. W miejscach, w których występują brak jest blaszki granicznej sprężystej wewnętrznej i błony podstawnej śródbłonka. Komórki śródnabłonkowe wydzielają do krwi enzym proteolityczny reninę, która we krwi katalizuje przejście globuliny angiotensynogenu do angiotensyny I, która pod wpływem innego enzymu proteolitycznego- konwertazy przechodzi w angiotensynę II, która jest hormonem. Angiotensyna II obkurcza miocyty tętnic i tętniczek zwiększając ciśnienie krwi, pobudza korę nadnerczy do produkcji hormonu-aldosteronu, sądzi się że komórki te wydzielają erytropoetynę

• Plamka gęsta (macula densa) - zwana dawniej czujnikiem sodowym, jest ona zmodyfikowanymi komórkami nabłonka wstawki, czyli kanalika krętego II rzędu. Plamka gęsta zlokalizowana jest w pobliżu komórek przykłębuszkowych. W pobliżu tętniczek doprowadzających i odprowadzających. W zależności od zawartości sodu w moczu plamka wpływa na zwiększenie/zmniejszenie resorpcji tego pierwiastka z moczu.

• Komórki przynaczyniowe, czyli komórki łącznotkankowe leżące w mezangium zewnętrznego, między tętniczką doprowadzającą, a odprowadzającą. Również im przypisuje się produkcję reniny.

Komórki aparatu przykłębkowego uczestniczą w utrzymaniu homeostazy (równowagi) jonowej organizmu oraz regulacji ciśnienia krwi. Usuwanie przez nerkę z osocza krwi, a tym samym z organizmu końcowych produktów przemiany materii i substancji będących w nadmiarze, a także substancji toksycznych, odbywa się przez filtrację osocza krwi w kłębuszku naczyniowym. Proces ten oparty jest na filtracji pod ciśnieniem, jakie panuje w naczyniach kłębuszka. W regulacji tego ciśnienia uczestniczą tętniczki doprowadzające i odprowadzające, przez skurcz miocytów gładkich, znajdujących się w ich ścianie.

Filtracja osocza odbywa się przez tzw. Błonę filtracyjną (ultrasączek), w skład którego wchodzą:

• Komórki śródbłonka naczyń włosowatych o okienkowej lub porowatej cytoplazmie

• Błona podstawna śródbłonka, która ma mniejsze pory niż śródbłonek i które nie pokrywają się z porami śródbłonka

• Drugorzędowe wypustki podocytów błony trzewnej torebki ciałka nerkowego, opierające się o błonę podstawną śródbłonka. Pomiędzy nimi są szczeliny filtracyjne.

Wskutek filtracji powstaje mocz pierwotny, stanowiący przesącz osocza krwi pozbawiony elementów komórkowych i białek wielkocząsteczkowych. Mocz pierwotny przesącza się do jamy torebki ciałka nerkowego. Produkowany jest on w bardzo dużych ilościach, a przepływając przez następne odcinki nefronu ulega 100 i więcej krotnemu zagęszczeniu, przekształcając się w mocz ostateczny wydalany z organizmu. W kanaliku głównym komórki pełnią funkcję resorbcyjną, wskutek czego wychwytywane są zwrotnie w całości glukoza, aminokwasy, chlorki i fosforany, H₂O i te składniki wracają do krwi. Poprzez wchłanianie H₂O zmniejsza się ilość moczu pierwotnego i wzrasta stężenie składników nie ulegających resorpcji zwrotnej, np. mocznik, amoniak, ciała kreatynowe. W pętli nefronu, a szczególnie w ramieniu wstępującym H₂O ulega wchłanianiu, przez co mocz staje się zagęszczony. We wstawce za pośrednictwem plamki gęstej pod wpływem hormonu kory nadnerczy aldosteronu regulowana jest aktywna resorpcja Na+ z moczu i ich przepływ do krwi, a do światła wstawek nabłonka pompuje jony H+ i amonowe, co wpływa na regulację gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu. Ostateczne zagęszczenie moczu ma miejsce w kanaliku zbiorczym pod wpływem hormonu antydiuretycznego ADH = wazopresyna = adiuretyną wchłaniana jest w dalszym ciągu woda. Brak diuretyny powoduje wydalanie dużych ilości moczu ( jest to schorzenie moczówka prosta)

DROGI WYPROWADZAJĄCE MOCZ

Wstawka kończy nefron i przechodzi w drogi wyprowadzające mocz, występujące jeszcze na terenie nerki. Drogi te rozpoczyna kanalik łączący, przechodzący w kanalik prosty, a te uchodzą do kanalików zbiorczych. Wszystkie te trzy odcinki wysłane są nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Kanaliki zbiorcze w korze nerki biegną w promieniach rdzennych nerki i sąsiadują z ramionami pętli nefronu. Kanaliki zbiorcze w obrębie brodawki nerki przechodzą w przewody brodawkowe wysłane nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym. Przewody te uchodzą do kielichów i miedniczek nerkowych. Zbudowane są one z 3 błon:

• Błony śluzowej wysłanej nabłonkiem dróg moczowych (urothelium) Jest to nabłonek wielowarstwowy brukowy, przejściowy i pozornie unerwiony

• Błony mięśniowej - dwuwarstwowa. Dwa pokłady mięśni wewnętrzny - podłużny, zewnętrzny - okrężny

• Przydanka

Od miedniczki nerkowej bierze początek moczowód, tworzący drogi wyprowadzające mocz poza nerką.

MOCZOWÓD (ureter)

Posiada ścianę 4-warstwową:

• Błona śluzowa - blaszka właściwa tej błony przechodzi w błonę podśluzową bez wyraźnej granicy.

• Blaszka nabłonkowa - nabłonek dróg moczowych, (urotelium- wielowarstwowy brukowy)

• Blaszka właściwa - jest łącznotkankowa. A w niej jedynie u konia w początkowym odcinku moczowodu występują gruczoły śluzowe, Błona śluzowa bez wyraźnej granicy przechodzi w:

• Błona podśluzowa

• Błona mięśniowa - 2 pokłady (wewnętrzny - podłużny, zewnętrzny - okrężny)

• Przydanka łącznotkankowa

PĘCHERZ MOCZOWY (vesica urinaria)

Podobnie jak moczowód posiada 4 błony:

• Błona śluzowa

• Blaszka nabłonkowa - nabłonek dróg moczowych (urotelium)

• Blaszka właściwa - łącznotkankowa, u człowieka i konia lokalizują się przewody śluzowe

• Blaszka mięśniowa - występuje tylko u bydła

• Błona podśluzowa - z tkanki łącznej włóknistej luźnej

• Błona mięśniowa - 3 pokłady (wewnętrzny i zewnętrzny - podłużny, środkowy - okrężny)

• Błona surowicza lub przydanka( w zależności od położenia wewnątrz lub zewnątrz otrzewnowego)

CEWKA MOCZOWA (urethra)

Drogi wyprowadzające mocz kończy nieparzysty przewód - (urethra), wysłana nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym baldaszkowym (urotelium), a przy jej ujściu jest nabłonek wielowarstwowy płaski.

UKŁAD DOKREWNY (systema endocrinum)

Gruczoły dokrewne (glandulae endocrinae) wydzielają hormony, które za pośrednictwem krwi lub limfy docierają do wszystkich części organizmu. Pobudzają lub hamują czynność poszczególnych narządów lub grup narządów, w tym innych gruczołów dokrewnych. Wszystkie gruczoły dokrewne podporządkowane są ośrodkowemu układowi nerwowemu, w którym znajdują się ośrodki pobudzające i hamujące wydzielanie. Układ ten wpływa również na funkcjonowanie układu nerwowego. Hormony oddziaływają na komórki docelowe za pośrednictwem swoistych receptorów. Hormony steroidowe drobnocząsteczkowe, mają swoje receptory w komórkach, a hormony polipeptydowe i glikoproteinowe nie przenikają przez błony komórkowe, a ich receptory znajdują się na powierzchni komórek docelowych. Do gruczołów wydzielania wewnętrznego należą:

• Przysadka mózgowa z podwzgórzem

• Nadnercza

• Tarczyca

• Przytarczyce

• Szyszynka

• Ciałka przyzwojowe

• Trzustka (Wyspy trzustkowe)

• Gruczoły płciowe (jądro i jajnik)

• Łożysko

• Grasica

• Pewne komórki występujące w różnych narządach produkujących hormony

PRZYSADKA MÓZGOWA (hypophysis cerebrii, s. glandula pituitaria)

Leży u podstawy mózgu, we wgłębieniu kości klinowej zwanym siodełkiem tureckim (sella turcica) Ściany kostne dobrze zabezpieczają narząd. Siodełko wysłane jest oponą twardą, która nad nim tworzy przeponę przez, którą przechodzi lejek łączący ją z podwzgórzem (hypothalamus). Rozwojowo, anatomicznie oraz czynnościowo przysadka rozwija się z ektodermy z dwóch różnych zawiązków, które rzutują na jej budowę. Zbudowana jest z części gruczołowej, która rozwija się z nabłonka pierwotnej jamy ustnej z tzw. Kieszonki Rathtgo oraz z części nerwowej, która zawiązuje się w podwzgórzu jako uwypuklenie dna komory trzeciej mózgu. Oba zawiązki gruczołowy i nerwowy łączą się następnie w jeden narząd otoczony wspólnie torebką łącznotkankową, która pozostaje w łączności z oponą twardą mózgu. W przysadce są dwie części:

Część gruczołowa (adenohypophysis) składa się z:

• Płat przedni (część przednia) - jest największy i

stanowi główną składową części gruczołowej. Płat ten u człowieka i konia zrasta się z płatem pośrednim, a u innych zwierząt domowych między płatem przednim, a pośrednim występuje szczelinowata jama przysadki będąca pozostałością rozwojową po kieszonce Rathtego. Od torebki łącznotkankowej do części gruczołowej wnikają liczne delikatne pasemka tkanki łącznej z licznymi włóknami srebrochłonnymi, naczyniami i nerwami tworzącymi rusztowanie dla miąższu gruczołu. Budują go komórki gruczołowe skupione w postaci pasm lub gniazd oddzielonych od siebie delikatnymi pasmami tkanki łącznej. Gniazda komórek otoczone są gęstą siecią naczyń włosowatych zatokowych. Wyróżnia się tu komórki zróżnicowane pod względem morfologicznym i czynnościowym. Dwie grupy komórek:

• Komórki niezróżnicowane (barwnikooporne) chromo , które są najliczniejsze i stanowią ok. 50% wszystkich komórek gruczołowych. Barwią się słabo i układają się w środku gniazd komórkowych, uważane są za komórki macierzyste dla komórek barwniko chłonnych. Nie produkują żadnych hormonów.

• Komórki barwnikochłonne - uważane za wydzielnicze, układają się na obwodzie gniazd komórkowych, w sąsiedztwie naczyń krwionośnych zatokowych, a ich cytoplazma zawiera ziarnistości wykazujące powinowactwo do różnych barwników. Dzieli się je na:

• Kwasochłonne - stanowią 40% wszystkich komórek barwnikochłonnych wyróżnia się ich dwa rodzaje:

• α - posiadają ziarnistości barwiące się azokarminem na czerwono. W mikroskopie mają kulisty kształt i średnicę 350-400nm. Uważa się, że produkują hormon wzrostu (STH, GH) somatotropinę. Określa się je jako somatotropowe. STH pobudza hepatocyty do produkcji somatomedyn, które wpływają na wzrost chrząstek, kości i całego organizmu.

• ε - zawierają ziarnistości oranżochłonne, barwiące się oranżem G na pomarańczowo. Ich średnica wynosi od 500-600nm. Produkują hormon laktogenny (LTH) inaczej prolaktynę, która wpływa na rozwój gruczołu mlekowego, a później na laktację.

• Zasadochłonne - stanowią ok. 10% komórek barwnikochłonnych, ich ziarnistości barwią się barwnikami zasadowymi. Wyróżnia się dwa rodzaje tych komórek:

• β - ich ziarnistości barwią się rezorcynofuksyną na kolor fioletowy i posiadają średnicę ok. 80-150nm. Komórki te produkują hormony:

• Tyreotropowy (TSH) który pobudza czynność tarczycy do wytwarzania hormonów. Komórki te zwano tyreotopowymi.

• Adrenokortykotropowy (ACTH) - pobudza korę nadnerczy do produkcji hormonów - lipotropina (LPH) - wpływa na metabolizm tłuszczów.

• δ - zawierają ziarnistości barwiące się błękitem anilinowym na niebiesko. Ich średnica to ok. 200-300nm. Komórki te wydzielają hormony gonadotropowe:

• Folitropina (FSH) - hormon dopęcherzykowy, pobudzający wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz pobudzają produkcję estrogenów u samic. U samców pobudzają proces spermatogenezy.

• Lutropina (LH) - hormon luteinizujący, stymuluje owulację, wytworzenie ciałka żółtego i produkcję przez nie progesteronu, a u samców pobudza gruczoł śródmiąższowy jądra do produkcji testosteronu.

Innym rodzajem komórek płata przedniego, pojawiających się w okresie ciąży są komórki ciążowe. Występują one na obwodzie płata przedniego, są pochodnymi komórek barwnikoopornych, czyli niezróżnicowanych.

• Płat pośredni (część pośrednia) - podobnie jak płat przedni, zbudowany jest z gniazd komórkowych, utworzonych przez komórki barwnikooporne i nieliczne komórki zasadochłonne β. Płat pośredni jest dobrze rozwinięty u kręgowców zimnokrwistych, a wydzielany tutaj hormon - intermedyna, zwany także hormonem melanotropowym (MSH) wpływa na zabarwienie skóry przez powstanie melaniny w chromatoforach (ryby, płazy)

Część gruczołowa przysadki produkuje hormony tropowe, w tym hormony stymulujące inne gruczoły wydzielania wewnętrznego, jest zatem nadrzędnym gruczołem w stosunku do innych gruczołów dokrewnych. Jego czynność wydzielnicza regulowana jest przez produkowane w podwzgórzu liberyny, pobudzające do wydzielania lub statyny hamujące wydzielanie komórek gruczołowych przysadki

Część guzowa (tylko u człowieka)

Część nerwowa (neurohypophysis) - jest przedłużeniem lejka (infundibulum), łączącego się z podstawą mózgu i podwzgórzem. Brak tu gniazd komórkowych, a w utkaniu łącznotkankowym występują liczne włókna nerwowe bezrdzenne. Aksony neuronów wydzielniczych podwzgórza, liczne naczynia krwionośne oraz komórki glejowe przysadki, zwane pituicytami przysadki (są to astrocyty włókniste i protoplazmatyczne) Płat tylny połączony jest z podwzgórzem drogą podwzgórzowo-przysadkową (tractus hypothalamohypophysialis) Szlak ten tworzą aksony neuronów jąder nerwowych podwzgórza, tj. jądra trzykomorowego (nucleus parawrntricularis) oraz jadra nadwzrokowego (nucleus supraopticus). Aksony bezmielinowe tych dwóch jąder kończą się kolbowatymi rozszerzeniami w płacie tylnim. Neurony obu jąder wytwarzają wydzieliny zwane neurosekretem lub neurohormonem, które transportowane są do płata tylnego. Neurony wydzielnicze jądra nadwzrokowego produkują neurohormon - adiuretynę (ADH) czyli wazopresynę, która w małych ilościach działa na zmniejszenie objętości moczu. Zmniejszenie lub brak wydzielania adiuretyny powoduje moczówkę prostą, czyli nadmiar moczu. W warunkach fizjologicznych ADH działa na nabłonek kanalików zbiorczych nerki, zwiększa resorpcję zwrotną H2O przez co mocz ostateczny wydzielany jest w mniejszej ilości. W większych stężeniach hormon obkurcza ścianę tętnic i tętniczek, podnosząc ciśnienie krwi i wtedy nazywany jest wazopresyną. Neurony jądra trzykomorowego wydzielają oksytocynę, zwaną także ocytocyną, która pobudza skurcze ciężarnej macicy podczas porodu, a u ptaków wpływa na mięśniówkę jajowodów. Na przebiegu szlaków tych dwóch jąder występują zgrubienia, tzw. Ciałka neurosekrecyjne spichrzujące, co wskazuje na transport neurohormonów przez aksony do części nerwowej przysadki. Neurohormony w płacie nerwowym mogą być magazynowane lub bezpośrednio oddawane do naczyń krwionośnych. Zakończenia aksonów tworzą gęste sploty okołonaczyniowe, nazywane narządem neurohemalnym, w którym zakończenia aksonów zawierają neurohormony i są one biegunem presynaptycznym, a dalszą częścią są naczynia krwionośne włosowate.

NADNERCZA (glandulae suprarenales)

Są to narządy parzyste położone w dogłowowym biegunie nerek. Otoczone są torebką łącznotkankową, która wysyła do narządu liczne pasemka podtrzymujące liczne naczynia krwionośne i komórki gruczołowe endokrynowe. Pod torebką znajduje się kora (cortex suprarenalis), która otacza głębiej położony rdzeń (medulla suprarenalis) kora i rdzeń różnią się pochodzeniowo. Kora rozwinęła się z mezodermalnego nabłonka wtórnej jamy ciała, a rdzeń jest pochodzenia entodermalnego z neuroblastów zwojów współczulnych, leżących w sąsiedztwie nadnercza. Neuroblasty wrastają w głąb zawiązka mezodermalnego i powstaje narząd w którym kora zamyka i otacza rdzeń. W korze nadnerczy w zależności od ułożenia komórek endokrynowych, pomiędzy, którymi są liczne naczynia włosowate zatokowe. Wyróżnia się trzy strefy w korze:

• Strefa kłębkowata (zona glomerulosa) - występująca u człowieka i przeżuwaczy lub strefa łukowata (zona arenata) występująca u konia, świni i psa. Zbudowana jest z komórek walcowatych lub wielobocznych, ułożonych w kłębki lub łuki. Komórki tej strefy syntetyzują i wydzielają hormony steroidowe - mineralokortykoidy wśród, których główną rolę odgrywa aldosteron. Mineralokortykoidy regulują gospodarkę mineralną jonów Na+ i K+ oraz gospodarkę wodną organizmu.

• Strefa pasmowata (zona fasciculata) Najszersza zbudowana z komórek wielobocznych, ułożonych w długie pasma, w których kierunek przebiegu wyznaczają naczynia włosowate typu zatokowego. Ze względu na dużą ilość sterydów i lipidów (cholesterol i jego estry) komórki tej strefy wykazują powinowactwo do barwników indyferentnych, przy barwieniu standardowym (HE) lipidy zostają wypłukane podczas obróbki preparatów, a cytoplazma komórek strefy pasmowatej przybiera wygląd piankowaty i dlatego komórki te nazwano spongiocytami lub komórkami gąbczastymi. Między strefą kłębkowatą, a pasmowatą występuje warstwa sudanofobna, utworzona z kilku pokładów komórek, nie zawierająca lipidów. W warstwie pasmowatej produkowane są hormony steroidowe - glikokortykoidy, tj. kortyzon, kortyzol, kortykosteron, które wpływają na przeminę cukrów, białek i tłuszczów. Niektóre z nich działają przeciwzapalnie i stosowane są jako czynniki immunosupresyjny w celu zahamowania odporności immunologicznej, szczególnie podczas przeszczepów.

• Strefa siatkowata (zona reticularis) Zbudowana z komórek wielobocznych, których pasma komórek rozdzielają się i zbiegają ze sobą tworząc charakterystyczną sieć, w oczkach której leżą naczynia włosowate zatokowe. W cytoplazmie komórkowej występują ziarenka barwnika lipofuscyny brunatne, których ilość wzrasta wraz z wiekiem. Komórki tej warstwy produkują hormony steroidowe płciowe i niewielką ilość androgenów oraz estrogenów i progesteronu. Produkcja hormonów przez komórki kory nadnerczy regulowana jest przez hormon ACTH przedniego płata przysadki mózgowej, na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

W cytoplazmie komórek wszystkich komórek endokrynowych trzech stref kory występują mitochondria typu rureczkowego. Są one także w ciałku żółtym jajnika i w komórkach śródmiąższowych jądra,

co wskazuje na udział mitochondriów w wytwarzaniu hormonów steroidowych, dla których jednym z substratów jest cholesterol. Hormony kory nadnerczy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Niedoczynność kory nadnerczy powoduje chorobę Addisona (objawy: obniżenie podstawowej przemiany materii, osłabienie mięśni, zaburzenie gospodarki wodnej i mineralnej)

Nadczynność kory nadnerczy powoduje:

• Otyłość

• Nasilenie cech płciowych męskich

• U osobników młodocianych występuje przedwczesna dojrzałość płciowa

Rdzeń nadnerczy. Otoczony jest korą, zrąb rdzenia stanowi tkanka łączna włóknista luźna. W której znajdują się grupy komórek wielobocznych lub walcowatych, a pomiędzy nimi szerokie zatoki żylne - sinusoidy, z którymi kontaktują się komórki. Cytoplazma komórek rdzenia zawiera ziarnistości wybarwiające się solami chromu na żółto lub brunatnie stąd są nazywane komórkami chromochłonnymi lub chromafinowymi. Uważane, że są one za zmodyfikowane neurony zwojowe. Wśród komórek chromatofinowych wyróżnia się:

• Adrenalinotwórcze - zawierają jasne pęcherzyki z adrenaliną i występują te komórki w obwodowym obszarze rdzenia.

• Noradrenalinotwórcze - zawierające w cytoplazmie pęcherzyki ciemne z noradrenaliną. Kom. Noradrenalinotwórcze lokalizują się w środku rdzenia.

W normalnych warunkach te dwa hormony (katecholaminy) wydzielane są do krwi w niewielkich ilościach, a w czasie stresu lub w warunkach wywołujących emocje są one wydzielane w większych ilościach co powoduje przyspieszenie akcji serca oraz skurcze tętnic, tętniczek oraz wzrost ciśnienia. Dochodzi także do zwiększenia ilości glukozy we krwi, przy udziale adrenaliny. Noradrenalina wykazuje działanie lipolityczne w stosunku do komórek tłuszczowych. Komórki chromochłonne występują też w ciałkach przyzwojowych.

Ciałka przyzwojewe (paraganglia) - komórki tych ciałek mają takie samo pochodzenie, co komórki rdzenia nadnerczy. Ciałka mogą występować pojedynczo lub w skupiskach. Parzyste i największe ciałka trzyzwojowe występują w miejscu odejścia tętnicy krezkowej od aorty brzusznej. Komórki te produkują adrenalinę i noradrenalinę, a w czasie niedoczynności rdzenia przejmują jego funkcję.

TARCZYCA (glandula thyroidea)

Pochodzi z endodermalnego nabłonka wyścielającego dno jelita przedniego (głowowego) składa się z dwóch płatów połączonych ze sobą cieśnią i otoczona jest torebką łącznotkankową, od której odchodzą w głąb gruczołu delikatne pasemka łącznotkankowe, dzieląc narząd na nieregularnego kształtu płaciki. Płaciki zbudowane są z pęcherzyków w postaci kulistych lub owalnych jamek. Pęcherzyk jest jednostką strukturalno-czynnościową tarczycy. Między pęcherzykami znajduje się tkanka łączna włóknista luźna z bardzo licznymi naczyniami krwionośnymi włosowatymi. Tarczyca jest bardzo dobrze ukrwiona, podczas jednej minuty otrzymuje 4x więcej krwi w ciągu minuty niż nerka. Pęcherzyki są wysłane nabłonkiem jednowarstwowym. Komórki pęcherzyka nazywane są komórkami głównymi pęcherzykowymi, folikularnymi lub tyreocytami. W zależności od stanu czynnościowego pęcherzyka zmienia się ich wysokość.

Pęcherzyk czynny - są w nich komórki kostkowe (sześcienne lub cylindryczne) zbliżone do wałeczkowych

Pęcherzyk nieczynny- są to nisko sześcienne lub płaskie pęcherzyki. Pod błoną podstawną czyli zewnętrznie oplecione są naczyniami włosowatymi i komórkami w stanie czynnym, mają mikrokosmki skierowane do światła pęcherzyka.

• Komórki sześcienne - występują w pęcherzykach wydzielających do światła. Mają zdolność aktywnego wychwytywania jodków, wbrew gradientowi stężeń, płyn międzykomórkowy - cytoplazma, a zjawisko to nazywa się pompą lub pułapką jodową. Zawartość jodu w tarczycy stanowi ok. 80% całkowitej zawartości tego pierwiastka w organizmie.

• Komórki pęcherzykowe (główne, folikularne) - wchłaniają wiele aminokwasów, z których najważniejsza jest tyrozyna. W komórkach pęcherzyka zachodzi jodowanie tyrozyny i powstają jod-tyrozyny, które przekształcają się w hormony tarczycy:

• Tyroksyna - tetra-jodo-tyronina

• Trój-jodo-tyroninia

Te hormony w świetle pęcherzyka włączane są do łańcucha białkowego tyreoglobuliny, która wchodzi w skład koloidu w świetle pęcherzyka.

• Komórki cylindryczne - występują w pęcherzykach wydzielających do krwi, gdy w razie zapotrzebowania na hormony są one pobierane z powrotem z koloidu. W świetle pęcherzyka są enzymy proteolityczne, oddzielające małe fragmenty tyreoglobuliny, które są fagocytowane przez komórki pęcherzykowe (główne) W obrębie tych komórek enzymy proteolityczne lizosomów oddzielają jodotyroniny od pozostałych aminokwasów tyreoglobuliny i w tej postaci oddawane są do krwi.

Komórki pęcherzyków tarczycy wydzielają dwukierunkowo- do światła pęcherzyka oraz do naczyń krwionośnych oplatających pęcherzyk od zewnątrz. Produkcja hormonów tarczycy odbywa się pod wpływem hormonu stymulującego tyreotropowego (TSH) wytwarzanego przez komórki płata przedniego przysadki. Rola hormonów tarczycy:

• Pobudzają przemianę materii, rozwój fizyczny i umysłowy. Prawidłowe wydzielanie zależy od poziomu jodu we krwi

Choroby tarczycy: ( w tym roku na wykładzie je opuściła)

• Niedoczynność tarczycy (hypofunkcje):

• Zwolniona przemiana materii

• Kretynizm

• Obrzęk śluzakowaty tkanki łącznej

• Hypofunkcja (myxoedema) w rejonach ubogich w jodu, powoduje powstanie wola (struma) - rozrost patologiczny

• Nadczynność tarczycy (hyperfunkcje):

• Przyspieszona przemiana materii

• Wychudzenie

• Drżenie kończyn

• Wytrzeszcz gałek ocznych (choroba Basedowa)

Pomiędzy pęcherzykami występują komórki przy pęcherzykowe porafolikularne, jasne, komórki C. Są one pochodzenia neuroektodermalnego i produkują kalcytoninę (hormon polipeptydowy) obniża poziom Ca²⁺ we krwi działający antagonistycznie do parathormonu, wydzielanego przez przytarczyce.

PRZYTARCZYCE (glandulae parathyroideae)

Występują w dwóch parach, powstaje z nabłonka endodermalnego trzeciej i czwartej kieszonki skrzelowej, w postaci uwypukleń, które zespalają się z powierzchnią płatów tarczycy. Każdy gruczoł otacza torebka łącznotkankowa wysyłająca pasma łącznotkankowe, tworząc rusztowanie dla miąższu gruczołu. Komórki kształtu wielobocznego ułożone są w grona (pasma). Są dwa rodzaje komórek:

• Komórki główne, które dzielą się na dwa typy:

• Jasne - zawierające młode jądro, a w cytoplazmie ziarenka glikogenu, który jest wypłukiwany w czasie przygotowywania preparatów. Te komórki uważane są za przed wydzielnicze lub spoczynkowe i przekształcają się w komórki główne-> ciemne

• Ciemne - zawierają ziarnistości z parathormonem (PTH)

• Komórki kwasochłonne - większe od głównych, zawierają dużo mitochondriów w cytoplazmie, nie mają zdolności produkcji hormonów.

Parathormon (PTH) - reguluje gospodarkę Ca2+ i P (wapniowo-fosforową) organizmu. Podwyższa poziom wapnia we krwi.

(zostało opuszczone w tym roku) hypophosphatemia - na skutek zmniejszenia wydzielania fosforanów przez nerkę. Niedobór Ca we krwi (hypocalcaemia) wywołuje tężyczkę (tetonia), która prowadzi do śmierci wśród objawów drgawek. U ptaków niedobór PTH powoduje, że jaja są bez skorupki lub są one bardzo cienkie. Podwyższony poziom PTH prowadzi do wzrostu poziomu wapnia we krwi (hypercalcaemia), co przyczynia się do odwapnienia kości, które są głównym magazynem Ca. Prowadzi to do choroby Recykling-Hausena.

SZYSZYNKA (corpus pineale)

Powstaje z ektodermy międzymózgowia. Leży w nadwzgórzu (epithalomus) najlepiej rozwinięta u młodych osobników, a u starszych ulega inwolucji. Okryta torebką, od której odchodzą pasma łącznotkankowe z włóknami srebrochłonnymi, jest to rusztowanie dla miąższu gruczołu. Miąższ stanowi syncycium utworzone ze wszystkich komórek glejowych oprócz astrocytów protoplazmatycznych. W oczkach syncytium leżą komórki szyszynki nazywane pinealocytami (komórki wieloboczne z wypustkami). Wraz z wiekiem w szyszynce gromadzi się piasek szyszynki (acervulus epiphysialis) w postaci około 1 mm. tworów zawierających CaCO₃ i MgCO₃. Piasek wskazuje na procesy degeneracyjne. Pinealocyty produkują i wydzielają melatoninę (hormon, który u płazów wpływa na zmniejszenie pigmentacji skóry i działa antagonistycznie do intermedyny, cz. Pośredniej przysadki) U ssaków melatonina wpływa na czynność hormonalną podwzgórza - Hamuje wydzielanie FSH liberyny (foliliberyny) i LH liberyny (luliberyny), działa antagonistycznie. Melatonina - `wymiatacz wolnych rodników' chroni zarówno lipidy błon komórkowych jak i jądrowy DNA przed uszkodzeniem oksydatywnym, może być stosowana jako utleniacz - zapobiega nowotworom. Wraz z wiekiem spada produkcja melatoniny przez szyszynkę. Zawartość melatoniny jest duża w ziarnach owsa, jęczmienia, gryki, a mniej w warzywach i owocach.

POWŁOKA WSPÓLNA CIAŁA (integumentum communae)

Stanowi ją skóra z przydatkami lub pochodnymi skóry powstającymi z naskórka, które pozostają z nią w ścisłym związku czynnościowym. Do przydatków skóry powstałych z naskórka zalicza się:

• włosy,

• gruczoły skórne(łojowe, potowe, zapachowe.mlekowe)

• pióra,

• rogi,

• kopyta, racice,

• pazury i paznokcie.

SKÓRA (cutis s. derma)

Zbudowana z:

• naskórka (epidermis) - pochodzenia ektodermalnego

• skóra właściwa (cutis propria s. corium) pochodzącej z mezenchymy somitów zwanych dermatomami.

Pod skórą jest tkanka podskórna, pochodzenia mezenchymatycznego. Skóra jest ważna życiowo, ponieważ zniszczenie jej w ponad 60% może prowadzić do śmierci osobnika na skutek utraty wody. Pełni ona funkcję ochronną, zabezpiecza organizm przed:

• Urazami mechanicznymi

• Niekorzystnymi wpływami czynników środowiska zewnętrznego

• Inwazjami drobnoustrojów

• Substancjami toksycznymi

• Promieniowaniem UV.

Uczestniczy w regulacji gospodarki wodnej ze względu na obecność gruczołów, a więc pełni też funkcję wydzielniczą. Jest narządem zmysłów ze względu, na obecność zakończeń nerwowych. Informuj o doznaniach związanych z uciskiem, temperaturą środowiska zewnętrznego oraz ze względu na występowanie na niej zakończeń bólowych.

NASKÓREK (epidermis)

To nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący. Zbudowany z komórek zwanych keratynocytami układającymi się w warstwy. Na pofałdowanej błonie podstwnej spoczywa warstwa

1. rozrodcza (stratum germinativum) zbudowana z

• Warstwy podstawnej (stratum basale)

• Jeden pokład komórek cylindrycznych

• Warstwa kolczysta (stratum spinosum) z kilku pokładów komórek walcowatych łączących się kolcami - desmosomami.

Nad warstwą rozrodczą są 2 warstwy rogowaciejące (warstwa 2 i 3):

2. Warstwa ziarnista (stratum granulosum) - zbudowana z kilku pokładów komórek spłaszczających, w cytoplazmie których są ziarenka keratochialiny

3. Warstwa eleidynowa/jasna (stratum lucidum) - zbudowana z kilku pokładów komórek płaskich zawierających eleidynę, produkt rogowacenia. Barwi się na jasno.

4. Warstwa rogowa- (stratum cornemu)

5. warstwa złuszczająca się - stratum (disjunctum)

W naskórku oprócz keratynocytów występują komórki nie nabłonkowe, należa do nich:

• Melanocyty- pochodzenia ektodermalnego z grzebieni nerwowych- syntetyzują barwenik melaninę, który może być oddawany z wypustek melanocyów do keartynocytów na zasadzie cytokrynii, melanina wydzielana jest bezpośrednio z komórki do komorki. Melanocyty lokalizuja się w warstwie podstawnej naskórka i barwa skóry zależy głównie od ilości ziaren melaniny obecnych w keratynocytach. Dzięki zawartości melaniny naskórek pochłania promienie UV zapobiegając uszkodzeniom DNA czyli mutacją.

• Dendrytyczne (Langerhansa) pochodzenia mezynchematycznego- występują głównie w warstwie kolczystej są gwiaździste i posiadają jasną cytoplazmę pochodzą one ze szpiku kostnego i do naskórka przywędrowują ze skóry właściwej. Są one zaliczane do komórek prezentujących antygeny i razem z limfocytami uczestniczą w procesach immunologicznych, keratynocytom również przypisuje się prezentację antygenów, naskórek zatem oprócz funkcji pokrywno- ochronnej uczestniczy w zapewnieniu odporności lokalnej

SKÓRA WŁAŚCIWA ( Curtis propria)

Zbudowana jest z tkanki Łącznej włóknistej zwartej o utkanie nieregularnym i posiada ona (skóra wł) dwie warstwy:

• Brodawkową (stratum papillare)- leży tuż pod naskórkiem i tworzy brodawkowate uwypuklenia i stąd jej nazwa, wielkość brodawek może być różna. W skórze owłosionej i w miejscach mniej narażonych na czynniki mechaniczne brodawki są nie wielkie, a w skórze nie owłosionej i narażonej na czynniki mechaniczne brodawki są większe np. na opuszkach palców, podeszwie. Tkanka łączna tej warstwy zawiera włókna kolagenowe sprężyste i znaczną ilość włókien siateczkowych czyli srebrochłonnych. Włókna te pod naskórkiem tworzą gęsta sieć oraz wnikają do błony podstawnej naskórka a także oplatają komórki naskórka na niej leżące co przyczynia się do wzmocnienia połączenia między naskórkiem a skóra właściwą. W warstwie brodawkowej występują także komórki fibroblasty, plazmocyty,komórki tuczne, makrofagi oraz pojedyncze lipocyty. Brodawki są dobrze unaczynione co służy nie tylko do odżywienia skóry właściwej ale też naskórka oraz do regulacji temperatury i dostarczania ciał odpornościowych. W tkance łacznej brodawek występują także zakończenia nerwowe wolne i otorbione. Warstwa brodawkowa bez wyraźnej granicy przechodzi w warstwę siateczkową.

• Siateczkową (stratum reticulare)- Włókna kolagenowe są grube i tworzą sieć przeplatającą się na kształt maty, towarzyszą im włókna sprężyste, a włókna srebochłonne są nieliczne i głownie występują w otoczeniu naczyń krwionośnych i gruczołów. Dzięki dużej zawartości włókien kolagenowych w warstwie siateczkowej i ich ułożeniu skóra zwierząt ma dużą wytrzymałość i jest odpowiednim surowcem dla wyrobów skórnych. Głównym elementami komórkowymi tej warstwy są: fibroblasty, makrofagi i leukocyty występują tu zakończenia nerwowe otorbione.

W obrębie skóry znajdują się wytwory naskórka:

• Włosy 

• gruczoły skórne:

• łojowe [glandulae holo-sebaceae],

• potowe [g. sudoriferae],

• zapachowe [g. odoriferae],

• mlekowe [mamma s. g. lactifera].

              Pod skórą leży tkanka podskórna (subcutis/ subcutanea) utworzona z tk. łącz. wł. luźnej i dlatego skóra jest przesuwalna i tkanka ta łączy skórę z innymi tkankami. Duże nagromadzenie komórek tłuszczowych w tk.  Podskórnej tworzy podściółkę tkankową (panniculus adiposus). Tkanka ta szczególnie dobrze jest rozwinięta u zwierząt tucznych. U świni zwana słoniną.

              Wygląd skóry ma ważne znaczenie diagnostyczne, ponieważ w przebiegu niektórych chorób wygląd skóry zmienia się zasadniczo.

              Gruczoły skóry powstają poprzez wpuklenie warstwy rozrodczej naskórka do skóry właściwej lub rozwijają się z pochewki wewnętrznej korzenia włosa. Gruczoły skórne mają ssaki, a nie mają ich ptaki domowe.

• Gruczoł łojowy przywłośny powstaje najczęściej w łączności z włosami i otwiera się krótkim przewodem wyprowadzającym do pochewki korzenia włosa. Jest on pęcherzykowaty, prosty (wyjątek koń i pies), poliptychijne i holokrynowe.

Produkuje on łój skórny (sebum cutaneum), który jest mieszaniną kwasów tłuszczowych, triglicerydów, estrów woskowych. Wydzielina ta natłuszcza skórę i chroni włosy przed wysychaniem, złamaniem i wilgotnością, a kwaśny odczyn warunkuje właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze.

Za wydzielanie łoju u samców odpowiada testosteron, a u samic glikokortykoidy kory nadnerczy.

 

• Gruczoły potowe są: cewkowo-kłębuszkowe, proste, monoptychijne, merokrynowe. Na wspólnej błonie podstawnej oprócz komórek sześciennych zewnętrznie leżą komórki mioepitelialne, wspomagające wydzielanie potu (sudor) w skład którego wchodzi: woda, NaCl, amoniak, mocznik, kwas moczowy.

Gruczoł zawiera długi przewód wyprowadzający wysłany nabłonkiem dwuwarstwowym sześciennym, a w naskórku traci swa ścianę i występuje przez rozstępy między komórkami nabłonka. Pot jest wydaliną, a jego wytwarzanie i wydzielanie bierze udział w termoregulacji ponieważ parowanie potu z powierzchni skóry zapobiega przegrzaniu organizmu. Pot jest wydzielany pod wpływem układu współczulnego.

 

• Gruczoły zapachowe- podobne do potowych z tą różnicą, że ich odcinki wydzielnicze mogą być rozgałęzione. Wytwarzają bezwonną, płynną wydzielinę o charakterze tłuszczowym. Po pewnym czasie pod wpływem bakterii nabiera ona swoistego zapachu dla każdego gatunku. Substancja ta to feromony. Odgrywają one rolę w rozpoznaniu seksualnym np. podczas rui, jak też w rozpoznaniu terytorialnym.

 

• Gruczoł mlekowy występuje u obu płci i powstaje z nabłonka ektodermalnego brzusznej strony ciała. Wnika do mezenchymy zawiązek skóry właściwej. Rozgałęzione pasma nie maja światła, dopiero pod koniec życia płodowego uzyskują światło i stają się rozgałęzione. U samców pozostają w tej postaci, a u samic gruczoł mlekowy ulega dalszemu rozwojowi, przed uzyskaniem dojrzałości płciowej, a największy rozwój jest pod koniec ciąży i następującej po niej laktacji. Jest on zbudowany z płatów, które dzielą się na płaciki. Jest gruczołem pęcherzykowym,lub cewkowo-pęcherzykowym złożonym. W obrębie płacików występują pęcherzyki lub cewki równej średnicy, wysłane nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym lub sześciennym w gruczole czynnym, a w nieczynnym nabł. Jednowarstwowym płaskim. Płaciki są porozdzielane tkanką łączną włóknistą luźną, a także znajduje się ona w płaciku między pęcherzykami i zawiera znaczną ilość naczyń krwionośnych, włókien nerwowych i niewielka ilość włókien kolagenowych co ułatwia rozrost gruczołu podczas laktacji. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej u samic, pod wpływem estrogenów powiększa swoja objętość, ale jest jeszcze nieczynny, dopiero podczas ciąży przez progesteron następują zmiany  przyczyniające się do znacznego powiększenia jego objętości. Nabłonek przewodów śródpłacikowych i międzypłacikowych tworzy liczne uwypuklenia w postaci pasm wnikających do tkanki łącznej. Około połowy ciąży te dotąd lite pasma uzyskują światło przemieniając się w pęcherzyki, których ilość  ten sposób wzrasta, a wraz z powstaniem pęcherzyków rozrastają się naczynia krwionośne. W czasie laktacji nabłonek wyściełający pęcherzyki staje się 1warstw. Cylindrycznym a jego komórki zwiemy laktocytami. Są one na błonie podstawnej otoczone włóknami srebrochłonnymi. Wspólnie na bł. podst. są komórki ????????. Usprawniają one wymianę oraz przypisuje im się rolę w regulacji okresów tworzenia mleka. Laktocyty wydzielają apokrynowo tłuszcze, a merokrynowo białka, laktozę, cukry oraz karotenoidy rozp. w tłuszczach. Wydzielina laktocytów nazywana jest mlekiem (lac) i wypełnia jamę przewodu wyprowadzającego, wysłanego nabłonkiem 1warstwowym sześciennym, a w przewodzie międzypłacikowym 1warstwowym cylindrycznym, następnie do przewodów mlekonośnych i zatok mlekowych wysłanych nabłonkiem 2warstwowym cylindrycznym, adalej do przewodów strzykowych lub brodawkowych wysłanych nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. W kazdym strzyku u klaczy są 2 przewody, a u krowy 1.

Przewody brodawowe wystepuja u kobiety (ok. 15-24), kocicy (1-7), suki (8-20).

Wydzielanie siary rozpoczyna się jeszcze przed porodem (collostrum), jest to gęsty, żółty płyn i zawiera:

       tłuszcze

       ciałka ?????

       przeciwciała

       histiocyty

Za wydzielnie mleka odpowiada hormon prolaktyna (laktotropina). Po pewnym czasie  jego stężenie wzrasta, zwłaszcza pod koniec ssania. Jednak kontrola jest nerwowo-hormonalna. W wyniku ssania dochodzi do podraznienia nerwów strzyku lub brodawki i nerwy prowadząc do podwzgórza powodują hamowanie wydzielania hormonu hamujacego. Dochodzi więc do zwiekszonego wytwarzania i uwolnienia do krwi dawki laktotropiny i pobudzenia laktacji.

 

Kopyto (Ungula)

Zorganizowany narząd palca zwierzat koniowatych. Kopyto tworzy

• naskórek

• skóra własciwa,

zmodyfikowane i dostosowane do swojej funkcji.

Wyróżnia się:

• Puszkę rogową-> warstwa rogowa naskórka, 3 elementy:

• ściana rogowa, najwieksza, 3 warstwowa

▪      Zewnętrzna- szkliwo, z brodawek koronki rgtw, ok 1-2 mm, u xrebiat, później się niszczy

▪      środkowa- ochronna, najgrubsza z rogu rureczkowego [kolumienki rogowe, których wnetrze wypełniają płytki rogowe i na obwodzie w postai rureczek rogowych] i posredniego z korony rgtw, z brodawkami 4-6mm i przestrzeniami miedzybrodawkowymi.

▪      Wewnetrzna- łącząca, listewki rogowe, linia biała ze ściany rgtw, bez barwnika.

• podeszwa rogowa

• strzałka rogowa

• tworzywo-> tkanka twórcza zwana odżywem lub miazgą. W obrebie tworzywa wyróżniamy 5 okolic rogotwórczych (odpowiednik warstwy rozrodczj naskórka)

• koronka rogotwórcza (corium limitans)=> w miejscu gdzie skóra przechodzi w puszkę rogową, grubość ok. 0,5 cm.

• korona rogotwórcza (corium coronale)=> to wał na grubość palca w rowku koronowym puszki rogowej

• Ściane rogotwórczą (corium parietale)=> na powierzchni sciennej między koroną rgtw, do podeszwy kopyta

• podeszwę rogotwórczą (corium soleare)

• strzałkę rogotwórczą (corium furcale)

Wszystkie okolice są okryte puszką, bedącą dla nich futerałem.

Skóra ma również warstwy:

       naczyniową- odpowiada siateczkowej skóry własciwej i jest zbudowana z tk. Łącz. wł. zwartej, w której występują liczne naczynia krwionośne, dzięki którym tworzywo maróżowe zabarwienie.

       podskorną łączacą tworzywo z kością kopytową

       listewkową- tu są listewki rgtw i jest odpowiednik warstwy kolagenowej ? skóry właściwej i warstwy rozrodczej naskórka. Listewki są skierowane w stronę puszki rogowej i przyjmuja postaci fałdów leżą gęsto obok siebie w ilości 550-600  produkuja listewki rogowe puszki. Tak między 2 listewki rgtwcze wchodzi listewka rogowa puszki i prowadzi to do scisłego połączenia z tworzywem. Podeszwa i strzałka rogowa są utworzone z rogu, który narasta z brodawek podeszwy i strzałki rgtw.

 

 

---