XI PODMIOTY I PRZEDMIOTY STOSUNKÓW
PRAWNYCH
Problematyka podmiotów i przedmiotów prawa znalazła swa regulacje przede wszystkim pod rządem prawa cywilnego, a przyjęte tam rozwiązania (pośrednio bądź bezpośrednio), niekiedy z pewnymi modyfikacjami zostały zaaprobowane również w innych gałęziach prawa,
np. wedle art. 30 KPA zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych stron ocenia się według przepisów prawa cywilnego, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
ŹRÓDŁAMI PRAWA CYWILNEGO
są przede wszystkim:
kodeks cywilny (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm. - cyt. jako „KC”), kilkadziesiąt razy nowelizowany,
kodeks spółek handlowych (ustawa z dnia 15 września 2000 r., Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm. - cyt. jako „KSH”
PODMIOTAMI PRAWA SĄ:
osoby fizyczne,
osoby prawne.
Kategorią pośrednią są tzw. ułomne osoby prawne.
SZCZEGÓLNYMI RODZAJAMI PODMIOTÓW PRAWA SĄ:
konsument,
przedsiębiorca.
PODMIOTEM PRAWA jest ten, kto może mieć prawa (obowiązki) regulowane przepisami prawa cywilnego. Przysługuje mu tzw.
ZDOLNOŚĆ PRAWNA
jest nią zdolność do bycia podmiotem (posiadania) praw i obowiązków
cywilnoprawnych (inaczej mówiąc zdolność do tego, by mieć prawa i obowiązki regulowane prawem cywilnym),
wynika bezpośrednio z prawa,
nie może być kształtowana (ograniczana, rozszerzana) w drodze czynności prawnej,
w zasadzie nie zależy od wieku, stopnia poczytalności danej osoby itp.
OSOBĄ FIZYCZNĄ jest człowiek, tj.
- każda istota ludzka, której rodzicami są mężczyzna i kobieta.
Zdolność prawna osoby fizycznej:
ma ją każdy człowiek od chwili urodzenia się, a częściowo nawet od chwili poczęcia (art. 8 KC),
ograniczenia zdolności prawnej mają charakter wyjątkowy i muszą wynikać z wyraźnego przepisu ustawy,
przykłady: zakaz sprawowania niektórych czynności w organach spółek kapitałowych jako środek karny w razie skazania za niektóre przestępstwa (art. 18 § 2 KSH),
zakaz wykonywania działalności gospodarczej przez osoby zajmujące wysokie stanowiska państwowe,
nasciturus; (dziecko poczęte ale nie narodzone) ma ograniczoną (tylko w pewnym zakresie) i warunkową (tj. o ile urodzi się żywy) zdolność prawną; ma to znaczenie przy spadkobraniu oraz niektórych roszczeniach odszkodowawczych (art. 4461 KC - może żądać odszkodowania za tzw. szkody prenatalne), ma prócz tego zdolność w zakresie praw niemajątkowych, zwł. dóbr osobistych,
nasciturus uzyskuje pełną zdolność prawną w zakresie praw majątkowych pod warunkiem, że urodzi się żywy (tj. zdolny do samodzielnej kontynuacji funkcji życiowych).
nabywanie prawa własności nieruchomości przez cudzoziemców w zasadzie wymaga zgody ministra właściwego do spraw administracji.
UTRATA zdolności prawnej jest tożsama z utratą podmiotowości prawnej osoby fizycznej, dochodzi do niej w razie śmierci człowieka, rozumianej jako (tzw. śmierć mózgowa bądź biologiczna):
stwierdza ją lekarz wystawiając tzw. kartę zgonu,
jej dowodem jest zgonu jest akt zgonu (sporządza go kierownik urzędu stanu cywilnego), wystawiony na podstawie karty zgonu lub orzeczenia sądowego w sprawie uznania za zmarłego lub sądowego stwierdzenia zgonu.
Uznanie za zmarłego (osób zaginionych):
jeżeli śmierć jest prawdopodobna bo dana osoba przez długi czas nie daje znaku życia (zasadniczo z upływem 10 lat od ostatniej wiadomości, że żyje - art. 29 KC), ale 5 lat jeżeli w chwili uznania skończyłby 70 lat
szczególna regulacja dotyczy podróży morskich, lotniczych oraz działań wojennych.
Sądowe stwierdzenie zgonu:
gdy śmieć ze względu na okoliczności jest niewątpliwa, ale ze względu na brak zwłok (nawet szczątków) nie da się wystawić aktu zgonu (np. katastrofa bez śladu, wybuch, zawał w kopalni (art. 535 KPC, art. 67 prawa o aktach stanu cywilnego).
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Polega na możliwości nabywania praw (obowiązków) cywilnoprawnych w wyniku własnych działań (zwłaszcza oświadczeń woli) danej osoby fizycznej, w tym czynności prawnych.
ZDOLNOŚCI DO CZYNNOSCI PRAWNYCH NIE MAJĄ:
małoletni do 13 lat,
ubezwłasnowolniani całkowicie.
UBEZWŁASNOWOLNIENIE CAŁKOWITE może nastąpić:
tylko w drodze orzeczenia sądowego,
tylko po ukończeniu 13 lat,
jeżeli na skutek choroby psychicznej lub niedorozwoju psychicznego lub innych zaburzeń osobowości (pijaństwo, narkomania) dana osoba nie jest w stanie pokierować swym postępowaniem,
dla ubezwłasnowolnionego ustanawia się opiekuna,
skutkiem braku zdolności jest nieważność czynności prawnej dokonanej przez ubezwłasnwolnionego, za wyjątkiem drobnych bieżących spraw z zakresu życia codziennego; umowa w zakresie tych spraw jest ważna z chwila jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie niezgodnego do czynności prawnych (art. 14 k.c.),
przykładem może kieszonkowe dla dziecka (nabywa własność określonej kwoty pieniężnej w drodze darowizny), za które kupuje ono słodycze lub tp.,
to jednak jest wyjątek od zasady braku zdolności do czynności prawnych, bezspornie nie ma jej w pozostałym zakresie, taka osoba np. nie może sporządzić testamentu lub dokonać innych czynności prawnych.
Za osoby POZBAWIONE ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
działają ich przedstawiciele ustawowi (np. rodzice) lub powołani przez sąd (opiekunowie),
niekiedy konieczna jest zgoda sądu na dokonanie czynności prawnej.
OGRANICZONĄ ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH mają
małoletni między ukończeniem 13 roku życia a pełnoletnością,
pełnoletni w razie ubezwłasnowolnienia częściowego (tj. do czego może dojść w razie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń osobowości, ale o ile stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, a jednocześnie jest potrzebna pomoc do prowadzenia spraw; następuje w drodze orzeczenia sądu, w razie ubezwłasnowolnienia częściowego ustanawia się kuratelę (art. 16 k.c.).
aby czynność prawna dokonana przez osobę częściowo ograniczoną w zdolności do czynności prawnych była ważna konieczne jest spełnienie dodatkowych przesłanek:
w zasadzie zgoda przedstawiciela ustawowego (art. 17 k.c.),
przedstawiciel ustawowy może potwierdzić taką czynność prawną, nawet po jej dokonaniu (ex post),
ograniczony częściowo może sam potwierdzić taką czynność po nabyciu pełnej zdolności do czynności prawnych,
jeżeli ograniczony sam dokonał JEDNOSTRONNEJ czynności prawnej, do której jest potrzebna zgoda przedstawiciela ustawowego, ta czynność prawna jest nieważna (np. wypowiedzenie umowy najmu),
ograniczony może jednak zawierać samodzielne umowy w drobnych bieżących sprawach z zakresu życia codziennego,
PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:
z chwila uzyskania pełnoletności (18 lat lub w razie zawarcia małżeństwa przez małoletnią, art. 10-11 k.c.),
w razie ustania lub unieważnienia małżeństwa małoletnia nie traci tak uzyskanej pełnej zdolności.
UWAGA:
nie mylić zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, to się tylko podobnie nazywa,
można mieć zdolność prawną i nie mieć zdolności do czynności prawnych (np. niemowlę może stać się właścicielem majątku nie mając zdolności do czynności prawnych, np. nabywając te własność w wyniku darowizny).
DOBRA OSOBISTE osoby fizycznej
Są nimi dobra niemajątkowe nieodłącznie związane z człowiekiem, bez względu na jego wrażliwość psychiczna, stan zdrowia, zdolność do C-P. Nie dają się bezpośrednio wyrazić w kategoriach ekonomicznych, chociaż mogą na nie wywierać wpływ (np. w zakresie reputacji zawodowej).
Przykładowy wykaz dóbr osobistych zawiera art. 23 KC
- zdrowie, wolność, cześć, mieszkanie, twórczość artystyczna.
Są bezwzględnymi prawami o charakterze niemajątkowym. Podstaw ich ochrony można poszukiwać w przepisach Konstytucji:
Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych - art. 30;
Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych. Nikogo nie można zmuszać do czynienia tego, czego prawo nie nakazuje - art. 31, oraz
w umowach międzynarodowych, zwłaszcza dotyczących praw człowieka.
W razie naruszenia dobra osobistego domniemywa się bezprawność naruszenia (24 KC), w rezultacie nie muszę udawadniać, że Kowalski naruszył bezprawnie moje dobro osobiste, to Kowalski chcąc się uwodnić od odpowiedzialności ma wykazać, że jego naruszenie nie było bezprawne.
OSOBY PRAWNE
Są nimi jednostki organizacyjne powołane do życia przez podmiot prawa (w tym przez człowieka), ale tylko na podstawie prawnej wynikającej z ustawy, ich celem jest zwłaszcza:
zespolenie aktywności człowieka niezbędnej dla osiągnięcia określonego celu,
zgromadzenie środków pieniężnych założycieli w celu osiągnięcia oznaczonego celu.
Wedle art. 33 KC osobami prawnymi są:
Skarb Państwa, oraz
inne jednostki organizacyjne, którym ustawa nadaje cechę osoby prawnej.
Powstanie i organizację osób prawnych regulują odrębne przepisy.
Terminologia dotycząca sposobów tworzenia osób prawnych, z jaką można spotkać się w literaturze, jest dość zróżnicowana.
Podstawowe typy (sposoby) regulacji osób prawnych, w tym przede wszystkim ich tworzenia:
normatywny,
rejestrowy,
koncesyjny.
UWAGA:
dotycząca tej kwestii terminologia przyjęta w podręcznikach jest niejednolita,
zawsze o tym, czy dany rodzaj jednostki organizacyjnej jest osoba prawną, może przesądzić wyłącznie ustawa.
NORMATYWNY:
osobowość prawna ex lege wynika z normy prawnej, przede wszystkim z ustawy bądź aktu wyraźnie na niej opartego,
inaczej mówiąc taką osobę prawną tworzy norma prawna, przeważnie ustawowa,
taka norma prawna winna wówczas określić nazwę, przedmiot działania, źródła finansowania oraz tryb powoływania organów takiej osoby prawnej (zwłaszcza w zakresie składania oświadczeń woli) oraz zasady jej funkcjonowania,
przykładami mogą być Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, państwowe szkoły wyższe, ZUS, jednostki samorządu terytorialnego, do pewnego stopnia też Skarb Państwa,
tak utworzone osoby prawne są wprawdzie rzadkością, jest ich jednak kilkaset,
przekształcenie (likwidacja) takiej osoby prawnej następuje w takim samym trybie, jak jej utworzenie,
z reguły ich zdolność prawna ograniczona jest do określonych ustawą rodzajów zadań.
REJESTROWY:
ustawa określa w sposób abstrakcyjny przesłanki, w razie zaistnienia których powstaje osoba prawna,
przeważnie dotyczy to treści i formy oświadczenia woli założyciela (założycieli) oraz wpisu do właściwego rejestru (Krajowy Rejestr Sądowy),
do takich przesłanek należą:
umowa założycielska (niekiedy jednostronne oświadczenie woli) w formie notarialnej, powołanie organów, zapewnienie majątku, wpis do rejestru,
tak powstają np. spółki kapitałowe, fundacje, spółdzielnie, związki pracodawców, izby przemysłowe, niektóre stowarzyszenia, związki zawodowe, związki pracodawców.
KRAJOWY REJESTR SĄDOWY (KRS)
(ustawa z 20 sierpnia 1997 r., Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.).
Wpisów dokonuje się w zasadzie na wniosek zainteresowanych. KRS składa się z rejestrów:
przedsiębiorców (za wyjątkiem osób fizycznych),
stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych ZOZ,
dłużników niewypłacalnych.
Prowadzą go w systemie informatycznym sądy rejestrowe; są nimi niektóre sądy rejonowe (gospodarcze).
Współdziałają z nimi gminy (zadania zlecone), w szczególności przez udostępnianie :
informacji o wysokości opłat, właściwości miejscowej sądów rejestrowych,
druków formularzy wniosków, ale tylko dla osób fizycznych i spółek jawnych.
Centralna Informacja KRS jest komórką organizacyjną ministra właściwego do spraw sprawiedliwości, ma oddziały w sądach rejestrowych. Jej zadaniem jest m.in.
prowadzenie ogólnokrajowego rejestru,
udzielanie informacji o wpisach w KRS,
przekazywanie gminom, w ciągu 7 dni, danych o wpisach.
Sądami rejestrowymi są wydziały gospodarcze sądów rejonowych. Podstawowe dane ujawniane w KRS są dostępne w internecie.
Jawności KRS:
FORMALNA
powszechne prawo KAŻDEGO dostępu do danych ujawnionych KRS, ale za pośrednictwem Centralnej Informacji,
ten dostęp nie jest uzależniony od wykazania interesu prawnego,
każdy ma prawo otrzymywania poświadczonych odpisów, wyciągów i zaświadczeń o danych zawartych w KRS,
powszechne prawo przeglądania akt rejestrowych osób prawnych wpisanych do rejestru przedsiębiorców,
powszechny dostęp do wzorów podpisów osób upoważnionych do reprezentowania podmiotu wpisanego do KRS.
MATERIALNA:
domniemywa się prawdziwość danych wpisanych do KRS.
Dane ujawnione w rejestrze w zasadzie są nieusuwalne.
Wnioski o wpis składa się wyłącznie na urzędowych formularzach, wedle wzoru ustalonego przez przepisy wykonawcze, po wniesieniu opłaty.
Urzędowe formularze wniosków (druki) są udostępniane w sądach, częściowo też poza nimi.
Wpisem jest również wykreślenie.
Sąd ma obowiązek badania formalnej poprawności dokumentów będących podstawą wpisu, badanie materialnej prawdziwości następuje tylko w razie uzasadnionych wątpliwości.
Sąd rejestrowy:
wydaje (zaskarżalne) postanowienie o wpisie bądź jego odmowie,
może nakładać grzywnę w celu przymuszenia do wpisu.
Ten, kto jest wpisany do KRS, składając oświadczenie pisemne, skierowane w zakresie swej działalności do oznaczonych osób, pod rygorem grzywny
winien zamieścić w nim dane dotyczące:
firmy lub nazwy,
oznaczenia prawnej formy prowadzonej działalności,
siedzibę i adres,
numer w rejestrze
KONCESYJNY
ustawa niekiedy uzależnia powstanie osoby prawnej od zgody (zezwolenia) organu administracji, obecnie to rzadkość, przykładem może być niepaństwowa szkoła wyższa; akt założycielski można sporządzić dopiero po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego, a osobowość prawna powstaje wraz z dokonaniem wpisu do rejestru prowadzonego przez takiego ministra,
tak powstał m.in. np. WSZOP (uzyskując jednocześnie osobowość prawną).
ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSÓB PRAWNYCH:
zdolność do posiadania praw (obowiązków) cywilnoprawnych,
w zasadzie nie podlega ograniczeniom, ale może być kształtowana przez ustawę bądź czynność prawną ale tylko w zakresie tworzenia-przekształcania takiej osoby prawnej, np.
wszystkie osoby prawne tworzone w drodze normatywnej posiadają zdolność prawną ograniczoną tylko do zadań określonych aktem o ich powołaniu,
towarzystwo ubezpieczeniowe bądź bank mogą być prowadzone tylko jako spółka akcyjna, wyjątkowo w inny sposób,
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie może zatem utworzyć banku.
Osoba prawna działa przez swoje organy:
jakie to są organy, przesądza ustawa, niekiedy z możliwością modyfikacji przez oświadczenie woli strony,
w istocie o szczegółach rozstrzygają przepisy ustrojowe, wyznaczające zakres kompetencji tych organów (ustawa, statut),
osoby fizyczne wchodzące w skład tych organów nie działają we własnym imieniu, lecz jako organy osoby prawnej; wyrażają zatem nie wolę własną, lecz wolę osoby prawnej (tzw. teoria organów osoby prawnej), niekiedy organy te mają charakter kolektywny,
jeżeli są to organy kolegialne (np. wieloosobowy zarząd spółki kapitałowej), celowe może być wskazanie, czy i ewentualnie w jakim zakresie poszczególne osoby wchodzące w skład tego organu mogą samodzielnie reprezentować tę osobę prawną i w jakim zakresie.
KLASYFIKACJA OSÓB PRAWNYCH
Państwowe i niepaństwowe, samorządowe, pozostałe.
ZZ
PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE:
są nimi Skarb Państwa oraz inne państwowe osoby prawne
SKARB PAŃSTWA
Jest tylko jeden Skarb Państwa, uzyskał osobowość prawną z mocy art. 33 KC. W istocie chodzi tu o samo państwo, tyle że występujące w roli podmiotu prawa cywilnego (tj. jako strona stosunków cywilnoprawnych), tyle że w zakresie mienia nie należącego do innych państwowych osób prawnych;
nie ma odrębnych organów Skarbu Państwa,
problemem jest ustalenie tej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa, która ma go reprezentować (statio fisci),
wedle art. 67 KPC jest to jednostka organizacyjna, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie
czyli np. Skarb Państwa - Wojewoda Śląski,
Skarb Państwa - Komendant Wojewódzki Policji (takiej
państwowej jednostki organizacyjnej,
która nie ma osobowości prawnej)
o ile z odrębnych przepisów nie wynika, której państwowej osobie prawnej przysługują prawa majątkowe do składnika mienia państwowego, przysługują one Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa (u. z dnia 8 sierpnia 1996 r. o wykonywaniu uprawnień SP, Dz. U. Nr 106, poz. 493 ze zm.),
temu ministrowi przysługują też, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, uprawnienia względem państwowych osób prawnych w rozumieniu art. 441 KC, o ile nie zostały zastrzeżone na rzecz innych organów państwowych.
U. z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.)
UWAGA:
prokuratura,
prokura,
Prokuratoria Generalna SP
tylko podobnie się nazywają i nie mają ze sobą nic wspólnego.
Zadaniem tej Prokuratorii Generalnej jest zapewnienie ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa, z pewnymi wyjątkami przez:
wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym,
zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi,
zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych,
wydawanie opinii prawnych,
inicjowanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących spraw z zakresu gospodarowania mieniem Skarbu Państwa.
Jeżeli wartość przedmiotu sprawy przewyższa kwotę 1.000.000 zł. - zastępstwo procesowe Prokuratorii Generalnej jest obowiązkowe.
Prokuratoria Generalna
działa pod nadzorem ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa,
w zakresie działań podejmowanych w ramach zastępstwa Skarbu Państwa treści wydawanych opinii jest niezależna.
INNE PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE:
np. tworzone systemem normatywnym (Agencja Rozwoju Rynku Rolnego, ZUS, państwowe szkoły wyższe),
spółki kapitałowe ze 100% udziału Skarbu Państwa.
ZASADA NIEODPOWIEDZIALNOŚCI
Jest zasadą, że Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych państwowych osób prawnych i wzajemnie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 40 * 1 k.c.).
SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE
gminy (ustawa z dnia 8 marca 1990 r., Dz. U. 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm. - USG) oraz ich związki.
powiaty (ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r., Dz. U. 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm. - USP) oraz ich związki,
województwa samorządowe (ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r., Dz. U. 2001 r. Nr 142, poz. 1590 ze zm. - USW)
Mają ograniczoną zdolność prawną, w zasadzie tylko w zakresie zaspokajania potrzeb publicznych wspólnoty samorządowej.
Do samorządowych osób prawnych stosuje się zasadę nieodpowiedzialności za zobowiązania utworzonych przez nie osób prawnych i wzajemnie, podobnie jak w przypadku Skarbu Państwa (49 USG, 49 USP, 60 USW).
SPÓŁKI:
osobowe,
kapitałowe
Są regulowane kodeksem spółek handlowych (ustawa z 15 września 2000 r., Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm. - KSH).
SPÓŁKI OSOBOWE:
nie mają osobowości prawnej, ale mogą nabywać majątek (w tym własność nieruchomości, zaciągać zobowiązania, ponosić odpowiedzialność), pozywać i być pozywane (czyli mają zdolność prawną),
są ułomnymi osobami prawnymi,
zasada jest trwałość składu osobowego, ale umowa spółki może dopuszczać rozporządzanie prawami-obowiązkami wspólnika (czyli zmianę tego składu),
w razie braku dostatecznego majątku wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki,.
dopuszczalność wkładu w postaci pracy wspólnika.
Są nimi spółki HANDLOWE SPÓŁKI OSOBOWE:
jawna,
partnerska,
komandytowa,
komandytowo-akcyjna.
SPÓŁKA JAWNA (art. 22-85 KSH):
umowa na piśmie, pod rygorem nieważności,
określenie „spółka jawna” (lub skrót) musi występować w firmie spółki,
podlega wpisowi do KRS,
stosuje się także do spółki cywilnej, której przychody netto za 2 kolejne lata przekroczyły 800.000 EURO (tzw. przedsiębiorstwo większych rozmiarów),
majątkiem spółki jest wniesione do niej mienie (aport) lub nabyte w czasie jej istnienia,
prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą,
wspólnicy odpowiadają solidarnie całym swym majątkiem, ale w stosunku do wspólnika egzekucja tylko wtedy gdy egzekucja z majątku spółki będzie bezskuteczna (tzw. subsydiarna odpowiedzialność wspólnika)
każdy wspólnik ma prawo prowadzenia praw spółki nie przekraczających zwykłego zarządu,
każdy ma prawo do równego udziału w zyskach i obowiązek uczestnictwa w stratach, bez względu na rodzaj i wielkość wkładu,
wspólnik ma obowiązek powstrzymania się od działalności sprzecznej z interesami spółki,
bez zgody wspólników nie może prowadzić interesów konkurencyjnych, w tym uczestniczyć w organach spółki konkurencyjnej,
udział jest dziedziczny.
SPÓŁKA PARTNERSKA (tylko niektóre tzw. wolne zawody, art. 86-98 KSH):
Jest spółką osobową utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu (a nawet kilku różnych) w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną nazwą.
Partnerami mogą być tylko osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów wymagających szczególnych kwalifikacji
adwokat,
aptekarz,
architekt,
biegły rewident,
broker ubezpieczeniowy,
doradca podatkowy,
księgowy,
lekarz (także stomatolog, weterynarz),
notariusz,
pielęgniarka,
radca prawny,
rzecznik patentowy,
rzeczoznawca majątkowy,
tłumacz przysięgły
oraz inne jeżeli odrębna ustawa tak stanowi
W firmie musi być oznaczenie „partner”, „partnerzy” lub skrót.
stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej,
powstaje z chwilą wpisu do KRŚ, do wpisu trzeba dołączyć dokumenty potwierdzające prawo partnera do prowadzenia działalności,
partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, chyba że umowa spółki stanowi inaczej,
tak samo w razie odpowiedzialności względem osób zatrudnionych w spółce,
jeżeli partner utracił prawo wykonywania wolnego zawodu, musi wystąpić ze spółki,
spadkobierca partnera nie wstępuje w jego prawa, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, a spadkobierca ma prawo wykonywania tego zawodu.
SPÓŁKA KOMANDYTOWA (art. 102-124 KSH),
Umowa w formie aktu notarialnego (AN), musi określać m.in.:
wysokość i rodzaje (sposób wniesienia) wkładów wspólników,
sumę komandytową
Powstaje z chwilą wpisu do KRS.
Spółka komandytowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, ale co najmniej jeden ze wspólników odpowiada:
bez ograniczenia (komplementariusz); może nim być osoba prawna,
w ograniczony sposób (komandytariusz)
W nazwie musi zawierać „komandytowa” lub skrót.
Komandytariusz:
odpowiada w stosunku do osób trzecich tylko do wysokości kwoty komandytowej,
nie ma prawa reprezentacji spółki, może być jej pełnomocnikiem
Spółkę reprezentują komplementariusze.
SPÓŁKA KOMANDYTOWO-AKCYJNA (art. 125-150 KSH)
Kapitał zakładowy co najmniej 50.000 zł
Umowa w formie AN, musi określać m.in.:
oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza
wysokość kapitału zakładowego (akcyjnego)
i rodzaje (sposób wniesienia) wkładów wspólników,
Powstaje z chwilą wpisu do KRS.
Prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, ale co najmniej jeden ze wspólników:
odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz); może nim być osoba prawna,
jest akcjonariuszem.
W nazwie musi zawierać „komandytowo-akcyjna” lub skrót.
Akcjonariusz:
nie odpowiada za zobowiązania spółki,
może reprezentować spółkę tylko jako jej pełnomocnik
Spółkę reprezentują kompelentariusze.
SPÓŁKI KAPITAŁOWE:
działają na podstawie KSH,
mają osobowość prawną (tryb rejestrowy),
umowa założycielska w formie aktu notarialnego,
może założyć jedna osoba, ale założycielem nie może być 1-osobowa spółka z o.o.
akt założycielski określa m.in. wewnętrzną organizację spółki,
do powstania potrzebne jest powołanie organów spółki i wniesienie kapitału zakładowego-akcyjnego,
osobowość prawna powstaje wraz z wpisem do KRS,
członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, nie skazana za przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu
wspólnik (udziałowiec) odpowiada za zobowiązania tylko do wysokości zaangażowanego kapitału,
SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ (art. 151-300 KSH)
Można utworzyć w każdym celu prawnie dopuszczonym (niekoniecznie w celu prowadzenia działalności gospodarczej), chyba że ustawa stanowi inaczej.
Musi zawierać w firmie „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”, może być skrót.
Kapitał zakładowy nie mniej niż 5.000 zł, 1 udział nie mniej niż 500 zł.
Może być kapitał (wkład) niepieniężny (aport).
Jeżeli założycielem jest tylko 1 osoba, taki AN to w istocie nie umowa, ale jednostronne oświadczenie woli danego założyciela.
W zasadzie wszyscy wspólnicy mają równe prawa, ale mogą być udziały uprzywilejowane (np. co do głosu, dywidendy - ale z pewnymi ograniczeniami, np. 1 udział nie więcej niż 3 głosy).
Wspólnik ma prawo do:
kontroli spółki,
udziału w zysku przeznaczonym do podziału (dywidenda w cyklu rocznym).
Organy spółki:
ZARZĄD (obowiązkowy):
jedno lub wieloosobowy, gdy wieloosobowy potrzebne jest określenie tzw. reprezentacji (tj. kryteriów przesądzających o quorum i większości głosów) ,
członek zarządu w umowie ze spółką jest reprezentowany przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego przez zgromadzenie wspólników,
członek zarządu bez zgody spółki nie może zajmować się interesami konkurencyjnymi.
ZGROMADZENIE WSPÓLNIKÓW (tj. właścicieli udziałów), jest właściwe w sprawach:
powołania, zmiany, rozwiązania spółki,
powołania-odwołania organów spółki,
zatwierdzenia sprawozdania zarządu.
Uchwały zgromadzenia wspólników podlegają kontroli sądowej.
RADA NADZORCZA lub KOMISJA REWIZYJNA
w zasadzie są fakultatywne,
obowiązkowe gdy kapitał zakładowy ponad 500.000 zł lub ponad 25 wspólników.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ:
członek organu spółki odpowiada wobec niej za szkodę chyba że nie ponosi winy,
gdy egzekucja przeciwko spółce jest bezskuteczna, solidarnie za jej zobowiązania odpowiadają członkowie zarządu, chyba że we właściwym czasie wystąpiono o upadłość,
wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki tylko swoim udziałem.
W istocie nazwa „z ograniczona odpowiedzialnością” jest myląca, bo spółka z o.o. odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem (aktualnym i przeszłym), podczas gdy wspólnik (udziałowiec) odpowiada tylko do wysokości wniesionego kapitału zakładowego.
SPÓŁKA AKCYJNA (art. 301-490 KSH)
Może ją zawiązać co najmniej jeden założyciel.
Firma musi zawierać oznaczenie „akcyjna” lub skrót.
Kapitał zakładowy min. 500.000 zł. Mogą być wkłady niepieniężne (aporty).
Akcjonariusze:
nie odpowiadają za zobowiązania spółki (poza wartością akcji),
mają obowiązek btylko świadczeń określonych w statucie.
Spółka odpowiada za swe zobowiązania całym majątkiem (obecnym i przyszłym), zaś akcjonariusz tylko do wysokości zaangażowanego kapitału (akcji).
Akcje:
muszą być wystawione na piśmie, opatrzone danymi spółki (w tym nr KRS) i jej pieczęcią, podpisem zarządu,
mogą być uprzywilejowane (np. głosy - nie więcej niż 2, wielkość dywidendy)
są niepodzielne (ale może być przedmiotem prawa wspólnego przysługującego kilku podmiotom),
imienne lub na okaziciela,
są zbywalne, ale statut może to prawo ograniczyć,
przeniesie akcji imiennej następuje w drodze pisemnej (brak szczególnych wymagań co do formy) i wymaga przeniesienia posiadania
ORGANY S.A.:
ZARZĄD (obowiązkowy):
jedno lub wieloosobowy,
powołuje-odwołuje RN, chyba że statut stanowi inaczej,
członek zarządu bez zgody spółki nie może prowadzić interesów konkurencyjnych,
ma prawo reprezentować spółkę w każdym zakresie,
w razie bezskutecznej egzekucji nie ponosi odpowiedzialność względem wierzycieli (inaczej niż przy z o.o., por. 299 KSH),
odpowiada jednak za zobowiązania podatkowe, chyba że na czas wystąpił o ogłoszenie upadłości.
RADA NADZORCZA (obowiązkowa):
sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności, zwł. ocenia sprawozdania zarządu, bada wszystkie dokumenty spółki, może żądać wyjaśnień itp.
nie może wydawać zarządowi wiążących poleceń,
członkiem RN nie może być członek zarządu, prokurent, likwidator, kierownik oddziału, zatrudniony w spółce gł. księgowy, radca prawny, adwokat,
WALNE ZGROMADZENIE (obowiązkowe)
powołuje (odwołuje) organy spółki,
zmienia u. spółki,
stawia ją w stan likwidacji.
ŁĄCZENIE się SPÓŁEK (tzw. fuzja):
Kapitałowe mogą się łączyć:
między sobą,
z osobowymi, osobowa nie może jednak być przejmującą albo nowo zawiązaną.
Osobowe:
- mogą się łączyć ze sobą tylko przez zawiązanie spółki kapitałowej.
Z dniem połączenia:
spółka przejmująca (lub nowo zawiązana) ex lege wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spółek łączących się, w tym wynikające z decyzji administracyjnych (koncesji, zezwoleń, ulg), chyba że ustawa bądź takowa decyzja stanowi inaczej.
PODZIAŁ SPÓŁEK:
dotyczy tylko spółek kapitałowych,
nie dotyczy spółek osobowych.
Spółka przejmująca (nowopwstała) ex lege wstępuje w prawa i obowiązki określone w planie podziału, w tym wynikające z decyzji administracyjnych (ulg), chyba że ustawa (decyzja) stanowi inaczej.
Taka SUKCESJA (praw, obowiązków) w razie podziału (łączenia spółek) nie dotyczy jednak:
decyzji (koncesji zezwoleń) udzielonych przed wejściem ustawy w życie, chyba że przepisy (decyzja) stanowią inaczej.
POZOSTAŁE OSOBY PRAWNE
stowarzyszenia tzw. „rejestrowane” (zwykłe nie mają osobowości prawnej),
fundacje,
związki zawodowe,
organizacje pracodawców (związki pracodawców, izby gospodarcze),
szkoły wyższe,
banki, w tym NBP
kościoły (związki wyznaniowe),
i wiele innych, zwłaszcza tworzonych ustawowo.
Sformułowanie pełnego katalogu osób prawnych jest niezwykle trudne i wymaga analizy przepisów określających status prawny danej jednostki organizacyjnej.
UŁOMNE OSOBY PRAWNE
wg art. 331 KC są nimi te, które nie mają osobowości prawnej, ale ustawa dale im zdolność prawną,
są nimi np. osobowe spółki handlowe, wspólnoty mieszkaniowe,
odpowiednio stosuje się do nich przepisy o osobach prawnych,
odpowiadają za zobowiązania całym swym majątkiem, ale jeżeli będzie niewystarczający, odpowiada wspólnik.
SZCZEGÓLNE KATEGORIE PODMIOTÓW PRAWA
KONSUMENT
osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarcza lub zawodową (art. 221KC),
tylko osoba fizyczna,
pojęcie to wiąże się z wyodrębnianiem się tzw. „obrotu konsumenckiego”, tj. gdy stornami stosunku cywilnoprawnego są z jednej strony konsument, z drugiej przedsiębiorca (wzmożona ochrona konsumenta).
PRZEDSIĘBIORCA
Pojecie to jest niejednoznaczne, bo jest znane i różnie definiowane przez różne ustawy, np.
prawo działalności gospodarczej,
prawo geologiczne i górnicze,
ordynacja podatkowa,
u. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
wiele innych.
Wedle art. 431-10 KC przedsiębiorcą jest:
osoba fizyczna,
osoba prawna,
inna jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której przepisy przyznają zdolność prawną (np. spółka jawna)
prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Przedsiębiorca działa pod firmą:
firma w opisanym znaczeniu jest zatem oznaczeniem (nazwą) przedsiębiorcy,
powinna dostatecznie odróżniać się od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku (zasada wyłączności),
nie może wprowadzać w błąd, zwłaszcza w odniesieniu co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności, miejsca, źródeł zaopatrzenia (zasada prawdziwości)
ujawnia się w rejestrze, chyba że przepisy stanowią inaczej (zasada jawności),
zmianę firmy też ujawnia się w rejestrze,
może mieć tylko jedną firmę (zasada jedności).
FIRMA:
osoby fizycznej musi zawierać jej imię i nazwisko, może być pseudonim, określenie przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca prowadzenia działalności i innych,
osoby prawnej musi zawierać określenie jej formy prawnej, może być przedmiot i miejsce działalności, inne dowolnie dobrane określenia.
nie można jej zbyć,
można upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, o ile to nie wprowadza w błąd.
PRZEDSTAWICIELSTWO
Polega na działaniu przez osobę trzecią ze skutkiem dla reprezentowanego.
Można w ten sposób dokonywać wszelkich czynności prawnych, chyba że co innego wynika z ustawy bądź z natury czynności prawnej (95-96 KC). W zasadzie dotyczy każdej czynności prawnej, chyba że co innego wynika z ustawy bądź właściwości czynności prawnej (np. testament, oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński).
Dzieli się na:
przedstawicielstwo ustawowe,
pełnomocnictwo,
prokurę.
PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE
Zachodzi w stosunkach pomiędzy rodzicami i dziećmi. Do czasu uzyskania przez dziecko pełnej zdolności do czynności prawnych rodzice są jego przedstawicielami ustawowymi, jednakże takim przedstawicielem ustawowym może być tylko taki rodzic, który ma pełną zdolność do czynności prawnych (art. 98 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - cyt. jako „KRiO”).
Stosunek przedstawicielstwa ustawowego powstaje wraz z zdarzeniem prawnym, z którym ustawa wiąże taki skutek, gaśnie wraz z ustaniem okoliczności, tj. wraz z uzyskaniem przez podopiecznego pełnej zdolności do czynności prawnych.
PEŁNOMOCNICTWO
Powstaje wyłącznie w drodze czynności prawnej, opiera się na szczególnym zaufaniu mocodawcy do pełnomocnika.
Pełnomocnik niekiedy musi legitymować się szczególnymi kwalifikacjami zawodowymi (np. postępowanie sądowe).
Forma pełnomocnictwa w zasadzie jest dowolne, jednakże:
strony są przeważnie zainteresowane dowodem istnienia pełnomocnictwa,
forma pełnomocnictwa może zależeć od formy czynności prawnej; o ile przepis wymaga szczególnej formy czynności prawnej, pełnomocnictwo do jej udzielenia winno być również co najmniej w takiej formie szczególnej (forma pełnomocnictwa idzie za formą czynności prawnej), tzw. „pochodna” forma pełnomocnictwa (np. art. 158 KC),
tzw. pełnomocnictwo ogólne pod rygorem nieważności winno być udzielone w formie pisemnej (art. 99 * 2 KC),
reprezentacja wzajemna małżonków; w razie przemijającej przeszkody mogą się wzajemnie reprezentować, w granicach zwykłego zarządu (art. 29 KRiO),
prokura; szczególna postać pełnomocnictwa ogólnego, konieczny wpis do KRS, upoważnia do dokonywania wszystkich czynności prawnych związanych z powadzeniem przedsiębiorstwa, sądowych i pozasądowych, za wyjątkiem zbycia i obciążenia przedsiębiorstwa,
dopuszczalność dalszych pełnomocnictw tylko wtedy, gdy wynika to z treści pełnomocnictwa, ustawy, stosunku prawnego będącego podstawa pełnomocnictwa (tzw. pełnomocnictwo substytucyjne).
Zakaz czynności prawnych pełnomocnika „z samym sobą” (w podwójnym charakterze), chyba że:
co innego wynika z treści pełnomocnictwa,
ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesu mocodawcy (art. 108 KC).
PRZEDMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH
Przede wszystkim są nimi RZECZY, czyli:
przedmioty materialne wyodrębnione z otoczenia w taki sposób, by móc samodzielnie występować w obrocie (art. 45 KC),
trudności z ustaleniem kryteriów takiego wyodrębnienia,
celem jest ustalenie zakresu praw podmiotowych do rzeczy, zwłaszcza rzeczowych,
konwencjonalny charakter takiego wyodrębnienia, zależnie od przyjętej konwencji to samo (w znaczeniu fizycznym) dobro bądź to jest rzeczą, bądź nią nie jest (np. budynek).
Rzeczy DZIELĄ SIĘ NA:
RUCHOMOŚCI (te, które nie są nieruchomościami - w zasadzie konstrukcja naturalna), oraz
NIERUCHOMOŚCI (gruntowe, budynkowe, lokalowe).
Z pojęciem rzeczy wiąże się pojęcie „części składowej”. Wedle art. 47 KC jest nią „wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego”, w szczególności budynki trwale z gruntem powiązane oraz rośliny od chwili posadzenia (zasiania). Część składowa nie może być przedmiotem praw rzeczowych innych, niż prawo własności.
Ruchomością jest traka rzecz, która nie jest nieruchomością.
NIERUCHOMOŚCI GRUNTOWE
części powierzchni ziemi „grunty” stanowiące przedmiot odrębnej własności oraz w zasadzie wszystko to, co jest z nimi trwale związane, art. 46 KC). Konstrukcja konwencjonalna, zależna od treści normy prawnej , rozstrzygnięcia organu państwa, częściowo woli uprawnionego; problem „pod” i „nad” powierzchniowej granicy przestrzennej nieruchomości gruntowej (art. 143 KC), odrębna (szczególna w stosunku do KC) regulacja dotyczy wód.
NIERUCHOMOŚCI BUDYNKOWE
są nimi budynki (urządzenia) trwale połączone w gruntem oddanym w użytkowanie wieczyste,
te budynki (urządzenia) pomimo trwałego połączenia z gruntem nie są jego częściami składowymi.
NIERUCHOMOŚCI LOKALOWE
Wedle ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) jej przedmiotem mogą być tylko samodzielne lokale:
mieszkalne,
jak i inne (użytkowe).
O tym, czy dany lokal spełnia kryteria „samodzielności” (izba lub zespół izb, pomieszczenia pomocnicze), rozstrzyga zaświadczenie starosty.
Ta odrębna własność powstaje w drodze:
jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości (forma aktu notarialnego),
umowy o wyodrębnieniu własności i jej przeniesieniu na nabywcę (forma aktu notarialnego),
umowa (forma aktu notarialnego) zobowiązującej właściciela gruntu do wybudowania budynku oraz po zakończeniu budowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienia go na dana osobę (niekoniecznie stronę tej umowy, może być osoba trzecia - tzw. umowa developerska), dla jej ważności wymagane jest pozwolenie na budowę, a roszczenie podlega ujawnieniu w księdze wieczystej,
orzeczenie sądu znoszące współwłasność.
Do powstania odrębnej własności lokalu ZAWSZE potrzebny jest wpis do księgi wieczystej.
KSIĘGI WIECZYSTE:
są ewidencją tzw. praw rzeczowych do nieruchomości,
prowadzą je (tj. przede wszystkim dokonują wpisów) wyznaczone sądy rejonowe, systemem tradycyjnym (papierowym) bądź docelowo systemem elektronicznym.
JAWNOŚĆ księgi wieczystej:
formalna oznacza powszechny dostęp przysługujący każdemu, bez potrzeby wykazywania interesu prawnego,
materialna oznacza domniemanie prawdziwości wpisów.
Księga wieczysta składa się z czterech działów:
I = oznaczenie nieruchomości,
II = wpisy dotyczące prawa własności i użytkowania wieczystego,
III = prawa rzeczowe ograniczone oprócz hipoteki,
IV = hipoteka
PRZEDMIOTEM STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH JEST TAKŻE
PRZEDSIĘBIORSTWO
wg art. 551 KC jest to zorganizowany zespół składników majątkowych przeznaczony do działalności gospodarczej, obejmuje w szczególności
nazwę przedsiębiorstwa,
własność rzeczy (ruchomych, nieruchomych),
inne prawa rzeczowe,
wierzytelności,
prawa na dobrach niematerialnych,
koncesje, licencje i zezwolenia.
Wyliczenie to nie jest zamknięte:
o tym co wchodzi w skład przedsiębiorstwa w opisanym wyżej znaczeniu daje się rozstrzygać tylko na podstawie analizy konkretnego stanu faktycznego.
Czynność prawna dotycząca przedsiębiorstwa dotyczy wszystkiego, co wchodzi w jego skład,
chyba że co innego wynika z treści takiej czynności,
może oznaczać przejście na nabywcę wszystkich elementów w opisanym wyżej znaczeniu.
2
17
2011-11-20ę XI PODMIOTY i PRZEDMIOTY VI PODMIOTY i PRZDMIOTY
2011-11-20ę XI PODMIOTY i PRZDMIOTY